Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina AgamomAM kRSNa ane dvArakA zAha nIlAMjanA esa. zrIkRSNa ane dvArakAne lagatI mAhitI mahAbhArata, harivaMza, ane keTalAMka purANomAM khUba vigate maLe che. jaina paraMparA pramANe zrIkRSNa ariSTaneminA najIkanA saMbaMdhI hovAthI kRSNa vize, ane neminA nivAsasthAna tarIke dvArakA vize, jaina sAhityamAMthI ThIka ThIka mAhitI maLe che. prAcIna jaina AgamagraMthomAM je anuzruti jaLavAI che, te purANonI anuzruti sAthe ThIka ThIka sAmya dharAve che, chatAM keTalIka bAbatomAM e jadI paNa paDe che. AthI kRSNa ane dvArakA vize A jaina AgamagraMtho paNa eka agatyano srota banI rahe che. jaina muLa AgamagraMtho sAthe te sau paranuM Agamika sAhitya-niryuktiono, bhASyono, ane cUrNiono samAveza to svAbhAvika rIte thAya ja, paNa A lekhamAM mULa grantho paranI AThamI sadI sudhI lakhAyelI vRttiomAM upalabdha thatI sAmagrIno paNa ahIM samAveza karavAmAM Avyo che. te pachInI madhyakAlIna vRttiomAM pAchaLanI anuzruti bhaLI jatI hovAthI, te eTalI zraddheya na gaNAya, chatAM keTalIka vAra khUTatI bAbatonI pUrti karavA mATe, temanAmAM maLatI sAmagrIno paNa upayoga karavo paDyo che. paurANika anuzrutimAM khAsa karIne, mahAbhAratamAM ane harivaMzamAM kRSNa ane dvArakA vize maLatI mAhitI vadhAre prAcIna ane AdhArabhUta gaNAya, tethI tenI sAthe jaina AgamamAM maLatI mAhitInI ahIM sarakhAmaNI karI che. kRSNa navamA vAsudeva tarIke : jaina AgamagraMthomAM vAraMvAra nava vAsudeva ane nava baladeva gaNAvavAmAM Ave che, temAM kRSNano ullekha navamA vAsudeva tarIke thAya che. A nava vAsudevanAM nAma Avazyakaniyukti(A. ni.) (prAyaH IsvI parapa)mAM nIce pramANe maLe che : tripRSTha, dvipRi, svayaMbhU, puruSottama, puruSasiMha, puMDarIka datta, nArAyaNa ane kRSNara. AgamagraMthomAM navamA vAsudeva kRSNanA mAtApitA tarIke devakI ane vasudevanuM, pratizatru tarIke jarAsaMdhanuM, nidAnabhUmi tarIke hastinApuranuM, ane nidAnakAreNa tarIke mAtAnuM nAma ApavAmAM AvyuM che. Ani mAM pUrvabhavamAM temanuM nAma gaMgadatta, ane gotra gautama hatuM tema jaNAvyuM che. kRSNa ariSTaneminAbAvIsamA tIrthaMkara neminAthanA samakAlIna hatA tema jaina Agamo darzAve che baladeva ane kRSNano rAma ane kezava nAmanA be bhAIo tarIke ullekha A graMthomAM maLe che kRSNa moTe bhAge "kRSNa vAsudeva' tarIke ja oLakhAya che. A nava vAsudeva uparAMta "jJAtAdharmakathAMga" sUtra (jJA, dhA)(guptayugano prAraMbha)mAM eka kapila vAsudevano paNa ullekha maLe che. kRSNa amarakaMkA nagarInA rAjA pAnAbhane harAvI, tenI pAsethI draupadIne pAchI lAvavA gayA, tyAre caMpAnagarInA rAjA kapila vAsudeva kRSNane khAsa maLavA gayA hatA, ane baMnee sAmasAmA pAMcajanya zaMkha vagADyA hatA. mahAbhArata (IsvI pUrve bIjI zatAbdIthI IsvI 300)mAM, harivaMza(6-7mI sadI)mAM, ke purANomAM A nava vAsudevanAM nAma maLatAM nathI. kRSNa uparAMta eka pautRka vAsudevanuM nAma mabhADamAM ane bhAgavata purANamAM maLe che. te kRSNa jevAM zaMkhacakranAM cihano rAkhato hato ane vaMga, paMDa, ane kirAta rAjyono
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha nIlAMjanA esa. Nirgrantha rAjA hato. kRSNe eno vadha karyo hato. brahmavaivartapurANa(7mI sadI ?)mAM kRSNane hAthe jeno vadha thayo hato, evA eka zRgAla vAsudevano paNa ullekha che. ra jJAdhamAM nirdiSTa kapila vAsudeva ane harivaMza(2. 103.26)mAM varNavela kapila kadAca eka hoI zake. vAsudevane sugandhI nAmanI dAsIthI thayelA kapila nAmanA A putre pravrajyA lIdhI hatI ane vanamAM jaIne rahyA hatA. kRSNanA pUrvajo : prAcIna jaina Agamo kRSNanA pUrvaja yAdavonI vaMzAvaLI paNa ApatA nathI. ke kRSNanA pUrvaja tarIke yaduno nirdeza paNa karatA nathI. A graMthomAM kRSNanA pitA vasudevano dAzArha tarIke nirdeza maLe che, 'aMtakRddazA'0 (aMda0) (IsvI 100-300)nA prathama vargamAM anyakavRSNinA dasa putro--gautama, samudra, sAgara, gaMbhIra, stimita, acala, kAMpilpa, akSobha, prasena ane viSNu--gaNAvyA che. bIjA vargamAM akSobha, sAgara, samudra, himavana, acala, dharaNa, pUraNa ane abhicandra ema ATha putronAM nAma che, paNa temAM vasudevanuM nAma nathI. praznavyAkaraNasUtra(pra vyA) (IsvI 7mI sadI)mAM vasudeva ane samudravijaya baMnene dazArNo gaNAvyA che, paNa temane bhAIo tarIke darzAvyA nathI. TheTha vasudevahiMDI (IsvI 6ThThI zatAbdI madhyabhAga)mAM aMdhakavRSNinA dasa putromAM samudravijayane jyeSTha tarIke ane vasudevane sauthI nAnA putra tarIke gaNAvyA che14. prAcInatama AgamagraMthomAMnA eka uttarAdhyayanasUtra(u sU)(IsvIsanano AraMbhakALa)mAM ariSTaneminA saMdarbhamAM vasudeva, kRSNa, baladevano nirdeza che", paNa emanI vaccenI sagAI darzAvAI nathI. jaina paraMparAmAM aMdhako, bhojo, ane vRSNio e traNa yAdavakulone lagatI anuzrutionuM mizraNa thaI gayuM lAge che, tethI aMdhakavRSNinI jema bhojavRSNino paNa rAjA tarIke ullekha karavAmAM Ave che. ugrasenane bhojavRSNinA putra gaNAvyA che, ane temanA saMtAnomAM kaMsa ane atimukta ema be putra hatA, rAjimatI ane satyabhAmA be putrIo hatI. A paraMparAmAM devakIne mRttikAvatInA rAjA devakanI putrI gaNAvI che. paurANika paraMparAmAM, aMdhaka ane vRSNinAM nAmo, bhauma sAtvatanA putronAM nAma tarIke maLe che. vRSNinA putra devamIDhuSanA putra zUranA vaMzamAM vasudevane janmelA darzAvyA che. devakI, aMdhakanA putra kukkuranA vaMzamAM thayelA devakanI putrI che, ane te kaMsanA kAkAnI putrI thAya che". jaina paraMparA pramANe A dAzAo pahelAM kuzAvartanI rAjadhAnI zauriyapuramAM ane tyArapachI dvArakAmAM rahetA hatA. zauriyapura (kRSNapura) mathurAnI pAse AveluM hatuM ane tenA mukhya rAjAo samudravijaya ane vasudeva gaNAtA hatA. dazavaikAlikasUtra paranI haribhadrIyavRtti(da. vaihA)(prAyaH IsvI 750)mAM A dAzArkone harivaMzanA rAjAo kahyA che" e dhyAnamAM rAkhavA jevuM che ke ahIM 'hari' nAma zrIkRSNanA arthamAM prayojAyuM nathI, paNa harivaMzapurANamAM jaNAvyA pramANe yAdavonA pUrvaja hari nAme hatA ane tethI A vaMzane 'harivaMza' kahyo che. mahAbhAratamAM kahyuM che ke yAdavo jarAsaMdhanA AkramaNanA bhayathI mathurA tajIne dvArakA gayA. jaina paraMparAmAM paNa dazavaikAlikacUrNi(dahA cU)(7mI sadI)mAM A ja pramANe nirdeza maLe che". praznavyAkaraNamAM kRSNane vasudeva, samudravijaya Adi dAzArhInA hRdayadayita kahyA che?, te dAzArhomAM
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vM. I . 1996 jaina AgamomAM kRSNa ane dvArakA temanuM AgavuM sthAna darzAve che. jaina anuzruti pramANe dazAvaMzano vRttAMta prAcIna samayathI jaLavAyo che ane te daSTivAda nAmanA lupta thayelA bAramA aMgamAM hato. samavAyasUtra(prAyaH IsvI 353366)mAM paNa kahyuM che ke daSTivAdanA gaMDikAnuyogamAM dAzAsaMDikAomAM, samudravijayathI laIne vAsudevanA pUrvajanmanuM kathana thayuM hatuM. paurANika paraMparAmAM, yaduvaMzano vRttAMta harivaMzanA 23thI 28 adhyAyamAM maLe che. vasudevanI patnIo ane putroH jaina AgamagraMthomAM vasudevanI traNa patnIo gaNAvI che. aMdamAM vasudevanI dhAriNI ane devakI ane e beno ullekha che, ane u. sUe mAM temanI devakI ane rohiNI ema be patnIo gaNAvI che. uttarAdhyayanasUtra paranI nemicaMdranI vRtti(u. sU ne)mAM kRSNane bhUlathI bANa vaDe vIMdhanAra jarakumAra athavA jarakumArane vasudevanI jarA nAmanI patnIno putra gaNAvyo che. aMda, ane u. sU0mAM kaNane devakInA putra kahyA che. te devakInA sAtamA putra hatA. devakInA pahelA cha putrone hariegamiSI (harinegameSa) deve sulasAnA mRta putronI jagyAe mUkI dIdhA hatA. potAnA e putroe dIkSA lIdhelI joI, devakIne khUba duHkha thayuM, tethI kRSNa harizaigamiSI devanI ArAdhanA karI, gajasukumAra nAmanA bhAIne meLavyo. A gajasukumArano vivAha somila brAhmaNanI putrI somA sAthe thayo hato, paraMtu gajasukumAre lagna pahelAM dIkSA lIdhI, tethI somile emanA mastaka para aMgArA mUkaDyA ane e ja rAtre emaNe mukti prApta karI. paurANika paraMparA pramANe vasudevane 11 rANIo hatI jemAMnA rohiNI ane devakI e be nAma jaina anuzruti sAthe maLatAM Ave che. paurANika paraMparA pramANe kaMse devakInA cha saMtAnono vadha karyo hato. devakInuM sAtamuM saMtAna eka putrI hatI, jenuM kaMse zilA para pachADI mRtyu nipajAvyuM hatuM, ane zrIkRSNa devakInA AThamAM saMtAna hatA ane jarA e vasudevano vanarAji nAmanI dAsIthI thayelo putra hato. A jarA kuzaLa bANAvaLI tarIke niSAdomAM prasiddha hato. kRSNane mAranAra jarA nAmano pAradhi ane A jarA baMne eka vyakti hoya te asaMbhavita nathI. jo Ama hoya to A bAbatamAM paNa paurANika paraMparA jaina paraMparAnI najIka Ave che, kAraNa ke kRSNane mAranAra jarA baMne paraMparA pramANe temano sAvako bhAI thAya. vasudeva ane dhAriNInA putronAM nAma aMdamAM traNa sthaLe maLe che. prathama vargamAM, sAraNanuM nAma maLe che, trIjA vargamAM dAruka ane anAdiSTinAM nAma maLe che, ane cothA vargamAM jalika, mayAli, upayAli, puruSasena ane vAriSaNanAM nAma maLe che. aM daane vRSNidazA(vRDha)(prAyaH kuSANa-guptakALa)mAM darzAvyA pramANe rohiNInA putra ane kRSaNanA bhAI baladevane dhAriNI ane revatI nAme be patnIo hatI, dhAriNIthI emane sumukha, durmukha ane kUpadAraka nAmanA traNa putro thayA ane revatIthI niSadha nAme putra thayo, jeNe saMsAra tyajI ariSTanemi pAse dIkSA lIdhI hatI. jaina AgamomAM dArukane kRSNanA bhAI tathA sArathi tarIke jaNAvyA che*, jyAre paurANika paraMparAmAM temane mAtra kRSNanA sArathi tarIke darzAvyA che. kRSNanI UMcAI, AyuSya, varNa, vastro, zaMkha, cakra, dhvajA Adi : sthAnAMgasUtra (sthA sU) ane bIjA AgamomAM, kRSNanI UMcAI daza dhanuSapramANa darzAvI che, temanuM AyuSya eka hajAra varSanuM hatuM, ema A graMtho jaNAve che. kRSNa vAsudevano varNa zyAma hato ane temanAM Jain Education international
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha nIlAMjanA esa. Nirgrantha vastrono raMga pILo hato temaja temanuM vakSasthaLa zrI vatsAMkita hatuM, ema paNa A graMtho jaNAve che. temanAM raMga ane vastro vagere aMgenI vigata paurANika paraMparA sAthe maLatI Ave che, te spaSTa che. kAraNa ke emAM paNa kRSNa zyAmaraMganA hatA ane pItAMbara dhAraNA karatA hatA evuM nirUpaNa che. 4 paurANika paraMparAnI jema jaina graMtho paNa temane 'zaMkha'cakra' gadA dhAraNa karanAra rUpe darzAve che. jJAtAdharmakathAmAM jaNAvyA anusAra temanA zaMkhanuM nAma pAMcajanya ane dhanuSyanuM nAma zArka hatuM. draupadIne harI gayelA padmanAbhane bhaya pAmaDavA temaNe pAMcajanya zaMkha vagADyo hato ane zArdradhanuSyano TaMkAra karyo hato. temanI zvetapIta patAkAno paNa A graMthamAM nirdeza thayo che. jaina Agama graMthomAM baladevane ane temane anukrame 'tAla' ane 'vainateya'thI aMkita dhvajavALA temaja halamusala ane cakrathI laDanAra tarIke jaNAvyA che. paurANika paraMparAmAM, padmapurANa(a 86)mAM kRSNanA A vainateya-dhvajano ullekha maLe che. jaina paraMparAmAM kRSNane sudarzanacakrano upayoga, draupadInA apaharaNa jevA kaTokaTInA prasaMge paNa, karatA darzAvAyA nathI, e bAbata noMdhavA jevI che. kRSNanI bherIo : jaina AgamagraMthomAM kRSNanI kula cha prakAranI bherIono ullekha maLe che : AgamikA, uttiptA, kaumudI, azivopazamanI, sAmudAnika, ane sAMnAhika. AmAMthI prathama cAra bherIno nirdeza AvazyakacUrNi (AcU)(prAyaH IsvI 600-650) vagere graMthomAM sAthe maLe che. A cAre bherIo gozIrSacandanamaya ane devatAothI parigRhIta hatI. temane dvArakAnI sudharmA sabhAmAM rAkhavAmAM AvatI hatI. sAmudAnika bherIno ullekha vRdamAM maLe che. kaumudI bherIno tathA sAmudAnika bherIno upayoga zubhaprasaMgoe, jevA ke ariSTaneminA dvArakAmAM Agamana prasaMge, lokone ekaThA karavAmAM thato hato. yuddha ke kaTokaTInA prasaMge yoddhAone bolAvavA mATe, jemake draupadInA apaharaNa prasaMge, sAMnAhika bherIne vagADavAmAM AvatI hatIja. A badhAmAM azivopazamanI bherI viziSTa hatI. teno evo mahimA hato ke dara cha mahine jyAre tene vagADavAmAM Ave tyAre bAra yojana sudhImAM te pahelAM thayelA rogo maTI jAya ane pachInA cha mahinA sudhImAM rogano upadrava thAya nahIM. A bherI kRSNane kaI rIte maLI te bAbata, tathA tenA vAdake paisA laIne tenA TukaDA badhAne vaheMcatAM, te caMdanakathA kevI rIte banI te vAta caMdanakathAnI gAthA tarIke prasiddha che, ane AyUmAM vigate upalabdha thAya che5. paurANika paraMparAmAM kRSNanI bherIo vize khAsa noMdhapAtra ullekha maLato nathI. kRSNa vAsudevanA guNo : kRSNanA aneka guNo jaina AgamagraMthomAM varNavavAmAM AvyA che. AcArAMgacUrNi(A%0) (prAyaH IsvI 675-700)mAM kRSNane anaMtaguNovALA kahevAmAM AvyA che. samUhamAM jaNAvyA pramANe kRSNanI 54 mahApuruSomAM gaNanA thaI che, mATe temane uttama kahyA che, tIrthaMkaranI apekSAe madhyama che, mATe temane madhyama kahyA che ane samakAlInomAM zauryanI dRSTie utkRSTa hovAthI temane pradhAnapuruSa gaNAvavAmAM AvyA che. 'sas' ane pravyA'mAM, kRSNane yazasvI, samutkroza, matsararahita, abhyapagatavatsala, acapala, acaMDa, dhanurdhara, gaMbhIra vagere vizeSaNothI varNavavAmAM AvyA che. AcUmAM temane karmanuM baMdhana karanArA arthothI sAvadha rahenArA tethI amUcchita kahyA che. temanA A guNonI pratIti karAvatA aneka prasaMgo paNa jaina graMthomAM maLe che. temanA bhakta vIraka vaNakara pratye kRSNe je anukaMpA dAkhavI, te temanI sAnukrozatA darzAve che. aMdamAM jaNAvyA pramANe temaNe
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. IT - 1996 jaina AgamomAM kRSNa ane dvArakA eka vRddha mANasane IMTo upADavAmAM madada karI hatI. pAMDavonI madade jaIne, temaNe padmanAbhane nasADI, draupadIne amarakaMkAmAMthI pAchI ANI hatI. A ja rIte potAne mAranAra jarakumArane aMtakALe paNa kRSNa kahyuM ke baladeva Ave te pahelAM tame jatA raho, nahIM to baladeva tamane mArI nAkhaze. A prasaMge temanI apAra karuNApradhAna prakRtino khyAla Ape che, vaLI jarAkumAra joDe kRSNa pAMDavone kRSNa saMdezo Ape che ke meM tamane dezanikAla karyAnA mArA aparAdhane mApha karajo . prakIrNakadazaka (prada) ane uttarAdhyayanacUrNi(ucU)(prAya: IsvI 675-70)mAM darzAvyuM che ke kRSNa krodhane paNa jItyo hato. jaina AgamomAM prasiddha caMdanakaMthAnI kathAmAM evo ullekha che ke indradeve paNa kRSNanAM vakhANa karyA ke te koInA avaguNa grahaNa karatA nathI ane nIca karma karatA nathI. kRSNanA guNonI kasoTI karavA eka deve temanA rastAmAM eka zvAnano vikRta ane durgadha mArato mRtadeha mUkyo, to kRSNa tenA motI jevA dAMtanI prazaMsA karI. uparyukta prasaMgo temanA udAtta guNonI khAtarI karAve che. paurANika paraMparAmAM kRSNanA AvA sadguNo ane te sadguNone darzAvatA prasaMgo aneka graMthomAM nirUpAyA che, paNa khAsa karIne, mahAbhAratanA "sabhAparvamAM, jyAM kRSNanuM AkhuM vyaktitva kasoTa che, tyAM zizupAlane paDakAratAM, bhISma varNavelA sadguNo khAsa noMdhapAtra che. kRSNanAM parAkramo : mahAbhArata, harivaMza, ane purANomAM, zrIkRSNanAM vrajamAM karelAM adbhuta parAkramo, mathurAmAM karelAM cANUramardana, kaMsavadha vagere aneka parAkramo ane dvArakAmAM vasyA bAda karelAM rukmiNIharaNa, narakAsuravadha, bANAsuraparAbhava, zizupAlavadha vagere parAkramono vigate ullekha maLe che : paraMtu A parAkramomAMthI ghaNAM ochAMno nirdeza jaina AgamomAM maLe che. pravyAmAM kRSNanAM nIcenAM parAkramono ullekha maLe che. cANUra ane ariSTanuM mardana, kezivadha, nAgadamana, yamalArjunabhaMjana, zakuni ane pUtanAnuM mardana, kaMsano mukuTabhaMga, ane jarAsaMdhanA mAnanuM mathana. ahIM kaMsano mukuTa kheMcIne, nIce pADI, teno vadha karyo, te prasaMganuM sucana gaNI zakAya. bAkI prAcIna jaina graMthomAM kaNe karelA kaMsavadhano spaSTa ullekha nathI. kaMsanA parAbhava pachI mathurAkSetrane bhayajanaka samajI dazArNavarga mathurA choDIne tAravatI gayo, eTalo ja dazavaikAlikasUtra paranI hAribhadrIya vRtti(prAyaH IsvI 750)mAM ullekha che. Ama kRSNanA pUrvacaritamAMnAM keTalAMka parAkramono ullekha ane uttaracaritamAMnA mAtra rukmiNIharaNano ullekha jaina AgamomAM maLe che. kRSNa karelA rukmiNIharaNanA parAkramano nirdeza pravyAmAM maithunamUlasaMgrAmonI yAdInA saMdarbhamAM thayo che. pravyAne vRttikAra jJAnavimale kRSNa rukmiNIharaNa kevI rIte karyuM, tenI tathA temane tenA bhAI tathA zizupAla joDe thayelA saMgrAmanI mukhya vigato ApI che. paurANika paraMparAmAM rakmiNIharaNanuM vigatavAra nirUpaNa harivaMzanA 87 ane 88 adhyAyamAM vigate thayuM che. jJAdha, ane anya AgamomAM kRSNa draupadInA apaharaNa prasaMge je parAkramo karIne tene pAchI lAvyA te vRttAMta vigate nirUpAyo che. pAMDavapatnI draupadIe nAradane mithyASTi mAnI temano satkAra na karyo tethI temaNe amarakaMkAnA rAjA padmanAbhane tenuM apaharaNa karavA preryo. pAMDavoe A prasaMge kRSNanI sahAya mAgatAM temaNe susthita devanI ArAdhanA karIne be lAkha yojana pramANa lavaNa samudrane oLaMgyo, ane narasiMhanuM rUpa vikarvIne amarakaMkA nagarIne bhAMgI padmanAbhane nasADyo ane draupadIne pAchI laI AvyA. sthAnAMgasUtranA TIkAkAra abhayadeve (IsvI 1062) ane kalpasUtranA TIkAkAra dharmasAgare (16mI-17mI sadI) "padmanAbha'ne
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha nIlAMjanA esa. Nirgrantha badale "padharAja', jyAre 'kalpasUtra'nA bIjA TIkAkAra zAMtisAgare (17-18mI sadI) 'padmottara' nAma ApyuM che. mahAbhArata(2.252.255)mAM jayadrathe karelA draupadInA apaharaNano prasaMga maLe che, paNa temAM kRSNano kyAMya ullekha nathI. paNa samudra pAsethI mArga meLavI uttarakara gayA, tyAM sAta parvato pAsethIye mArga meLavyo ne tamasaneya bhedI brAhmaNanA mRta putro laI AvelA, temanA harivaMza(a. 101-103)mAM varNavelA te parAkramane jaina AgamomAM ApelA lavaNasamudra oLaMgavAnA parAkrama sAthe sarakhAvI zakAya. kRSNa dvArakAnA rAjA tarIke : jaina anuzruti pramANe kRSNa dvArakAnA rAjA hatA. kRSNa vAsudeva samudravijaya pramukha daza dazArthonA, baladevapramukha pAMca mahAvIronA, ugrasena pramukha soLa hajAra rAjAonA, pradyumna pramukha sADA traNa karoDa kumAronA, sAMbapramukha cha hajAra durdAnta zUravIronA, vIrasenapramukha 21 hajAra vIronA, mahAsanapramukha pada hajAra baLavAnonA, rukmiNIpramukha 16 hajAra devIonA tathA anaMgasenApramukha aneka hajAra gaNikAonA upara tathA vaitADhayagiri ane sAgarathI maryAdita ardhabharata upara Adhipatya bhogavatA hatA. jJAdhamAM draupadI svayaMvara prasaMge bhegA thayelA samasta rAjAono nirdeza "kRSNapramukha rAjAo" e rIte karavAmAM Avyo che : ane kAMpilyanagaranA drupada rAjAe tathA hastinApuranA pAMDurAjAe kRSNano khUba AdarasatkAra karyo hato te darzAve che ke samakAlIna rAjAomAM te AdaraNIya gaNAtA hatA. temano prabhAva eTalo badho hato ke temanA pratizatruo temane mAravA cakra mokale, te cakra kRSNane page lAgIne pAchAM pratizatruone ja haNatAM hatAM. paurANika paraMparAmAM kRSNa ane nAradano ghaniSTha saMbaMdha darzAvAyo che (harivaMza, ao 97-100). A ja rIte jaina paraMparAmAM paNa kRSNa ane nAradane vAraMvAra maLatA darzAvAyA che. nArada dvArakAmAM ghaNI vAra AvatA hatA. kuSNa eka vAra nAradane zauca eTale zuM ema pUchyuM to temaNe sImaMdharasvAmIne pUchI AvIne kahyuM ke satya e zauca che. pharI kRSNa emane satya vize pUchatAM, te vicAravA mAMDyA, tema karatAM temane jAtismaraNa thayuM ane te saMbuddha thayA. mahAbhAratamAM maLatA nirdeza pramANe kRSNa kadI rAjA banyA nathI. sabhAparvamAM, rAjasUya yajJa prasaMge, jyAre zrIkRSNanuM zreSThapuruSa tarIke prathama pUjana karavAno prastAva Avyo, tyAre zizupAle A ja muddA para vAMdho uThAvyo hato, ke te rAjA nathI. paurANika paraMparA pramANe temaNe rAjyanI lAlasA kadI rAkhI na hatI (harivaMza a 78) tema chatAM te rAjAonA uparI banaze tevI apharanI AgAhI temaNe sAcI pADI. (harivaMza e 68 zloka 31). jaina AgamomAM vasudeva, kRSNa Adi badhAMne rAjA kahevAmAM Ave che, tethI lAge che ke te vakhate dvArakAmAM gaNataMtra prakAranuM zAsana haze ane badhA gaNasabhya rAjA kahevAtA haze. jema gautamanA pitA zuddhodana ane mahAvIranA pitA siddhArtha mATe gaNamukhyanA arthamAM "rAjA" zabda vaparAyo che, tema kRSNane e ja arthamAM rAjA kahyA lAge che. jo Ama hoya to jaina anuzruti paurANika anuzrutinI najIka Ave che. kRSNanI paTarANIo ane putro : zrIkRSNane 16 hajAra rANIo hatI evo ullekha jaina AgamomAM paNa maLe che. temAM kRSNa A samUhane zA mATe paraNyA, teno nirdeza nathI. mahAbhArata ane harivaMza vagere (a) 94)mAM jaNAvyA pramANe kRSNa narakAsurano vadha karI, tenA kArAgAramAMthI mukta thayelI A kanyAone paraNyA.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. II - 1996 jaina AgamomAM kRSNa ane dvArakA aMdamAM temanI mukhya ATha patnIonAM nAma nIce pramANe maLe che : padmAvatI, gaurI, gAMdhArI lakSmaNA, susImA, jAMbavatI, satyabhAmA, ane rukmiNI. A graMthamAM padmAvatIne mukhya rANI tarIke jaNAvI che ane padmAvatI temaja gaurInI pravrajyA nirUpI che jJAdha, vRnda, ane usnemAM rukmiNIne mukhya kahI che. pravyAmAM maithunamUla saMgrAmo je strIone nimitte thayA, temanI yAdImAM rukmiNInuM nAma che. prAcIna jainagraMthomAM rukmiNI ane jAMbavatI sivAya bAkInI rANIono bhAgye ja ullekha maLe che. hemacandranA triSaSTizalAkApuruSacarita(prAyaH IsvI 1166)mAM gAMdhArI vizeno evo ullekha maLe che ke te gAMdhAranA nagnajita rAjAnI putrI hatI.. 3 harivaMzamAM (a 87-88)50 kRSNanI ATha rANIo Ama gaNAvI che : rukmiNI, jAmbavatI, satyabhAmA, kAlindI mitraviMdA, satyA nAgnajitI, suzIlA mAdrI, lakSmaNA ane sudattA zailyA. emAM paNa satyA nAgnajitIne gAMdhArI kahI che. (a 93) aMdamAM ullekha maLe che ke rukmiNIno putra pradyumna hato. pradhumnane sADA traNa karoDa kumAromAM mukhya kahyo che. jAMbavatInA putra sAMbanI chApa, ahIM paNa tophAnI yuvAna tarIkenI UThe che. dvA2vatInA dhanadeva sAthe jenI sagAI thaI hatI, evI kamalAmelA pratye niSadhano putra sAgaracaMdra AkarSAyo, tyAre tenuM kamalAmelA sAthe milana karAvavAmAM sAMbano phALo hato. A cUmAM sAMba eka AbhIra suMdarI 52 mohita thayo ane pachI e potAnI mAtA hovAnuM mAlUma paDyuM, tyAre te khUba bhoMTho paDyo, te prasaMga nirUpAyo che. paurANika paraMparA pramANe paNa rukmiNInA putranuM nAma pradyumna che ane tenA putranuM nAma aniruddha che ema harivaMzanA a 98mAM maLe che. te paraMparA pramANe jAmbavatIno putra sAMba dvArakAnA nAza sAthe sIdho saMkaLAyo che, kAraNa ke sAMba vagere yAdavakumAroe peTa para musala bAMdhI, sagarbhA strIno dekhAva karIne brahmarSionI mazkarI karI, tethI temaNe dvArakAnA nAzano zApa Apyora. jaina AgamomAM, khAsa karIne ucmAM kRSNane DhaMDhaNA rANIthI thayelA DhaMDha nAmano putra hato evo ullekha paNa maLe che. A DhaMDhe ariSTanemi pAse pravrajyA lIdhI hatI. temaNe vrata lIdhuM hatuM ke potAnI labdhithI maLe te AhAra levo. eka vAra kRSNe temane rastAmAM vaMdana karyAM, tethI eka zreSThIe temane prabhAvazALI muni mAnIne lADu ApyA. DhaMDha tene potAnI labdhithI maLelo lAbha samajyA, paNa ariSTanemie temane sAcI samaja pADI yogya mArge vALyA. kRSNa ane pAMDavo : paurANika paraMparAnI jema jaina anuzrutimAM paNa pAMDavo kRSNane phoInA putro tarIke sagA thatA hatA, ane mitro to hatA ja. A sagAIne lIdhe ja kuntI, draupadInA apaharaNa vakhate ane pAMDavone dezanikAla karyA tyAre, kRSNanI madada mAge che. paurANika paraMparAnI jema jaina graMthomAM paNa kRSNa ane pAMDavonI maitrI draupadIsvayaMvarathI zarU thaI lAge che, kAraNa ke emanI maitrI darzAvatA betraNa prasaMgo te pachInA che. jaina paraMparA pramANe kRSNa draupadInA svayaMvaramAM ThAThamATha sAthe gayA hatA ane lagna bAda pAMDurAjAne tyAM hastinApura paNa gayA hatA jyAM temanuM sAruM svAgata thayuM hatuM. mahAbhArata pramANe (1.90.75) pAMDurAjAnA mRtyu pachI draupadIno svayaMvara thayo hato. jJAdhamAM eka evo prasaMga nirUpAyo che ke jemAM pAMDavoe kRSNanuM pArakhuM levAno prayatna karyo hato. kRSNa draupadInA apaharaNa prasaMge amarakaMkA gayA hatA. tyAMthI te pAchA pharatA hatA, tyAre pAMDavoe kRSNanA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha nIlAMjanA esa. Nirgrantha sAmarthyanuM pArakhuM levA, pote gaMgAnadIne pAra karyA bAda hoDI chupAvI dIdhI. te vakhate roSe bharAIne kaNe. kahyuM ke meM be lAkha yojana pramANa lavaNasamudra oLaMgyo, padmanAbhane nasADyo, amarakaMkAne bhAMgI, draupadIne pAchI lAvyo, chatAM mAruM sAmarthya jANyuM nathI, to have jANazo." Ama kahI kaNe temanA ratha bhAMgI temane dezanikAla karyA. ucUmAM pachI A prasaMganI vadhAre vigata maLe che ke aMtakALe kRSNa jarAkumAra sAthe pAMDavone saMdezo mokalI, temane dezanikAla karyA badala mArksa mAgI hatI. prakIrNakadazakamAM AgaLanI vigata maLe che ke jarAkumAra pAsethI kRSNanA kALa karyAnA samAcAra sAMbhaLI, pAMDavone saMvega thayo ane temaNe pravrajyA lIdhI ane te ariSTanemine darzane jatA hatA, tyAM rastAmAM sAMbhaLyuM ke ariSTanemi nirvANa pAmyA che, tethI teo zatruMjaya parvata para saMlekhanA karI kALadharmane pAmyA. paurANika paraMparA pramANe kRSNanA paramadhAmamAM gayAnI vAta sAMbhaLI, pAMDavo parIkSitane rAjya soMpI uttara tarapha gayA ane himAlayamAM emanA deha paDyA pachI te badhA svargamAM gayA. kRSNa ane ariSTanemi : jaina AgamomAM kRSNa ane ariSTanemine samakAlIna darzAvyA che, eTaluM ja nahIM paNa te baMnenI karmabhUmi dvArakA hovAne kAraNe te bannenuM ghaNA prasaMgoe milana thatuM darzAvyuM che". vasudevahiMDImAM darzAvyA pramANe, kuSNanA pitA vasudeva tathA ariSTaneminA pitA samudravijaya baMne aMdhakavRSNinA putro hatA, tethI kRSNa ariSTaneminA pitarAI bhAI thayA59. paurANika paraMparA pramANe, ariSTaneminA pitA citraka tathA kRSNanA pitA vAsudeva baMne vRSiNanA vaMzamAM AThamI peDhIe thayA hatA, tethI kRSNa ane ariSTanemi dUranA pitarAI bhAI thAya. jaina Agamo pramANe kaNe ja ariSTanemi mATe rAjImatInuM mAguM tenA pitA pAse karyuM hatuM. kRSNa ariSTanemine vaMdana karavA ane temano dharmopadeza sAMbhaLavA vAraMvAra jatA hatA. dvArakAnA nAza tathA potAnA avasAna vizenuM bhaviSya kRNe ariSTanemi pAsethI ja jANyuM hatuM *". kRSNa ane ariSTanemine lagato ane prAcIna AgamagraMthomAM na maLato, eka prasaMga uttarAdhyayana paranI nemicaMdrasUrinI vRtti urnemAM noMdhAyela che. ariSTanemie eka vAra kRSNanI AyudhazALAmAM jaIne, temano zaMkha phUMkyo ane temanA dhanuSyanI paNacha caDAvI. A badhuM sAMbhaLIne kRSNa gabharAyA ke A mAro harIpha jAgyo che ane te mAruM rAjaya laI leze, tyAre baladeve temane kahyuM ke ariSTanemi to pravrajyA levAnA che, mATe tame gabharAzo nahIM. kRSNanI paTarANIo ariSTanemine saMsAramAM paloTavAno vyartha prayatna kare che, tenuM, temaja temanA vivAhanuM ane temanI pravrajyAnuM vigatavAra nirUpaNa paNa A graMthamAM maLe che AgamomAM ariSTaneminA vivAha prasaMgano uttarAdhyayanasUtramAM maLato ullekha prAcIna ane vadhAre zraddheya gaNAya. A graMthomAM maLatA ullekha pramANe, ariSTaneminuM nirvANa tathA kRSNanuM mRtyu baMne najIkanA samayamAM thayAM lAge che, kAraNa ke urneTa tathA "prakIrNakadazakamAM jaNAvyA pramANe kRSNanA avasAna vize sAMbhaLI saMvega pAmI. pAMDavo ariSTanemine vaMdana karavA saurASTramAM Ave che, tyAM khabara paDe che ke te ujjayaMta parvata para nirvANa pAmyA chee4. kRSNanA bhAI gajasukumAre, rukmiNI vagere temanI rANIoe, pradyumna, sAMba, DheDha vagere temanA putroe ane sthApatyA putra jevA keTalAka nAgarikoe ariSTanemi pAse dIkSA lIdhI hatI. temanA rAjayamAM je koI dIkSA le, tene te mATe saMmati ApI, kRSNa teno dIkSAmahotsava UjavatA hatA ane tenA kuTuMbanA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol, I* 1996 jaina AgamomAM kRSNa ane dvArakA nirvAhanI javAbadArI upADatA hatA". Ama jaina paraMparA pramANe kaNa ane ariSTanemi vacce ghaniSTha saMparka hato. jyAre paurANika paraMparAmAM e bAbata kaMI ullekha nathI. kRSNano pastAvo : aMda, sthAnUe, tathA urneTamAM evo ullekha maLe che ke jyAre ariSTanemie dvArakAnA nAzanI tathA kRSNanA mRtyunI AgAhI karI, tyAre kRSNa pastAvo kare che ke huM adhanya chuM ke kAmopabhogamAM ja phasAyelo rahyo chuM, tyAre huM paNa dIkSA kema na laI lauM? te vakhate ariSTanemi AzvAsana Ape che ke vAsudeva kRSNa potAnI hiraNya Adi saMpattine choDIne pravrajita thAya te zakya nathI, kAraNa ke vAsudeva pUrvajanmamAM niyANuM karavAvALA thayA che. vadhArAmAM usnemAM evo paNa ullekha maLe che ke aMtakALe paNa kRSNa pazcAttApa karyo che ke 'madaM puLa tuvagA thatavavaraNo mAri | pravyAmAM maithuna sevanAra abrahmacArI kRSNa vAsudeva maraNadharmane pAme che te vAta darzAvI che, to "prakIrNakadazakamAM bAMdhavone choDIne jIvane ekalA javuM paDe che. te bAbatanA anusaMdhAnamAM, kRSNanuM dRSTAMta ApavAmAM AvyuM che. kRSNanuM mRtyu : jaina Agamo pramANe kRSNanuM mRtyu kauTuMbAraNyamAM jarAkumAranA bANa vaDe vIMdhAvAthI thayuM hatuM. temanA mRtyu vizenI AgAhI tathA tenA kRSNa para paDelA pratyAghAtano nirdeza aMda (pR. 15) ane "sthA sUa.' (pR. 433)mAM vigate maLe che, paNa temanA vizenI vistRta mAhitI mATe to ujUne para ja AdhAra rAkhavo paDe che. temAM maLatI vigata nIce pramANe che : kRSNa ane baladeva, dvArakAnA nAzathI vyathita thaI pAMDavo pAse dakSiNa mathurA javA nIkaLyA. dvArakAthI nIkaLI, teo hastikalpa (hastavapra=hAthaba) nagaramAM AvyA. te nagaranA rAjA acchadaMtane harAvI, dakSiNa tarapha jatAM kauTuMbAraNyamAM pahoMcyA. tyAM kRSNane tarasa lAgatAM baladeva pANI levA gayA ane kRSNa kauzaya vastra oDhI sUtA hatA. daramyAna jarAkumAre temane mRga dhArI, ga upara bANa mAryuM ane temanA mRtyunuM nimitta banyA. te pachI kRSNa parameSThImaMtra japatAM mRtyu pAmyA. A ja vigata cauppanamahApurisacariyamAM maLe che. A vRttAMta mahAbhArata karatAM sAva judo che. temAM kauravonA mRtyuthI du:khI thaI gAMdhArIe kRSNane zApa Apyo hato ke 36 varSa pachI tame duSTa upAyathI marazo ne yAdavakulano nAza thaze. kRSNa jarA nAmanA pAradhI vaDe pagamAM vIMdhAyA, kAraNa ke durvAsAe ApeluM pAyasa te pAdatalamAM lagADavAnuM bhUlI gayA hatA. jyAre jarAe emane vIMdhyA, tyAre temane A yAda AvyuM. vaLI mahAbhArata pramANe balarAmanuM avasAna pahelAM thAya che ane pachI kRSNanuM mRtyu thAya che. mahAbhAratamAM temanA mRtyunA sthaLa tarIke dvArakA pAsenuM araya darzAvyuM che. kRSNa vAsudevanI gati : kRSNa vAsudeve nidAna karyuM hovAthI, temane jaina AgamomAM adhogAmI eTale ke narakagAmI darzAvyA che. A nimAM paNa kahyuM che ke kRSNa mATe pravrajyAnA abhAvane lIdhe mukti paryAya nathI. A graMthomAM jaNAvyA pramANe navamA kRSNa vAsudeva kALa karIne vAlukAprabhA nAmanA trIjA narakamAM utpanna thaze. te tRtIya kathI nIkaLIne jaMbudvIpamAM AvelA bharatakSetranA kuMDa dezanA zatadhAranagaramAM AvatI utsapiNImAM amama nAmanA 12mA tIrthakara tarIke janmaze, jayAM kevalaparyAyanuM pAlana karIne siddhapadane meLavaze.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zAha nIlAMjanA esa. Nirgrantha kaSNanI gati vize mahAbhAratamAM evuM jaNAvyuM che ke avasAna pachI te svargamAM gayA. tyAM badhA devo temano satkAra karavA sAme AvyA, pRthvI paranA temanA kArya badala temane abhinaMdana ApyA ane kRSNa nArAyaNa tarIkenuM potAnuM mULa sthAna prApta karyuM. jaina AgamamAM dvArakA : jaina tema ja paurANika anuzrutimAM zrIkRSNa ane dvArakA evAM ghanipaNe saMkaLAyelAM che ke ekabIjAno sAva svataMtrapaNe vicAra karavo muzkela che, tema chatAM zakaya teTalI punaruktine TALI, jaina Agama graMthomAM maLatA dvArakAnA citrane upasAvavA ahIM prayatna karyo che. A graMthomAM dvArakAnagarIno ullekha prAkRtamAM "bAravaI,' 'bAravatI', ke "bAramatI' e nAme, ane saMskRtamAM dhAravatI nAma Ape che. prAcIna Agamo moTe bhAge 'bAravaI abhidhAna ja vadhAre prayoje che. jaina Agama paranI vRttiomAM 'dvArakAvatI' nAma paNa prayojAyuM cheja. A nagarInuM varNana AgamagraMthomAM nIce pramANe maLe che : A nagarI 12 yojana lAMbI, nava yojana pahoLI, manane prasanna karanArI, darzanIya ane alakApurI jevI apratima hatI. dhanapatie tene nirmelI hatI. tenA prakAro sonAnA hatA. tenI bahAra IzAna koNamAM UMco ane gaganacuMbI zikharovALo raivataka parvata hato. tenI pAse naMdanavana nAmanuM udyAna hatuM jemAM surapriya nAmanA yakSanuM Ayatana hatuM. temAM azoka nAmanuM vRkSa hatuM, tenI nIce eka zilApaTTaka hato. A nagarImAM sahasrAmravana nAmanuM eka bIjuM udyAna paNa hatuM. yAdavonI prakhyAta sudharmA sabhAno nirdeza jaina AgamomAM bherIonA saMdarbhamAM khAsa maLe che. mahAbhArata, harivaMza vageremAM maLatA vRttAMta pramANe kuzasthalIne ThekANe zrIkRSNa dvArakA vasAvI. zrIkRSNanA kahevAthI vizvakarmAe A purInuM nirmANa karyuM. A purI mATe sAgare 12 yojanA jamIna kADhI. ApI hatI. harivaMzamAM ApeluM varNana jaina graMthomAMnA varNanane ghaNuM maLatuM Ave che. harivaMza pramANe raivatakanuM sthAna dvArakAnI pUrva dizAe che jyAre jaina graMthoe ene dvArakAne IzAna khUNe batAvyo che. ariSTanemie raivataka parvata para pravrajyA lIdhI hovAne kAraNe jaina dharmamAM enuM khAsa mahattva che. dvArakA ane raivataka : mahAbhArata ane harivaMzamAM paNa dvArakA ane raivatakanuM sAmIpya darzAvyuM che. mAghakAvyamAM paNa dvArakAnagarIne raivataka pAse AvelI jaNAvI che. A vAtane jaina AgamonuM samarthana paNa maLI rahe che. raivataka ane dvArakAnA sAmIpyane AdhAre vidvAno yAdavakAlIna dvArakAno sthaLanirNaya karavA ghaNo prayatna kare che, paNa muzkelI e naDe che ke hAlanI dvArakA pAse raivataka parvata nathI ne raivataka vagaranI dvArakA vicAravI azakaya che. keTalAka vidvAno evuM anumAna kare che ke dvArakAnI pAse Avelo raivataka nAno Tekaro ke krIDAzaila haze. game tema paNa yAdavakAlIna tAravatI tathA raivatakanA sthAnanI samasyA hajI aNaUkalI ja rahI che. kalpasUtramAM ariSTanemie raivataka udyAnamAM dIkSA lIdhI tema kahyuM che, te bAbata paNa noMdhapAtra che dvArakA ane samudra : prAcIna jaina AgamomAM dvArakAno saMbaMdha kyAMya samudra sAthe darzAvAyo nathI, je tenA sthaLanirNayanI dRSTie eka mahattvano muddo che. pramANamAM ochI prAcIna evI nizIthasUtrasRSTi (IsvI 676)mAM dvArakA ane verAvaLa vaccenA jaLamArgano nirdeza thayo che9, je parathI dvArakA samudrakinAre hovAnuM sUcavAya che.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. || - 1996 jaina AgamomAM kRSNa ane dvArakA 11 mahAbhAratanA prAcInatamaparva "sabhAparva"mAM paNa dvArakAnA varNanamAM samudra nathI. eno samudra sAtheno spaSTa saMbaMdha mausalaparvamAM maLe che, je pramANamAM ochuM prAcIna che. dvArakA ane raivatakano saMbaMdha dvArakA ane samudranA saMbaMdha karatAM vadhAre prAcIna Thare che. AthI keTalAka vidvAno evuM paNa sUcana kare che ke yAdavonA samayamAM ja be dvArakA hoya. rAjasUya yajJa vakhate raivataka parvata najIkanI dvArakA haze ane mausalayuddha vakhate samudrakinArAvALI dvArakA haze. dvArakAnA rAjA kRSNa ane tenA rahevAsIo : jaina Agamo pramANe aMdhakavRSNi, vasudeva, baladeva ane kRSNa nI nagarInA rAjAo hatA, paNa mukhyatve dvArakAnA rAjA kRSNa gaNAya che. temane 'dvAravatI'nA pUrNacaMdra kahyA che. jaina AgamomAM paNa "kRSNanI dvArakA" evA zabdo maLe che. banne paraMparAo A bAbatamAM ekamata che. bannemAM dvArakAnA nAzathI kRSNane vyathita thatA darzAvyA che, je emanI dvArakApurI pratyenI AtmIyatA darzAve che. AjathI 1500 varSa pahelAM paNa hAlanI dvArakA zrIkRSNanI dvArakA tarIke jANItI hatI. ema purAtattvIya purAvAothI paNa sAbita thAya che. A dvArakA 25 Aryadezo paikInA eka evA surASTradezanI rAjadhAnI hatI, ema A AgamomAM jaNAvyuM che. temAM aneka vIro, rAjAo, durdAnta yoddhAo, strIo, gaNikAo, zeThIyAo, koTavALo, temaja sArthavAho rahetA hatA. temAM sthApatyA nAmanI strI ane teno sthApatyA putra nAme putra rahetAM hatAM. A nagaramAM vaitaraNi ane dhanvatari nAmanA be vaidya rahetA hatA, jemAMnA dhanvantarine abhavya kahyo che, kAraNa ke te sAdhuone sAvadya auSadha Apato hato, jyAre vaitaraNi nirdoSa auSadha Apato hato, mATe bhavya kahyo che. temAM vIraka nAmano kRSNabhakta vaNakara ane ahamitra nAmano zreSThI paNa raheto hato. nArada A nagarImAM vAraMvAra AvatA hatA. eka vAra, indramahotsava prasaMge bahArathI AvelA AbhIra loko, A nagarIne sAdhulokoe varNavelo devaloka samajI beThA hatA. temaNe ahIMnA lokone dayAsArtha suvivAvasthakahyA che, te dvArakAnI zokhIna prajAne sUcave che. dvArakA, ariSTaneminuM pravrayAgrahaNanuM sthaLa hovA uparAMta temanuM prathama bhikSAsthAna hatuM, tethI jaina AgamamAM tenuM mahattva vadhAre che dvArakAno nAza : aMbdamAM maLatA nirdeza pramANe AvI samRddha nagarI dvArakAno nAza agni, madirA ane kaipAyana RSinA krodhane kAraNe thaze, evI AgAhI ariSTanemie karI hatI. davaihA mAM jaNAvyA pramANe, 12 varSa pachI taipAyanathI dvArakA nAza pAmaze evI AgAhI sAMbhaLI raipAyana uttarApatha gayA, paNa 12 varSanI gaNatarImAM kaMIka bhUla thavAthI, te pahelAM e dvAravatI AvI caDyA ne yAdavakumAronI kanaDagatathI kopane vaza thaI nidAna karI kALa pAmyA ane agnikumAra tarIke janmyA". sthAsUaranI vRttimAM A vigata che, paNa pUrepUrI vigata to usne mAM maLe che, jeno TUMka sAra nIce pramANe che : ariSTanemie 12 varSa pachI dvArakAnA nAzanI karelI AgAhIthI yAdavoe badhAM ja mAdaka dravyone kAdaMba guphAmAM saMtADI dIdhAM. eka vakhata sAMba vagere kumAra acAnaka tyAM jaI caDhyA. emaNe mana mUkIne surAno AsvAda mANyo ane cakacUra thaIne girivara AgaLa pharatA hatA, tyAM tapa karatA dvaipAyanane joyo ane temane zatru samajIne mAryo. dvaipAyanane khUba krodha thayo. kRSNa-baladeve ghaNI mAphI mAgI chatAM mAnyA nahIM. kRSNa baladeve ghoSaNA karAvI ke have nagarIno nAza thaze, tethI sAMba, pradyumna vagere badhAM pravrajyA laIne tapa bhaNI vaLyAM. kaipAyana tapa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAha nIlAMjanA esa. Nirgrantha karI, nidAna karI, mRtyu pachI agnikumAra tarIke janmyA. te dvArakA nAza karavA yAdavonuM chidra zodhato rahyA. 12 varasa vItI gayAM che tema mAnI yAdavo surApAna karavA lAgyA. tethI dvaipAyane AkhI dvArakAne bALI mUkI, mAtra kRSNa ane balarAma bacyA. cauppannamahApurisacariya (I. sa. 859)mAM paNa A prasaMga khUba vigate maLe che. Ama agnithI dvArakAno nAza thayo evI anuzruti jaina AgamomAM maLe che. paurANika paraMparA ahIM sAva judI paDe che. temAM dvArakAnA ane khAsa karIne yAdavonA nAzanI AgAhI pahelAM gAMdhArIe ane pachI zrIkRSNa pote karI hatI. mausalaparvamAM spaSTa ullekha che ke arjuna yAdava strIone laIne nIkaLyo. pachI dvArakAne samudra DubADI. dIdhI-9, A baMnemAMthI paurANika anuzruti vadhAre zraddheya lAge che; kAraNa ke zAstrIya paddhatie thayelA khodakAma para AdhArita purAtattvIya purAvAothI samarthana maLe che... ke dvArakA samudramAM DUbI gaI hatI e AkhyAyikA sAcI che, jyAre agnithI dvArakAno nAza thayAnI vAtane purAtattvIya samarthana maLatuM nathI. upasaMhAra : Ama A viSaya aMgenI jaina anuzrutino abhyAsa karyA pachI spaSTa thAya che ke paurANika paraMparAmAM jema zrIkRSNanuM puruSottama tarIke, tema jaina anuzrutimAM, temanuM uttama puruSa tarIke viziSTa sthAna che. Ane lIdhe, temane vize ghaNI mAhitI jaina AgamomAM maLe che, jyAre paurANika paraMparAe RSabhadeva ke ariSTanemi vize sadaMtara mauna sevyuM lAge che. vaLI e vAta paNa spaSTa thAya che ke A jaina anuzruti keTalIka bAbatomAM paurANika anuzrutithI judI paDe che, to keTalIka bAbatomAM navI mAhitI paNa Ape che. Ama zrIkRSNa ane dvArakA vize jaina Agama sAhitya ghaNI upayogI sAmagrI pUrI pADe che. TippaNo : 1, samavAyAMga sUtra, rAjakoTa 1962, pR 109; jaMbudvIpa prajJaptisUtra, (solApura, 1958), 2.183. 2. Avazyakaniyukti, pUrvabhAga muMbaI 1928, bhAgA. 40, pR. 237 3. A ni, pUrvabhAga, ni.gA. 403-411; sa sU, pR 1091-1094. 4. A.ni, pUrvabhAga, ni.gA. 404. 5. sa. , pR. 1095; praznavyAkaraNasUtra, dvitIya bhAga, (amadAvAda 1937), pR. 73. 6, jJAtAdharmakathAMga, dvitIya vibhAga bhAvanagara 1930, pR. 178, 7, mahAbhArata (saMzodhita AvRtti) 2.13.19. 8. devAzrayI umA, brahmavaivartapurANamAM zrIkRSNa,' buddhiprakAza jAnyu, 82, pR. 31-37. C. Sumana P. Jadeja, A critical study of the Epical and Puranic Traditions of the Yadavas and their geneologies (Unpublished Thesis, Guj. Uni, Ahmedabad 1965), p. 181. 10. yAdavonI vaMzAvaLI mATe juo uparyukta zodhaprabanya, pR 161-225; 11. pravyA, dvitIya bhAga, pR. 73. 12. attakRdazAsUtra rAjakoTa 1958, pR. 30-33. 13. pravyA, dvitIya bhAga, pR. 23.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ vol. I * 1996 jaina AgamomAM kRSNa ane dvArakA 14, vasudevahiMDI, saM. bhAvanagara 1930, pR. 77. 15. us, pUnA 1959, 22-1-2. 9. J.C. Jain, 'Life in Ancient India as depicted in the Jain canons,' (Bombay 1947), p. 377; zAstrI hariprasAda gaM, "prAcIna jainasAhityamAM dvArakA ane tyAMnA yAdava," dvArakA sarvasaMgraha, dvArakA 1973 pR. 225-230. 17. jADejA sumanAbena, uparyukta zodhaprabandha, pR 161-226. 18. u. sU, 22.1-3; bhoja sAMDesarA, jaina AgamamAM gujarAta (amadAvAda 1952), pR. 178-179. 19, dazavaikAlika-hAribhadrIyavRtti nirNayasAgara presa, muMbaI 1900, pR. 36 , 20. zAstrI hariprasAda gaM. "harivaMzamAM dvArakA ane zrIkRSNa," pathika eprila 76, pR. 9. 21, davaihA, pR. 36; dazavaikAlikacUrNi, indora 1933, pR. 41. 22. pravyA, dvitIya bhAga, pR. 73. 23. sasUTa, pR851; Jain, Life in. p. 385, jADejA uparyukta zodhaprabanya, pR. 388. 24. aMda, pR. 45-128. 25. us, 22.2. 26, u.sU-nemicaMdrasUrinI vRtti, nirNayasAgara presa, muMbaI 1937, pR. 40-41. 27. us, 22.2, aMda, pR. 28-101. 28. jADejA sumanAbena, uparyukta zodhaprabandha pR 167-181; pR. 283. 29. aMda, pR. 45-128. 30. aMda, pR. 120-121, vRddhidazA, rAjakoTa 1960 pR. 341 31, jJAdha, dvitIya vibhAga, pR. 170 32. sthAnAMgasUtra, uttara bhAga, muMbaI 1920, sU 735, sU, 735, samavAyAMgasUtra, pR 125; Ani, nigaDha 402-403, prakIrNakadezaka, pR. 38 33. jJAdha, dvitIya vibhAga, pR. 173-178, saTU, pR. 1094, 1098, pravyA., pR. 76. Ani., bhAgA, 39, 34. AvazyakacUrNi, pUrvabhAga ratalAma 1929, pR. 117-118, pR. 359, kSamAzramaNakRta vizeSAvazyakabhASya muMbaI, 1924), pR. 510-512; koTaTyAcArya kRta vizeSAvazyakabhASya pR. 418 vRda, pR. 348, jJA,dha, tiIya vibhAga, pR 167. 35. Ava.cU, pUrvabhAga pR. 11-118. 36. AcArAMgacUrNi, ratalAma 1941, pR. 211, pR. 296; sa sU, pR. 1094-1120; pravyA, pR. 72-77; 37. Ava-cU, uttara bhAga ratalAma 1929, pR. 19; aMda, pR 106; jJA.dha., dvitIya vibhAga, pR. 176, urTane, pR40-41, 38. prada, pR 130, uttarAdhyayanasUtra-cUrNi ratalAma 1942 pR. 76; Ava yU, pUrvabhAga, pR. 117, 39. mahAbhArata, 2.25. 16-11, 40, pravya, prathama bhAga, pR. 72-74.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zAha nIlAMjanA esa. Nirgrantha 41. davaihApR. 36. 42. pravyA, jJAnavimalavRtti, pR. 85. 43. jJA, dhadvitIya vibhAga, pR. 164-178; sthAnAMgasUtra-abhayadevavRtti, uttara bhAga, muMbaI 1920, pR. 524; kalpasUtra-dharmasAgaravRtti (bhAvanagara, 1922) pR. 34; kalpasUtra-zAMtisAgaravRtti, ratalAma 1936, pR. 33. 44. jJA.dha, prathama vibhAga (bhAvanagara, 1929), pR 159; aMda, pR 18, 54; vRda, pR. 341. 45. jJA.dha, prathama vibhAga, pR 14-153; A.ni., pUrvabhAga, bhA. gA. 43. 46. AvayU, uttarArdha, pR 194; pAkisUtra-yazodevapraNIta vivaraNa, muMbaI 1911, pR. 22. 47. aMda, pR 18, pra.vyA. dvitIya bhAga, pR. 72. 48. mahAbhArata, 1.61; 16.6, 49. aMda, pR. 133-153; jJA.dha, prathama vibhAga, pR. 159. vRda, pR. 346; utsune, pR. 39, pravyA, pR. 85. 50. triSaSTizalAkApuruSacarita, parva 8, sarga 6, pR. 125. 51, aMda, pR. 128, vRda, pR. 341, Ava yU, pUrvabhAga pR112-114; Ava yU, uttara bhAga, pR 19. para. mahAbhArata, 16.2.8-10. 53. uttarAdhyayanasUtracUrNi, pR. 76. 54. jJA,dha, dvitIya vibhAga, pR. 153-184. 55. ejana, pR. 180-182. 56. ujUne, pR. 41 57. mahAbhArata, 17.2.44; 18.3.16 58. A.ni., pUrvabhAga, nigATa 420; u.sU. 22.27; aMda, pR. 88; pR 134; vRda, pR. 350. 59. vasudevahiMDI, pR. 77. 60. jADeja sumanAbena, uparyukta zodhaprabandha, pR. 160 61. us, 22.6; aMda, pR. 134 62. u.sUTane., pR270-278 63. u. sU; 22.14-30 64. urdane, pR. 40-41; prada, pR. 127-128 65. aMda, pR 145-146; jJAdha, prathama vibhAga, pR 164 66. aMda, pR 140; sa sTa, pR. 1114-1115; sthAnAMgasUtra-abhayadevavRtti, uttarabhAga, pR. 433; urTane, pR. 40 41. 27, u.sUne, pR. 38-41, pravyA dvitIya bhAga, pR. 77; prada, pR 121 68. ejana, pR. 37-41. 69, cauSpannamahApurisacariya, pR 198-207.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. 11 - 1996 jaina AgamomAM kRSNa ane dvArakA 15 70, mahAbhArata, 11.25.40; 13.144.38; 16.5, 16-23. 71. samU, pR. 1114, Ani., ni.ga412-413; sthAnAMgasUtra, uttara bhAga, sUta 735, aMda, pR. 143. 72. mahAbhArata, 16.5.21-25. 73. vRda, pR. 340; jJAdha, prathama vibhAga, pR. 158; Ava.cU, uttarArdha, pR. 202; kalpasUtra-dharmasAgaravRtti, (bhAvanagara, 1922), pR. 34. 74. sthAnAMgasUtra-abhayadevavRtti, uttara bhAga, pR 433. 75. aMda, pR. 17, pR. 86; vRda, pR. 340-351; Ava yU, pUrvArdha, pR 355. 76. ke. kA. zAstrI, "harivaMzamAM tAravatI nivezana," dvArakAsarvasaMgraha, dvArakA 1973, pR. 209-213. 77, joSI umAzaMkara, purANomAM gujarAta, amadAvAda 1946, pR. 95; zAstrI, ha. gaM. "mAghakAvyamAM dvArakA', dvArakAsarvasaMgraha, pR 166, 78. kalpasUtra, amadAvAda 1952, pR. 51. 79. nizIthasUtracUrNi, AgrA 1957, prathama vibhAga, pR. 69. 80. joSI, purANomAM, pR. 93. 81. aMda, pR. 22, pR. 45, pR 120, pR 134; pra.vyA, dvitIya bhAga, pR. 77; aMda, pR. 54. 82. hasamukha sAMkaLiyA, pramukhazrInuM vyAkhyAna, tAsa.saM. pR. 46. 83. prajJApanAsUtra, rAjakoTa, 1974, pR. 449; zIlAMkAcAryaracita sUtrakRtAMgavRtti, muMbaI 1917, pR. 123; bRhatkalpasUtra, tRtIya vibhAga, pR. 913. 84, vR06, pR. 340; jJAdha, prathama vibhAga, pR. 159; ani, uttara bhAga ni.gA. 1303-1319; vacU, pUrva bhAga - 112, pR. 460-4750 AvayU, uttara bhAga, pR 16, pR. 194, pR. 202. 85. aMda, pR. 184 davaihA, sUtra 56, pR. 36, 86. sthAnAMgasUtra - abhayadevavRtti, prathamabhAga sUtra 138, pR. 255; uttarabhAga sUtra 625, pR. 433. 87. une, pR. 40-45; caupagnamahApurisacariya, pR 198-204. 88. mahAbhAratama, vo 19, mausalaparva, 16.8,40. 89, hasamukha sAMkaLiyA, pramukhazrInuM vyAkhyAna, dvArakAsarvasaMgraha, pR. 44.