Book Title: Gujaratima Mahapran Vyanjanno Alpapran Thavo
Author(s): H C Bhayani
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229709/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAtImAM mahAprANa vyaMjanano alpaprANa thavo aMtyasthAne 1. khano kA saM. AziSA kharaM ardhatatsamomAM ) AzikhA > AzakA saM. kAluSya > kAlukkha> kALakha, kALaka saM. dhanuSya > dhanukha > dhanaka saM. saMtoSa > saMtokha - saMtoka 2. gha no ga : prA. DuMghaa> DUMgho, DUMgo saM. stAdha, tAdha > tAga, (a) thAga saM. zikhA > sighA > zagha > zaga saM. siMha 3. cha no ca : saM. bhRgukaccha > bharuaccha bharUca saM. kapikacchu > kauvaca 4. jha > ja : siMgha > saMga ('abhesaMga' vageremAM) prA. tujjha > tuja mujjha > muja saM. saMbudhyate > prA. saMbujjhai > samaje saM. saMdhyA > prA. saMjJA > sAMja saM. bAhya > prA. bajjha >> bAja (kheDAvALa) saM. snigdha > prA. siNijjha > saNIjuM Tha noTa : 5. saM. kASTha > kaTu > kATha, kATa (mALa) saM. dhRSTa > ghaTTa > dhITha, dhITa saM yaSTi, prA. laTThi > lATha, lATa harivallabha bhAyANI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 (prAkRtamAM A prakriyA prA. uTTa < saM uSTra, prA. iTTA< saM. iSTA, iSTakA emAM jovA maLe che. lokabolImAM moMpATya mioMpATha) 6. Dha no Da: saM. ASADha : azADa saM. ardha > prA. aDDa (jema ke saM. sArdha parathI sADA (pAMca vagere). sADa (trIsa),aSTa > aDDa> ADha > ADa : ADatrIsa < prA. aDDatIsa < saM. aSTatriMzat vagaire), aDa (saTha),< prA. aDDasaTTi, < saM. aSTaSaSTi vagaire.) saM. stabdha > prA. ThaDDha > ThaMDu saM. zredi > prA. sedi, zeDa saM. zriSTi, prA. zrIDhi > sIDI (uSmAkSara pachIno mahAprANa lokabolImAM alpaprANa uccArAto hoya che: kASTa, kaniSTa, zreSTa, svAdiSTa, avastA, AstA vagaire) 7. tha no ta : saM. zalyahasta > prA. sellahattha > zelata saM. vitasti > prA. vihatthi > vaheMta prA. nesatthI > nestI 8. dha no da : saM ardha > prA. adhda > ada : adakacA , acchera vagairemAM saM. ekArdha > ekAdha > ekAda saM. siddhi > sada (borasada vagere gAmanAmomAM) lokabolImAM bAda (bAdha), zIda, sarAda (zrAddha) vagere anusvAra pachI : saM. AsaMdha > AsaMda saM. dazabaMdha > dasoMdI saM. vAlabaMdha > vALaMda saM. varSabaMdha > varasoMda (lokabolImAM baMda(baMdha) madhyavartI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 cha no ca : saM kacchabha, kacchapa>kAcabo dha no da: saM. adhika > adakuM bha no ba : saM. abhilASA>abaLa khA saM. adbhuta > adabada saM. abhakSya > prA. abhakkha> avakho, abakhe anusvAra pachI : saM. atyadbhuta > prA. accabbhua> acaMbo saM. karaMbha > karaMbo saM. kusuMbha > kasuMbo saM. DiMbha > Debu (saMskRtamAM laMbha parathI laMba ane DiMbha temaja DiMba maLe che. saM. mallaskaMbha > prA. mallakhaMbha > malakhaMba > malakhama prA. DaMbha > DAMbha > DAma zabda carcA akaDa akaDanuM bhAravAcaka rUpa akaDa, jema juTTho, sAcce, cokkasa, nakkhoda, jabbara vagere akaDAIM nAmadhAtu. 'zarIra akaDAI jaq'. bhAvavAcaka nAma akaDAI vagere. lAkSaNika artha 'garvIlu' saMskRta 'stabdha' prA.'thaDDe' 'akkaDa, darpa vALu'. sarakhAvo aMgrejI stiff. (Tarnara kramAMka 1013 AkkaDa.) gujarAtI vageremAM akaDa che te jotAM mULa tarIke AkkaDa uparAMta akkaDa paNa hoya. mULa saMskRta AkRta hovAnI saMbhAvanA Tarnara rajU karI che, paNa artho vacce ghaNo pharaka che. gULa ajJAta mAnavaM vadhu yogya che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 akabaMdha baMdha sAthe samasta bIjA zabdo : aMkoDAbaMdha, kaTIbaMdha, (makAna) chobaMdha, belAbaMdha, meDIbaMdha, ghaDIbaMdha, zikharabaMdha. uparAMta pAghaDIbaMdha, camarabaMdhI, kamarabaMdha nAma uparyukta baMdha vALA vizeSaNAtmaka samAsomAM mULe to baMdhane badale baddha che . pachIthI baddha ane baMdha vacce goTALo thayo che. zreNIbaddha ane kaTIbaddha, silasilAbaddha (purAvA)mAM baddha che ja. akabaMdha, jeno bAMdho, baMdha tUTela nathI, je akhaMDa che te, sAbUta, emAMnA aka nA mULamAM saM. akSata, prA. akkhaa hovAnI aTakaLa Take tema nathI. vadhu saMbhava mULa tarIke ekabaddha, ikabaddha hoya ema lAge che. sarakhAvo akasara 'moTebhAge', mULe apabhraMza ikkasari. akabaMdha eTale 'jeno eka ja baMdha che'. je atUTa che, je ekamAM baddha che, jenA bhAgalA nathI paDyA. te sarakhAvo hiMdI akaTaka 'eka Take'. agharUM 1. arthadraSTie saM. agrAhya 'grahaNa karavaM muzkela'- eno A paryAya che. paNa dhvanidRSTie agrAhyamAMthI ardhatatsama lekhe paNa aghaLaM niSpanna thai zake tema nathI. 2. agrAhya parathI agrAja > agarAja 'je khAvA yogya nathI, je khAvU niSiddha che' e zabda UtarI Avyo che. 3. saM agrahakaM , apa. agrahauM > aghrauM> aghaLaM eve krame agharu banyo lAge che. pUrvavartI hakAra sAthe joDAIne mahAprANa banyAnI prakriyA ardhatatsamamAM jANItI che. grahaNa > gharaNa, grahaNaka > ghareNuM, grAhaka > gharAka, vigraha > vagharo, saMgraha > saMgharo, udagrAhaNa > ugharANuM, brAhmaNa > bhrAmaNa, bRhaspativAra > bhraspatavAra, grahilla> ghekheM, gahana > ghena, mohaDu > morcA, gaddahaDa > gadheDo vagaire (juo 'vyutpattivicAra', pR.152,160, 'bhASAnimarza' pR. 159) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agharaNI 1. agharaNI 'sImaMta' 'pahelavelo garbha rahe tyAre sAtame mAse karAto utsava' agharaNiyAta 'agharaNIvALI strI', bolInAM rUpa adhayaNI, aghaaNI che. 2. paMdaramI sadI pahelAMnA bhImakRta 'sadayavatsa - vIra-prabaMdhamAM' (saMpA, maMjulAla majamudAra, 1960) AgharaNI evA rUpe A zabdano prayoga thayo che. tyAM prasaMga evo che ke eka brAhmaNanI vahunA sImaMtanA utsavamAM jyAre te vAjategAjate pIyarathI nIkaLI hoya che, tyAre gAMDo thayelo rAjahastI rastAmAM dhasI Ave che. sau nAsI jAya che, paNa agharaNiyAtane hAthI kamarathI sUMDha vaDe pakaDe che. (pR.7-9) AgharaNi avasari jayakAra (padyAMka 44 ) AgharaNi-avasari gharaNi AvaMtI AvAsi ( padyAMka 56 ) bIjo prayoga 1143nA lakSmaNagaNikRta prAkRta kRti 'supAsanAhacariya' (saMpA. haragoviMdadAsa zeTha, 1918 - 1919) mAM maLe che. saM. agrahaNikA > prA. aggahaNiyA, bolImAM pracalita rUpa agrahaNiyA > aghraNI > AgharaNI evo vikAsakrama hoya. grahaghra mATe juo adharuM nIce kelAM udAharaNo / AgharaNI uparathI agharaNI, pachI agharaNiyAta. 128 - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 chAla, chIlaTuM, cholavU 1. chAla prayogo: keLAnI chAla. jhADanI chAla. lIMbunI chAla.. (1) saMchad ('DhAMka')+ li.> prA. challi 'tvacA', (jema Ardra > prA. alla. padra >palla, bhadra > bhalla) (Tarnara, kramAMka 5005) TarnaraAnA mULa tarIke koI Aryetara zabda hovAnuM saMbhavita mAnyuM che te uparyukta bhadra > bhalla vagere jotAM barAbara nathI. zabda mULe bhAratIya-Arya hovA aMge zaMkA rAkhavAnuM saheja parNa kAraNa nathI. chAluM 'nALiyera vagerenuM chotalaM'. 'lAkaDAno vera'. chAlAM paDavAM (hAthamA) chAlA paDyAM' - emAnAM chAlu-nuM mULa juduM ja hoya. chAla 'pIcho, keDo' (chAla choDavo, chAla mUkavo) ernu mULa paNa juIM hovAnuM lAge che. khAla. 'cAmaDI' (khAla ukheDI nAkhavI), prA. khallA - enI sAthe chAla-ene ka zo saMbaMdha nathI. (Tarnara, kramAMka 3848.) chAlaka (prayogo:) pravAhI- chalakAvU ; 'chalakAtuM Ave beDakheM, malakAtI Ave nAraH' (DhaLavU : DhaLakatuM, pharavu : pharakavU, sakhuH sarakavU ema chalaq : chalakavU chilakAvU), chalAchala,chalochala, chalabalavaM ene chAla sAthe kazo saMbaMdha nathI. chAlakuM 'chIcharuM, AchakatuM', 'gadheDApara nAkhavAnI be pAsiyAM vALI gUNa ane chAliyuM (hiM. chAliyA) 'pahoLA mono vADako', challo (challo bhIDyo) emarnu mULa paNa juIM hovArnu jaNAya che. chIlakuM, chIlaTuM (chIleTuM) 'choDu. chotarUM' saM. chid + la = chilla > chIla enA parathI AkhyAtika dhAtu chIlaq (hiM. chIlanA) 'choDAM kADhavAM, cholavU'. chIla + ladhutA vAcaka aMgavistAraka ka ke Ta. chIlakuM, chIlaTuM, arthanA pheraphAra mATe sarakhAvo chedana > cheaNa > cheNa, nAmadhAtu chINaq ane chedanikA > cheaNiA > chINI. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 * * * 3. cholavU. drazya cholla = takS. cholA = chAlAM. Ano saMbaMdha saM. kSud, kSuNNa jenA parathI chaMdavU thayoche. enI sAthe che ke kema te kahI na zakAya. cholATarbu 'chola chola karavU' sarakhAvo godo > godAra; dhoko > dhokAravU raMga raMgATI ghola > gholATaq vagere. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 131 DAMga 'lAThI' prA. DaMgA. (Tarnara, kramAMka 5520) Dhoso 'cUrayu' banAvavA mATe ghauMno loTano banAvAto jADo khIkharo' nepALI Dhose 'jADo roTalo', 'dussa' 'pavanathI phUlelu'. baMgALI dusA jADiyone ALasu'. mULa tamila doSai 'ApaNe tyAM DhosA nAme pracalita khAvAnI vAnagI' (Tarnara, kramAMka 5594 Dhussa, 'sojelaM, phUlelu'). DhakosalA (1) AbhAsa, mithyA dekhAva, (2) kapaTa vyavahAra. Dhaga (Dhagalo). 'puMja' lahaMdA DhiMga paM. Dhigga, hi. DhIga, bolImAM ghaj, puSkara sarakhAvo lahaMdA : Dhera 'ghaj' (Tarnara, kramAMka 5585, digganI nIce baMgALI 5599 Dhera nIce) Dhagaro 'phUlo' DhekA. DhagarA sarakhAvo Dhaga, Dhagalo DhekonI jema mULa artha 'upaselo bhAga' hoya. Dhago 'Akhalo' lAkSaNika 'jADopADo' paM. DhaggA; DhaggI 'gAya' Dhabu (DhabUDI, DhabUlo, DhabUlI): 'cItharAnI DhIMgalI' (bALa bhASAmAM) e nAnI joDI ane DhIgaNI hoya. Dhabu (Dhabbu, DhabU) 'akkala vagaranu, mUrkha' A artha lAkSaNika lAge che. je jADo, DhIgaNo, te mUrkha jaDa. khUDI 'beThA ghATanI nAnI loTI, TocalI' Tabu, khuDI 'nAnI, DhIgaNI strI' lAkSaNika khUDI ThabUDI bane mULe eka hoya ema lAge che. Dhabbu (Dhabu) 1. pAI, aghelo, paiso, Ano - enuM jyAre calaNa hatuM tyArano, be paisAnI kiMmatano tAbAMno jADo, moTo sikko. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 Dhabunu bhAradarzaka rUpa Dhabbu. rUpAMtara : Dhabuvo. sarakhAvo laTTa lADu lADUvo. hiMvI Dhabu A, DhabuvA, hiMdI Dhabbu jADiyo sarakhavo laksa khaDadhUsa _ 'kthANava'mAM ThevbukA. marADhI DhabU, DhabbU kAnaDI Dabbu, telugu Dhaba 3. sarakhAvo DhabuDo, Dhabulo 'nAno DhIMgalo' strI DhabuDI, DhabulI, A jADo, DhIMgalo, DhIMgalo' mULa artha hoya. sikkAvAcaka artha tenA sAmme. 2. kumAunI DhapuvA, DhepuvA, paMjAbI DhaUA, DhabuA hiMdI laDhabbu, DhabuA DhibuA DhebuA nepALI DheuA, DhebuvA DhakavU (1) 'nIcu namIjavU, (2) pravAhItuM nIce paDIjavU 'nIcu vahIjavU' 'mAdhuM DhaLIgaDe' 'pANIno DhALa' jamaNIbAjuno DhALa rastAno DhALa utaravo 'pahelI DhALa, vagaire. rAgano DhAla (pu. strI.) DholAva, DhAlasa DhALo, dhAtunA rasano DhAlabaMdha, (eka) pustakanuM nAma DhAlasAgara, DhalakavU 'saheja namIjavU' 'DhaLakatI Dhela' DhALIne karavAmAM Avelo gaDhDho ke AkAra, lagaDI DhaDhalI jarbu (DhikaDhaka javU)' 'namI vaDavU'. bhIta DhaDhaLI gaI. DhaLatuM- DhaLakatI Dhela - DhALa pu. - Dhomava DhoLa caDhAvavo - gItanI DhALa strI DhALo DhaDhaLI gayekheM 'bIbAM', DhAkagara eka DhAkiyuM DhoLavU 'besanI vinAnu, DhaLI jAya tevU vAsaNa (2) 'pANI ThaLIjavU' fghokAI jarbu, DholAvaM. preraka DhokavU. paMkho Dholavo Dhola caDAvavo 'opa caDhAvavo' Dhola - DhAla Dhola- phoDa. prAkRta Thalai, DhAlai baMne artha vALA navya vAsIya - Arya zabdomAthI juo Tarnara, kramAMka 5581. DhalatI, 5593 dulati, DaDhAka, DhAka vagereno mULa tarIke Dhal ane DholavU vagerenA mULamAM Dhul chai. DhADhI. e nAmanI dhaMdhAdArI jJAti kRSNajanma ujavavA bherI vagADanAra DhADhI naMdayazodAne tyAM jaIne utsavamAM bhAga letA DhADhI lIlA 'vaiSNava maMdiromAM temaja rAte maLelA vaiSNavonA samUhamAM DhADhI ane DhADhaNa Tapvo khelatA GgazrI kRSNanI lIlAnA pada gAya che te prA. DhaDDa 'bherI' DhaDDa. DhaDDisa DhaMDha DhaMpoluM. poluM DhaMDha Dhama Dholane mAMhe pola Tarnara, kramAMka 5576 DhaDDa 'jADu, upaselu, sojetuM' e uparyukta DhaDDuno lAkSaNika arthavistAra hoya. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 DhAkavU prA. Dhakkai, DhaMkai 'DhAMke che' guDa DhAMkaQ (nAma DhAMkaNa, DhAMkaNuM, DhAMkaNI, DhAMko-DhUMbo vagereH (Tarnara, kramAMka 5574) DhIko, DhIko 'mUDhIvALIne marAto dhabbo, dhusto' samAtya DhIkA bUMbI DhIMka (DhIkA) mAravI Dheko 'kUlo'. mULa artha 'Dhoro' upaselo bhAga' DhekA DhayA 'khADATekarA' AmAM DhaiyA e muLa DhahiyA che hiMdI DhahanA (divAla vagerenuM DhaLI paDavaM) DhekA DhakiyAmAM ThakiyA "DhALa' eTale nIco bhAga khADo samAnArthe Dhagaro, DhIMDhuno mULa artha paNa Avo jo DhIma, DhImacuM, DhImaNuM DhIma na (DhImacuM) 'paththaratuM moTuM coso' lAkSaNika 'jADu moTuM gahu~' dImaDu lAkaDAno gaDDho ___DhIma, DhImuM, DhImaNuM (Du) 'mAra lAgavAthI athaDhAvA kuTAvAthI, kAMIka karaDavAthI zarIrano upasI Avato koI bhAga, sojo' kramAMka 5591 DhImma Dhemma paMjAbImAM artha DhebALo, hiMdImAM 'loMdo, DhekhAvo,' marADhI DheyA Dhemusa 'zarIra upara upasI Avato sojo.DhIMDhu kUlAvALo bhAga' DhoDhuM 'phula vALo bhAga' Tanara kramAMka 5599 nIce TIDDa, viDDa, DhIMDha, DheDDa, DeDha e aTakaLela mULa zabdarUpo nIce navya bhAratIya bhASAomAMthI je zabdarU po mukhyatve 'peTa, phAMdo' evo artha dharAve che. sarakhAvo sAthe siMdhI DhIMDho 'pataMgano vacce vAsanI zIpa' guja DhaDDo samAnArtha Dheko ane Dhagarono mULa artha jotAM DhIDhuMno mULa artha paNa 'upaselo bhAga, Dhoro' hoya ema lAge che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 DhebarUM sarakhAvo siMdhI Dhebiro Tanara kramAMka 5580 nIce 'loMdA' evA sAmAnya arthanA je vividha mULa zabda ApyA che temAM ekha A che TabunI nIce noMdhyuM che tema 'jADu', 'DhIgaNuM' evI paNa arthachAyA che. DhIbavU uparathI je DhIlIne banAvAya che. te Dhibbira. Dhebbira, tenA parathI DhebarUM e thaipalu paNa kahevAya che. je zemIne banAvAya che te thepaluM. DhesakSe (kezamAM Dhesaro, Dhesyalo, Dhesako paNa ApyA che.) 'viSThAno Dhagalo. pAdaLo'. kozamAM DhesaM no 'bhAkharo jADo roTalo' evo artha ApIne 'podaLo, viSThA' e artha lAkSaNika hovAnuM kartuM che. paNa Dhoso zabda joDAM DhesaM zabdarU pa zaMkAspada jaNAya che. mane mAtra DhesaDo (bolano uccAra vehaDo) Tarnara, kramAMka 5602 Dhesa, DheMsa 'loMdo, Dhagalo' enI nIce paMjAbI DheI 'Dhagalo' nepALI Dhisko 'Tekaro' vagaire Apela che. Dhola (DholakuM Dholaka) (DholI, DholIDo vagADanAra) prA. Dholla (Tarnara, kramAMka 5608 Thola, Tholla) donIDA dhaDUkayA lADI cAlo apaNe ghera re mahI sAgarane Ara Dhola vAge che. Dhola DhUma DhamyA Dhola Dhamake che. DholanagArA DhamaDhAla, mAhe pola