Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 0) zrI hemacandrAcArya ane temaNe racela zrImahAdeva batrIzI - stotra. lekhaka: -paM. zIlacandravijaya gaNi.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrahimacandracArya ane temaNe racela zrImahAdeva batrIzI - stotra. lekhaka: . -paM. zIlacandravijaya gaNi.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : zrI jaina grantha prakAzana samiti, khaMbhAta vi.saM. 2045 hemacandrAcArya navama janmazatAbdI varSa mUlya : 5 rUpiyA prati : 500 ) surakSita A prakAzanamAM zrIkArelIbAga jaina saMghanAM zrAvikA baheno taraphathI rU. ra000nI sahAya prApta thaI che. prAptisthAna : zrIvijayanemisUrijJAnazALA, pAMjarApoLa, amadAvAda- 380 001 mudraka: amRta prinTarsa amadAvAda phona : 36985ra
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ himacandrAcArya ane temaNe racela zrImahAdeva batrIzI stotra. - -paM. zIlacandravijaya gaNi. saMvata 1145-2045 kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryanuM navasomuM janmavarSa pravartI rahyuM che. te temanA guNagAna karavAnuM, temanA jIvana ane kvana vize ciMtana-parizIlana-svAdhyAya karavAnuM ane temanAM jIvana tathA kAryonuM mUlyAMkana karavAnuM eka sabaLa nimitta pUruM pADe che. emano janmadivasa che kArtakI pUrNimA. A divasa keTalo badho mahimAvaMto che ! baudhdhadharmanA AdipuruSa bhagavAna tathAgata buddhano janmadina A kArtakI pUrNimA che; zIkha saMpradAyanA pravartaka guru nAnakadevano janmadivasa paNa A ja che. ane jaina AtmasAdhaka zrImad rAjacaMdrano janma paNa A ja divase thayo hato ! kyAre janmavuM e manuSyanI IcchAne vaza nathI e sAcuM hovA chatAM paNa, mahAna AtmAono janmasamaya ke janmadina, yogAnuyoge ke atyaMta sahaja rIte ja, evo to yojAI jAya che ke, pachI e mahAna vyakti videha thayA pachI, AgAmI peDhIo mATe e divasa utsavanA ane preraNAnA maMgalaparva-svarUpa banI jAya che. zrIhemacandrAcAryanuM ekaMdara-samagrasparzI mUlyAMkana karavuM hoya, ane te paNa khUba saMkSepamAM ja, to temanA jIvanane cAra vibhAgomAM vaheMcI devuM paDe : 1. sAhityanuM sarjana. 2. saMskAra piMDanuM nirmANa. 3. amAri pravartana. 4. brahma-yoga-tapomaya jIvana. Indra, pANini, kAtyAyana, pataMjali, zAkyAyana-amarasiMha, dhanaMjaya-dhanapAla, bhaTTI, guhasena-kAlidAsa, vAlmIki, vyAsa-haribhadrasUri, tRceTa-mammaTa A badhA ja bhAratIya AryasaMskAranA samartha udgAtAo che. te sahua alaga alaga rUpe, alaga alaga samayakhaMDamAM, je sAhityaprakAro racyA, te tamAma sAhityaprakAro hemacandrAcArye ekalA hAthe racyA che, ane A saunA uttama aMzone aMgIkAra karI temAM potAnuM sattva umerI bhAratavarSane vilakSaNa sAhityakhajAno bheTa karyo che. gUjarAta ane tenA adhIna aDhAra rAjayo eTale ke AjanuM ardhAthI ye vadhu hiMdustAna, temAM naitika mUlyonA saMskAra siMcavAno saghana-sabaLa-sabhAna puruSArtha hemacandrAcArye karyo. A puruSArtha gUrjaradharatImAM saMpUrNata: phaLadrupa banyo. gujarAtanI bhASA-lokabolImAM navo prANasaMcAra A kAraNe thayo. ne A ja kAraNe gUrjara prajAmAM dayA, udAratA, mRdutA, sabhyatA, lajajA, sauhArda, sahiSNutA jevAM tattvono avatAra thayo. dA"-jugAra jevAM vyasanothI tathA khUnAmarakI jevAM duSkarmothI gUjarAtanI prajA Aje paNa sarakhAmaNImAM bacI zakI hoya to tenA mULamAM hemAcArye dvArA thayelAM saMskAravAvetara ja hovAnuM samajavuM joIze.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja ahiMsA-bhUtadayA e hemacandrAcAryano jIvanadharma hato, ane jIvanadhyeya paNa haze | svayaM vItarAga-zramaNa hatA. eTale ahiMsAnuM parizudhdha AcaraNa nijajIvanamAM to hatuM ! ja, ane e AcaraNe temaja tevA dayAmaya AcaraNanA preraka paribaLoe temanA cittamAM eka alaukika jharo pragaTAvyo hato : dayAno jharo. koIneya du:kha gamatuM nathI, sau sukhI thavA-sukhamaya jIvana jIvavA cAhe che; koIneya trAsa-bhaya-upadrava ke mRtyu na ApavA eja manuSyano dharma ane ethI ja kudaratanA kAnUnanI adaba paNa jaLavAya; manuSya mAtra manuSyane ja nahi, paNa manuSyatara koI paNa prANIne satAvavA ke mAravA te prANIsRSTino ane kudaratano akSamya aparAdha banI rahe; - A vicAradhArAthI temanuM hRdaya sadAya ArTa rahetuM. temaNe kahyuM : "mANasa eka DAbhanI saLI potAnA aMga upara koI ghoMce toya sahana nathI karI zakato- babbe cIsa pADI uThe che ne badalo levA gussAthI dhAya che; ane e ja mANasa, vinA kAraNe, mAtra potAnA kSullaka svArthanI, peTanI ane vahemanI tRpti khAtara bIjAM prANIone tIkSaNa hathiyArathI mArI nAkhatAMya acakAto nathI, A kevI viDaMbanA che ! zuM te vakhate tene pelI saLI ghoMcavAthI thayelI vedanAya nahi sAMbharatI hoya ?" temane ahiMsAnuM jIvaMta ke puruSAkAra rUpa-ahiMsApuruSa-niHzaMka kahI zakAya tevI temanI ahiMsA pratyenI bhakti ane AsthA hatI. ane A baLakaTa AsthAe ja emane eka pracaMDa taka pUrI pADI : kumArapALanA paricaya rUpe; jeno upayoga temaNe gUjarAtamAM ane gujarAta dvArA zAsita pradezo-rAjayomAM ahiMsAnA prasAraNa-pAlana mATe samucita rIte ane samucita sAdhano vatI karyo, ane e rIte gujarAtane ahiMsAnI saMskRtinuM mAdarevatana temaja ahiMsAnuM saMdezavAhaka banAvI dIdhuM. eka vAta, prasaMgopAtta, ahIM noMdhavI ucita che. Aje jema lokazAhI samavAyataMtramAM eka madhyastha sarakAra ane tenA Azraye alaga alaga rAjaya sarakAro A dezano vahIvaTa kare che, ane temAM samagra dezane ke prajAne sparzatI ke te sivAyanI paNa keTalIka cAvIrUpa bAbatomAM madhyastha sarakArano Adeza pravarte che to bIjI prAntIya ke sthAnika bAbatomAM je te pradezanI rAjayasarakArano amala pravartato rahe che; lagabhaga te ja prakAre, aNahilapura pATaNa jyAre gujarAtanI rAjadhAnI hatI ane gUjarAta e kendrIya sattA banI gayuM hatuM tyAre, gUjarAtabharamAM ane AjanA kendrazAsita pradezo samAna sIdhA gUjarAtazAsita pradezomAM to kumArapALano saMpUrNa ahiMsAno ane vyasanamuktino kAyamI hukama pravartato haze; paraMtu kumArapALanA khaMDiyA rAjAonAM rAjyomAM ahiMsA Adino kAyamI saMpUrNa amala thato ja hoya tevuM nathI. ahiMsAnuM saMpUrNa ke zakya vadhumAM vadhu pAlana karavuM te kumArapALano Adarza Adeza haze, paraMtu tenA paripUrNa ke AMzika pAlananI bAbatamAM khaMDiyA rAjayone svataMtratA haze. naDrala(nADola)nAM rAjA AlhaNadeva, je kumArapALanA khaMDiyA rAjA hatA ane parama zaiva hovA chatAM kumArapALanA ahiMsApAlananA Adezane pALatA hatA, temaNe potAnA rAjyamAM ahiMsApAlana mATe ApeluM eka pharamAna, mAravADamAMthI zilAlekharUpe prApta che, jemAM temaNe pratyeka pakhavADiyAnI AThama, agiyAraza ane caudaze jIvahiMsA upara pUro pratibaMdha pharamAvyo che. vi. saM. 1209nA A zilAlekhamAM kumArapALanA pote ajJAkArI hovAnuM spaSTa sUcana che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ upara kahevAyuM tema, A zilAlekhano artha vicAratAM, madhyastha sarakAra ane | rAjaya sarakAranI vyavasthA jevuM ja te kALamAM paNa kAMIka pravartatuM haze tema tAravI zakAya ? tema che. kumArapALa potAnA pradezamAM saMpUrNa ne kAyamI ahiMsApAlana karAvato haze, ane tema chatAM Azrita rAjAonAM rAjayomAM zakya ahiMsApAlanano Agraha sevIne ja teNe saMtoSa svIkAryo haze. Aje paNa ghaNIvAra evuM bane che ke madhyastha sarakAranA anvaye rajA hoya, tyAre rAjaya sarakAranA anvaye rajA na paNa hoya. athavA rAjaya sarakAranA anvaye rajA hovA chatAM beMka holIDe nathI paNa hota. kAMIka AvuM ja kumArapALanA zAsanamAM paNa haze. ane te paNa paraMparAgata padhdhati anusAra ja haze, ema mAnavAmAM khoTA TharavAno bhaya nathI lAgato. paraMtu, ApaNA vizvavikhyAta (have sva.) purAtatvavida zrI hasamukhabhAI sAMkaLiyAe umeryukata zilAlekhano ja AdhAra laIne, govadhabaMdhI sAthe tene sAMkaLIne,govadhabaMdhInA muddA para sarakArano bacAva thaI zake te prakAre kumArapALanA rAjamAM paNa saMpUrNa govadhabaMdhI zakya nahotI banI tevuM vidhAna karyuM che. Do. sAMkaLiyAnI AtmakathA purAtattvane caraNe (Ara. Ara. zeThanI kaMpanI, 1985) nA 138mA pRSTha para noMdhAyela zabdo A pramANe che : "A ja rIte sarakAra para govadhabaMdhI lAdavAnuM paNa barAbara na hatuM ema mane lAgyuM hatuM. kAraNa bhAratanA dIrdha itihAsamAM koI kALe saMpUrNa govadhabaMdhI na hatI. jainadharmanA mahAna AzrayadAtA kumArapALa jevo rAjA hiMdu rAjyamAM paNa govadhabaMdhI lAdI zakyo na hato. pakhavADiyAmAM traNa divasa govadhabaMdhI pALavAnuM pharamAna e kADhI zakyo hato." Do. sAMkaLiyA, A pachI, svayaM noMdhe che ke A lakhANavALA lekha aMge temane khUba TIkAonA bhoga banavuM paDeluM, paNa teo taTastha saMzodhananA pariNAme maLelA tAraNane-satyane barAbara vaLagI rahyA hatAM - vagere. Do. sAMkaLiyAnI viziSTa vidratA pratye saMpUrNa Adarano bhAva hovA chatAM, temanAM uparyukta vidhAno sAthe saMmata thavAnuM mana thAya tema nathI . tenAM kAraNo bahu spaSTa che, te A - 1. kumArapALanA samayamAM govadhabaMdhInI samasyA hatI ja nahi; ochAmAM ochuM Aje je svarUpe che, te svarUpe to nahotI ja . bIjuM kumArapALano Adarza mAtra govadhabaMdhI na hato, paNa prANImAtrane abhayadAna ApavAnuM tenuM valaNa hatuM. potAnA rAjayamAM koIpaNa manuSya ke manuSyatara ane te paNa kIDIthI kuMjara sudhInA tamAma - prANIonI hiMsA na thAya te mATe te atyaMta Ature hato. 2. je saM. 1ra09 nA kirADUnA ke tevAje bIjA ratanapuranA zilAlekhano saMdarbha De. sAMkaLiyAe lIdho che, te zilAlekhomAM prAinAmamavAnuM, navavadha, ari - jevA zabdo spaSTa mojUda che. e zabdo jemAM yojAyA che te vAkyo spaSTatayA, mukarara karelA . (dara pakhavADiye traNa) divasomAM koIpaNa jIvanI hatyA karavAno pratibaMdha sUcavanArAM TI te vAkyo che, jemAM te pratibaMdhita divasomAM hiMsA karanArane pApiNDatara' gaNAvyo che,
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo ane ratanapuranA lekhamAM to pratibaMdhita divasoe kuMbhArone nIMbhADA peTAvavA para I paNa niSedha pharamAvavAmAM Avyo che. A sthitimAM govadhabaMdhInI vAta ja kyAM AvI zake? savAla have rahyo che ke bhale govadhabaMdhI nahi, paNa jIvavadhabaMdhI ja ho, paraMtu te paNa kumArapALa jevo hiMsAbhI rAjA paNa mAtra traNa ja divasa pUratI ja lAdI zakyo ! kAyama mATe nahi ja ne ? A savAlanuM samAdhAna upara mUkelA kendra sarakAra ane prAMtIya sarakAravALA ! nirIkSaNa dvArA maLI rahe che. - A badhAMno sAra eTalo ja ke kumArapALa ane tenA khaMDiyA rAjAo dvArA | sarvIze vA alpAMze je kAMI paNa ahiMsAnuM pravartana-pAlana thayuM tenuM prerakabaLa hemacandrAcArya ja hatA. ane temanA vAvelA e dayA saMskAra gUrjara rAjayamAM eTalA badhA DhamULa banyA hatA ke te pachI saikAo sudhI to kharA ja; paNa Aje paNa, jayAre hiMsAbhIsatAne AjanA gujarAtanA / gUjarAtI zAsako dvArA madhyayuganA vahema ane aMdhazradhdhArUpa gaNAvavAmAM Ave che ane manamAMthI sUga kADhI nAMkhI vadhune vadhu hiMsA mATe protsAhana ApavAmAM Ave che tyAre paNa, hemacandrAcArya dvArA vavAyelA dayA saMskAranA aMzo, gUjarAta-rAjasthAnanA bhAgomAM jovA anubhavavA maLe che. ane hemacandrAcAryanuM jIvana ? brahmanI paramanaiSThika sAdhanAthI bharyuM bharyuM yogamaya ane tapomaya emanuM jIvana emanA kaTTA pratispardhIone paNa satata AdaraahobhAva preratuM haze, e ni:saMdeha bAbata che. lalATa para tapanI dIpti ane sattvanI zrI evI to vilasatI haze ke emane jotAM zAtAmAM cho ? evA prazna pUchatAM jIbha na upaDe, ne anAyAse ja AgaMtukonA moDhAmAMthI to varSate ? puSya vardhate ? jJAna varSane ? jevA- AtmaniSTha RSine ja pUchI zakAya tevA prazno sarI paDatAM haze. ne A paramasattvabaLe ja temane anAsakata, samabhAvI ane asAmAnya sAmarthyanA svAmI banAvyA haze. ane AnA pariNAme vikaseluM emanuM puNyabaLa to juo ! be be rAjAo, nA, samrATo emanA caraNe namavAmAM ne emanA Adezo jhIlIne pALI batAvavAmAM potAnuM saubhAgya samajatA; potAnAM nAma sAthe AcAryanuM nAma paNa joDAya tevI takane vadhAvavAmAM gaurava anubhavatA. kadAca A rIte ja haima zabdAnuzAsana sidhdharAja ane hemAcAryanAM nAmonA saMyojana vaDe "siddhahema zabdAnuzAsana terIke nirmAyuM haze. ane ethI AgaLa vadhIne, kumArapALe to paraduHkhabhaMjana vIra vikramanuM jagatane anuNI / du:khamukta karavAnuM apArthiva svapna racyuM-sevyuM ane e dizAmAM potAnuM saghaLuMye nyocchAvara karI daI, potAnA nAmano saMvata paNa pravartAvyo. emAM paNa teNe kamAla karI ! potAnA guru hemAcAryanuM nAma to anivArya hatuM ja tene mATe, paNa tenI sAthe sAthe, potAnI hatyA karavAno satata prayatna karanAra ane potAne dAyakAo sudhI rAna rAna ane pAna pAna rajhaLAvanAra, potAnA kAkA ane purogAmI rAjA sidhdharAjanuM , huM paNa nAma teNe e saMvamAM sAMkaLIne potAnI guruprItino tathA udAratAno adbhuta .
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya jagatane karAvI Apyo ! kumArapALe pravartAvelA saMvatanuM nAma hatuM : 1 sidhdhahemakumAra saMvat saMvata sAmAnya rIte rAjAnA rAjyAbhiSeka prasaMge ke pachI tenA mRtyunA divase AraMbhAto hoya che. kumArapALanA maraNa samaye teno saMvat AraMbhAya tevA koI ja saMyogo nahotA te lakSyamAM letAM, tenA rAjyAbhiSekanA varSe - visaM. 1199mAM - ja teno saMvata amalamAM Avyo haze, ema anumAna thayuM che - thAya che. A saMvatanI noMdha zrI hemacaMdrAcArye svayaM, potAnI kRti dinantAmaNi nI svaracita TIkAmAM lIdhI che, tethI paNa uparokata anumAnane sabaLa puSTi sAMpaDe che. abhidhAnacintAmaNinA chaThThAkAMDanA 17ra mA lokamAM saMvat varSe Avo zabda - zabdArtha mUkI, tenA paranA vivaraNamAM lakhyuM che ke yathA-vikrama saMvata, siddhahemakumArasaMvaditi. A koza kumArapALanA rAjamArohaNa pachI racAyAnuM to A ullekhathI temaja kumArapALa vizenA kozagata anya ullekhathI spaSTa ja che, te sAthe ja, sidhdhahemakumAra saMvata A kozanI racanA pUrve ja cAlu thaI gayo haze, te paNa A ullekhathI sidhdha thAya che. ane eka rUDhione lakSyamAM letAM, rAjyAbhiSekanA prasaMge ja cAlu thayo hoya tema anumAna karI zakAya. jo ke rAjyAbhiSeka vakhate kumArapALanI lAcAra ane parataMtra jevI dazA; hatyAthI bacavA kAje karavI paDelI satata rajhaLapATane kAraNe sidhdharAja tarapha kaTu lAgaNIo tIvrabhAve tenA cittamAM pravartatI hovAnI pUrI zakyatA; hemacaMdrAcAryano saMparka paNa tyAra pachI ghaNA vakhate thayo che te muddo rAjayAbhiSeka pachI kSaNe kSaNe AMtaravigrahanI dahezata ane te uparAMta AraMbhanAM thoDAMka varSo sAmaMto ane duzmano sAthenAM yudhdhomAM ja vItAvavAnAM thayAM - A badhI bAbatono vicAra karIe to rAjayabhiSekanA varSe te vakhate saMvata pravartana thayuM hoya te vAta bahu grAhya banI zakatI nathI. hajI potAnuM Asana ja sthira na hoya tyAM vikramI kAryo karavAno to avasara kyAM rahe ? ne evuM ryA sivAya saMvatanuM pravartana karavAthI kevaLa hAsyAspada ja banavuM paDe. kharataragacchIya paTTAvalImAM eka ullekha A saMbaMdhI maLe che. temAM kumArapALa hemacandrAcAryane vInave che ke "tame jo mane svarNasidhdhi Apo, to huM paNa vikramAdityanI jema (pRthvIne anaNa karIne navo saMvata pravartAvuM. (marthako aNahilapattane kumArapAlena rAjJA hemacandrAcAryAya proktam : svAmin ! yadi mahyaM svarNasiddharupAyaM dadyAstarhi ahamapi vikramAdityavad navInaM saMvatsaraM pravartayAmi / ) A ullekha sUcave che ke kumArapALa bAhyAMtara viMgrahone jItIne potAnuM sabaLa zAsana sthira banAvI rahyo te pachI, hemAcAryanA prasaMgamAM vadhu ne vadhu rahetAM rahetAM lokopakAraka kartavyo tarapha baddhalakSya banyo haze ane bIjI koIja zatru AdinI ke | rAjakIya uthalapAthalanI ciMtAthI mukta banI cUkyo haze tyAre - kyAreka - AvI mAMgaNI teNe guru pAse karI che; tenA javAbamAM gurue potAnA guru devacaMdrAcAryane , hara AmaMtyA, svarNasidhdhi arthe vInavyA ne gurue te prArthanA kukarAvI daI ziSyane Thapako ?
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja AkhAno prasaMga to prasidhdha ja che. A ghaTanA pachI hemAcAryanA preryA kumArapALe che potAnI saghaLI zaktio amAripravartana tathA potAthI zakaya rIte duHkhI janonAM duHkha pheDavAmAM niyojI hoya - ane e pachI teNe saMvata pravartAvyo hoya, e vadhu zakya che, ane UMcita paNa dIse che. ATalI laMbANa vicAraNAne aMte be tAraNa nIkaLe che : eka, abhidhAna cintAmaNinI racanA 1ra07 thI 9 nA gALAmAM thaI hovAnuM anumAna vidvAnoe karyuM che, (hemasamIkSA, pR. 70 madhusUdana modI) te geravAjabI Thare che. kemake saMvata pravartanano tathA kumArapALa rAjarSiparamAIta hovAno ullekha taTa thamAM che, (kumArapAlazcaulukyo, rAjarSiH paramArhataH / mRta-svamoktA dharmAtmA mari-vyasanavAravA | . 724) ane 1199 thI 1ra09 sudhIno gALo to kumArapALa mATe tIvra saMgharSamaya ane ciMtAgrasta ja rahyo hovAnuM manAya che. e gALAmAM tene zAMtithI lokopayogI kAryo karavAno avakAza maLyo hoya te zakya nathI jaNAtuM. ane be, kumArapALe potAnA rAjyArohaNa samaye saMvata pravartana karyuM hoya te saMbhavita nathI. kemake te vakhate tenI tevI sthiti ja na hatI. paNa to kumArapALe saMvata pravartana kyAre karyuM hoya ? na rAjyArohaNa samaye, na maraNa samaye, to tenA rAjatvakALa daramiyAna ja kyAreka te teNe karyuM hoya te svIkAryA pachI paNa, teno cokakasa samaya kyo nirdhArI zakAya ? A praznano spaSTa uttara koI prabaMdhamAM prApta thayo/thato nathI. Ama chatAM, siMdhI graMthamALAmAM mudrita thayela graMtha "mAravirita saMghauMnI aMtargata purAtanavArya saMhIta mArapachapvo pravanya mAM be ullekho evA che ke jeno upayoga saMvata pravartananA samayanirNaya mATe paI zake tevo che. te be ullekhono saMdarbha kramaza: A pramANe che : (1) pR. 93mAM vi. saM. 1216nA mArgazIrSa zudi bIjanA divase zubha lagna kumArapALanA ahiMsA kamArI sAthe lagna thayAnuM adabhuta rUpaka varNavyuM che. e rUpakagata kalpanAone AlaMkArika varNanane gALI nAkhyA pachI tAravI zakAtuM tathya te A : saMvata 1ra16mAM kumArapALe amAri pravartananA potAnA dhyeyamAM sarvocca lakSyAMka hAMsala karI lIdhuM hovuM joIe. e lakSyasiddhi te ja ahiMsA sAthenuM lagna hovuM saMbhave | (2) ane A tAraNane vizeSa puSTi maLe che. pra. 111 paranA bIjA ullekhathI. tyAM jaNAvyuM che ke "AjJAvartI aDhAra maMDalo (rAjyomAM potAnA ojanA baLe, Adara pUrvaka, 14 varSa sudhI mAri (hiMsA)nuM kumArapALe vAraNa karyuM." (3) siMdhI graMthamALAmAM chapAyelA prava vintAnA graMthamAM pariziSTa rUpe A kumArapAlano ahiMsA sAtheno vivAha prabaMdha chapAyela che. (pR. 1ra6-1ra8)temAM | lagabhaga kumArapAla prabodhaprabaMdhagata varNana jevuM ja varNana che, paNa temAM prAMte A
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ javAkyo che : "gathAIhiMsadevyA sAthe zrI kumArapAnRpatiIvatrapi, asamAna mahAnandasukhamanubhavan caturdaza varSANi yAvat sukhenAsAmAsa." AmAM paNa 1216mAM ahiMsA sAthe vivAha pachI 14 varSa sudhI tenuM pAlana thayAno nirdeza maLe che. A vidhAnomAM 14 varSano spaSTa AMkaDo je samayakhaMDa mATe prayojAyo che te saM. 1216 thI 1rara9-30no che- e samajavuM taddana saraLa ane ucita paNa che. ane tethI ja e phalita thAya che ke saMvata 1ra16mAM kumArapALe potAnA amAri pravartananA parama lakSyane saMtRtikara rIte hAMsala karI lIdhuM hatuM. amAripAlana sivAyanAM bIjAM kAryo, jevAM ke - binavArasI dhana rAya laI le te para pratibaMdha, aDhAra dezo para vijaya, mAMsa-masyAdi upara ja je varganI AjIvikA hatI te samagra vargane te vyavasAya choDAvIne, temane navuM AjIvikAnuM sAdhana hAthavaguM na thAya tyAM sudhI bekArI-bhUkhamaro na veThavAM paDe te mATe traNa traNa varSa mATenuM pUruM bharaNapoSaNa rAjaya taraphathI ApavAno prabaMdha - ItyAdi aneka aneka yazasvI ane lokopakAraka kAryo paNa tyAM sudhImAM teNe karI ja lIdhAM hatAM. eTale potAnAM nirdhArita lakSyonI siddhi meLavyAnI ujavaNIrUpe kumArapALe saMvatanuM pravartana karyuM hoya tema mAnavAmAM koI Apatti jaNAtI nathI; balle Ama mAnavuM yogya jaNAya che. jo A anumAna yathArtha Thare, to saM. 1ra16mAM kamArapALe pravartAvelo siddhahemazumAra saMvat AraMbhAyo hato tema gaNAya. ane te pachI ja hemAcAryo abhidhAna cintAmaNinI racanA karI hoya tema mAnavuM Avazyaka bane; ane to abhidhAna cittAmaNiMnI racanA mATe anumAnita thayelo 1ra07-8no samayagALo ApoApa khoTo Thare. tAjetaramAM prAcIna pothIo tathA lipionA ApaNA ekamAtra adhikRta jJAtA paM. zrI lakSmaNabhAI bhojake dilhInA vijayavallabhasmAragata hastaprata saMgrahamAM joyelI caudamA saikAmAM saMbhavata: lakhAyelI abhidhAna ciMtAmaNi kozanI hastapratamAM prAMte "1185mAM A prati lakhAI che te matalabano ullekha joyo che. temaNe teno artha evo karyo che ke 1185 pUrve AcAryo koza racyo haze, tenI 1185mAM lakhAyelI pratinI nakala A (dilhIvALI) prati haze. A vAtane kharI mAnI laIe. to to AcArye 40 varSanI potAnI vaye je kozagraMtha racyo ema mAnavuM prApta thAya. ' paraMtu ghaNo vicAra karatAM A vAta gaLe UtaratI nathI. ItihAsanA saMdarbho parathI ema phalita thAya che ke hemacandrAcArye sarvaprathama vyAkaraNanI racanA karI ane teno samaya 1193no nizcita ja che (hema samIkSA, pR. 34) vaLI, mArapAi ne varNavato. zloka paNa A kozamAM spaSTa maLe che, jenI 1185mAM to koI zakayatA ja na hatI.. A sthitimAM ahIM keTalIka aTakaLo A prakAre karI zakAya: 1. RpAtra aMgeno zloka tathA saMvata aMgenI TIkA AcArye pAchaLathI kozamAM umerI ApyAM hoya. mULe e na hoya, paNa badalAyelA saMyogomAM AcArye graMthamAM che che pheraphAra karyo hoya.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. jo A aTakaLa yogya gaNIne cAlIe, to dilhIthI maLelI 1185nA ullekhavALI pratimAM mArapAlTa nA varNanavALo zloka na hoya - na hovo joIe, te vadhu zakya/yogya bhAse che. 3. ane jo e pratimAM paNa e zloka hoya, to to eja nizcaya para AvavuM paDe ke e prati 1185 nahi, paNa 1285nI pothInI naklarUpa haze. ane lekhadoSane lIdhe 1185 lakhAyuM haze. A aMge yathArtha nirNaya to te pratinuM avalokana cokasAIthI karIe to ja thaI zake. paraMtu tyAM sudhI to abhidhAna ciMtAmaNino racanA kALa 1216 AsapAsano hovAnuM anumAna svIkAravAmAM bIjI koI Apatti jaNAtI nathI. vikramanA 13 mA zatakamAM lakhAI hovAnuM khUba sahelAIthI kalpI zakAya tevI, eka, haima zabdakozone samAvatI, tADapatrIya hastaprati, amadAvAdanA zrI jaina prAcyavidyA bhavana' nA graMtha saMgrahamAM jovA maLI che. A pratimAM tapAsa karatAM temAM paNa te kumArapAaulyo e padya che, e vAta paNa ahIM noMdhavI prAsaMgika jaNAya che 1216mAM saMvat AraMbhAyAnuM jo svIkArIe, to saM. 2045nA A jaima navama janma zatAbdInA varSe sidhdhahemakumAra saMvat nuM 829 muM varSa hoya. siddhahemakumAra saMvat no eka javalaMta dastAvejI purAvo to zatruMjaya tIrtha upara caumukhajInI TUMkanA derAsaramAM eka sthaLe birAjelI eka dhAtupratimA uparano kotarelo A lekha che : "zrI siddhahemamAra saM. 4 vaizAva va. 2 gurau bhImapatnI sa vyava. harizvandra mAryA muddevi zreyArtha zrIzAMtinAthavimAM rita" (jaina satya prakAza : 1. 8 aMka-3 kramAMka 93). A lekhamAM maumapatnIsattra eTale "bhImapallInAmaka grAmano rahevAsI" evo artha karavAno che. Avo saraLa ane susaMgata artha na samajI zakavAne lIdhe koIka vidyAne "bhImapallIsatka (? gaccha)" Avo pATha vicArI bhImapallInAmaka gaccha hovA sudhI potAnI kalpanA calAvI che (Atmavarma vizeSa smArikA, dillI nainatIrtha vRM aa haimava" vimAna, pR. 8 2686 phe.) je nitAMta ayogya che. A pratimAlekhamAM jema bIjA koI saMvat no nirdeza nathI, tema koI pratiSThAkAraka AcAryAdino paNa ullekha nathI; eTale si. saM. 4no artha zuM karavo ? kyuM varSa levuM ? te prazna paNa aNaulyo ja rahe. hA, 1216ne si. saM. nuM AraMbhavarSa gaNIe to te hisAbe 1220mAM A pratimAnI pratiSThA thayAnuM samajI zakAya. e je hoya te. ApaNo mULa muddo to e che ke kumArapALe paNa potAnA nAma joDe hemacaMdrAcAryanuM nAma joDavAno Agraha rAkhyo hato ane ema karavAmAM gaurava anubhavyuM hatuM, e A tathya dvArA siddha thAya che. siddharAja ane kumArapALa jevA pratApI samrATo upara temaNe kevo prabhAva pAtharyo haze ane te benI kevI prIti saMpAdana karI zakyA haze !
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja kyAreka evI zaMkA jAge ke rAjAone rIjhavavA mATe AcArye keTalA maskA mAravA 3 paDatA haze ? keTalI khuzAmato karavI paDatI haze ? potAnA jIvana ane caryAomAM keTalI badhI bAMdhachoDa temaNe karI haze ? jAge. avazya jAge. "rAnA mitra na duSTa kRtaM vanA sUtrathI paricita koIne paNa AvI zaMkA thAya che. paraMtu Ano javAba eTalo ja hoya ke bhautika eSaNAo ane AsakitanAM vaLagaNo jene vaLagyAM hoya tene mATe AvI zaMkA ke kalpanA jema pUrNata: vAstavika/samucita che, tema paramanirIha, anAsakata ane saunA kalyANa sAdhaka sAdhujana mATe AvI zaMkA lAvavI te tadRna avAstavika/anucita che. babbe hemacaMdrAcArye rAjAnI khuzAmata karavI paDI haze ema nahi, paraMtu rAjAoe hemacandrAcAryanI prIti ne sunajara pAmavA mATe satata mathyA karavuM paDatuM haze ema kahevuM satyanI vadhu samIpanuM gaNAze. ane AmAM eka tarapha hemacandrAcAryanI nirlepa garimA maheke che, to bIjI tarapha e rAjAo-sattAdhIzonI paramocca saMskAritA paNa chatI thAya che. kevA saMskRta haze e rAjAo ke sAdhutA ane vidvattAnA caraNe jhUkavAmAM pote gaurava anubhave ! vAstavamAM hemacandrAcArya rAjAonI prItinuM saMpAdana karI zakyA tenuM kAraNa eka to temanI, temane sarvajJanA siMhAsane ArUDha kare tevI, sarvatomukhI prajJA hatI ane bIjuM sAMpradAyika ane jAtigata vivAdo, matabhedone oLaMgI gayelI temanI udAra, sahiSNa evI tattvagrAhaka samanvayasAdhaka dRSTi hatI. A prajJA ane A dRSTinA pariNAme ja siddharAjanA "kyo dharma karavAthI mokSa saMbhave ?" evA praznanA uttaramAM AcArya "cArisaMjIvinIcAra" nuM udAharaNa TAMkI rAjA-prajAnI buddhine saMtoSe tevo samavayasAdhaka javAba ApI zakyA hatA. ane A prajJA/dRSTinA preryA ja hemAcArya somanAthanA zivAlayamAM rAjA kumArapALanI sAthe UbhA rahIne mahAdevanI stuti karI zakyA hatA. banyuM evuM ke kumArapALanI AcArya taraphanI atibhaktithI akaLAyelA koI tejoSIe rAjAne bhaMbheryo ke tamane sAruM lagADavA khAtara AcArya badhuM kahe che, kare che. paraMtu tamArI sAthe somanAthanI yAtrA karavA AvavAnuM kahI juo. nahi Ave. siphatapUrvaka chaTakI jaze. rAjAne vAtamAM vajUda lAgyuM haze, te eNe AcAryane somanAthayAtrAe sAthe AvavA kahI dIdhuM. AcArye paLanAya vilaMba vagara vAtano tAga che pakaDI lIdho ne rAjAnI sAthe javAnI hA kahI dIdhI. te joSIo bhoMThA paDI gayA. paNa vAta ATale na patI. somanAthamAM rAjA-AcArya vagere pahoMcyA tyAre tyAM zivAlayamAM AcAryane kahevAmAM AvyuM ke tamane vAMdho na hoya to A zivaliMganI pUjA karo : lo A sAmagrI. AcAryanI asAmAnya kasoTInI paLa hatI. paNa sadAsvastha yogI evA AcArye leza paNa khacakATa vagara, pUjAnAM dravyo vaDe pUjA sAdhune na hoya - tevA niyamane vaLagI rahIne yoganI prakriyA dvArA tyAM evI zivapUjA karI ke te joIne maMdiranA vidvAna mahaMtazrI paNa diMga banI gayA ! ane te [, pachI tarata ja hemAcAryo tyAM ja mahAdevastotra-mahAdeva drAMtrizikAnI racanA karIne teno ne ipATha paNa ryo, ane samagra vAtAvaraNane divya-bhavya vItarAgatAthI chAI dIdhuM. 3
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja emanuM e viMzikAstotra tejoSIone - dharmajhanUnIone saNasaNatA javAbarUpAze | hatuM, ane e sAthe ja, deva-Iza to vItarAga ja hoya; ziva to kalyANakara ja hoya - 1 enuM svarUpa kalyANamaya ja hoya; jyAM rAga-dveSa tyAM devatva ke zivatva saMbhave ja nahi, A sanAtana siddhAMtano bulaMda nirdoSa paNa e stotramAM paDaghAto hato. ane samanvaya to e stotranA vAkya vAkya TapakatAM hato. somanAthanA jagavikhyAta zivamaMdiramAM trimUrtinuM-brahmA-viSNu-mahezanuM mUrtizilpa avazya te samaye mojUda hovuM joIe. e trimUrtinuM zilpa, bhAvavibhora ane Izamaya banIne stutipAThamAM samAdhistha banelA AcAryanI najare caDayuM haze, ane e vilakSaNa zilpane joIne ja AcAryanA cittamAM navatara unmeSa jhabakyo haze ke traNa tattva alaga chatAM eka mUrti kema ? trimUrtinuM rahasya zuM ? trimUrtirUpe pratiSThita-brahmA-viSNu-maheza zuM che? ane e paLe ciMtananA dariyAmAM DUbakI mArIne enA ataLa UMDANamAMthI AcAryane jaDI AveluM rahasya te A -brahmA-viSNu-maheza e koI sthUla/bhautika tatva nathI; e to nirAkAra guNAtmaka parama tattvo che : nAma koI paNa Apo. cAhe brahmA-viSNu-maheza ke pachI jJAna-darzana-cAritra; zabdabhedathI parama tattvamAM koI ja pharaka paDato nathI. re ! Avo samanvaya hemAcArya samI pracaMDa medhAvaMta pratibhA mATe ja suzakya; bAkI to konuM gajuM? A mahAdeva kAtrizikA vize paNa keTalAMka tathyo jANavAyogya che. atyAre pravartatI rUDhi mujaba-1. A stotra mahAdeva stotra athavA vItarAga mahAdeva stotranA nAme prasiddha che. 2. A stotranA pAThamAM atyAre 44 - cummAlIza padyo upalabdha/mudrita che, jemAM 43 anuSTabha ane eka AryA chaMdanuM padya che. 3. vidvAnonI evI samaja rahI che ke A stotragata chelluM padya (44muM) somanAthanI pUjA vakhate hemAcArye kahyuM hatuM. (hemasamIkSA, pR. 245) vidvAnonI A samajano AdhAra, vibhinna prabaMdhomAM prastuta somanAthayAtrAnA prasaMgavarNanamAM prastuta stotrano te-44mo eka ja zloka jovA maLe che, te che. 4. A stotramAM AcAryanAM anya stotromAM maLe che tevI dArzanika prauDhI le tevI bIjI koI vizeSatA) nathI; saraLa stotra che. A badhI mahAdeva kAtrizikA sAthe joDAyelI pracalita dhAraNAo che. paraMtu A dhAraNAo badhI sAcI je che tevuM nathI. A dhAraNAo / rUDhio ke samajaNa keTaluMka saMzodhana mAMgI le che. ApaNe kramazaH cAreya dhAraNAo vize vicArIe : 1. A stotranuM sAcuM nAma mahAdevastotra ke vItarAga mahAdevastotra nahi, paraMtu mahAdeva battIsI ke mahAdeva drAviMzikA che. 2. A trizikAmAM tenA nAma anusAra batrIza ja padya (anuSTrabha) che, ane chelluM tetrIzamuM padya-upasaMhArarUpa ke cUlikArUpa-AryA chaMdamAM che. Aje 44 paghomAM A stotra pracalita hoya to teno artha eTalo ja ke kALanA thara jema jAmatA gayA, tema A stotramAM paNa umeraNo thatAM gayAM-je 33mAMthI 44 padya thavA sudhI to pahoMcyAM che. joke dvAtrizikAnAM 32 ke 33 padyono samAveza to Aje pracalita 44 che padyomAM thAya che ja, paraMtu e 3ramAM ne 44 aMtargata 3ramAM khAsso pAThabheda che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9) bIjI rIte paNa, A stotra-draviMzikAtmaka hoya te, stutikAronI paraMparAmAM tadanaze baMdhabesatI hakakata che. stotronA baMdhAraNanI tathA viSayanI bAbatamAM hemAcArya temanA ja purogAmI siddhasenadivAkarasUrine anusaryA che, te to prasiddha vAta che. siddhasenAcArya temanI dArzanika saMsparza dharAvatI dvatrizad dvatrizikAo mATe sukhyAta che. khuda hemAcArye potAnI bIjI be drAviMzikAo paikI ekamAM siddhasenano nAmollekha karyo ja che, eTale A stotra paNa dvAaizikArUpe temaNe niramyuM hoya te vadhu zakya gaNAya. A banne tathyo teramA saikAnA uttarArdhamAM ke caudamA saikAnA AraMbhamAM lakhAyelI khaMbhAtanI, eka prAcIna tADapatrIya pothInA AdhAre prApta/prastuta che, te noMdhavuM rahyuM. 3. prabaMdhakAroe ApyuM stotra lakhavAnuM vistArabhaye TALyuM hoya ane samagra stotranA sArarUpa aMtima padya potAnA prabaMdhamAM mUkyuM hoya-te samajI zakAya tevuM che. paNa tethI somanAthayAtrA-samaye mAtra te ekaja padya - A stotragata - bolyA hoya, evuM anumAna yogya nathI. AvA samartha AcArya eka be zlokamAM stutipATha patAvI de e gaLe Utare paNa nahi, ane te vakhate upasthita rAjAo - rAjapuruSo tathA ajaina dharmadhuraMdharo temaja virATa jana samudAyanI jijJAsA paNa ATalAthI tRpta thaI zake nahi. vaLI, eka prabaMdha evo paNa che ke jemAM eka nahi, paNa 20 pagho prastuta drAviMzikAnAM jovA maLe che. e ra0 padyomAM vAcanA, alabatta, tADapatrIya pratimAM upalabdha pATha sAthe mahadaMze samAna che, paraMtu temAM paNa be paghono prakSepa thayelo to che ja. e be padyo thoDAka pAThabheda sAthe Aje pracalita mahAdeva stotramAM jovA maLe che, jyAre tADapatrIya pratinI vAcanAmAM te paDyo che nahi. 4. dArzanika padArthonuM nirUpaNa ke carcA temaja tajajanita rahasyAtmaka kAThinya A stotramAM na hovAne kAraNe tene saraLa gaNI levuM e eka vAta che. ane mahAdeva samakSa upasthita thayA pachI, temanA mahattva ane aizvarya para sUkSma vimarza karatAM karatAM upaniSado ane purANonA adhyAtma-saMsparza dharAvatAM vicArone haiye ANI tene zabdadehe pragaTa karAtA A saraLa stotramAM nihALavA e alaga dRSTinI vAta che. agAu trimUrti viSayaka savAla ane tenA uttaramAM thayelA pratipAdana vize karelI rajUAtane dhyAnapUrvaka tapAsatAM A stotranI tevI bIjI ananya vizeSatAo maremIjanone avazya jaDI zake; ane evA maramI jano ja A stotranI yathArtha oLakhANa pAmI tathA ApI zake. Ama chatAM, A mATe eka vadhu udAharaNa ApaNe tapAsI gaI e hemAcAryano paramapriya ane nitya hRdayasthita praNidhAna maMtra hato. temanA tamAma graMthono zubhAraMbha ahaM nA smaraNa sAthe ja thayo che. prastuta mahAdeva batrIzImAM paNa temaNe e ahaMnI nirUkita ane tenAM ghaTaka tattvo phuTa rIte varNavyAM che. mahAde samakSa ane trimUrti samakSa stavanA karatAM hoya tyAre sAmAnyata: je bIjAkSara jaina tatva saMbadhu ja manAya che, tenuM smaraNa thavuM, te bIjAkSaramAM jema jaina dharmanA pAMca parameSThino tema brahmA-viSNu-mahezano paNa samAveza - ghaTaka tatva lekhe karI batAvavo, to e AvA prakhara rahasyavettAM dArzanika vyaktitva sivAya kone sUjhe ke AvaDe ?
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ane A rahasya, zivaliMga samakSa to, tyAM javAnuM thayuM tyAre AcAryo uccAryuM 3 paraMtu te agAu paNa teo A rahasyanuM pratipAdana karI cUkyA che, te paNa ApaNe bhUlavuM na joIe. siddharAjanI vijJasithI sarjelA siddhahema zabdAnuzAsana vyAkaraNanI svaracita bRhadravRttimAM, vyAkaraNanA prathama sUtra "gardanuM vivecana karatAM emaNe 'ahaM e akSarane "sAnopaniSadabhUta-jema jaina tema ajaina AgamonA paNa rahasyabhUta" maMtra tarIke oLakhAvyo che. ane tema karavAnuM kAraNa bRhadavRttinA vivaMraNakAra zrI kanakaprabhasUrie evuM ApyuM che ke "zabdAnuzAsana-vyAkaraNa sarvadarzana saMmata bAbata che, eTale tenA maMgalAcaraNamAM namaskAra paNa sarvadarzanone mAnya hoya tevo ja mUkavo ucita; tethI AcAryo ahIM ahI bIjAkSarane maMgala svarUpe Alekhyo che. A bIjAkSara eka tarapha jainasaMmata paMcaparameSThinA ghana svarUpa che, to bIjI tarapha te ajainasaMmata brahmA-viSNu-mahezvaranA paNa ghana svarUpa che. ane tethI ja A akSa sakalAgamonA upaniSad rUpa che. vyAkhyAkAra A arthadhaTananA samarthanamAM hemAvAyanI mahAdeva batrIzIno ja eka zloka "arevyane viSNu ahIM TAMkI batAve che. Ama, samagralakSI vimarza karatAM mahAdeva dvArvizikAmAM darzanazAstranA kilaSTa padArtho jovA na maLatAM hoya toya, upaniSado ane purANonAM rahasya tattvo ThalavAyelAM to anubhavAya che ja. to AvA samartha pratibhAsaMpanna, samanvayamUrti ane vaLI eka yogIne ja chAje te hade anAsakata/nirlepa AcAryanI bhakti ane prIti-balka ziSyatva-siddharAja ane kumArapALa jevA samrATo paNa jhaMkhe temAM zI navAI? hemacandrAcAryanA ziSyo paNa diggaja vidvAna ane pratibhAsaMpanna AcAryo hatA. temanA saghaLA ziSyonI vAta na karIe, toya paTTaziSya A. rAmacandranI vAta jarUra noMdhavI joIe. ajJAnakartaka ane apUrNa prApta caturazItiprabaMdhAntargata kumArapAladevaprabaMdha (siMdhI, kumArapAlacaritrasaMgraha, pR. 11ra-16)mAM jaNAvyA anusAra A. rAmacandra e mULe cAraNajJAtinA hatA. ane hemAcArya pAse dIkSA lIdhA pachI, sarvavidyA-pAraMgata banyA pachI ekavAra, mArge guru sAthe teo jatA hatA tyAre rastAmAM tUTelI ratnamALA paDelI temanI najare paDI. te jotAM ja teo bolI uThyA : eka vakhata evo hato ke raste verAyelA dANA (anAjanA) vINI vINIne saMcaya karavAmAM abhilASa thato hato amane (A vAkya temanI pUrvAvasthAnI sthitinuM sUcaka che), ane Aje raste paDelAM ratno tarapha paNa amane Adara jAgato nathI." A. rAmacandra adbhuta pratibhAvaMta kavi hatA, graMthakAra hatA. temaNe aneka graMtho racyAnA nirdezo maLe che. zapa karatAM savAyo dvAdazaRpa nuM nirUpaNa karato. pravIta' nAme temano amara graMtha - je thakI teo pravazAta tarIke prakhyAta thayA hatA te - Aje to aprApya che, paraMtu temaNe racelAM nALa, vyakiR | 5 (guTaka) ane anya keTalAMka nATako Aje paNa saMskRta sAhityamAM AgavI pratibhA te pAtharatAM upalabdha che ja.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja A. rAmacandranAM svAtaMtryaprema ane svAtaMtrya paratve prANAte paNa koI jaze. 1 bAMdhachoDa na karavAnI khumArI - e viziSTa / vilakSaNa tattvo che, je temaMnA graMthomAM ja vAraMvAra DokAya che, to temanA jIvanamAM paNa te khumArInI bhavya jhalaka jovA maLI Ave che. kumArapALanA mRtyu pachI rAjasiMhAsane beThelA rAjA ajayapALe jyAre A. rAmacaMdrane hukama ryo ke ko mArI AjJAnusAra bAlacaMdrane AcAryapade sthApo, kAM rAjasabhAmAM tapAvelA tavA upara besIne Atmavilopana karo; tyAre paNa bAlacaMdrane padavI nahi ApavA mATenI gurunI AjJAnuM ullaMghana nahi karIne, "aMtarAtmA sivAya koInIya AjJA mAnavAne huM baMdhAyelo nathI" ema kahIne emaNe gauravabhera ane hasatAM moMe mRtyuno mArga apanAvI lIdho hato, (saM. 1ra30)e prasaMge temanI khumArInI parAkASThAno dyotaka che. cAraNa jJAtine sahaja sAdhya evI AkarI prakRtimAM sAdhu sulabha nirIhatA ane jJAnajanya mastInuM mizraNa thavAthI temanAmAM AvI alaukika svAtaMtrya - khumArI banI hoya to te saMbhavita che. vi. saM. 1ra98nA varSe maMtrIzvara vastupALanA videha thayA pachI, maMtrI tejapALanA netRtva heThaLa, pATaNamAM maLelA zrIsaMghanA eka saMmelananI aitihAsika hakIkato nirUpatA eka lupta thayelA zilAlekhanI hastaprato upalabdha thAya che. temAM te saMmelanamAM upasthita vividha AcAryonAM nAmomAM keTalAka caityavAsI AcAryo che to keTalAka vasativAsI (AjanI paribhASAmAM saMvegI kahI zakAya) AcAryo che. e nAmomAM zrIhemacandrAcAryanI paTTa paraMparAmAM AvelA pratinidhinuM nAma A pramANe maLe cha: rAjaguru zrI hemacandrasUri saMtAne zrI meruprabhasUri / A dastAvejathI spaSTa samajAya che ke hemAcArya vasativAsI AcArya hatA; temanI khyAti samakAlIna ane pazcAtkAlIna saMdha/AcAryomAM guru tarIkenI hatI; ane 1ra98nA varSe temanI paraMparAmAM meruprabhasUri nAme AcArya vidyamAna hatA. A AcArya hemAcAryanA praziSya hota to to santAne nI jagyAe praziSya lakhI zakAyuM hota; paraMtu praziSya pachInA cothI ke pAMcamI pATanA te ziSya-AcArya haze evuM anumAna yogya lAge che. ane saMghanA saMmelanamAM temane yAda karavA paDe ke temano abhiprAya levo paDe te hakIkatathI evuM paNa phalita thAya che ke teo paNa samartha ane parivArasaMpanna AcArya hovA joIe; ane te phalitane yathArtha mAnIe to temanA pachI paNa te hamaziSya paraMparA - keTaloka vakhata sudhI cAlI hoya to te banavA joga che. po. zu. 8 ra045 bhoyaNI. ***
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAveva vattInI nA saMpAdanamAM upayukta AdhArabhUta sAmagrIno paricaya : prastuta mahAveva vIsInI vAcanA ane pAThAMtaro mATe mukhyatve traNa vAcanAo AdhArelekhe najara samakSa rAkhavAmAM AvI che, jemAM eka tADapatrIya hastaprati che ane be mudrita AdhAro che. tADapatrIya prati: khaMbhAtanA zrI zAntinAtha prAcIna tADapatrIya jJAna bhaMDAramAM zrAvaka SaDAvazyasUtra" nAmaka prati che, je anumAnata: vikramanA caudamA zatakanA pUrvArdhanA samayagALAmAM lakhAyelI hovAnuM jaNAya che. teno kramAMka 118 che. parimANa 14.7 4 22 IMca che. judAM judAM sUtro ane prakaraNAdinA saMklanarUpa A pothInA patrAMka 225 thI 227mAM, prastuta saMpAdanamAM mukhyarUpe jeno upayoga karyo che te, mahAveva vattIsI che. A kRtinAM padya joke 33 che, chatAM chevaTe mahAveva vattIsI ema lakheluM vaMcAya che. A pratinI vAcanA, keTalAMka sthaLo sivAya, ekaMdare zuddha jaNAya che. je sthaLo azuddha jaNAyAM che teno nirdeza TippaNomAM thayo che, ane tyAM te A pratino pATha hovAnuM sUcavavA mATe vaMtA. evI saMjJA prayojI che. kupApra : bIjo ane mudrita AdhAra che zrI mApAjI patri saMprada aMtargata zrI kumArapAla-prabaMdha. bhAratIya vidyA bhavana muMbaInA Azraye pragaTa thatI siMdhI jaina prathamAnA 41mA grantha tarIke, I. sa. 1956mAM, purAtattvAcArya zrI jinavijayajI dvArA saMpAdita A granthamAM pR. 62-63mAM mahAvevastotra nA 20 zloko maLe che. e zlokono pATha mahadaMze tADapatrIya pAThane maLato che, te noMdhapAtra che. joke zlokonA kramamAM ghaNo taphAvata che, jemake temAM 1-2 zloka pachI trIjA zloka tarIke dazamo zloka che. te pachI teramo cothA tarIke, 20thI 24 te 5 thI 9mA tarIke, 26 ane 25 kramaza: 10 ane 11 tarIke, 27 thI 30 te 1ra thI 15 tarIke, 3ramo te soLamo, 31mo te 17mo ane 33mo te 20mo e rIte yojanA che. vaLI, 18 ane 19mA zloka tarIke temAM be zloka vadhAre - tADapatrIya vAcanAmAM nahi tevA - maLe che, te A: - - "haMsavAho bhaved brahmA, vRSavAho mahezvaraH / garuDavAho bhaved viSNu - rekamUrtiH kathaM bhavet ? kamalahasto bhaved brahmA, zUlapANirmahezvaraH / zaGkhacakradharo viSNu - rekamUrtiH kathaM bhavet ?" || 8 || // 1 // A be zloko mudrita/pracalita stotrapAThamAM thoDAka pheraphAra sAthe jovA maLe che kharA. paraMtu prastuta prabaMdhamAM maLatAM 20 paghomAM A be ja zloko vadhArenA tADapatramAM nahi tevA - jovA maLe che, te jotAM sAmAnyata: evA tAraNa para AvI zakAya ke - (1) A prabaMdha racAyo haze te samayamAM prastuta dvAtriMziMkAmAM prakSepa thavAno AraMbha thaI gayo haze, ane (2) e prabaMdhanI racanA thatAM sudhImAM A stotrano vadhu paDato prastAra kadAca nahi thaI gayo hoya.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ kumArapAla caritra saMgrahAMtargata prabaMdhamAM maLatI A vAcanAnA pAThabhedo vagere mATe che ahIM pAka. evI saMjJA vAparavAmAM AvI che. | mudrita prastuta batrIzI-stotra jaina saMghamAM khUba jANItuM che ane te vItara mahA 7 stotra ke mahAddeva stotra evAM nAme aneka sthaLe chapAyuM che ane Aje paNa chapAtuM rahe che. tenA gujarAtI padya-gadyAtmaka anuvAdo paNa chapAyA che ane tenAM saMskRta vivaraNo paNa prasiddha che. A badhAmAMthI ahIM zrI AtmAnaMda jaina sabhA-bhAvanagara taraphathI, I. 1934mAM prakAzita zrIvatara -mahAdeva stotram nAmaka laghu pustikAnI vAcanAno AdhAra lekhe upayoga thayo che. A vAcanA muni zrI caraNavijayajI dvArA saMpAdita che ane atyaMta zuddha che. prastuta saMpAdanamAM jayAM tADapatrIya pAThamAM azuddhi vagere jaNAyAM, tyAM temaja pAThAMtaro mATe A pustikAgata vAcanAno upayoga karavAmAM Avyo che (kyAreka supA. nI vAcanAno paNa upayoga ryo che), ane TippaNomAM A AdhArane mu. (mudrita) tarIke oLakhAvavAmAM Avyo che. A mudrita vAcanAmAM, je pracalita padyo vadhu maLe che teno samAveza thayo che, ane te kAraNe mudrita vAcanAnI zloka saMkhyA 44nI thAya che. mULe 33 zlokonA stotramAM kALakrame vadhatAM vadhatAM 11 zloka umerAyA hovAnuM, A uparathI, saheje kalpI zakAya che. umerAyelA loko ane tenA pracalita kramAMka A pramANe che: mUrtistrayo mA II, brahma-viSNu-mahezvarI | parasparaM vibhinnAnA - mekamUrtiH kathaM bhavet ? // 21 // akSasUtrI bhaved brahmA, dvitIyaH zUladhArakaH / tRtIya Divoka - mUrti kartha mave? | ra7 | mathurAyAM jAto brahmA, rAjagRhe mahezvaraH / dvArAmatyAmabhUd viSNu-rekamUrtiH kathaM bhavet ? // 29 // haMsayAno bhaved brahmA, vRSayAno mahezvaraH / garuDayAno bhaved viSNu-rekamUrtiH kathaM bhavet ? // 30 // pabhahasto bhaved brahmA, zUlapANimahezvaraH / cakrapANirbhaved viSNu-rekamUrtiH kathaM bhavet ? // 31 // kRte jAto bhaved brahmA, tretAyAM ca mahezvaraH / dvApare janito tiSNu-rekamartiH kathaM bhavet ? // 32 // yajamAno bhavedAtmA, tapodAnadayAdibhiH / alepakatvAdAkAza - saGkAzaH so'bhidhIyate // 36 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ saumyamUrttirucizcandro, vItarAgaH samIkSyate / jJAnaprakAzakatvena, AdityaH so'bhidhIyate // 37 // akAra Adidharmasya, AdimokSapradezaka: / svarUpe paramaM jJAna * makArastena ucyate // 40 // rUpidravyasvarUpaM vA, dRSTvA jJAnena cakSuSA / dRSTaM lokamalokaM vA, rakArastena ucyate // 41 // hatA rAgAzca dveSAzca, hatA mohaparISahAH / hatAni yena karmANi, hakArastena ucyate // 42 // santoSeNAbhisampUrNaH prAtihAryASTakena ca / jJAtvA puNyaM ca pApaM ca, nakArastena ucyate // 43 // " A zlokonuM sUkSma parIkSaNa karatAM saheje jaNAI Ave tema che ke A zloko mULa stutikAranA potAnA nathI. jema RSimaMDaLa stotramAM levaDevasya yava thI zarU thatA zlokanuM banyuM che tema ahIM paNa evamUrti tha bhavet e paMktine kendramAM rAkhIne tenI sAthe sAMkaLI zakAya tevI dareka vastu paratve A praznavAkyavALA zloka umerAtA gayA che, e samajavuM kaThina nathI. upara lakhelA zlokamAMnA 36-37 kramAMkavALA zloko, te tADapatrIya vAcanA pramANe 30mA zlokanA vistaraNarUpa che, te paNa joI zakAya tema che. hemacandrAcArya mahArAje ardanuM vivaraNa 32mA zlokamAM karyuM che, paNa n nuM nahi. Ama chatAM upara TAMkelAM 12 pagho paikI 40 thI 83mAM padyomAM arjuna zabdanA anukrame a--hn e akSaronuM vivaraNa thayuM che, te vAta ja te pagho kSepaka hovAnuM puravAra karI Ape che. mahAdeva samakSa bolAtI stutimAM ATha prAtihAryavALA arhan nuM varNana taddana aprastuta banI rahe, e rIte vicAratAM paNa te zloko prazcima hovAnuM spaSTa thaI zake che. TUMkANamAM upara TAMkelA tamAma zloko paratve ema kahI zakAya ke temAM kyAMya kalikAlasarvajJanI vANIne anurUpa evI camatkRti jaNAtI nathI; ane vyAkaraNanI dRSTie paNa te zloko sAva kSatimukta nathI ja. eka pATha siddhahemacandra zabdAnuzAsana-bRhavRtti uparanA, zrI kanakaprabhasUriSkRta laghunyAsamAMthI paNa maLyo che, je jotAM te samaye A kRtinI asala/zutama vAMcanA prasiddha haze tema mAnavA mana prerAya che. e pATha te A : hAreLa haraH provanta-stavane parama pavam (zloka 3ra) ahIM sarvatra - tADapatramAM paNa "tasyAnta pada maLe che, tyAre laghunyAsamAM tanne" pATha sacavAyo che, je noMdhapAtra bAbata che. e pAThane ahIM TippaNamAM siphrencAi evA saMketa sAthe noMdhavAmAM Avyo che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ XAIN zrI mahAdeva - dvAtriMzikA // prazAntaM darzanaM yasya, sarvabhUtA'bhayapradam / mAGgalyaM ca prazastaM ca, zivastena vibhAvyate // // 1 // mahattvAdIzvaratvAcaca, yo mahezvaratAM gataH / rAga-dveSavinirmuktaM, vande'haM taM mahezvaram // // 2 // mahAjJAnaM bhaved yasya, lokAlokaprakAzakam / mahAdAnaM mahAdhyAnaM, mahAdevaH sa ucyate // mahAntastaskarA ye tu, tiSThantaH svshriirke| nirjitA yena devena, mahAdevaH sa ucyate // // 4 // rAga-dveSau mahAmallau, durjayau yena nirjitau / mahAdevaM tu taM manye, zeSA vai nAmadhArakAH // zabdamAtro mahAdevo, laukikAnAM mate mataH / zabdato guNatazcaiva, mUrtito jinazAsane / zaktito vyaktitazcaiva, vidhAna lakSaNaM tathA / mohajAlaM hataM yena, mahAdevaH sa ucyate // // 7 // namo'stu te mahAdeva !, mahAdoSa vivarjita ! / mahAlobhavinirmukta !, mahAguNasamanvita ! | // 8 // mahArAgo mahAdveSo, mahAmohastathA'paraH / kaSAyAzca"hatA yena, mahAdevaH sa ucyate / / mahAkrodho mahAmAno, mahAmAyA mahAmadaH / mahAlobho hato yena, mahAdevaH sa ucyate // // 10 // mahAkAmo hato yena, mahAbhayavivarjitaH / mahAvratopadezI ca, mahAdevaH sa ucyate // // 11 // HAS
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 12 // // 14 // mahAdayA" damo yasya, mahAkSAntirmahAtapAH / mahAmaunI mahAyogI, mahAdevaH sa ucyate // mahAvIrya mahAdhairya, mahAzIlaM mahAguNAH / mahApUjArhakatvAcca", mahAdevaH sa ucyate // // 13 // svayambhUtaM yato jJAnaM, lokAlokaprakAzakam / anantavIrya-cAritraM, svayambhUH so'bhidhIyate // zivatvAcca jinaH proktaH, zaGkarazca prakIrtita : / kAyotsargI ca paryaGkI, strIbhUSAdivivarjita": // // 15 // anAkArazca sAkAro, mUrttAmUrtastathezvaraH / paramAtmA ca bAhyAtmA, antarAtmA tathaiva ca // // 16 // paramAtmA (? parAtmA) jJAnayogena, bAhyAtmA paramavyayaH / parA" kSAntirahiMsA ca, paramAtmA sa ucyate // // 17 // // paramAtmA siddhisamprAptau, bAhyAtmA tu bhavAntare / antarAtmA bhaved dehe, ityeSa trividhaH zivaH // // 18 // sakalo doSasaMyukto , niSkalo doSavarjitaH / paJcadehavinirmuktaH, samprAptaH paramaM padam // // 19 // ekamUrtistrayo bhAgA, brahmA (brahma) - viSNu - mahezvarAH / tAnyeva punaruktAni, jJAna-cAritra-darzanaiH // // 20 // kAryaM viSNuH kriyA brahmA, kAraNaM tu mahezvaraH / kArya-kAraNasampUrNo, mahAdevaH sa ucyate // // 21 // prajApatisuto brahmA, mAtA padmAvatI smRta / abhIcirjanmanakSatraM, ekamUrtiH kathaM bhavet ? // // 22 // - COVOIDj
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ CHAR // 23 // vasudevasuto viSNu-rmAtA vai devakI smRtA / rohiNI janmanakSatraM, ekamUrtiH kathaM bhavet ? / / peDhAlasya suto rudro, mAtA vai satyakI smRtA / mUlaM tu janmanakSatra, ekamUrtiH kathaM bhavet ? // // 24 // // 25 28 // caturmukho bhaved brahmA, trinetrastu mahezvaraH / caturbhujo bhaved viSNuH, ekamUrtiH kathaM bhavet ? // raktavarNo bhaved brahmA, zvetavarNo mahezvaraH / kRSNavarNo bhaved viSNuH, ekamUrtiH kathaM bhavet ? // // 26 // jJAnaM viSNuH sadA proktaM, cAritraM brahma ucyate / .. samyaktavamIzvaraH proktaH, ahanmUrtistrayAtmikA // // 27 // 43 // 29 // kSiti-jala-pavana-hutAzana-yajamAnA-''kAza-soma sUryAkhyAH / / ityate'STau bhagavati, vItarAge guNAH proktAH // // 28 // kSitirityucyate kSAnti-rjalaM zAntiH prasannatA / nissaGgatA bhaved vAyu - hutAzo yoga ucyate // yajamAno bhavedAtmA, nabho dAna-dayAdibhiH / somamUrtirbhaveccandro, jJAnamAditya ucyate // puNya-pApavinirmukto, rAga-dveSa vivarjitaH / . ato'rhadbhyo namaskAraH, kartavyaH sidhdhimicchatA // // 39 // 46 // 30 // akAreNa bhaved viSNU, rephe brahmA vyavasthitaH / hakAreNa haraH prokta - stasyAnte paramaM padam // // 32 // bhavabIjAGkurajananA, rAgAdyAH kSayamupAgatA yasya / brahmA vA viSNurvA, mahezvaro vA namastasmai / // 33 // mahAdeva battIsI // UAGE
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ TippaNAni 1. tamahaM vande mahezvaram khaMtA. kupApra / 2. mahAdayA damo dhyAnaM mu. 1 3. caturthazlokasya pUrvArdhaM khaMtA, pratestruTitatvAt tatra na samayak paThyate / 4. paJcamazlokasyottarArdhamapi khaMtA. pratestruTitatvAnna samyak paThyate / 5. mAtraM khaMtA / 6. devaM khaMtA / 7 matam khaMtA. / 8. . zcaivA'rthato'pi mu. / 9. vijJAnaM mu. / 10. mahAmada. mu. / 11. stathaiva ca mu. / 12. kaSAyazca mu. / 13. hato. mu. / 14. mudrite 10 - 11 padyayorvyatyayo dRzyate / 15. mahAnando dayA yasya mu. / 16. mahAjJAnI mahA. mu. / 17. mahayogI mahAmaunI mu. / 18. mahAguNaH mu. / 19. mahApUjAdyarhatvAcca kupApra., mahAmaJjukSamA yasya mu. / 20. zivo yasmAjjinaH proktaH mu. / 21. kAyotsargasya paryaGkaH khaMtA. / 22. strIzastrAdi . mu. / 23. sAkAro'pi hyanAkAro mu. / 24. stathaiva ca mu. / 25. darzanajJAnayogena mu. / 26. paramAtmA'yamavyayaH mu. / 27. paramakSAnti. khaMtA. / 28. . doSasampUrNo. mu. / 29. . darzane khaMtA., darzanAt mu / 30 kAraNasampanno kupApra., . kAraNasampannA mu. 31. ekamUrtiH kathaM bhavet ? mu. I 32. abhIcijanma. kupApra., abhijijjanma. mu. / 33. . rmAtA ca. mu. / 34. zravaNaM tu janma. kupApra. / 35. mAtA ca mu. / 36. mUlaM ca mu. / 37. trinetro'tha mu. / 38. mudrite 25 tamaH zlokaH pazcAt, 26 tamaH zlokazca pUrvam / 39. samyaktvaM tu zivaM proktaM mu. 40. .strayAtmakA khaMtA. / 41. ityetASTau. khaMtA., ityeta eva cASTau kupApra / 42. matAH mu. / 43. .rjalaM yA ca prasannatA mu. / 44. tapodAna. mu., tapojJAna. kupApra. I 45. mAdityamucyate khaMtA. / 46. triMzattamazlokasya sthAne mudrite zlokadvayamevaM "yajamAno bhavedAtmA, tapodAnadayAdibhiH / alepakatvAdAkAza saumyamUrttirucizcandro vItarAgaH samIkSyate / jJAnaprakAzakatvena, AdityaH so'bhidhIyate // 37 // " 47. mUrttirAgavi. kupApra / 48. zrIarha. mu. / 49. zivamicchatA mu. kupApra. / 50. akAre ca kupApra. / 51. . stadante. sihenyAsa / 52. haro jino vA nama. mu. kupApra. / 53. iti zrImahAdevastotram . -- saGkAzaH so'bhidhIyate // 36 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ anm AAR pariziSTam siddhahemazabdAnuzAsanabRhadvRttau "aha~ iti sUtraM kanakaprabhasUrIya laghunyAsasyAMzazca // mUlam : - "arha ityetadakSaraM paramezvarasya parameSThino vAcakaM siddhacakrasyAdibIjaM. sakalAgamopaniSadbhUtaM.azeSavighnavidhAtanighnaM akhiladRSTA dRSTaphalasaMkalpakalpadrumopamaM AzAstrAdhyAyanAdhyApanAvadhi praNidheyam / praNidhAnaM cAnenA''tmanaH sarvataH saMbhedastadabhidheyena cAbhedaH / vayamapi caitacchAstrArambhe praNidadhmahe / ayameva hi tAttviko namaskAra iti" || 1. laghunyAsAMza :- sakaleti / sakalAH samastA ye AgamA laukikA lokottarAzca teSAmupaniSadbhUtaM rahasyabhUtam / nanu arhamityasyAhadvAcakatve sati kathaM laukikAgamAnAmupaniSadbhUtamidam ? iti / satyam / sarvapArSadatvAcchabdA nuzAsanasya samagradarzanAnuyAyI namaskAro vAcyaH / ayaM cAhamapi tathA / tathA hi // ___"akAraNocyate viSNU, rephe brahmA vyavasthitaH / hakAreNa haraH proktastadante paramaM padam // ___ iti zlokenArha zabdasya viSNu-prabhRtidevatAtrayAbhidhAyitvena laukikAgameSvapi ahamitipadamupaniSadbhUtamityAveditaM bhavati . / tadante iti turIyapAdasyAyamarthaH - tasyAhaM zabdasyAnte uparitane bhAge paramaM padaM siddhizilArUpaM tadAkAratvAdanunAsikarUpA kalA'pi paramaM padamityuktam // QYCHUT
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacandrAcArya : sArasvata-putra "hemacaMdrAcAryanA graMthonI te viSayanA prAcIna graMtho sAthe sarakhAmaNI karatAM AjanA keTalAka vidvAno temaNe bIjA graMthomAMthI utArAo lIdhAnI vAto kare che. AvA vidvAno kAM to vastune yathArthapaNe samajatA nathI hotA, athavA sAMpradAyika ke evA koI kAraNe Ama mAnI le che; paNa e sAva khoTuM che. gItA vAMcIne upaniSada vAMcIeto emAM keTaloya viSaya ane zabdaracanA samAna jaNAyAM vagara nathI rahetAM. jeno eka eka zabda akATaya jevo gaNAvavAmAM Ave che te zaMkarAcAryanA zAMkarabhASyane vAMcI bauddha tArkika vasubaMdhune vAMcIe to vasubaMdhunA keTalAya vicAro zAMkarabhASyamAM noMdhAyelA maLe ja che. to zuM A badhA upara corIno Aropa mUkI zakAya ? mAtA ane putrIne sarakhAM rUpa-raMgavALAM joIne zuM putrInuM vyaktitva ja vIsarI javuM ? kharI vAta e che ke vidyA ane vicAranI paraMparAo to cAlI ja Ave che, to pachI enI chAyA potAnA adhyayana ane graMthasarjanamAM AvyA vagara kema rahe ? pUrvanI vidyAo uttaranI vidyAomAM Ave ja, paNa sAcI vizeSatA to e vidyAone pacAvavAmAM che, ane A vizeSatA hemacaMdramAM barAbara hatI. eTale bIjA graMthonA utArAnI vAta karIne emanA pAMDityanuM mUlya ochuM na karI zakAya. mAro kahevAno Azaya e nathI ke hemacaMdra karatAM vadhAre pratibhAsaMpanna bIjA koI na thAya. vAta eTalI ja ke hemacaMdrane tenA yathArtharUpamAM ApaNe pichANIe. hemacaMdra jevI eka ja vyaktimAM rahela judA judA viSayanA pAMDityano samagrapaNe vicAra karIe to ApaNane e ensAIklopIDiyA ja lAge. tethI huM temane sArasvataputra kahuM chuM. (paM. sukhalAlajI, darzana ciMtana - 1/580)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
_