Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasaMsthA ane saMgha saMsthA tathA tene upayoga jyAM mAnava jAta che, tyAM jJAnano Adara sahaja hoya ja che ane jarA ochA hoya to ene jamAvo paNa sahela che. hiMdustAnamAM te jJAnanI pratiSThA hajAro varSathI cAlI Ave che. brAhmaNa ane zramaNa saMpradAyanI gaMgAdhArAo mAtra vizALa jJAnanA paTa upara ja vahetI AvI che, ane vahe jAya che. bhagavAna mahAvIranuM tapa eTale bIjuM kAMI ja nahi paNa jJAnanI uMDI zodha, je zodha mATe emaNe tana toDyuM, rAta divasa na gaNyA, ane temanI je uMDI zedha jANavA, sAMbhaLavA hajAre mANasonI medanI temanI sAme ubharAtI, te zodha e ja jJAna, ane enA upara ja bhagavAnanA paMthanuM maMDANa che. bhagavAnanA nirvANa pachI, emanA anubhavajJAnane AsvAda levA ekatra thayela, athavA ekatra thanAra, hajAro mANaso e jJAna pAchaLa prANa pAtharatA. e jJAne zrata ane Agama nAma dhAraNa karyuM, emAM umero paNa thaye, ane spaSTatAe paNa thatI cAlI. jema jema e zrata ane AgamanA mAnasarovarane kinAre jijJAsu hase vadhAre ane vadhAre AvatA gayA tema tema e jJAnane mahimAM vadhate. cAlyo. e mahimAnI sAthe ja e jJAnane mUrta karanAra enAM sthaLa sAdhano paNa mahimA vadhato cAlyo, sIdhI rIte jJAna sAcavavAmAM madada karanAra, pustaka pAnAM ja nahi paNa tenA kAmamAM AvanAra tADapatra, lekhaNa, zAhIne paNa jJAnanA jeTalo ja Adara thavA lAgyo eTaluM ja nahi paNa e pothI pAnAnAM baMdhane, tene rAkhavA mUkavA ane bAMdhavAnAM upakaraNe bahu ja sakArAvA lAgyAM. jJAna ApavA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasaMsthA ane saMgha saMsthA ane meLavavAmAM jeTaluM puNya kArya, teTaluM ja jJAnanAM sthaLa upakaraNene ApavA ane levAmAM puNya kArya manAvA lAgyuM. jJAnaprApti aneka mATe tapo yojAyAM hatAM. evAM to vadhAre jAheramAM Ave, ane comera jJAnanuM AkarSaNa vadhe, eTalA mATe moTA moTA jJAnatapanA utsavo ane ujamaNuo yojAyA. tenI aneka jAtanI pUjAo racAI gavAI ane tene lIdhe evuM vAtAvaraNa banI gayuM ke, jeno ekeeka bacco ema vagara bhaNe samajavA maMDI gayo ke, "karoDa bhavanAM pApa, eka ja padanA ke, eka akSaranA jJAnathI, baLI zake che." A jJAnanI bhakti ane mahinAmAMthI, je ekavAranA vyaktigata, ane jAte upADI zakAya eTale ja, sAdhuonA khaMbhe ane pIThe bhaMDAre laTakatA, te bIjA kAraNe upasthita thatAM, meTA banyA ane gAma tathA zaheramAM dazyamAna thayA. eka bAju zAstrasaMgraha ane lakhANano vadhato jato mahimA ane bIjI bAju saMpradAyanI jJAna viSenI harIphAIo, A che kAraNane lIdhe pahelAMnI ekavAranI moDhe cAlI AvatI jJAnasaMsthA AkhI ja pheravAI gaI, ane moTA moTA bhaMDArarUpamAM dekhA devA lAgI. * dareka gAma ane zaheranA saMghane ema lAge ja ke amAre tyAM jJAnabhaMDAra ho ja joIe. dareka tyAgI sAdhu paNa jJAnabhaMDAranI rakSA ane vRddhimAM ja dharmanI rakSA mAnato thaI gayo. pariNAme AkhA dezamAM, eka cheDethI bIjA cheDA sudhI jana jJAnasaMsthA, bhaMDArarUpe vyavasthita thaI gaI. bhaMDAro pustakothI ubharAtA cAlyA. pustakemAM paNa vividha viSayonuM ane vividha saMpradAyanuM jJAna saMdharAtuM gayuM. saMghanA bhaMDAro. sAdhunA bhaMDAre, ane vyaktigata mAlikInA paNa bhaMDAre ema bhagavAnanA zAsanamAM bhaMDAra, bhaMDAra ane bhaMDAra ja thaI gayA. enI sAthe ja meTo lekhakavarga ubho thayo, lekhanakaLA vikAsa pAmI, ane abhyAsI varga paNa bhAre vadho. chApAMnI kaLA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 paryuSaNa parvanAM vyAkhyAnA ahIM AvI na hatI, tyAre paNa kAI eka navA graMtha racAye ke tarata ja tenI seMkaDA nakale thai jatI ane dezanA adhe khUNe vidvAnAmAM heMcAI jatI. A rIte, jaina sapradAyamAM jJAnasaMsthAnI gaMgA avicchinnapaNe vahetI AvI che. vaMdA, udhai ane uMdarA temaja bheja, zaradI ane khIjAM kudaratI vidhnA ja nahi, paNa dharmAdha yavane suddhAMe A bhaMDArA upara potAneA nAzakAraka paMjo pheravyA, hArI graMthaiA taddana nAza pAmyA, hajArA khavAI gayA, hArA rakSAnI ane khIjAonI kheparavAIthI naSTabhraSTa thaI gayA, chatAM jJAna taraphanI jIvatI jainaktine pariNAme Aje paNa e bhaMDArA eTalA badhI che, ane emAM eTaluM badhuM vividha tema ja jUnuM sAhitya che ke, tema abhyAsa karavA mATe seMkaDA vidvAne paNa echA ja che. paradezanA ane A dezanA, kADIbaMdha zeAdhakA ane vidvAnAe A bhaMDArAnI pAchaLa varSo gALyAM che, ane emAMnI vastu tathA ene prAcInarakSAprabaMdha joi te cakti thayA che. varSo thayAM keADIbaMdha chApakhAnAMone jaina bhaDArA pUratA khArAka ApI rahyA che, ane hajI paNa varSo sudhI tethI vadhAre khArAka pUrA pADaze. bhaDArA jema nAmamAM tema svarUpamAM paNa have badalAyA che. have pustakAlayeA, lAyabrerI, jJAnamadirA ane sarasvatImaMdirAnAM nAma teoe dhAraNa karyA che, ane kalamane badale khIbAmAMthI lakhAI, nave AkAre bahAra paDatAM jAya che. bhaMDArAnI jUnI saMgrAhaka zakti hajI pustakAlayeAmAM kAyama che. eTaluM ja nahi paNa te, jamAnAnA jJAnapracAra sAthe vadhI che. tethI ja AjanAM jaina pustakAlayA jUnA jaina graMthA uparAMta Adhunika, dezI, paradezI ane badhA sapradAyAnA sAhityathI ubharAtA cAlyA che. brAhmaNa saMpradAyanA ane jaina saMpradAyanA bhaMDArA vacce eka phera che, ane te e ke brAhmaNanA bhaMDArA vyaktinI mAlikInA hAya
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasaMsthA ane saghasasthA 101 che, jyAre jaina bhaMDArA bahudhA sa MdhanI mAlikInA ja hAya che, ane kavacit vyaktinI mAlikInA hAya, tyAM paNa tene sadupayeAga karavA mATe te vyakti mAlika che. ane durupayeAga thatA hAya tyAM meTe bhAge saMdhanI ja sattA AvIne ubhI rahe che. brAhmaNeA AsA mahinAmAM ja pustakAmAMthI cAmAsAnA bheja uDADavA, ane pustakAnI sArasaMbhALa levA, traNa divasanuM eka sarasvatIzayana nAmanuM parva ujave che, jyAre jatA kArtika zuddhi paMcamIne jJAnapaMcamI kahI te vakhate pustA ane bhaDArAne pUje che, ane e nimitte ceAmAsAmAMthI saMbhavatA bagADa bhaDArAmAMthI dUra kare che. A rIte jaina jJAnasaMsthA je ekavAra mAtra maukhika hatI, te aneka pheraphAra pAmatAM pAmatAM, aneka ghaTADA vadhArA, ane aneka vividhatA anubhavatAM anubhavatAM, Aje mUrtarUpe ApaNI sAme che. paraMtu A badhuM vArasAgata hovA chatAM atyAre, jamAnAne paheAMcI vaLe tevA abhyAsI varga e bhaMDArAnI madadathI kAI bhA thatA nathI. prAcIna ane madhyakALamAM je bhaMDArAe, siddhasena ane samaMtabhadra, haribhadra ane akalaMka, hemacaMdra ane yazovijayane janmAvyA, teja bhaDArA ane tethIe mATA bhaMDArA vadhAre sagavaDa sAthe Aje hovA chatAM, atyAre viziSTa abhyAsIne nAme mIMDu che. kAine jANe sagraha sivAya khIjI khAsa paDI ja na hoya tema atyAranI ApaNI sthiti che. e eka apavAdane bAda karIe teA A jJAnasaMsthAnA vArasA saMbhALI rAkhanAra, ane dharAvanAra tyAgI varga jANe STimAM paDI gayA che, ane atyAranA yuganI sAme temanI jJAna dRSTie keTalI meATI javAbadArI che, e vAta ja cheka bhUlI gayA che, athavA samajI zakyA natho, ema kAI paNa AkhA sAdhuvarganA paricaya pachI kahyA vinA bhAgye ja rahI zake. A bhaMDArAnA upayeAga abhyAsIe sarjavAmAM ja kharA hAI zake. atyArasudhI je enI sthULapUjA thaI, teNe have abhyAsanuM rUpa
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 paryuSaNa parvanAM vyAkhyAne dhAraNa karavuM joIe. sAdhuvarga e vastu samaje to gRhastho paNa e dizAmAM prerAya ane ApaNo vArase badhe suvAsa phelAve. atyAre je keTalAka khaMDa bhaMDAra che, eka ja gAma ke zaheramAM aneka bhaMDAra che, eka ja sthaLe eka ja viSayanAM aneka pustake chatAM, pAchAM vaLI tenAM aneka pustaka lakhAye ja javAya che, athavA saMghare ja javAya che, te badhAne upayoganI dRSTie vicAra karI eka keMdrastha bhaMDAra te te sthAne bana joIe. ane dareka gAma ke zaheranA kendrastha bhaMDAra uparathI, eka mahAna sarasvatImaMdira ubhuM thavuM joIe, ke jyAM keIpaNa deza-paradezano vidvAna AvI abhyAsa karI zake, ane te tarapha AvavA lalacAya. laMDana ke balinanI lAyabrerInuM gaurava e mukhya sarasvatImaMdirane maLe ane tenI aMdara aneka jAtanI upayegI kAryazAkhAo cAle, jenA dvArA bhaNela. abhaNa, samagra janatAmAM e jJAnagaMgAnA chAMTA ane pravAha pahoce. ATaluM ApaNA tyAgI guruo na kare to teo Icchaze chatAM temanAmAMthI Alasya, kaleza ane bInajavAbadArI jIvana kadI ja javAnAM nathI. tethI sAdhutAne jIvatI karavA A bhaMDAronA jIvaMta upayogamAM ja vyavasthita rIte sAdhuvarge niyaMtraNapUrvaka ane IrachApUrvaka eka paNa kSaNane vilaMba karyA sivAya goThavAI javuM je Ie. jemanA pUrvajoe khabhe jJAnanI kAvaDano bhAremAM bhAre lAkaDIne ke upADI, pagapALA cAlI keDa vaLI jAya tyAMsudhI ane dhoLAM Ave tyAMsudhI jahemata uThAvI che, ane ekeeka jaNane tAjuM jJAnAmRta pAvAnI kezISa karI che te sAdhuvargane mArA jevA zudra jJAnapipAsu sevake emane vArasAgata kArya jamAnAnI rIte banAvavA mATe emane vinavaNuM karavI, emAM te vinavaNuM karanAra, ane vinavAtA vagara, banenuM apamAna che. huM mAruM pitAnuM apamAna ja gaLI jAuM te paNa e jJAnagaMgAvAhIonuM apamAna sahI zakAya nahi. tethI teo ApoApa samajI jaI vinavaNIne nirarthaka sAbIta kare.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasaMsthA ane saMgha saMsthA 103 saMgha saMsthA-have ApaNe viSayanA bIjA bhAga tarapha vaLIe. jaina baddho ane bIjA AjIvaka jevA zramaNa panI peThe varNavyavasthAmAM nathI mAnatA. eTale emane varNanA nAma sAme ke vibhAga sAme vAMdho nathI, paNa e varNavibhAgane teo vyAvahArika ke AdhyAtmika vikAsamAM baMdhanarUpa mAnavAne nA pADe che. brAhmaNa saMpradAya varNavibhAgamAM vaheMcAyeluM ane baMdhAya che. emAM jyAre varNavibhAge vyAvahArika ane AdhyAtmika vikAsa sAdhavAmAM baMdhana ubhuM karyuM ane AyaM mAnonA mAnasika vikAsamAM ADa ubhI karI tyAre bhagavAna mahAvIre e ADa pheMkI devA, ane sAmyavAda sthApavA buddhanA jeTalo ja prayatna karyo. jeo jeo bhagavAna mahAvIranA anugAmI thatA gayA teo varNanuM baMdhana pheMkatA ke DhIluM to karatA ja gayA, chatAM pitAnA pUrvajonA ane potAnA jamAnAnA brAhmaNapathI paDeAsIonA kaDaka varNabaMdhanonA saMskArothI cheka ja alipta rahI na zakayA. eTale vaLI brAhmaNa paMthe jyAre jyAre jora pakaDayuM, tyAre tyAre jeno e paMthanA varSAbaMdhananA saMskArethI kAMIka rIte ane kAMIka lepAyA. ekapAsa varNa baMdhana sAmenA jainavirodhe, brAhmaNapatha upara sIdhI asara karI ane te paMthanA varNabaMdhana saMskAro kAMIka moLA pADayA, ane bIje pAsa brAhmaNa paMthanA varNabaMdhana viSenA daDha Agrahe jainapaMtha upara asara pADI. jene lIdhe IrachAe ke anicchAe, eka athavA bIje rUpe, jaina lokomAM varNasaMskAranuM kAMIka vAtAvaraNa AvyuM. A rIte varNabaMdhananA virodhI ane aviredhI baMne pakSo ekabIjA sAthe laDatA, aphaLAtA, chevaTe ekabIjAnI theDIghaNuM asara laI, samAdhAnIpUrvaka A dezamAM vase che. A to TuMkamAM aitihAsika avalokana thayuM. paNa bhagavAna mahAvIre jyAre varNabaMdhanane cheda uDADI mUkyo tyAre, tyAganA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104. paryuSaNa parvanAM vyAkhyAne daSTibiMdu upara pitAnI saMsthAnA vargo pADayA. mukhya be vargaH eka gharabAra ane kuTuMbakabIlA vinAne pharato anagAra varga. ane bIje kuTuMbakabIlAmAM rAcanAra sthAnabaddha agArI varga. pahele varga pUrNatyAgI. emAM strI ane puruSo bane Ave, ane te sAdhusAdhvI kahevAya. bIjo varga pUrNa tyAgane umedavAra. emAM paNa strI ane puruSo bane Ave ane te zrAvaka zrAvikA kahevAya. A rIte caturvidha saMgha vyavasthA athavA brAhmaNa paMthanA prAcIna zabdane navesara upayoga karI catuvidha varNavyavasthA zarU thaI. sAdhusaMghanI vyavasthA sAdhuo kare; enA niyamo e saMdhamAM atyAre paNa che, ane zAstramAM paNa bahu suMdara ane vyavasthita rIte mUkAyelA che. sAdhusaMgha upara zrAvakasaMdhano aMkuza nathI ema koI na samaje. pratyeka nirvivAda sAruM kArya karavA sAdhusaMdha svataMtra ja che. paNa kayAMya bhUla dekhAya, athavA to matabheda hoya, athavA to sArA kAryamAM, paNa khAsa madadanI apekSA hoya tyAM sAdhusaMdhe pite jAte ja zrAvakasaMghano aMkuza potAnI IcchAthI ja svIkAryo che. e ja rIte zrAvakasaMghanuM baMdhAraNa ghaNu rIte judu hovA chatAM te sAdhusaMghano ekuza svIkArato ja Avyo che. A rIte parasparanA sahakArathI e baMne saMgho ekaMdara hitakArya ja karatA AvyA che mULamAM to saMdhanA be ja bhAga, ane dharmanI daSTie mahAvIrane eka ja saMgha chatAM gAma ane zahera temaja pradezanA bheda pramANe, e saMdha lAkho nAnA nAnA bhAgamAM vaheMcAI gayo, ane vaLI dudevathI paDelA vetAMbara, digaMbara sthAnakavAsI jevA traNa phAMTAone e lAkho nAnakaDA saMgha sAthe guNae to aneka lAkho nAnakaDA TukaDA thaI jAya. dudhaiva tyAMthI ja na aTakyuM paNa cha vagerenA bhedo pADI teNe e nAnA TukaDAone AjanA hiMdustAnanA kheDUtonI kheDavAnI jamInanA nAnA nAnA TukaDAnI peThe vadhAre ane vadhAre bhAgalA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasaMsthA ane saMghasasthA 105 pADI dIdhA, A badhuM chatAM jaina samAjamAM keTalAMka evAM sAmAnya tattvA surakSita che, ane cAlyAM Ave che ke jene lIdhe AkhA jaina sadha ekatra thai zake, ane eka sAMkaLamAM baMdhAI pragati kare jAya. e sAmAnya tavAmAM bhagavAna mahAvIre vArasAmAM ApelI aneka vastuomAMnI zreSTha, zAzvata ane sadA upayAgI me vastuo Ave che. eka ahiMsAnA AcAra ane khIjI vastu anekAMtane vicAra. bhagavAna mahAvIraneA saMdha eTale pracArakasa dha. pracAra zenA? tA upalI e vastuenA, ane e e vastuonI sAthe sAthe, athavA e be vastuonA vAhanarUpe nAnI moTI bIjI aneka vastuone, have nAnA nAnA kaTakAemAM vheMcAyalA, ane vaLI vadhAre ane vadhAre Aje vhecAtA jatA jainasa dha, peAtAnA pracAradharmanA uddezane, ane pracAranI vastune samajI le, tema ja A samayamAM A dezamAM temaja sarvatra leAkAnI zI apekSA che, teo zuM mAge che, e vicArI le. ane leAkanI e mAMgaNI ahiMsA temaja anekAMtadvArA kevI rIte pUrI pADI zakAya, ene abhyAsa karI le te hajue e sadha e tattvA upara akhareMDa rahI zake, ane enuM baLa TakI zake. krUrajanuM bhAna ja, samaya, zakti ane buddhinA durupayeAga aTakAve che. tethI jainasaMghe pahelAM potAnI pharajanuM bhAna jIvanamAM jIvatuM karavuM joie. dezanA sadbhAgye temAM jaina jevA pracArakasaMdha paDayA che. tenuM adhAraNa vizALa che. tenuM kArya sAne joI e ane sA mAge tevuM ja che. eTale atyAre, bIje kAIpaNu vakhate hatI te karatAM, sadhasaMsthAne vyavasthita karavAnI vadhAre jarura che. te saMdhanA AgevAne peAtAnI saMdhasaMsthAne niSprANa jevA n mAgatA hAya ane pAtAnA vArasadArAnA zApa, tema ja dezavAsIene tiraskAra vhAravA na
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 paryuSaNa parvanAM vyAkhyAne mAgatA hoya te, atyAre saMdhasaMsthAne vyavasthita karavAnI, teno upayoga rASTraparatve karavAnI khAsa jarUra che. A dezamAM je ekavAra bhAre vagasaga dharAvate te baddha hayAta nathI, chatAM jainasaMdha to che ja. eTale A saMsthAno upaya dezaparatve pahelAM ja thavo ghaTe; ane mAtra tabalAM ke khaDatala, jhAMjha ke DAMDIArA vagADavA-vagaDAvavAmAM, tema ja nirjIva jamaNavAra. mIThAIo khAvA-khavarAvavAmAM, ane bahu to bhapakAbaMdha varaghoDa caDAvavAmAM ja e saMdhasaMsthA pitAnI itizrI na samaje. jo ke zAsanadevI hoya ane tenA sudhI sAcI prArthanA pahoMcatI hoya, ane prArthanA pahoMcyA pachI te kAMI karI zakatI hoya, to ApaNe badhA tene prArthIzuM ke Aje ja tene potAnuM zAsanadevatA nAma saphaLa karavAno vakhata Avyo che. je Aje te udAsIna rahe to pharI tene pitAne adhikAra ojasvI banAvavAnI taka Avaze ke nahi e kahevuM kaThaNa che. kharI vAta to e che ke ApaNe badhA ja zAsanadevatA chIe, ane ApaNAmAM ja badhuM sAruM ke narasuM karavAnI zakti che. prArthanA karanAra paNa ApaNe chIe, eTale ApaNuM prArthanA ApaNe ja pUrI karavAnI che. je e kAma ApaNe na karIe to zAsanadevatAne Thapake Apo eno artha ApaNI jAtane mUrNa banAvyA barAbara che. puruSArtha na hoya to kazuM ja siddha thatuM nathI, ane hoya to kazuM ja asAdhya nathI, tethI ApaNe ApaNe puruSArtha saMdhasaMsthAne dezapayogI karavAmAM prerIe eTale ApaNuM kAma keTaleka aMze pUruM thayuM. tA. 27-8-30 sukhalAla