Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116] zrI jI. a. jaina granthamAlA zrI jJAnasAranA batrIza aSTakano saMkSipta sAra 1. pUrNatA-paugalika upAdhithI rahita svabhAvajanita pUrNatA e ja pUrNatA. je vastuothakI kRpaNa pitAne pUrNa mAne che, tene tyAga te ja sAcI pUrNatA che. vivekI purUSanI dRSTi pUrNAnaMdarUpI amRtathI nigdha thayelI hoya che. 2. magnatA-pAMca Indriyone pitAnA vyApArathI para banAvIne ane manane ekAgra karIne jJAnasvarUpa evA para brahmane viSe vizrAtine dhAraNa kare che, te magnatA kahevAya che, arthAt sva-svabhAvamAM sthiratA karavAthI magnatA prApta thAya che. parabhAvane viSe AtmAnuM kartApaNuM nathI, paraMtu jJAnarUpa mAtra kiyA che. jJAnanuM sukha svAdhIna che, savAbhAvika che, kaTTarahita che ane bIjuM sukha tethI viparIta che. parAbhAvathI pitAne sukhI mAnanAra cakravartI jevA paNuM eka kSaNamAM raMka thaI jAya che, jethI te sukha asthira che. - 3. sthiratA-cittanI asthiratA-caMcalatAne nAza thavAthI sthiratA pragaTe che, arthAt saMkalpa-vikalpane tyAga thavAthI sthiratA pragaTe che. 4. mehatyAga-"ane mArUM" te ja moha che ane huM ane mAruM jenAmAM nathI te ja meharahita che. moha eTale Atmabhinna padArthone viSe Atmiyatva buddhi utpanna karanAra mehanIya karma-mUDhatA.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArSika lekhasaMgraha | [ 117 5. jJAnI-te ja uttama jJAna che, ke jethI AtmA vAraMvAra eka parabrahma-nirvANapadane viSe tanmaya thAya che. moTA zAstrapAThane kAMI Agraha nathI. rAgAdikavALuM jJAna te ja ajJAna samajavuM. te ja jJAna kahevAya che, ke je sva-svabhAvalAbhanA saMskAranuM kAraNa che ane tethI anya buddhi arthAt bIjuM rAgAdikavALuM jJAna mAtra aMdha karanAra che, ema mahAtmAoe kahyuM che. 6. zama-vika95nA viSayane pAra utarela sadA svabhAva grahaNavALo e jJAnane je paripAka, te "zama kahevAya che. gArUDha thavAne icchate muni bAhya kriyAne paNa seve che, paraMtu antargatakriya e gArUDha muni zame karIne ja siddhine pAme che. 7. Indriyajaya-je saMsArathI bahatA ho ane mekSaprAptinI AkAMkSA rAkhatA ho, te Indrio para jya meLavavAne ghaNuM parAkrama pherave. hajAre saritAthI nahi pUrAya evI samudranA udara samAna Indriyone samUha tRptimAna thata nathI, mATe aMtarAtmAe karIne tRpta thA! 8. tyAga-mamatAne tyAga ane samatAne svIkAra, temaja bAhya AtmabhAvane tyAga ane aMtara AtmabhAvane svIkAra, te ja tyAga che. jyAM sudhI Atmatattva prakAza karIne pite pitAne zikSA Ape evA gurUtvane pAmato nathI, tyAM sudhI uttama gurUnI sevA karavI. 9 kiyA-bhagavAna zrI jinezvaradevanA mukhAviMdamAMthI nIkaLelA vacanarUpa jinAgama tene anusarIne kriyAnuM karavuM,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118] zrI cha. a. jaina thasthamAlA te kriyA samajavI. Ane "vacanAnuSThAna kahevAya che. 10. AtmAne viSe tRta-pagalathI pudgala tRpta pAme che ane AtmA AtmAthI tRpta pAme che, mATe paratRptine samAro5 jJAnIne ghaTato nathI. pudgalanI bhegatRSNAe Atura jIvanI viSegAra jevI durgati thAya che ane jJAnanA svAdathI tRpta jIvane dhyAnarUpI amRtanA udgAra jevI paraMparA thAya che. jJAnarUpI amRtanuM pAna karIne, kriyArUpI suralatAnA phaLanuM bhajana karIne ane zAmya tAMbulanuM AsvAdana karIne muni utkRSTa tRptine pAme che. 11. nirlepa-pugalabhAvane huM kartA nathI, karAvanAra nathI ane taguNa anuyAyI nathI. AvA jJAnavALo AtmA levAtA nathI. tapa ane zrutajJAnAdie matta e kriyAvAna AtmA paNa lepAya che, paraMtu bhAvanA jJAna karIne pUrNa e kriyArahita lepAtuM nathI. moTA doSanI nivRtti kriyAnA ane sUkSma doSanI nivRtti jJAnanA baLathI ja thAya che. dezavirati-sarvaviratine te sthAnanI kriyAnI mukhyatA che, jyAre sAtamA, AThamA ane navamAM guNasthAne vartatA jIvane jJAnanI mukhyatA che. 12. niHspRha-spRhAvAna muni tRNa athavA rUnI jema halake dekhAya che ane bhavasamudramAM DUbe che, temAM kAMI Azcarya nathI. paraspRhA e ja mahAduHkha ane niHspRhatva e ja mahAsukha che. 13. mainavA-(pugalane viSe apravRtti e ja mauna.) samyakatva te ja mauna ane mauna te ja samyakatva che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 119 zuddha zraddhAe nirdhAra karela AtmasvabhAvanI upAdeyatAne viSe ja upagapariNatinuM avasthAna te ja samyakatva che ane samyagadarzana karIne hepAdeyatA vibhakta karI upAdeyane viSe ramaNa svabhAva e ja mauna che. e bannenuM aikya che. AtmA AtmAe karIne AtmAne viSe zuddhatA jANe che, mATe muninI jJAna avasthA ratnatrayImAM-jJAna, darzana ane cAritranI ektA kare che. AtmAnA jJAnamAM ramaNa karanAra je puruSanI kriyA jJAnamayI che tenuM mauna sarvottama che. jema viparItagrAhI maNinuM jJAna ane maNinI zraddhA zuddha maNimAM pravRtti karatuM nathI, temaja je jJAna ane zraddhAthI zuddha AtmasvabhAvane viSe AcaraNa thatuM nathI athavA duSanivRtti thatI nathI, te jJAna nathI ane te darzana nathI. jema pradIpanI sarva kriyA prakAza zaktivALI che, tema AtmasvarUpathI bhinna jenA pariNAma nathI evA ananya svabhAvavALAnI sarva kriyA jJAnamaya che, tenuM mauna sarvottama che. 14. vidyAvAna-tatvane viSe je buddhi tene cAgacAoe vidyA kahI che. AtmA pariNAmI nitya che. parasaMga-pudgalasaMga anitya ema je jANe che, te vidyAvAnuM jANa. samatAnA kuMDamAM snAna karIne ane karmamaLane dUra karIne je malinatAne pAmate nathI, te aMtarAtmA utkRSTa pavitra che. huM ane mArApaNAnI buddhi te avidyA che. sarvadA kSIra-nIranI jema ekarUpa thaI rahelA karma ane jIvane je vibhinna kare che ane jaDa-cetana lakSaNathI tenI vyavasthA karIne pRtha kare che, te bhedajJAnI munirAja vidyAvAnuM che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 ] zrI cha. a. jaina granthamAlA 15. vivekavAnu-AtmA AtmAne, AtmAe karIne AtmAne mATe AtmAthI AtmAne viSe jANe, te che kAraka che. e cha kAraka jene sAdhakapaNe pariNamyA che, te mahAbhAgane jaDa-viSama evA avivekarUpI jvaranI sAthe Asakta thavAnuM kayAMthI hoya? saMsAramAM zarIra, AtmA ane Adi zabdathI vacana, citta, cetanyAdine avivekaabheda e sadA sulabha che. te dehAtmAdinuM bheda parijJAnaAtmAnI ekatAne nizcaya kaTi janmAvaDe durlabha che. saMsAramAM badhAya bhavastha jIve zarIra ane AtmAnI abhedavAsanAthI vAsita ja che. bhedajJAnI keIka ja hoya che. evA bhedajJAnI te ja vivekavAna kahevAya che. 16. mAdhyastha-svapakSamAM satya ane parapakSamAM niSphaLa evA namAM jenuM mana tulya svabhAvavALuM che, te mahAmunine mAdhyastha jANavA. te apakSapAtapaNAe karIne tattvanI parIkSA karanAra che ema samajavuM, paraMtu eka nayapakSI madhyastha thaI zake nahi. sarva prANuo potAnA karmakRta AvezavALA che ane pitAnA karma bhegave che. temanI pratye madhyastha puruSa rAgadveSa nahi dharatAM samavRttithI rahe che. paraciMtA rAgAdine hetu che ane AtmaciMtA parama sukha ApanAra che. madhyastha puruSane manarUpI vAchaDe yuktirUpI gAyanI pAchaLa jAya che, jyAre kadAgrahIne manarUpI markaTa tene pUchaDe karIne kheMce che. 17. nirbhathavAnu-AtmAthI bhinna padArtho, ke je deha viSayAdimAM sukha AdinI AkAMkSA, AlaMkAdi sAta
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasa graha [ 121 prakAranA bhaya, viSayAdimAM sukhaprApti Adi bhrama ane sAMsArika pravRtti vigere pApapravRttinA nAza karavAthI nicavAn thavAya che. je mahAmunine kAMI gASya nathI, ArApya nathI, haiya nathI, deya nathI ane jJAne karIne jJeyane jANe che, temane kAI ThekANe bhaya nathI. 18. anAtmazasA-svaguNarUpI doraDAnuM Alekhana kare teA tenA hitanA mATe thAya che, paraMtu peAte ja stuti karatA bhavasamudramAM paDe che; mATe AtmaguNaprazaMsA tyAga karavA ceAgya che. pUnA puruSAthI atyaMta nIcatva bhAvavuM. pratyeka AtmAne viSe tulya dRSTie karIne zuddha paryAyeA jeNe jANyA che, evAM mahA munine utkarSa e azuddha paryAya hAvAthI nathI hAtA. 19. tattvadRSTi-jenI STi rUpavatI che, te rUpane joine rUpane viSe mAha pAme che ane jenI arUpI tattvaSTi che, te nirUpa evA AtmAmAM magna che. khAdyaSTi te atattvaSTi ane aMtaradRSTi te tattvaSTi jANavI. tattvadRSTithI joI e tyAre ja vastunA satya svarUpanuM bhAna thAya che. khAdyaSTi jIva bhasma karIne, kezaleAce karIne ane zarIra upara rAkhelA malina vastroe karIne peAtAne mATe mAne che, jyAre tattvaSTi jJAnasAmrAjye karIne peAtAne gariSTa jANe chemAne che. 20. sarvAM samRddhivAn-bAhyaSTinA pracAra nirUddha karyo chate mahAtmA munine savA~ samRddhi AtmAne viSe pratyakSa dekhAya che.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jI. a. jaina granthamAlA bAhira dRSTi dekhatAM, mAhira mana dhAve; aMtara dRSTi dekhatAM, akSayapa pAve. ' 21. kavipAka cintana-sarva jagat kavaza che, ema jANI muni sukhathI huM pAmatAM nathI temaja duHkhathI bhaya pAmatAM nathI. prazamazreNi para ArUDha thayelA zrutakevalI paNa azubha karmanA udayathI bahulasa'sArI thAya che, te khIjAnI zI vAta ? udayamAM AvelA sa karmo kSaya thavAnA che ema samajI tulyaSTi dhAraNa kare che, te ja cAgi sahajAnaMdarUpa prApta kare che. kavipAka chellA pudgalaparAvattanI hadamAM pahoMcyA vinAnA jIvAne ArakSaNu karavA chatAM, eTale chellAthI anya pudgalaparAvatta mAM dekhatAM chatAM dharmane hare che ane carama pudgalaparAvarttavALA sAdhunuM te pramAdAhirUpa chidro joIne dharmane ati malina kare che, jethI pramAdAdine avakAza ApavA na devA. je pramAda vigerethI zrutakevalI jevA mahApuruSa paNa anaMtasaMsArI thAya che. 122 ] 22. bhavaudvega-A saMsAranA pAra pAmavA mATe, muni maraNanI bIke rAjAnA bhayathI telanuM vAsaNa grahaNu karanAra ane rAdhAvedhane sAdhavA viSe jema udyamavaMta thavAya che, tema muni dhakriyAne viSe ekAgra hAya che. jema jheranuM esaDa jhera che, tema bhayanuM osaDa bhaya che. upasargAdi bhaya jyAre prApta thAya, tyAre saMsArathI khvItA evA sAdhu te upasarga samyak prakAre sahana kare che ane nibhaya rahe che. vyavahAramAM sthita sAdhu A saMsAranI bhIti dhyAve, paraMtu nijabhAvamAM ramaNa karanArane bhavabhayanA avakAza rahetA nathI.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMha [ 123 23. lokasaMjJAtyAga-bhavarUpI durgama parvatanuM ullaMghana karI zake evA cha guNasthAnakane prApta karIne lekottara jenI sthiti che, evA muni saMjJAne viSe rakta thAya nahi. ghaNuM mANase lakasaMjJAne anusaranArA che, paNa tethI pratikULa janAra eka munirAja che, tema zuddha mAgane anusaranAra bahu ja virala hoya che. lokasaMjJAne tyAgI ane matsara-mamatA vigere jenA nAza thaI gayA che te sAdhu sukhamAM rahe che. lokanuM avalaMbana karIne bahu jaNAe kareluM kartavya hoya to mithyASTine dharma kadI tajavA gya thAya nahi. lokasaMjJAe karIne haNAelA evA pitAnA satya vratarUpa aMgamAM thayelI marmaprahAranI mahA vyathAne nIcuM gamana karavuM, ItyAdi karIne darzAve che. AtmasAkSika dharmamAM lokyAtrAe karIne zuM kAma che? lekamAM zreyanI IcchAvALA bahu che, paNa kettaramAM bahu nathI. jema ratnanAM vyApArIo haMmezAM zeDA che, tema svAtmasAdhaka paNa bahu thaDA che. 24. zAsrarUpI daSTi-jJAnIpuruSa zAstrarUpI netrathI sarvabhAvane jUe che. jeo zAstrajJAmAM svecchAcArI che, teonI zuddha beMtAlIza deSarahita bhikSA Adi paNa tene hitakArI thatAM nathI, jJAnAdi guNanI vRddhi karanAra nathI, kAraNa ke-mithyAtva tathA ajJAnAdi dethI tenuM hRdaya dUSita che. zAstramAM kahelA AcArane je muni pALe che ane zAstra e ja jenA cakSu che, evA ja muni paramapadane pAme che. 25. parigrahatyAga-parigrahanuM jora eTaluM badhuM che ke-tene vaza thayelA munivarenI paNa saMgadeSathI mati
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 } zrI jI. a. jaina granthamAlA naSTa thAya che. parigraharUpI grahanA AvezathI dUSita vacanerUpI khulIne veranAra ligiAnA-muniveSa dhAraNa karanArAAnA vikRta pralApe| zuM saMbhaLAtA nathI ? arthAt ghelachAnA pralApA saMbhaLAya che. putrakalatrane jeNe tyAga karyAM che, mUrchAthI je rahita che tathA jJAna mAtramAM je pratibaddha che evA ceAgIne pudgalanita aMdhanathI zuM ? bAhya tathA anyatara parigrahane tRNavat tajI daI ne je udAsInabhAvane bhaje che, te ja sAcA muni jANavA. mUrchAe karIne jenI buddhi AcchAdita che tene sarva jagat parigraha che ane mUrchAthI je rahita che tene sarva jagat aparigraha che. 26. anubhavajJAna-sarva zAstranA vyApAra mAtra digdarzana-dizA mAtra dekhADanAra che, paNa eka anubhava ja bhavasamudranA pAra pamADe che. vizuddha anubhava vinA sekaDA zAstrayuktiothI paNa atIndriya parabrahmanuM jJAna thatuM nathI ema paritA kahe che. kSudhA ane tRSA, zeka ane mAha, kAma, kaSAya vigerenA abhAve karIne paNa niHkaleza che, evA zuddha epa vinA lIpImaya, akSaramaya, vANImaya athavA hRdayane viSe jAkArarUpa ciMtana-e pramANe traNa rUpavALI dRSTithI joI zake nahi, paNa AniSTha vikalpane viraha thavAthI (mithyAtva, ajJAna ne mAhanA abhAvathI) ja anubhavajJAna prApta thAya che. anubhave karIne ja svasavegha parabrahmane prApta kare che. 27. cAgavAnuM-AtmAne meAkSanI sAthe jeDavAthI sarva AcAra paNa cAga kahevAya che. tenA bheDha karIne sthAna, varNa, artha, Alekhana ane nirAlaMbana te jete gAcara che,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 125 te coga kahevAya che. pahelA be kriyAga che ane pachInA traNa jJAnaga che. te sthAnAdinA pratyeka IcchA, pravRtti, sthiratA ane siddhi-e cAra bheda che. e pramANe vIsa yoga paNa prIti, bhakti, vacana ane asaMga anuSThAnanA bhede cAra prakAre che. A badhA maLIne roganA eMsI prakAra thAya che. te sakala cogathI zelezI yoganI prApti thavAthI anukame mekSAga siddha thAya che. sthAnAdi vegathI je rahita che, tene tIrtha ucchedAdinuM AlaMbana karIne paNa sUtra bhaNAvavAmAM mahAdeSa che, ema pUrvAcAryo kahe che. 28. niyAga-caitanyanA svabhAvamAM AtmAne jeNe arpaNa karyo che, vikArane jeNe tyAga karyo che, sAdhunA zuddha AcArane je pALe che ane paramezvaranI aSTaprakAre bhAvapUjA kare che, e ja muninuM kartavya che-ema je yathArtha samaje che, evA brahmavedI pApathI lepAtA nathI. 29 pUjA-dayArUpI jaLathI snAna, saMteSarUpI ujavaLa vastra dhAraNa karanAra, vivekarUpI tilaka, bhAvanAe karIne jene Azaya pavitra che, evA bhakti ane zraddhArUpI kesaramizrita caMdanarasavaDe navavidha brahmacaryarUpa aMge zuddha AtmA rUpa devanI pUjA karavAthI "bhAvapUjA thAya che. gRhasthane bhedapUrvaka upAsanA karavArUpa "dravyapUjA' ucita che ane abheda upAsanArUpa bhAvapUjA sAdhune cagya che. 30. dhyAna-dhyAtA, dhyeya ane dhyAnanuM trika jenuM ekatAne pAmyuM che, evA ananyacitta munine kAMI duHkha hetuM nathI. aMtarAtmA dhyAtA che, paramAtmA dhyeya che ane
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrI jI. a. jaina granthamAlA ekAgrabuddhi e dhyAna che. e traNeyanI samApatti te ektA che. jema dhyAnathI vRttine abhAva thaye chate maNine viSe pratibiMba paDe che, tema nirmaLa aMtarAtmAmAM paramAtmAnI samApatti thAya che. ema dhyAnanA trividha phaLathI visasthAnaka tapa vigere ghaTe che. ukta trividha dhyAnaphaLarahita tapAdi kaSTa te abhavya Adine paNa saMsAramAM durlabha nathI. 31. tapa-karmonuM jvalana karavAthI jJAna e ja tapa che, ema to kahe che. te AtyaMtara tapa ISTa che. bAhya tapa tene vadhAranAra che. ajJAnInI saMsAranA pravAhane anusaranArI "huM lokenI sAthe hoIza" ItyAdi lakSaNavALI AnutasikI pravRtti hoya che ane jJAnavaMtanI pratizrotasAme pUre cAlavArUpa dharma saMjJAmUlaka ugra mAsakSapaNAdi pravRtti hoya che. ethI ja caturNAnI pite taddabhavasiddhigAmI che, ema jANatAM chatAM tapa Adare che. bhavathI virakta thayelA tatvajJAnanA athIne dhananA arthInI jema zIta-tApAdi duHsaha nathI. te ja tapa kare, ke jene viSe durthAna nathI, gahIna thatAM nathI ane Indriyone nAza thatuM nathI. 32. sarvanaya Azrayaje cAritraguNamAM lIna che, te sarva nayanA dhAraka hoya che. samavRttivALA sarva nayAzrita jJAnI Atmasukhane AsvAda kare che. sarva nayanA jANanArAonuM taTasthapaNuM lekane viSe upakArarUpa thAya che. pRthaka naya karIne je mUDha che, tene ahaMkAranI pIDA ane kalahaphaLanI prApti thAya che. lekanA hitane mATe sarva nayAzrita mata jeNe prakAzita karyo che ane jenA cittamAM te pariNata thayo che, tene vAraMvAra namaskAra che !
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAramArthika lekhasaMgraha [ 127 parzana upara dRSTAMta [ vaidyo ] cha jUdA jUdA vaidyonI dukAne che. temAM eka vaidya saMpUrNa sAce che. te tamAma rogone, tenA kAraNane ane te TALavAnA upAyane jANe che. tenAM nidAna-cikitsA sAcA hovAthI rogIne roga nimULa thAya che. vaidya kamAya che paNa sArUM. A joI bIjA pAMca kUTa paNa pitapotAnI dukAna khole che. temAM te sAcA vaidyanA gharanI davA pitA pAse hoya che teTalA pUrato te regIne roga dUra kare che ane bIjI pitAnI kalpanAthI pitAnA gharanI davA Ape che tethI ulaTa rega vadhe che. paraMtu davA sastI Ape che eTale lobhana mAryA leka levA mATe bahu lalacAya che ane ulaTA nukazAna pAme che. Ane upanaya e che ke sAce vaidya te jainadarzanavItarAgadarzana che, je saMpUrNa satyasvarUpa che. te mehaviSayAdine, rAga-dveSane, hiMsA Adine saMpUrNa dUra karavA kahe che, je viSayavivaza regIne meMghA paDe che, bhAvatAM nathI: ane bIjA pAMca kUTavaidyo che te kudarzane che. te jeTalA pUratI vitarAganA gharanI vAta kare che teTalA pUratI te roga dUra karavAnI vAta che. paNa sAthe sAthe mohanI, saMsAravRddhinI, mithyAtvanI, hiMsA AdinI dharmanA bahAne vAta kare che te pitAnI kalpanAnI che ane te saMsArarUpa roga TALavAne badale vRddhinuM kAraNa thAya che. viSayamAM rAcI rahela pAmara saMsArIne mohanI vAte mIThI lAge che arthAt sastI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128] zrI jI. e. jaina granthamAlA paDe che, eTale kUTavaidyo tarapha kheMcAya che, paraMtu pariNAme vadhAre rogI thAya che. vItarAgadarzana trivedya jevuM che. arthA-1-rogIne roga TALe che, 2-nirogIne roga rahevA detuM nathI, ane 3-AregyanI puSTi kare che. arthA-1-jIvane samyagdarzanavaDe mithyAtvarega TALe che, 2-samyajJAnavaDe jIvane regane bhaMga thatAM bacAve che, ane 3-samyAritravaDe saMpUrNa zuddha cetanArUpa AregyanI puSTi kare che. sva-para vicArakartavya jyAM sudhI AtmasvarUpa jANavAmAM na Ave, tyAM sudhI paramAtmatatvane sAco khyAla kadI thatuM nathI; kAraNa ke-AtmAnuM svarUpe na jANanAra manuSya AtmAmAM sthiti karI zakatA nathI. jyAM sudhI deha e para che ane dehI AtmA tenAthI jUde che, te bheda yathArtha samajavAmAM na Ave tyAM sudhI jIvane muMjhavaNane pAra rahe te nathI; mATe AtmAthae Ano vicAra prathama kartavya che.