Book Title: Dhundhad ka Namkaran Author(s): Raghvendra Muni Publisher: Z_Bhanvarlal_Nahta_Abhinandan_Granth_012041.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/211080/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIya hI haiM kyoMki vaha strIlampaTa aura durAcArI thaa| vaMza bhAskara ke anusAra usa DhUMDha rAkSasa ke nAma para hI usake vicaraNa kSetra kA nAma dUMDhAr3a vikhyAta huA : Amaira soM disa vArunI, ajamera soM siva ora meM / DhuMDhAra nAmahi desa bhI, yaha DhuMDha DhuMDhana daura meM // bIsaladeva viSayaka isa janazruti kA yahI Azaya lagatA hai ki vaha apanI duSTatA evaM durAcaraNa ke kAraNa nirIha prajAjanoM para atyAcAra karane lagA hogA jisase yaha pradeza ujAr3a ho gayA tathA loka meM vaha rAkSasa saMjJA se abhihita ho gyaa| DhUMDhAr3a kA nAmakaraNa rAvala narendra siMha ne brIpha hisTrI Apha jayapura -rAghavendra manohara nAmaka grantha meM likhA hai ki jIbanera parvata kA nAma DhUMDha hai jahA~ ajamera ke cauhAna nareza bIsala deva ne apane virodhiyoM rAjasthAna vizva vidyAlaya, jayapura ( pramukhataH mevAsI mINoM) ko daMDha-daMDha kara samApta karane jayapura ke AsapAsa kA kSetra DhaMDhAr3a ke nAma se ke lie mukAma kiyA thaa| vikhyAta rahA hai| isa ilAke kA yaha nAma kaba aura isa prakAra jahA~ rAvala sAhaba kA mata hai ki jIbanera kyoM par3A isa bAre meM koI sunizcita jAnakArI nahIM parvata kA nAma DhUMDha thA vahIM dUsarI ora vaMza bhAskara ke miltii| aitihAsika sAkSya ke abhAva meM isake nAmakaraNa anusAra rAkSasa kA nAma dUMDha thA ( vyaktiyoM ko DhUMDhake sambandha meM vibhinna saMbhAvanAoM para vicAra karanA DhUMDha kara khAne ke kaarnn)| isa sambandha meM vaMza bhAskara meM 'samIcIna hogaa| spaSTa ullekha hai : sarvaprathama vaMza bhAskara ne eka janazruti kA ullekha saba jana khAye DhuMDhi saTha, ihi kAraNa abhidhAna / kiyA hai ki cauhAna nareza bIsaladeva apane durAcaraNa ke rakkhasa ko DhuMDhahi rahayo, basyo utahi balavAna || kAraNa zApita ho DhaMDha nAmaka rAkSasa bana gayA tathA tathA, prajAjanoM kA bhakSaNa karane lgaa| vaha ajamera ko ujAr3a jubbanagara dai dAhine, avani uddharana Asa / kara IzAnakoNa meM sthita jIbanera kasbe kI ora unmukha annala nRpa ajamera bana, patto rakkhasa pAsa // huA tathA vahA~ parvata zRga para ukar3a baiThakara nara-bhakSaNa jubbanera ajamera bica, desa viraci udyAna / karane lgaa| duDha tahAM DhaMDhata rahai, prANina pAlana prANa !! khAya manuja utake sukhala, Isa kona disa ora / hanumAna zarmA ne apane prasiddha grantha nAthAvatoM ke jubbanera pura loM jabahi, rahayo macAvata zora // itihAsa meM Amera ke DhuMDhAkRti pahAr3a ke nAma se DhUMDhAr3a utake jana ravAvata aTala, kabahu zrAMta atikAya / nAma par3ane kI bAta kahI hai para isakA koI puSTa pramANa jubbanera giri zRga jo ukara baiThata Aya // nahIM miltaa| ajamera meM bIsaladeva (vigraharAja) nAma ke cAra eka paurANika mAnyatA ke anusAra DhuMDhA nAmaka eka rAjA ho gaye haiN| saMbhavataH ukta bIsaladeva vigraharAja rAkSasI (hiraNakazyapa kI bahina) thI jo isa kSetra meM 1 vaMza bhAskara, pR0 1303-4 / 68 ] Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahatI thii| usakA vicaraNa kSetra hone se saMbhavataH yaha DhUMDhAr3a nAma se yaha kSetra lagabhaga tIna-cAra sau varSoM se ilAkA DhUMDhAr3a kahalAyA ho| navajAta zizuoM kI maMgala loka meM jJAta hai| likhita pramANa bhI isase pahale nahIM kAmanA ke lie DhUMDha pUjane kI rIti Aja bhI isa kSetra meM le jaate| lekina isake nAmakaraNa ke bAre meM phira bhI pracalita hai| lekina isa mAnyatA kA koI aitihAsika yaha niracayapUrvaka nahIM kahA jA sakatA ki yaha nAma kaba AdhAra nahIM miltaa| aura kyoM pdd'aa| bhASA vijJAna kI dRSTi se dekheM to pAte haiM ki DhUMDhAr3a dAGa kSetra ke nAmakaraNa ke pIche sabase adhika yuktizabda rAjasthAnI kI vibhinna boliyoM meM nirjana aura ujAr3a pradeza ke artha meM anekazaH AyA hai| saMbhavataH saMgata aura vizvasanIya bAta yaha lagatI hai ki acarola ke nikaTavatIM pahAr3oM se nikalane vAlI isa kSetra kI pramukha vIrAna ilAkA hone ke kAraNa yahA~ jIvana-yApana karanA nadI kA nAma DhUMda hai| yaha nadI isa ilAke ke vyApaka duSkara rahA ho isIlie ise vividha rAkSasoM ke vicaraNa kA pradeza mAnakara aneka asaMgata va nirAdhAra mAnyatAyeM banA aura vistRta bhU-bhAga meM bahatI hai| vaha kAphI lI gii| purAnI hai aura isakA pATa bahuta caur3A hai| abhI kucha varSa pUrva 1981 meM DhUMDha nadI meM AyI bhISaNa bAr3ha ne pralaya gAjara mevo kAMsa khar3a, marada ja pUna ughAr3a / kA kesA tANDava kiyA thaa| usakI vinAza lIlA ne dhai ojhara astarI, aho ghara DhUMDhAr3a // isa ilAke ke kaI sau gA~voM arthAta eka bahuta bar3e kSetra ko DhUMDhAr3a desa rAkSasa dharA, daI vAsa naha diijie| prabhAvita kiyaa| bahuta sambhava hai DhUMDha nadI ke pravAha isa mAnyatA meM bhI jyAdA dama nahIM hai kyoMki kSetra kA bodha karAne kI dRSTi se isa bhU-bhAga kA nAma bhaugolika dRSTi se yaha ilAkA itanA nirjana aura vIrAna DhUMDhAr3a par3a gayA ho| paryApta sAkSya ke abhAva meM DhUMDhAr3a ke .. kabhI nahIM rhaa| nAmakaraNa kA yahI sabase vizvasanIya kAraNa lagatA hai| [ 66