Book Title: Ek Lakh Parmaro ka Uddhar
Author(s): Navinchandra Vijaymuni
Publisher: Z_Vijyanandsuri_Swargarohan_Shatabdi_Granth_012023.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210319/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka lAkha paramAroM kA uddhAra : bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya muni navInacandra vijayajI isa kAlacakra ke prAraMbha meM jaba prathama tIrthaMkara bhagavAna zrI RSabhadeva kA avataraNa huA taba unake pitA nAbhirAya ne saMsAra kI vyavasthA kA bhAra RSabhadeva ke kaMdhoM para DAlA / unhoMne isa vyavasthA ke krama meM sarvaprathama tIna-tIna varNoM kI sthAnA kI kSatriya, vaizya aura zUdra / unake putra bharata cakravartI ne vratadhArI zrAvakoM ke cauthe varNa kI sthApanA kI jo kAlAntara meM brAhmaNa varNa ke rUpa meM khyAta huA / isa varNa-vyavasthA ko Aja hama jisa vikRtAvasthA meM dekha rahe haiM vaisI usa samaya nahIM thI / kSatriya vaMza kI zreSThatA jaina dharma kI mAnyatA ke anusAra sabase zreSTha varNa kSatriya hai| caubIsa tIrthaMkara, bAraha cakravartI, nau vAsudeva aura nau prativAsudeva kSatriya hote haiM / jaina dharma ko kSatriyoM kA dharma kahA hai / kSatriyoM dvArA hI isa dharma kA prasAra aura saMvardhana huA hai| bhagavAna mahAvIra svAmI jaba devAnaMda brAhmaNI kI kukSi meM avatarita hue to indra ne socA ki aisA na huA hai na hogA / tIrthaMkara kA jIva kevala kSatriya kula meM hI utpanna hotA hai| yaha socakara indra ne bhagavAna mahAvIra ke paugAlika zarIra ko brAhmaNI kI kukSi se lekara trizalA kSatriyANI kI kukSi meM sthApita eka lAkha paramAroM kA uddhAra : bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya 77 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiyaa| isa taraha jaina dharma ne kSatriyavaMza ko zreSTha svIkAra kiyA hai| paramAra kSatriya vaMza kI prAcInatA / bhagavAna munisuvrata svAmI ke bAda ikSvAku vaMza kSatriyoM kI aneka zAkhA-prazAkhAoM meM vibhAjita ho gyaa| bhagavAna neminAtha yaduvaMza meM utpanna hue / bhagavAna mahAvIra svAmI jJAtuMza meM utpanna hue| bhagavAna mahAvIra svAmI ke nirvANa ke bAda jJAtRvaMza bhI aneka zAkhA-prazAkhAoM meM vibhAjita ho gyaa| jinameM paramAra, solaMkI, sisodiyA, rAThaur3a Adi pramukha haiN| hindU sAhityakAra aura itihAsajJa jayazaMkara prasAda mAnate haiM ki paramAra, parihAra, cAlukya yA solaMkI aura cauhAna vaMza kI utpatti AbU meM agnikula se huI thii| AbU aura usake AsapAsa paramAra kSatriyoM kA rAjya thaa| suprasiddha aitihAsika nagarI candrAvatI unakI pramukha rAjadhAnI thii| usake bAda kinhIM aparihArya kAraNoM se paramAra aura solaMkI Adi vaMzoM ko AbU aura candrAvatI nagarI chor3akara gujarAta aura madhyapradeza meM AnA pdd'aa| solaMkI vaMza gujarAta meM pATaNa ke AsapAsa basa gayA aura paramAra vaMza madhyapradeza ke ujjayinI ke AsapAsa basa gyaa| paramAra kSatriyoM kI vIratA kSatriyoM kI anupama vIratA ke kAraNa kSatriyatva vIratva kA paryAyavAcI bana gayA aura jo vIra hotA hai vahI svAmI banatA hai| kahA bhI jAtA hai 'vIrabhogyA vasaMdharA' bhArata varSa meM sabhI logoM ke kArya vibhAjita the / kSatriyoM kA kArya deza kI rakSA aura usakI samRddhi bar3hAnA thA aura yahI unakA kartavya bhii| paramAra kSatriyoM ne bhI apane isa kartavya kA bhalIbhA~ti nirvahaNa kiyaa| AbU se ujjayinI meM basane ke bAda paramAroM ne apane bhujabala se sampUrNa madhyapradeza ko adhIna banA liyaa| usa samaya madhyapradeza kI sImAeM bar3aude se lekara cambala ghATI taka thiiN| paramAroM ne apanI rAjadhAnI ujjayinI ko bnaayaa| paramAra rAjA advitIya vIra, nyAyapriya, sAhitya evaM kalA ke rasika the / paramAra samrAToM meM vikramAditya nyAya ke lie, muMja vIratA ke lie aura mahArAjA bhoja vidyA ke lie prasiddha the / mahArAjA bhojana ne 'sarasvatI kaMThAbharaNa' nAma kA graMtha bhI likhA thA / isI se preraNA lekara hemacandrAcArya ne 'siddha hema vyAkaraNa' kI racanA kI thii| solaMkI vaMza meM siddharAja jayasiMha aura paramArhat mahArAjA kumArapAla hue usI prakAra paramAra vaMza meM vikramAditya, muMja aura bhoja hue| paramAra kSatriya aura jaina dharma mahArAjA bhoja ke darabAra meM mahAkavi kAlidAsa kI taraha eka pratibhAzAlI kavi 78 zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanapAla kA bhI ucca sthAna thaa| mahAkavi dhanapAla jaina the aura unhoMne 'tilaka maMjarI' nAma kA gadya kAvya likhA hai, jisameM vinitA nagarI aura bhagavAna AdinAtha kI mahimA varNita hai| yaha saMskRta sAhitya kI eka mahAna aura advitIya kRti hai| dhanapAla kavi kI camatkArika kAvyapratibhA evaM nirbhIkatA se rAjA bhojana atyanta prabhAvita the / anya rAjAoM kI bhAMti vaha bhI zikAra premI the / eka bAra kavi dhanapAla ne rAjA bhoja ke bANa se ghAyala hiraNI kI vyathA kA mArmika varNana sunaayaa| jise sunakara rAjA kA hRdaya karuNArdra ho uThA aura mUka prANiyoM ke lie unake mana meM karuNA phUTa pdd'ii| taba se rAjA bhoja ne sadA ke lie zikAra khelanA chor3a diyaa| __ mahArAjA bhoja ke uttarAdhikArI laghubhoja hue| unhoMne 'jIvavicAra' ke racayitA zrIzAMtisUri ko 'vAdivetAla' kI padavI se vibhUSita kiyA thaa| kalikAla sarvajJa hemacandrAcArya ne jaise solaMkI kumArapAla ko paramAha~ta banAyA thA vaise hI vAdivetAla zrIzAMtisUri ne paramAra laghubhoja ko jaina dharma kA ananya razaMsaka banAyA thaa| paramAra kSatriya vaMza kI vyApakatA eka dohA pracalita thA :prathama sAkha paramAra, sesa sIsaudA siNgaalaa| raNathaMbhA rAThauDa, vaMsa caMvAla bacAlA // kavi ne dohe kI prathama paMkti meM paramAra kSatriyoM kI sAkha, prabhutva, adhikAra aura vyApakatA ko svIkAra kiyA hai| eka samaya thA jaba sampUrNa bhArata meM paramAra kSatriya vaMza kI bolabAlA thii| paramAra laghubhoja kI mRtyu aura vAdivetAla zrIzAMtisUri ke svargavAsa ke bAda paramAroM kA jaina dharma se paricaya simaTa gyaa| paramAra kSatriyoM meM paraspara jo ekatA thI vaha bhI TUTa gaI / isalie vaMza vibhakta ho gayA aura binA mAlI kI jo dazA camana kI hotI hai vahI dazA paramAra kSatriyoM kI huii| jo paramAra kSatriya madhya pradeza kI sImAnta meM base hue the unakA ujjayinI se samparka TUTa gayA aura ve apane meM hI sikur3ate cale gae / yadyapi jaina dharma kA samparka unase TUTa gayA thA phira bhI usake jo maulika saMskAra the ve unanameM jIvita rhe| unhoMne apane choTe-choTe rAjya bnaaeN| devagar3ha unakI mukhya rAjadhAnI thii| zeSa paramAra kSatriya do sau ki. mI. ke andara meM sAta sau gAMvoM meM vibhakta ho kara base hue the| svataMtratA ke bAda ve gAMva do jiloM meM vibhAjita ho gae aura eka lAkha paramAroM kA uddhAra : bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya 79 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unake choTe-choTe rAjyoM kA bhArata meM vilInIkaraNa ho gyaa| rAjya cale jAne ke bAda unhoMne apanA vyavasAya kRSi ko cunaa| ve pUrNatayA zAkAhArI haiN| unakA jIvana saralatA, saumyatA, mAnavatA evaM niSkapaTatA se sabhara hai / ve nirbhIka aura parizramI haiM / svAbhimAna kI bhAvanA bhI unameM utkaTa hai / ve na kisI ke Age hAtha pasArate haiM na apanA apamAna kisI taraha saha sakate haiM / paramAra kSatriyoM kA dharmaprema paramAra kSatriya svabhAvata: zUravIra, niDara, parizramI, saralAtmA aura dhArmika pravRtti ke loga haiN| madhyapradeza aura gujarAta kI sImAnta meM rahane ke kAraNa donoM saMskRtiyoM kA samanvaya unameM milatA hai| mahArAjA vikramAditya, muMja aura bhoja kI vIratA kA rakta unakI nasoM meM bahatA hai aura kalikAla - sarvajJa hemacandrAcArya evaM mahArAja kumArapAla dvArA pravartita ahiMsA kA ghoSa bhI unake kaNoM meM gUMjatA hai / boDelI jilA baDaudA ke AsapAsa paramAra kSatriyoM ke gAMva haiN| boDelI unakA vyApArika kendra hai / yahAM I. san 1915 ke lagabhaga suzrAvaka somacandra bhAI kezavalAla kI dukAna thI / ve jaina dharma kA vidhivata pAlana karate the / paramAra kSatriya bhAI apanI jIvanAvazyaka cIjeM kharIdane ke lie somacandra bhAI kI dukAna para Ate-jAte rahate the / ve unakI saralatA, niSkapaTatA evaM dhArmika jijJAsA se prabhAvita hue| unhoMne socA yadi ina logoM ko jaina dharma kI mahimA batAyI to avazya zubha pariNAma A sakatA hai / eka dina unhoMne sAlapurA gAMva ke sItAbhAI nAma ke vyakti se jo unake antaraMga mitra bhI the jaina dharma ke maulika siddhAntoM kI carcA kii| ve jaina dharma se bahuta prabhAvita hue aura svayaM jina zAsana ko samarpita ho ge| sItAbhAI ne jaina dharma kI mahAnatA apane anya paramAra kSatriya bhAIyoM ko batAI aura ve jaina hote ge| isa prakAra hama dekha sakate haiM ki paramAra kSatriya kitane dharma premI aura jijJAsu the / unameM ahiMsA, satya, dayA, prema aura maitrI kI bIja pahale se hI par3e hue the / kevala unheM saMvardhita karane kI AvazyakatA thii| isa AvazyakatA ko somacandrabhAI ne samajhA aura pUrI kii| paramAra kSatriyavaMza ke Adya jaina dIkSita somacandrabhAI ne jaina dharma ke maulika siddhAntoM kA pracAra cAlU rakhA aura unase prabhAvita hokara sAlapurA, DumAM, jhAMpA aura sAnatalAvar3A Adi gAMvoM ke kucha parivAroM ne jaina dharma ko svIkAra kiyA aura isa taraha paramAra kSatriya jainoM kI saMkhyA do sau assI ho gaI / zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha 80 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina do sau assI bhAiyoM ne sAlapurA ke raNachor3abhAI gopAladAsa nAma ke sadgRhastha bhI the / unakI patnI kA nAma bAlUbahana thA / unake ghara I. san 1923 meM eka putra ratna kA janma huA / jinakA nAma unhoMne mohanakumAra rakhA / kumAra mohana ne prArambhika akSarajJAna gAMva kI choTI sI skUla meM prApta kiyA / gyAraha varSa kI avasthA meM ve sAlapurA se bAIsa ki. mI. dUra DabhoI meM paMnyAsa zrIraMgavijayajI mahArAja ke pAsa cale gae / vahA~ unhoMne jaina dharma kA prAthamika jJAna prApta kiyA / I. san 1936 meM paMnyAsa zrIraMga bijayajI kI preraNA se boDelI meM paramAra kSatriya bhAIyoM ke baccoM ke lie 'kumAra chAtrAlaya' kI sthApanA kI gii| kumAra mohana DabhoI se boDelI A ge| yahAM ve dhArmika aura vyAvahArika donoM prakAra kI zikSA grahaNa karane lge| jaba kumAra mohana dasa varSa ke the usa samaya unake mAtA-pitA kI mRtyu ho gaI thii| apanI umra ke satraha varSa taka ve boDelI chAtrAlaya meM par3hate rahe / kumAra mohana ke hRdaya meM bacapana se hI vairAgya ke bIja par3a gae the / ve bIja aba aMkurita hokara puSpita aura pallavita ho gae the| unhoMne apane cAcA sItAbhAI se kahA- "maiM sAMsArika mohajAla meM pha~sananA nahIM cAhatA / meM dIkSA lekara AtmakalyANa karanA cAhatA hU~ / " yadyapi unake cAcA nahIM cAhate the ki mohana dIkSA le; para kumAra mohana ke dRr3ha nirNaya ke Age ve jhuka ge| na cAhate hue bhI unhoMne kumAra mohana ko bhArI mana se AMkhoM se AMsU lie dIkSA ke lie vidA kiyA / satraha varSIya kumAra mohana dIkSAgrahaNa ke lie narasaMDA (gujarAta) meM birAjita muni zrI vinaya vijayajI mahArAja ke caraNoM meM upasthita hue| muni zrI vinaya vijayajI se kumAra mohana kA paricaya boDelI meM hI ho gayA thA jaba muni zrI vinaya vijayajI jIvanalAlajI ke nAma se boDelI meM jaina dharma kA racAra kA kArya kara rahe the / muni zrI vinaya vijayajI kumAra mohana ko acchI taraha jAnate the| unakI vinaya, namratA, saralatA, , vairAgya aura adhyavasAya se pUrNatayA avagata the / ata: unhoMne kumAra mohana kI yogyatA au pAtratA dekhakara I. san 1941 meM narasaMDA gAMva meM dIkSA de dii| unakA nayA nAma rakhA gayA muni zrI indra vijayajI mahArAja / ve paramAra kSatriya vaMza ke Adya jaina dIkSita hue| muni indra vijaya kA saMkalpa muni zrI indra vijayajI kA gahana adhyayana unake guru muni zrI vinaya vijayajI ke pAvana, eka lAkha paramAroM kA uddhAra : bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya 81 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraka sAnnidhya aura mArgadarzana meM prAraMbha huaa| gujarAta se vihAra karate hue ve rAjasthAna meM padhAre / yahAM bIjovA meM unake dAdA guru mahendra paMcAMga ke racayitA AcArya zrI vikAsa candrasUrijI mahArAja ke karakamaloM sase san 1945 meM unakI bar3I dIkSA sampanna huii| apanI dIkSA ke sAta varSa ke bAda ve san 1948 meM sAdar3I (rAjasthAna) meM birAjita paMjAba kesarI, yugavIra AcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja kI chatrachAyA meM A ge| yahIM se unakA vAstavika vikAsa prAraMbha huaa| yahA~ unhoMne saMskRta, prAkRta aura hindI bhASA kA jJAna prApta kiyaa| una bhASAoM ke sAhitya kA adhyayana kiyA / apane guru ke pAsa na rahakara aba ve AcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja kI sevA meM hI rahane lge| unakA pAvana sAnidhya, sneha aura vAtsalya unheM nayI preraNA detA thaa| unake AcAroM, vicAroM, AdarzoM aura kAryoM kA muni zrI indra vijayajI ke Upara gaharA prabhAva pdd'aa| apanI sUjhabUjha, gurukRpA evaM yogyatA ke bala para ve zIghra hI vidvAna munirAja bana ge| san 1954 kI Azvina kRSNa dazamI kI rAtri ko paMjAba kesarI, yugavIra AcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja kA bambaI meM svargavAsa ho gyaa| samagra jaina samAja zoka meM DUba gyaa| unake svargavAsa se jaina dharma aura samAja kI apUraNIya kSati huI jisakI pUrti Aja taka na huI hai, na hogii| vaha daidipyamAna nakSatra jisake divya prakAza meM mAnava jAti apanA rAstA khojatI thI, aMdhakAra meM DUba gyaa| muni zrI indra vijayajI mahArAja ne yogodvahana kie| unake pAsa eka mumukSu ne dIkSA aMgIkAra kI jinakA nAma muni oMkAra vijayajI rakhA gyaa| ve zAntamUrti AcArya zrI samudra sUrIzvarajI mahArAja ke sAtha vihAra kara bambaI se sUrata padhAre / yahA~ unheM AcArya zrI ne san 1954 caitra kRSNA tRtIyA ke dina gaNipada se alaMkRta kiyaa| . aba gaNi zrI indra vijayajI mahArAja svataMtra rUpa se kArya karane meM sakSama ho gae the| sarvaprathama unhoMne apane janmakSetra meM aura paramAra kSatriya vaMza meM jaina dharma ke pracAra kA mahAna kArya karane kA saMkalpa kiyaa| isake lie unheM muni zrI jinabhadra vijayajI pahale se hI prerita kara cuke the| dharma ke pracAra kA yaha mahAna kArya unhIM kI rAha dekha rahA thaa| unhoMne AcArya zrI samudra sUrIzvarajI mahArAja ke caraNoM meM mastaka rakhA, AzIrvAda liyA aura bar3audA jile ke bor3elI zahara meM phuNce| zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAra kSatriyoM kA uddhAra isa kSetra meM jaina dharma ke pracAra kA kArya choTe rUpa meM dhIre dhIre cala rahA thaa| isa pracAra kArya ko vyavasthita karane ke lie paMnyAsa zrIraMga vijayajI kI preraNA se san 1936 meM bor3elI meM 'zrIparamAra kSatriya jaina dharma pracAraka sabhA' kI sthApanA huI thii| jaina dharma ke isa pracAra kArya ko aba bar3e stara para aura vyApaka rUpa meM karane kI AvazyakatA thii| isa ke lie eka aise karmaTha sAdhu kI AvazyakatA thI jo unakI bhASA se rIti-rivAjoM se, mAnyatAoM se aura vahAM kI paristhitiyoM se bhalIbhAMti paricita ho| yaha kitanA sunaharI saMyoga thA ki idhara usI kSetra ke paramAra kSatriya vaMza ke prathama jaina sAdhu bane gaNi zrI indra vijayajI isa pracAra kArya ko Age bar3hAne ke lie bor3elI padhAre the| vaha san 1956 vAM sAla thA / gaNi zrI indra vijayajI isa pracAra kArya meM tana-mana se juTa gae aura phira unhoMne kabhI pIche mur3akara nahIM dekhA / kevala eka nahIM do nahIM, tIna nahIM, pAMca nahIM, dasa nahIM, kintu bAraha varSoM taka isa kSetra meM ghara-ghara, galI-galI, gAMva-gAMva pracAra karate hue ghUmate rahe / unake mana meM basa eka hI vizvAsa thA ki maiM kaise adhika se adhika logoM ko jina kA anuyAyI banAU~ aura unheM samakita kI prApti kraauuN| apanI bulanda AvAja, jJAna gAmbhIrya evaM samajhAne kI sarala zailI ke kAraNa isa kSetra meM unake pravacanoM kI dhUma macI rahI / isAI mizanarI, rAmAnaMdI aura svAmInArAyaNa sampradAya ke dharmaguru yahAM pahale se hI apane dharma aura mata ke pracAra kArya meM lage hue the| jaise hI gaNi indra vijayajI isa kSetra meM Ae ve unake sAmane Tika nahIM paae| gaNi zrI indra vijayajI mahArAja ke bAraha varSoM ke bhagIratha puruSArtha ke phalasvarU isa kSetra meM eka lAkha paramAra kSatriya bhAI bahana (jinameM paTela bhI sammalita hai) naye jaina bne| 115 mumukSuoM ne dIkSA aMgIkAra kii|60 gAMvoM meM jina maMdira bane aura utane hI gAMvoM meM jaina dhArmika pAThazAlAeM kholI gaI / aba gaNi zrI indra vijayajI 'paramAra kSatriyoddhAraka' kahalAne lge| zAntamUrti AcArya zrI vijaya samudra sUrIzvarajI mahArAja ne unheM san 1970 meM basanta paMcamI ke dina baralI, bambaI meM 'AcArya pada' se vibhUSita kiyaa| gaNi zrI indra vijayajI mahArAja aba AcArya zrI vijaya indradinna sUrIzvarajI bana gae / san 1977 meM guru samudra ne unheM apanA paTTadhara ghoSita kiyaa| vartamAna meM saMgha, samAja saMcAlana kI mahat jimmevArI ko eka lAkha paramAroM kA uddhAra : bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhalIbhA~ti nibhAte hue ve apane kAryakSetra ko jaina dharma meM sthiratA pradAna karane ke lie niraMtara prayatnazIla haiN| pAvAgar3ha tIrtha kA uddhAra aura vahAM jaina kanyA chAtrAlaya kI sthApanA kI preraNA isa kArya kA pramukha caraNa hai| paramAra kSatriyoddhAraka, cAritra cUr3AmaNi, jaina divAkara AcArya zrImad vijaya indradinna sUrIzvarajI mahArAja kI sabase bar3I dena aura sabase adhika mahAna gauravamaya kArya eka lAkha paramAra kSatriyoM ko jaina dharma kA anuyAyI banAnA hai| jaina dharma ke pAMca sau varSoM ke itihAsa meM aisA kArya kisI AcArya dvArA nahIM huA hai| eka lAkha paramAroM kA uddhAra bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya hai| V 84 zrI vijayAnaMda sUri svargArohaNa zatAbdI graMtha