Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIhIravijayasUrIzvara - ziSya zrIzubhavijayakRta syAdvAda - bhASA AcAryazrI hIravijayasUrijI vi. saM. 1583nA mAgasara sudi 9 ne somavAre pAlanapuramA pitA kuMrAzAha ane mAtA nAthIdevInA putra hIrajI rUpe janmyA hatA. vi. saM. 1596mAM kArtika vadi 2ne somavAre temaNe mahAna jainAcArya zrIvijayadAnasUrIzvarajInA zubhahaste dIkSA prApta thaI ane teo muni hIraharSa banyA. pachI vi. saM. 1607mAM paMnyAsa pada pAmI vi. saM. 1609mAM vAcaka pada pAmyA ane vi. saM. 1690mAM sattAvIsa varSanI yuvAna vaye sUripada pAmI AcArya banyA. vi. saM. 1622mAM temanA guruzrI vijayadAnasUrIzvarajI kAladharma karI jatAM zrI hIravijayasUrIzvarajIe jainazAsananA eka mahAna nAyakano bhAra uThAvI lIdho. vi. saM. 1639 nA jeThavadi 13nA divase AcAryazrIno meLApa samrATa akabaranI sAthe phatehapura sikrImAM thayo. pariNAme temanA prabhAvanA pratApe temanI pAsethI prabodha pAmI, samrATe potAnA subAo dvArA jaina sAdhuone thatA upadravo baMdha karAvyA, ane ahiMsAno svIkAra karyo. - nArAyaNa ma. kaMsArA AcAryazrI hIravijayasUrIzvarajIe sAdhujIvana daramiyAna UMDo zAstrAbhyAsa karyo hato. emanA aneka ziSyo hatA. teo zrI akabarane maLavA gayA tyAre temanI sAthai 67 (saDasaTha ) sAdhuo hatA, jemAM mukhya hatA vimalaharSa upAdhyAya, zAMticaMdragaNi, paMDita somavijaya gaNi, paM. sahajasAgaragaNi, paM. siMhavimalagaNi, paM. guNavijaya, paM. guNasAgara, paM. kanakavijaya, paM. dharmasIRSi, paM. mAnasAgara, paM. ratnacaMdra, RSi kAhano, paM. hemavijaya, RSi jagamAla, paM, ratnakuzala, paM. rAmavijaya, paM. bhAnuvijaya, paM. kIrtivijaya, paM. haMsavijaya, paM. jasavijaya, paM. jayavijaya paM. lAbhavijaya, paM. munivijaya, paM. dhanavijaya, paM. munivimala vagere hatA. AmAM keTalAka vaiyAkaraNI, naiyAyika, dArzanika, vAdI, vyAkhyAtA, dhyAnI, adhyAtmI ane zatAvadhAnI hatA. khAsa karIne hIra saubhAgya mahAkAvya, vijaya prazasti, lAbhodaya rAsa vagere kRtionA kartAo paNa sAthe ja hatA, jemaNe badhA prasaMgI najare nihALI e graMthonI racanA karI che.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ [103] A badhA sAdhuziSyomAMnA eka hatA paM. zubhavijaya gaNi. emaNe potAnI 'jAtane potAnA graMthAMnA AraMbhe ja zrIhIravijayasUrIzvarajIne potAnA "guru" tarIke nirdezIne praNAma karyA che ane graMthonI puSpikAomAM paNa potAne zrIhIravijayasUrIzvaranA caraNasevI ziSya tarIke oLakhAcyA che. temaNe tarkabhASAvArtika, syAdvAda bhASAsUtra, syAdvAdabhASA sUtra vRtti, ane praznottaramAlA, tathA kAvyakalpalatAvRttimakaraMda ane haimI nAmamAlA, mahAvIra svAmInuM 27 bhavanuM stavana e sAta graMtho racyA che. A saMskRta graMthonI racanA mATe temane temanA jyeSTha gurubaMdhu zrIvijayadevasUrIzvara taraphathI sUcana ane protsAhana mayuM hatuM zrIhIravijayasUrIzvarajI pachI zrIvijayasenasUrIzvarajI pAse AvyA ane temanA pachI zrI vijayadevasUrIzvarajI pAse AvyA hatA. paM. zubhavijayagaNie potAnA A graMtho vi. saM. 1661 thI 1671 nA dasa varSanA gALAmAM ja racyA che, paM. zubhavijaya gaNino syAdvAdabhASA graMtha sUtra ane vRtti e ubhayasvarUpe racAyelo che. A sUtragraMthamAM emaNe vAdI devasUrikRta pramANanayatattvAlokAlaMkAra nAmanA suprasiddha graMthamAMnAM ja moTA bhAganAM sUtro apanAvyAM che ane kvacit mANikyanaMdinAM parIkSAmukhasUtramAMnA thoDAMka sUtro paNa lIdhAM che. uparAMta AcArya haribhadrasUrikRta SaDdarzanasamuccayanI keTalIka gAthAonA AdhAre thoDAMka sUtronI racanA karI che. A badhAM sUtronI saraLa samajUtI ApakA emaNe vRttigraMthanI racanA karI che. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdanI saMzodhana patrikA 'saMbodhi'nA aDhAramA aMka (1992 - 1993) mAM A syAdvAdabhASA graMtha vRtti sahita prasiddha karavAmAM Avyo che. pahelAM A graMtha pothI rUpe be vAra chapAyelo che, paNa emAM sUtra ane vRtti e be graMtha bhAgone yogya rIte cokasAIpUrvaka alaga pADavAmAM AvyA na hatA. lA da. vidyAmaMdiranA 'saMbodhinI AvRttimAM A be bhAga khUba cokasAIpUrvaka alaga pADIne darzAvyA che. paM. zubhavijayagaNie A syAdvAdabhASA sUtravRtti graMthanI racanA karI emAM mukhya rUpe vAdidevasUrijInA pramANanayatattvAlokAlaMkAranAM ja sUtro apanAvyAM hovAthI potAnA graMthanuM bIjuM vaikalpika nAma ApyuM che 'pramANanayatattvapravezikA'. A graMthanI vizeSatA e che ke temAM vAdidevasUrijInAM ja sUtro apanAvyAM hovAthI tathA AThamA paricchedanAM sUtromA AcArya haribhadrasUrinA SaDdarzanasamuccayanI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ [104] gAthAono tathA vRttimAM zrIguNaratnasUrijInI SaDdarzanasamuccaya uparanI tarka rahasyadIpikAvRttino AdhAra apanAvyo hovAthI A graMtha khUba pramANabhUta banI rahyo che. ane A graMthanI racanA ochI buddhivALA, ALasu bALakone syAdvAdazAstrano bodha karAvavA mATe ja khAsa karavAmAM AvI che. tethI ApaNA badhA ja mATe to te khAsa upayogI hovA sAthe khUba saraLa ane supAcya banyo che. - AjanA prasaMge ahIM AkhA graMthano sAra ApakA karatAM jaina zrAvaka bhAvikAne khAsa rasa paDe tevI AThamA paricchedamAMnI jIva viSenI carcA ja ahIM rajU karavAmAM Ave che. A AThamA paricchedanAM sUtro tathA vRtti AcArya zrIharibhadrasUrinA SaDdarzanasamuccayagraMthanI gAthAo ane tenA uparanI zrIguNaratnasUrinI 'tarkarahasyadIpikAvRtti' upara AdhArita che. tethI ahIM paM. zubhavijayagaNi A be sUrIzvaronA vicArone ja rajU kare che ema kahIe to paNa cAlaze, ane tethI amanA vicAre khUba pramANabhUta che e paNa svIkAvuM paDaze. AThamA paricchedamAM prathama 'padArtha' tattvanI vyAkhyA ApI. temanA guNadharmo nirdezI, temano eka evo 'jIva' padArtha tathA tenA caitanya, pariNAmI, jJAnAdi dharmothI bhinna ane abhinna, kartA, sAkSAt bhoktA, saMdeha parimANa, dareka zarIramAM bhinna, paudgalika ane adRSTavALa e guNadharmo nirdezyA che pachI A guNadharmonI samajUtI ApI che. A pachI jIva prANavALo che ema nirdezI AgaLa carcA calAvatAM kahyuM che ke dravya ane bhAvabhede prANo ve prakAranA hoya che. ane A prANo vaDe jIve che tethI 'jIva' nAme oLakhAya che. jIva be prakAranA hoya che mukta ane saMsArI. saMsArI jIvo cAra prakAranA hoya che: sura, nAraka, manuSya ane tiryak. suro bhavanapati, vyaMtara, jyotiSka ane vaimAnika e cAra prakAranA hoya che. nAraka jIvo ratnaprabhA pRthivI vagere para rahetA hovAne kAraNe sAta prakAranA hoya che. manuSyo garbhathI janmanArA ane saMmUrchAthI janmanArA, tiryaMca jIvo paNa eka, be, traNa, cAra ane pAMca indriyo hoya e anusAra ekendriyathI paMcendriya ema pAMca prakAranA hoya che. ekendriya jIvo pRthvI, jaLa, teja, vAyu, vanaspati e prakAranA hoya che. ApaNane vadhu rasa paDe tevI carcA ahIM ja Ave che. jaina darzanano virodhI prazna uThAve che ke pRthvI, jaLa, teja, vAyu ane vanaspati e pAMcane jIva kevI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ [105] rIte kahevAya? kAraNa ke temA jIvanAM pragaTa lakSaNa jovA maLatAM nathI, AnA anusaMdhAnamAM zrIguNaratrasUrijIne anusarIne paM. zubhavijayagaNi syAdvAdabhASAvRttimAM kahe che ke bhale pRthvI vagairemA jIvanAM pragaTa lakSaNa na jovA maLatAM hoya chatAM apragaTa lakSaNo to jovA maLe che ja. jema dArU vagere pIne bebhAna thayelA mANasamAM jIvatA hovAnAM pragaTa lakSaNo dekhAtA nathI, chatAM apragaTa lakSaNo uparathI te jIvato hovAnuM vyavahAramA mAnavAmAM Ave che, e ja rIte pRthvI vagerene sajIva gaNavA joIe. pRthvI vageremAM potapotAnA AkAre rahelA lavaNa, vidruma, paththara vagere potapotAnA jevA padArtho banAve che. vanaspati potapotAnAM judAM judAM phaLo Ape che. Ama caitanyalakSaNa pragaTa na hovA chatAM apragaTa to che ja. ethI pRthvI vagerene jIva gaNavAM joIe. jema zarIramA rahelA hADakAM zarIrane anusaratA AkAravALa, kaThaNa ane sacetana hoya che e ja rote pRthvI zarIra te te jIvane anurUpa ja hoya eja rIte jaLa paNa apkAya jIva che. hAthInuM zarIra kalala avasthAmAM drava ane sacetana hoya che. e jIte apakAya jIvanaM zarIra paNa pravAhIrUpa ane sacetana hoya che. IMDAmA avayavo utpanna thavA chatAM pravAhIsvarUpa hoya che ane cetana paNa hoya che. barapha vagere apkAya hovAthI sacetana che. khodela bhUmimAMthI deDakAnI jema dhaNI vAra jaLa paNa potAnI meLe unIkaLI Ave che. AkAzamAM rahelaM jaLa potAnI meLe ja vAdaLamAthI udbhavIne mAchalAMnI jema nIce paDe che. nadI vagerenAM jaLamAM khUba ThaMDInA divasomA ochA jaLamAM ochu ane vadhu jaLamAM vadhuM hUMphALApaNuM jovA maLe che. A hUMphALApaNaM te sacetana hovAthI ja hoya che, jema manuSyazarIramAM hoya che tema. vahelI savAre pazcima dizAthI pUrvadizAmAM taLAva vagairenI sapATI para najara karIe to varALa ekaThI thayelI jovA maLe che e paNa emAM rahelA apkAya jIvane lIdhe ja hovAthI jaLa sacetana che. jema rAtre AgiyAno deha caLakato dekhAya che ema aMgArA vageremAM paNa amuka viziSTa zakti temA rahelA tejaskAya sacetana jIvane lIdhe ja rahelI che. jema jIvatA prANIne ja tAva Ave, marelAne na Ave, e ja rIte garamI paNa sacetanamAM ja hoI zake, nirjIvamAM nahIM. jema deva potAnI zaktinA prabhAve ke aMjana vagere vidyAnA prabhAve
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ [106] aMtardhAna thaI jatAM temanuM zarIra AMkho vaDe joI zakAtuM nathI, e ja rote vAvunuM rUpa AMkho vaDe joI zakAtuM nathI, kAraNa ke tenuM parimANa sUkSma hoya che. paramANu, AgamAM baLIne rAkha banI gayela paththara, tiryag jIvone gatipradAna karavAnI zakti vagere dvArA vAyu, sacetanapaNuM anumAnathI jANI zakAya che. A badhA karatAM vadhu rasa paDe tevI carcA vanaspati, sacetanapaNuM sAbita karavA mATe rajU thaI che. bakula, azoka, caMpo vageremAM vRkSazarIro temAM jIvanI pravRtti arthAt cetanapaNuM na hoya to manuSyanA jevA dharmovALI na hoI zake. manuSyanuM zarIra jema bALaka, kumAra, yuvAna, vRddha evAM viziSTa parivartano pAme che te uparathI temAM cetana hovAnI jANa thAya che e ja rIte A vanaspatijIvonAM zarIra paNa bALa, kumAra, yuvAvasthA, ghaDapaNa vagaire avasthAmAthI roja roja vadhatAM jaIne pasAra thAya che. jema manuSya-zarIramA jJAnano guNa hoya che tema zImaLo, punnAga, rasaka, suMdaka, vacchUla, agastya, AMbaLo, kAkaDI vagerenAM vanaspati zarIromAM UMgha, jAgaraNa, ane teno abhAva vagere jovA maLe che. temanI nIce dATelA dhananI AsapAsa te vRkSo potAnAM mULiyAM vIMTALI de che. vaDa, pIpaLo, lomaDo vagere vRkSomAM vAdaLanA gaDagaDATa, ThaMDA vAyuno sparza vagerethI aMkuro phUTe che. dArU pIdhelI strI jhAMjhara paherIne potAnA kumaLA paganI Thesa mAre tyAre azokavRkSane pAMdaDAM tathA phUla Ave che. yuvatI AliMgana Ape to phaNasanA jhADane phUla Ave che, dArUno kogaLo bakulavRkSa para karavAthI tene phUla Ave che, sugaMdhIdAra cokhkhaM jaLa chaMTavAthI caMpAne phUla Ave che. trAMsI AMkhe kaTAkSapUrvaka jovAthI tilakavRkSane phUla Ave che. paMcama svaranuM gAna karavAthI zirISa ane virahaDAne phUla Ave che. kamaLa vagere savAre khIle che, jyAre ghoSAtaki vagere puSpo sAMje khIle che. kumuda caMdra UgavAthI khIle che. varasAda AvavAno hoya tyAre zamI khare che. velIo vADa upara sarakIne caDhe che. lAjavaMtIne aDatAM tenAM pAMdaDAM saMkocAya che. badhI vanaspatio potapotAnI khAsa RtuomAM ja phaLa Ape che. A badhuM temanAmAM jJAna na hoya to saMbhavI na zake. A uparathI sAbita thAya che ke vanaspatimAM cetana hoya che. jema manuSyazarIranA hAthapaga kApI nAkhavAmAM Ave to te sukAI jAya che tema phalaphUla kApI levAmAM AvatAM vanaspati-zarIra paNa sukAvA lAge che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1073 jema manuSyazarIramAM stanamAM dUdha, jaLa, lohI, khAvU, pIvU vagere jovAmAM Ave che tema vanaspati zarIramAM paNa jamInamAM sarakavU, DALIe DALIe ane pAMdaDe pAMdaDe rasa pahoMcADavo vagere kriyAo jovA maLe che. jema manuSya zarIranuM amuka cokkasa AyuSya hoya che tathA iSTa ane aniSTa AhAra vagerene lIdhe vRddhi ke hAsa thAya che tema vanaspatizarIramAM paNa amuka cokkasa AyuSya tathA iSTa-aniSTa khAtarapANIthI vRddhi ke hAsa thatAM jovA maLe che. jema manuSyazarIramA vividha rogane lIdhe cAmaDI pILI paDavI, peTa vagere avayavornu vadhavU, gaLAmAM zoSa paDavo, AMgaLI nAka vagere namI ke gaLI paDavAM vagere lakSaNo jovA maLe che, e ja rote vanaspatizarIramAM paNa jovA maLe che. jema manuSyazarIrane amuka auSadho ke rasAyano khavaDAvavAthI temAM tAjagI Ave che ema vanaspatizarIrane paNa amuka viziSTa khAtara ApavAthI temAM tAjagI Ave che. A badhA uparathI sAbita thAya che ke vanaspati-zarIramAM paNa cetana raheluM che. AjanA jamAnAmAM jema ApaNe badhI bAbatomAM vaijJAnika AdhAra zodhIe chIe ane dharmanA siddhAntone vaijJAnika TharAvavA mathIe chIe e ja rIte madhyakALamAM athavA vi. saM nI 6 thI 7 mIthI lagabhaga 18 mI sadI sudhI bhAratamAM paMDitonA vAdavivAda, zAstrArtha, digvijaya vagerene AdhAre amuka vAta siddha ke asiddha Tharato. jaina dharmanA siddhasenadivAkarathI AcAryatrIzIlacaMdrasUrijI sudhInA prakhara AcAryo paNa A paddhatie ja ApaNI samakSa tattvanirUpaNa karatA AvyA che. paM. zubhavijayagaNie jaina bALakone syAdvAdamA praveza karAvavA vAdidevasUri ane haribhadrasUri jevA prakhara jaina nyAyakuzaLa AcAryonA graMthone AdhAre potAnA syAdvAdabhASA graMthanI racanA karI che ane e rIte potAnA guru zrIhIravijayasUrIzvarajInA nAmane amara kayuM che. AjanA prasaMge AvA prakhara AcAryazrInA eka paMDita ziSyanA eka graMthano paricaya ApIne emane bhAvAMjali samarpita karavAmAM Apano amUlya samaya levA badala micchA mi dukkaDam. - x-.