Book Title: Iryasamiti aur Padyatra
Author(s): Sanjavi Prachandiya
Publisher: Z_Rajendrasuri_Janma_Sardh_Shatabdi_Granth_012039.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210271/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAvAratna puSpavatA Abhanandana grantha IryAsamiti aura pada-yAtrA -DA. saMjavI pracaNDiyA 'somendra' (ema0 kAma0, ela-ela0 bI0, pI-eca0 DI0) zabdoM meM arthoM kI abhivyaMjanA huA karatI hai / zabdoM kA sahI prayoga hI usa artha kI AtmA ko ujAgara karatA hai| yahA~ hama prastuta viSaya 'IryAsamiti aura pada-yAtrA' para carcA karanA caaheNge| prastuta viSaya kA zilpa do zabdoM ke yoga kA sahayoga hai / eka 'IryA-samiti' aura dUsarA 'pd-yaatraa'| IryAsamiti kyA hai ? tathA pada-yAtrA se isakA kyA sambandha hai ? kyA upayogitA hai ? yahI jAnakArI viSaya kI ahaM sthiti ko ujAgara karatI hai| calane-phirane se lekara bola-cAla, AhAra-grahaNa, vastuoM ke uThAva-dharAva, mala-mUtra kA nikSepaNa, saphAI-sutharAI Adi taka kA samUcA karma-kauzala jisameM prANI mAtra kiMcit Ahata na ho, basa isI sthiti kA nAma samiti hai| isIlie rAjavAtika meM spaSTa' likhA hai-"samyagitiH samitiriti arthAt samyak prakAra se pravRtti kA nAma samiti hai| isI prakAra sarvArthasiddhi meM bhI samiti kA isa prakAra se ullekha milatA hai, 'prANi pIr3A parihArArtha samyagayanaM samitiH' arthAt prANI pIr3A ke parihAra ke lie samyak prakAra se pravRtti karanA samiti hai| zramaNa saMskRti meM samiti ke pA~ca prakAra batAye gaye haiM yathA "iriyA bhAsA esaNA jA sA AdANa ceva nnikkhevo| saMjamasohi Nimitte khaMti jiNA paMca smidiio|" arthAt IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAna-nikSepaNasamiti aura pratiSThApana smiti| inhIM samitiyoM ke bIca pratyeka prANI apane karma-kauzala ko hala karatA hai| yahA~ IryAsamiti ke viSaya meM saMkSipta vicAra karate hue usakI pada yAtrA meM upayogitA kyA hai ? para vicAra kareMge AvAgamana ke samaya mArga meM vicaraNa karane vAle kisI bhI prANI kA kiMcit ahita na hone denA IryAsamiti kahalAtI hai| "phAsuyamaggeNa divA juvaM tarappaheNA sakajjeNa / jaMtUNa pariharati iriyAsamidI have gamaNaM" arthAt prAsuka mArga se dina meM cAra hAtha pramANa dekhakara apane kArya ke lie prANiyoM ko pIr3A nahIM dete hue saMyabhI kA jo gamana hai, vaha IryAsamiti hai| IryA kA artha caryA se hai / kevala gamanAgamana hI nahIM kintu sonA, uThanA, baiThanA, jAganA Adi sabhI pravRttiyA~ IryA ke antargata haiM aura ina pravRttiyoM ke ghaTita hone para koI aisI sthiti utpanna nahIM honI cAhie jisase kisI jIva ko kisI bhI prakAra kA kaSTa yA bhaya ho / ina pratyeka prakAra kI pravRtti ke pIche mahatva usake uddezya para nihita hotA hai / arthAt gamana kA uddezya kyA hai ? use kahA~ jAnA hai ? kyA vahA~ jAne se usake darzana, jJAna aura cAritra kI abhivRddhi honI hai ? gamana ke samaya usake citta kI IryAsamiti aura pada-yAtrA : DaoN0 saMjIva pracaNDiyA 'somendra' | 226 . . : www.jE Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha kaisI sthiti hai ? vaha jisa uddezya se jA rahA hai, vicAroM ke virodhI viSaya kyA usake bhAvoM ko garta kI ora to nahIM le jA rahe haiM ? "IyAyAM samitiH iiryaasmitistyaa| IryA viSaye ekIbhAvena caSTe namityarthaH' arthAt IryA kA artha gamana hai| gamana viSayaka sat pravRtti IryAsamiti hai| IryAsamiti kI vizuddha ArAdhanA va sAdhanA ke lie cAra AlambanoM kA dhyAna rakhanA Avazyaka hai- avassiyA, kAla, mArga aura ytnaa| ye cAroM Alambana/bAteM IryAsamiti ko sampuSTa karane meM rAmabANa kA kArya karatI haiM / sAdhaka kI sAdhanA ratnatraya kI prApti hetu hotI hai| yahI usakA lakSya hotA hai / vaha isa lakSya ko pAne ke lie arthAt ratnatraya (darzana, jJAna aura cAritra) kI abhivRddhi ke lie eka sthAna se dUsare sthAna ko gamanAgamana karatA hai| vaha binA Avazyaka kArya ke upAzraya se bAhara nahIM jAtA aura yena-kenaprakAreNa use jAnA hI par3a jAe to jAne se pUrva vaha avassiyA kA tIna bAra uccAraNa karatA hai| yaha usakI samAcArI hai aura isI ko IryAsamiti kA Alambana kahA jAtA hai| IryAsamiti kA dUsarA Alambana 'kAla' kahA jAtA hai| kAla arthAt samaya / IryAsamiti kA pAlana dina meM ho sakatA hai rAtri meM nhiiN| isIlie rAtri meM kiyA jAne vAlA vihAra niSedha mAnA gayA hai| AcAryoM ne zramaNa kA vihAra-kAla nau kalpa meM bA~TA hai| vaha cAturmAsa ko chor3akara kisI bhI sthAna para eka mAsa se adhika kI avadhi nahIM vyatIta kara sakate haiM / isa prakAra ATha mAsa ke ATha kalpa aura cAturmAsa kA eka kalpa, kula milAkara nau-kalpa kI kAla-labdhi kA nirdhAraNa huA hai| / IryAsamiti kA tIsarA Alambana 'mArga' kahA jAtA hai / ise eka cArTa ke dvArA darzAyA jA sakatA hai mArga dravya mArga bhAva mArga sthala mArga jala mArga nabha mArga sama mArga viSama mArga sAdhaka ko sama mArga para calanA cAhie, viSama mArga para nahIM / viSama mArga meM calane se virAdhanA kI sambhAvanA rahatI hai| aise mArga para calane se prAyaH patha-bhrama yA diga-bhrama ho sakatA hai jisase sAdhaka unmArga kI ora unmukha ho sakatA hai / jisa mArga se jAne meM mAnasika, vAcika aura kAyika kleza kI sambhAvanA ho sakatI hai usa mArga se bhI nahIM jAnA cAhie / jala mArga para calanA bhI jaina saMskRti meM manA batAyA gayA hai / prANI vijJAna kI dRSTi se jala kI eka bUMda meM asaMkhya jIva hote haiM aura yadi jaina sAdhu jala-mArga se jAte haiM to asaMkhya jIvoM kI virAdhanA sunizcita ho jAtI hai| ataH ve jala mArga se nahIM jAte / kintu vizeSa paristhiti meM ve jala meM jA sakate haiM jaise varSA ho rahI ho aura malamatra ke vega ko rokanA sambhava nahIM ho (kyoMki usako rokane se aneka rogoM kI sambhAvanA rahatI hai tathA 230 | paMcama khaNDa : sAMskRtika sampadA www.jainel Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha auSadhi Adi meM bhI aneka doSa nihita hote haiM) yA saMdhyA ke pUrva unheM apane sthAna para pahu~canA Avazyaka ho aadi| isI prakAra, AkAza mArga kA upayoga bhI niSiddha mAnA gayA hai| sAdhu ko mana, vacana aura karma tInoM se zuddha hokara bhAva mArga se lakSya prAptyartha yAtrA karanI caahie| yahI cAroM Alambana IryAsamiti ke ghaTaka bhI kahe jA sakate haiN| pada-yAtrA se tAtparya paidala mArgI honA hai / pada-yAtrA kA jaina dharma meM jo prAvadhAna nihita kiyA gayA hai usameM IryAsamiti pUrNarUpeNa vidohita hotI hai| "maggujjIvaya ogAlaMbaNa suddhIhi iriya do punninno| suttANuvIci bhaNiyA iriyAsamidI pavayaNa mmi / " arthAt mArga, netra, sUrya kA prakAza jJAnAdi meM yatna, devatA Adi Alambana-inakI zuddhatA se tathA prAyazcittAdi sUtroM ke anusAra gamana karanA hI IryAsamiti ke anusAra pada-yAtrA kahalAtI hai| __ loka dRSTi aura para-yAtrA Aja hama pragatizIla yuga meM vicaraNa kara rahe haiM jahA~ vyakti kAra, basa yA rela se hI yAtrA nahIM karatA apitu usakI yAtrA AkAza mArgIya yAna aura vAyuyAna se bhI hotI hai| taba phira aisI virATa aura bRhad yAtrA meM sAvadhAnI kA sarvavyApI honA paramAvazyaka hai jise hama prAyaH bhUla gae haiM / Aja sar3aka para jisa para hokara hama yAtrA karate haiM likhA hotA hai "sAvadhAnI haTI aura durghaTanA ghaTI" "jarA rukakara calie, Age pula hai" "dhIre calie, surakSita pahu~cie' Adi-Adi aneka borDa lage hote haiN| kyA kabhI socA hai ki aisA kyoM likhA hotA hai ? kyA hama A~kha bandakara apanI yAtrA taya karane lage haiM ? nahIM, hamane apanI yAtrA meM IryAsamiti ko choDa diyA hai jisase na kevala hama svayaM apita yAtrA karane vAlA pratyeka prANI apanI-apanI yAtrA se bhayabhIta ho gayA hai| patA nahIM kaba TakarA jAe~ aura kI gayI sArI kI sArI yAtrA niSphala ho jAe / hama cAheM paidala caleM yA vAyuyAna se isase koI pharka nahIM par3atA kintu hama jaba bhI yAtrA kareM, hama vivekazIla hokara, saMyata hokara yAtrA kreN| hamArI yAtrA kA mUloddezya darzana, jJAna aura cAritra tInoM triveNiyoM kA saMvardhana nihita ho jo IryAsamiti ke cAroM AlambanoM ke prayoga para sambhava hai / tabhI hamArI yAtrA sArthaka siddha ho skegii| sandarbha grantha : 1. (ka) jaina AcAra : siddhAnta aura svarUpa-devendramuni shaastrii| (kha) marudhara kesarI abhinandana grantha / 2. nizItha bhASya sUtra / 3. bhagavatI suutr| 4. uttraadhyyn| 5. dazavakAlika / 6. kalpasUtra / 7. Avazyaka hAribhadIyAvRtti / 8. sthaanaaNg| 9. rAjavAttika / 10. niymsaar| 11. pravacanasAra / 12. tattvArthasUtra / 13. drvysgrh| 14. smysaar| 15. muulaacaar| 16. sarvArthasiddhi / IryAsamiti aura pada-yAtrA : DaoN0 saMjIva pracaNDiyA 'somendra' | 231