Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI varalAla nAhaTA eka jainetara saMta kRta jambUcaritra bhArata meM aneka dharma-sampradAya haiM aura vicArabheda ke kAraNa aisA honA anivArya bhI hai. para isakA eka duSpariNAma huA ki hamArI dRSTi bahuta hI saMkucita ho gaI. eka dUsare kI acchI bAteM grahaNa karanA to dUra kI bAta para sAMpradAyika vidveSa-bhAvanA ke kAraNa dUsare saMpradAyoM ke doSa DhUDhanA aura unheM pracArita karanA hI apane saMpradAya ke mahattva baDhAne kA Avazyaka aMga mAna liyA gayA hai. purANoM Adi meM jaina dharma sambandhI jo vivaraNa milate haiM unase yaha bhalIbhAMti spaSTa hai ki jainadharma hajAroM varSoM se bhArata meM pracArita hone para bhI aura usake pracAraka va anuyAyI aneka viziSTa vyakti hue una tIrthakaroM, AcAryoM va jainadharma ke mahattvapUrNa siddhAntoM kA ullekha taka purANAdi graMthoM meM nahIM kiyA gayA. itanA hI nahIM, mahattva ke siddhAntoM ko bhI galata rUpa meM batalAyA gayA. madhyakAla meM aneka saMta aura bhakta sampradAyoM kA udbhava huA aura unhoMne bhakti vairAgya aura adhyAtma kA pracAra karane ke sAtha-sAtha samAja ke aneka doSoM kA nirAkaraNa karane kA bhI kadama uThAyA. kabIra Adi aise hI saMta the jinakA prabhAva paravartI aneka dharma-saMpradAyoM para dikhAI par3atA hai. vaise ve kAphI udAra rahe haiM aura jainadharma ke kaI ahiMsAdisiddhAntoM ko acche rUpa meM apanAyA bhI, para ve bhI sAMpradAyika dRSTi se Upara nahIM uTha sake ata: jainadharma ke sambandha meM unake vicAra jo bhI thor3e bahuta vyakta hue ve kaTAkSa va hIna bhAva ke sUcaka haiM. rajjaba Adi kaI saMta kaviyoM ne jaina jaMjAla Adi racanAeM kI haiM, unase yaha spaSTa hai. rAjasthAna meM niraMjanI, dAdUpaMthI, rAmasnehI, Adi saMta saMpradAyoM kA gata tIna cAra sau varSoM meM acchA prabhAva rahA hai aura jainadharma kA bhI isI samaya vahAM kAphI prabhAva thA. digambara va zvetAmbara donoM sampradAya acche rUpa meM pracArita rahe. kaI jainoM kA una saMta-saMpradAyoM ke saMtoM Adi se paricaya va sambandha bhI rahA hai. phira bhI jaisA pArasparika sadbhAva rahanA cAhie thA, nahIM rahA. isakA pramukha kAraNa sAMpradAyika manovRtti hI hai. jainakathAe kaI bahuta prasiddha rahI haiM aura unhoMne jainetara saMtoM ko bhI AkarSita kiyA hai. inameM se eka kathA jambU svAmI kI hai. zIla kI mahimA pracArita karane ke lie usa kathA ko dAdUpaMthI saMta "turasI" ne 'jambUsara prasaMga' ke nAma se hindI meM padyabaddha kiyA hai. prastuta kAvya kI kaI hastalikhita pratiyAM mere avalokana meM AI, unameM se eka prati kI pratilipi to jayapura ke udAramanA saMta maMgaladAsa jI ne apane hAtha se karake mujhe kucha varSa pUrva bhejI thI. usake bAda do aura pratiyAM bhI jambUsara prasaMga kI milIM. una tInoM pratiyoM ke AdhAra se saMpAdita karake yahA~ prakAzita kiyA jA rahA hai. aMtima kevalI jambU svAmI kI kathA jaina samAja meM bahuta prasiddha hai. unake saMbaMdha meM saMskRta, prAkRta, rAjasthAnI, gujarAtI meM anekoM gadya-padyamaya racanAe prApta haiM. jahA~ taka merI jAnakArI hai, unake caritra ke sambandha meM sabase prAcIna aura upakathAoM ke sAtha varNana vasudeva hiNDI ke prArambha meM milatA hai, jo pAMcavIM zatAbdI kI racanA hai. tadanantara AcArya zrI hemacandra suri ne pariziSTa parva meM jambU caritra vistAra se likhA hai aura usake bAda to lagabhaga 20-25 racanAeM digambara, zvetAmbara donoM saMpradAyoM meM likhI gaI jinameM se kucha prakAzita bhI ho cukI haiM. mahApuruSa jambU YATRAMITAMINETIRIT nAvAvAbAbaENESIANANENENENINbAbA Jain PurprivaterarersuTusaunty wwwjanelibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIbhavaralAla nAhaTA : eka jainetara saMta kRta jaMbUcaritra : 871 bhagavAn mahAvIra ke paMcama gaNadhara sudharmA svAmI ke ziSya the, rAjagRha nagara ke zreSThI RSabhadatta kI patnI dhAriNI kI kukSi se unakA janma huA. 16 varSa taka ghara meM rahe, phira sudharmA svAmI kI dezanA suna kara vairAgyavAsita hue aura dIkSA lene kA vicAra kiyA. eka samRddhizAlI seTha ke ghara meM janma lene se, dIkSA se pahale hI anya dhanI seThoM kI 8 kanyAoM se unakA vaivAhika sambandha nizcita ho cukA thA. mAtA Adi kuTumbiyoM ne vicAra kiyA ki kisI prakAra unakA vivAha kara diyA jAya to ve sAMsArika viSayoM meM magna ho jAyeMge. para jambUkumAra kA vairAgya dRDha thA, isalie unhoMne kuTumbI janoM ke anurodha se una AThoM kanyAoM se vivAha to kara liyA para vivAha se pUrva unhoMne una kanyAoM ke pitAoM ko spaSTa sUcita kara diyA ki maiM dIkSita hone vAlA haM. vivAha kI prathama rAtri meM hI unhoMne apanI AThoM striyoM ko pratibodha dekara sahayogI banA liyA aura sAtha hI vivAha meM jo 66 karor3a kA dhana AyA thA use curAne ke lie 500 coroM ke sAtha Ae hue prabhava cora ko bhI unake upadeza ne prabhAvita kiyA. isa taraha mAtA, pitA, striyoM, sAsa-sasuroM va prabhavAdi 500 coroM ke sAtha unhoMne sudharmA svAmI se dIkSA grahaNa kI. vahI rAjaputra prabhava Age cala kara unakA pradhAna paTTaziSya banA. 20 varSa taka jambU svAmI chadmastha avasthA meM rahe. tadanantara kevala jJAna utpanna huA aura 44 varSoM taka kevalI avasthA meM vicare. bhagavAn mahAvIra ke nirvANa ke 64 varSa bAda 80 varSa kI Ayu meM ve mokSa sidhAre. inake bAda isa bharatakSetra se paMcama kAla meM koI mokSa nahIM gayA. isase ve antima kevalI kahalAye. vAstava meM vartamAna jaina AgamoM ke nirmANa meM jambU svAmI kA pradhAna hAtha rahA hai. bhagavAn mahAvIra ne tIrthakara ke rUpa meM 30 varSa taka jo bhI upadeza diyA use 12 aMgasUtroM meM prathita karane kA kAma gaNadharoM ne kiyA. mahAvIra nirvANa ke dina hI gautama svAmI ko kevala jJAna ho gayA. yadyapi ve isake bAda 12 varSa taka aura rahe para saMgha ke saMcAlana kA bhAra sudharmAsvAmI ne hI saMbhAlA aura unhoMne hI jambU svAmI ko saMbodhita karate hue vartamAna AgamoM kI racanA kI. phalata: una AgamoM ke prArambha meM sudharmA svAmI ke mukha se yaha kahalAyA gayA hai ki he jambU ! isa Agama kI vANI bhagavAn mahAvIra se jisa rUpa meM sunI, tumeM kahatA hU~ ! jambU svAmI kA nirvANa mathurA meM huA aura unake 500 se adhika stUpa samrATa akabara ke samaya taka mathurA meM vidyamAna the. unake jIrNoddhAra kA varNana digambara vidvAna kavi rAjamalla ne apane saMskRta jambUcaritra meM kiyA hai. prastuta saMta kavi tulasI racita jambUsara prasaMga meM jainadharma, sudharmA svAmI, unase dIkSA lene Adi kA ullekha nahIM kiyA hai. prArambhika vivAha ke anantara striyoM se vArtAlApa aura cora kA Agamana, sabako pratibodha tathA brahmacarya meM jambU svAmI ke dRDha rahane kA varNana hI kavi ne kiyA hai. kaI dRSTAntoM kA to nAma nirdeza mAtra kiyA hai para aThAraha nAtoM vAlA sambandha kucha vistAra se diyA hai, jo vasudeva hiNDI meM hI sabase pahale milatA hai. saMta kavi tulasI ne kisI maukhika kathA ko suna kara hI apane DhaMga se isa kathA kI racanA kI hai. jambU ke nAma kI jagaha kavi ne jambUsara nAma kA prayoga kiyA hai. hameM saMta kaviyoM kI anya racanAoM meM bhI jaina sambandhI khoja karanI cAhie. jambUsara prasaMga varNana dahA zIla vrata kI kA kahU, mahimA kahI na jAi / jyUM gajarAja ke saMga teM, anala na parahIM Ai // 1 // brahmA viSNu maheza lauM, kara zIla kI seva / zIla pUjya tihu~ loka meM, koI lahai zIla kA bheva // 2 // bheva lahai so yaha' lahai, jaMbUsara jyUM jAni / siSa tAko prasaMga aba, kahUM sa nihacai mAni / / 3 / / 1. yU gahai. D RATEAMIND Jane ENESENIAUSOSESINONENANERONadia Nasad
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 872 : muni zrIhajArImala smRti-grantha : caturtha adhyAya caupAI zIla vrata saba hI ko TIko / zIla vinA saba lAge phIko / 'turasI' jo mukha sundara hoi / nAsA vinA na sobhai soi // 4 // nAsA vinA na zobha ho, sundara nara ko mukha / 'turasI' zIla dharma vina, saba hI dharma nirukha / / 5 / / dUhA ekAdazI jU Adi de, yAvateSu vrata sAra / 'turasI' tA saba hIna meM, zIla suvrata adhikAra // 6 // 'turasI' zIla sudharma kI, mahimA varNa na jAI / tAhi japa tapa yajJa vrata, rahe sakala sira nAi // 7 // kathA prasaMga : kavitta eka sAha dhanavaMta, tAsa ke putra bI joi / 'jambUsara' tasa' nAma, zIladhara janamata hoi / / pitA kiyo haTha bahuta, paraNivo Are kiinhoN| paraNa tajU kari nAri, Apa uttara yUM dInho / ika vaNiyA ke dhIha ATha, tinhai suni mato vicAra / karai pitA suM araja, puruSa, 'jambUsara' mhArai / / mArnu kalajuga bhayo, suNata, yaha lAgI khArI / kanyA kahI dharma bAta, tAta taba jAni vicArI / diyA tAhi nAlera, paraNivA cali kara aayo| 'jambUsara' tAhi paraNa, hAtha tAkI chiTakAyo / / baNiye diyo dravya bahuta, tAsa kU dhare na Are / viSa DaMDa yUM jAna, Apa nija jJAna vicAre // 6 // cale vahA~ teM Apa, Ai baiThe nija bhavanA / taba triyA matau vicAra, kiyo tAke Dhiga gavanA // jambUsara baiThe jahAM, sumarai tribhuvana tAta / AThoM hI * kara jora kari, pUchana lAgI bAta // 10 // jambUsara vrata sIla dhara, bhajai rAma nija eka / zrIyA tola tAsa mana, bhASe prasaMga viveka'" // 11 so prasaMga aba kahata hUM, prathama triyA uvAca / yAmai saMsau nAMhi kachu, paragaTa jAnoM sAca / / 12 / / prathama triyAvacana triyA karata yaha vInatI, kAma aprabala jAna / Age jAtI hoigI, mArU Dhora samAna / / 13 / / 2. mahA 3. tisa. 4. vahauta. 5. kAnau. 6. dInau. 7. eka. 8. dhI. 6. tAhi. 10. aneka. + cihnAMkita padya dUsarI prati meM nahIM haiM. ** * *** *** *** *** . delibrary.org . . . . . . . . . . JainEECHETANHCHI . .. .... . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ....... . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . NGirit.inin.....THSPATTIT............. . . .... ........ . . .. .. .. .. . ..... . . ...... ....... ..
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIbhaMvaralAla nAhaTA : eka jainetara saMta kRta jambUcaritra : 873 mArUThora soraThA thaliyAM gohUM bAI,11 mUrakha khoyo12 akala bina / kiyau bAjarau ruvAra, 'mArUDhora' yUM jAniye // 14 / / jaMbUsara vacana soraThA tAjitakhAne ali, dukhI rahyo dina tIna laga TUTA pIche bhUli, bahurina kabahu jAi hai // 15 / / triyAvacana soraThA nhAi nadI kI soi, marakaTa teM mANasa huvau / baharayo5 marakaTa, hoi, kiyo ja lAlaca deva pada // 16 // jaMbUsara ke vacana koI sahArA nAi, jaga samadara meM DUbatA / rahyo gRhe urajhAi, khovara 6 kAgaja karakako / / 17 / / triyAvacana---- bhajyau na pUraNa rAma, gRha kI sukha so bhI tajyo / jA ko Thaurana rAma, bugalI jyoM laTakatA rahyo / / 18 / / jaMbUsara vacana indrayAM kA sukha nAsa, yA saMgi nAsata rAma pada / relo cATata grAsa, khoyo mUrikha pAhuNe // 16 // triyAvacana narapati suta ika jAna, calyau ja candana pAnakU / AgeM huI ja hAna, Derau khoyo gAMTha ko / / 20 / / jambUsaravacana jagata sukha loha Ahi, tahi gahai ajJAna nara / mUrakha bojha janAhi, tajI kudAlI kanaka kI // 21 // dInho parasana sAra,17 saba ke mana Ananda bhayo / kInho gADha vicAra, 'jaMbusara' saM puni kahai // 22 / / triyAvacana-- dUhA jaMbUsara sU jori kara, trIyA karata praNAma / putra bhae saba tyAgie, sujasa baDha rahai nAma // 23 / / jaMbUsara vacana-- nAmaheta saba jaga pace, tAmeM nahIM vicAra / bhakti chADa bhrama saM lagyA, bUDA kAlIdhAra // 24 // 11. bAr3a, 12. boyo. 13. tAratasAne. 14. tahAM. 15. vojho su. 16. so nahi. 17. suniprasaMga sAra. *** *** *** *** *** . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Jain Educ . . . . . . . . . a . . . . . . . . . toria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . / . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . "
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 874 : muni zrIhajArImala smRti-grantha : caturtha adhyAya nAMva-nAMva bina nA rahai, suNau sakala tuma joi| eka prasaMga adbhuta ati, kaha samajhAjaM toi // 25 / / 18 nAtA prasaMga bahana vyAhamAtA dharI, mAtA jAyau jAma / tInoM taja vana kU gayA (taba) rahyo koNa ko nAma / / 26 / / aSTAdaza,18 nAtA bhayA, e tInoM kA hetu / so prasaMga aba kahata hUM, suNajo hoi saceta // 27 / / caupaI eka nagara meM vezyA tAka, suta kanyA saMgi janameM jAkai / tAko turata hI nAMva kaDhAyo, sulatAM kumera nAMva so pAyau // 28 // khoTa nakhatara janme bhAI, tAhi nadI meM diye bahAI / koI nagara tala nikase jAI, eka mahAjana lIe kaDhAI // 26 / / vAkai putra na hotA ekA, yo hari dInauM liyau vivekaa| lar3ako le saMga jarau bAhyau, lar3akI sahita daravAje yAyo // 30 // dekhi pIjaro ora hI vaNIye, lar3akI kADha laI haiM jniye| dou baDe bhaye doU syAnA, tAkI byAha bhayau paramAnAM / / 3 / / sAhUkAra koDIdhaja doU, jor3o sodhe mila na koU / yAke lekha likhyau hai bhAI, lyo nAlera ru karo sagAI // 32 // Dhola nagArA maMgala gAjai, hIrA motI tana para sAjai / baNiya jAna baNAI bhArI, Apa UtarI vAga meM sArI // 33 // aradha rAta samUharata hoI, karatA kI gati lakha na koI / sAhUkAra mile haiM sArA, bhavana mAMhi taba kiyA utArA // 34 // caMvarayA~ mAhiM baiThA jabahI, sulatA, dekhI mudrikA tabahI / tAmeM aMka likhe kahe heri, bahana'ra bhAI sulatAM kumera / / 3 / / sulatAM aMka vicAra ju dekhA, tAkau pAche kiyo vivekaa| bhAI bahana vihAye Ana, sulatAM tajyo hathalevo jAna // 36 // hva bhayabhIta kIyau gRhatyAga, vana bana vicara le vairaag| pUrava pApa kauna meM kiyo, vIra bahana ghara vAsoM dIyau / / 37 / / saMta vivekI bUjhata Dola, suni suni vacana sabana kA tole / pIche kubera bhI kIdho gavanA, herata Ayo vezyA ke bhavanA // 38 / / so vezyA tAkI mahatArI, vAkai rahyau kara ghara kI nArI / vAkai peTa ko ika suta bhayo, sulatAM suM sAdhAM yU kahyau // 36 / / sulatAM calI vahA~ se jabahI, vesAM ke ghara AI tabahI / jaba vezyA saM vacana ucAra, aSTAdaza nAtA vistArai // 40 // 18. kaThAM jarau vuhApo. 16. pUchata. RIVIDUALLY TAITRATEmaiIMARATIRTAJALMANE N TLE Imanna DROPDaman Luta Jain Eduemammer www.jamelibrary.org
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIbhaMvaralAla nAhaTA : eka jainetara saMta kRta jambUcaritra : E75 aThArai nAtAM ko vyauro sulatAM vAca-kavita nagara nAikA' Adi, dUsarI mAtA merii| tuma suta kI maiM nAri, pragaTa tU sAsU merI / / mama khAMvaMda ghara nAriM, sauka tU sadA hamArI / tumhaiM tAta kI sUtA, tohi dAdI5 meM dhaarii| mama bhAI kI joya, lagai tU bhAvaja mere / ete lacha tujha mAhi, kanyA aisI vidha Tere / / SaTa nAtA SaTa vidha bhae, mAna dharma diyau khoi / jJAna bhagati vairAga lyoM, jaba dhrama sAbatI hoi / / 4 / / sulatAM ke yaha vacana suni, pUchana lAgau kumera / kahau teM kahiyo kahA, so aba bhAkhau phera // 42 / / sulatAM vAca-kabitta vezyA dvAre vAsa, kahuM tohi bhar3avau' bhAI / bApa' kahU~ maiM tohi, tumheM ghara merI mAI // khAMvaMda pragaTa mora, pala meM baMdhI terai / sAsU ko bharatAra, sadA susarau5 hai merai / / mama dAdI ko khasama, tAsa vidha dAdI khiie| e sAcau aparAdha, tajyAM vina sukha nahi lahiye / / bhagati vinA bhAga nahIM, ye SaTa pApa aghora / araka vinA kyU~ nAsa ha, rajanI tama ko jora // 43 / / soraThA iha suNa vacana kumera, vajra mArayo so ha gyo| sulata bhASai phera, nAnar3IyA ka lADavai / / 44 / / kavitta zizu bhAi' samabhAI, vIra2 mama mAtA jaayo| phuni bhAI ko bIja, bhatIjI tAsU gaayo| jAni sauka ko pUta, soI sAkUta vicArau / mama khAMvaMda ko vIra, sahI devara hai mhArai / dAdI suta kAkI kahU~, kaisI vidhi tohi lADIe / aiso jJAna vicAra ke, saMga tumhAro chADIe // 45 / / soraThA gaNikA aru kumera, kahai hama kaise nisatarai / sulatAM kaheM yUM Tera, tyAga karau rAma bhajI / / 46 / / dohA jaMbUsara budhivAna ati, dIyau bhArajyA jJAna / tirIyA mana AnaMda baDhayo, gayo sakala ajJAna // 43 // ANUmma Mmsunee TOMAU Jainy AJASTiry.org
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 876 : muni zrIhajArImala smRti-grantha : caturtha adhyAya triyAvAca soraThA jaMbUsara bar3abhAga, dhani tere mAtA pitA / janmata hI jaga tyAga, chADa lagyo para brahma saM // 48 // dravya laiNa kuM cora, bAMdhI poTaja parIti kari / jJAna bhayau tihi Thaura, jaMbUsara ko jJAna suNi // 16 // aSTa nAri iha jJAna, suNata hI sAMso saba gyau| cora bhayo galatAna, zIlavAna kA zabda suni // 50 // suNata trAsa jyUM naraka kI, mana meM upajI eha / zIla na kabahU tyAgie, bhAve jAvo deha // 51 // dohA bhAga vinA pAvai nahIM, sIla padAratha soi / jo tyAge yA sIlaku, to naraka prApati hoi // 52 // kuNDaliyA jo koI tyAga sIla , so pAvai naraka aghora / apakIrati hoi jagata meM, bhakti mAMhi nahiM Thaura / bhagata mAMhi nahiM Thaura, aura kahA kahIe bhaaii| lahai vipati bharapUra, nUra mukha caDhe na koI / devA sadA phiri tAsaka, jama mArai kari jora / / jo koI tyAgai sIlaku so pAvai naraka aghora / / 53 / / // iti jaMbUsara ko prasaMga saMpUrNa / / Jain Education Interational