Book Title: Dhaulpur ka Chahman Chandmahasen ka Samvat 898 ka Shilalekh
Author(s): Ratnachandra Agarwal
Publisher: Z_Hajarimalmuni_Smruti_Granth_012040.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/211217/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnacandra agravAla adhyakSa, purAtattva va saMgrahAlaya vibhAga, udayapura dhaulapura kA cAhamAna 'caNDamahAsena' kA saMvat 898 kA zilAlekha balina se prakAzita ZDMG (aMka 40, pR0 38 tathA Age) nAmaka jarmana-patrikA meM DaoN halza ne Einc Inschriptedes Chauhan chandamahasena von Dholpur zIrSaka lekha prakAzita kiyA thA. jisake aMtargata ve bharatapura ke samIpavartI kSetra 'dhaulapura' se prApta saMvat 868 (842 IsavI) kA zilAlekha prakAza meM lAe the. prastuta zilAlekha kI 26 paMktiyA~ 'saMskRta' bhASA meM utkIrNa haiM. isameM cauhAna kulotpanna Isuka ke putra mahiSarAma kA ullekha kara mahiSarAma ke putra caNDamahAsena kI paryApta stuti kI hai aura usake dvArA caNDasvAmI devabhavana kI pratiSThA kA samaya bhI prastuta kiyA hai| prathama do zlokoM meM sUrya-stuti kI gaI hai, taduparAnta Isuka (zloka 3), usake putra mahiSarAma (zloka 4-5) kA ullekha hai. mahiSarAma kI strI 'kaNhullA' ne caNDamahAsena ko janma diyA thA aura kAlAntara meM apane pati ke sAtha satI ho gaI thI (bhartR sametA pravizyAgnau divaMgatA-zloka 6) caNDamahAsena udArahRdaya kA vyakti thA aura usake rAjyakAla meM prajA prasanna evaM sukhI thI, usakA rAjya nyAyapUrNa thA. vaha sambhavataH sUryopAsaka thA kyoMki zilAlekha ke prArambha meM hI sUrya vandanA kI gaI hai aura usane 'dhavalapurI' (dhaulapura, paMkti 18-20) meM 'caNDasvAmi' kA bhavana banavAyA thA. isakI pratiSThA saMvat 898 ke vaizAkha mAsa kI zuklapakSIya dvitIyA, dina ravivAra ko sampanna huI [paMkti 21-22] arthAt 16 apraila 842 I0 ko. prastuta lekha kI 16 vIM paMkti meM 'cambala' nadI ke kinAre base [carmaNvatI] mlecchoM ke svAmI ko caNDamahAsena ke adhIna batAkara yaha likhA hai ki 'anijjita Adi samIpavartI grAmAdhIza [pallIpatayaH, paMkti 17] nIcA sira kie dhaulapura [dhavalapurI] nagara meM ghUmate the.' kheda hai ki anijjita Adi ke viSaya meM koI adhika jAnakArI nahIM hai. aparaM ca mleccha Adi kI pahacAna bhI kaThina pratIta hotI hai. isa sambandha meM DA0 eca0 sI0 re [DAinasTika hisTrI Apha nardana iNDiyA, kalakattA, bhAga 2, 1636, pR0 1058] kA yaha sujhAva hai ki 'mleccha' zabda prArambhika arabAkrAmakoM [Early Arabs] kA sUcaka hai. isake viparIta DA0 dazaratha zarmA [arlI cauhAna DAinesTIja, dillI, pR0 18] kA vicAra hai ki 'mlecchoM' se kSetra ke bhIla-janasamudAya kI pahacAna honI cAhie kyoMki 'zabdArthacitAmaNi, [bhAga 3, pR0 441] meM inakI gaNanA mlecchoM meM kI gaI hai-mallabhillakirAtAzca sarvepi mlecchajAtayaH. DA0 zarmA ke anusAra ye Aja bhI cambala ke donoM kinAroM para base haiM. sambhava hai ki isa kSetra ke upadravI loga ina mlecchoM ke hI vaMzaja hoM. prastuta lekha dhaulapura kSetra ke pUrva madhyayugIna itihAsa ke liye adhika upayogI hai aura uparyukta jarmana patrikA rAjasthAna ke kisI bhI pustakAlaya meM prApya nahIM hai. ataH rAjasthAna ke prAcIna itihAsa ke premiyoM evaM vidyArthiyoM ke adhyayana hetu ZDMG ke saujanya se usakI pratilipi' nimnarUpeNa prastuta kI jA rahI hai : paMkti 1. oM oM namaH [1] zrImAM trailokyadIpaH praNatajamamAnA vAMchitasyoha dAtA. nityaM loke padArtha prakaTanapaTavo bhAnavo yasya dIpta / / sAdhyante satva [...........] 1. ukta pratilipi mere mitra TA0 prabhAta, prAdhyApaka hindI vibhAga, bambaI ne sthAnIya vizvavidyAlaya meM surakSita patrikA se nakala karake bhejI thI. jisake liye meM unakA ati AbhArI hUM. .......7. IISEO)2 JainE elibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnacandra agravAla : dhaulapura kA cAhamAna 'caNDamahAsena' kA saMvat 818 kA zilAlekha : 667 paMkti 2. pratapati bhuvane mokSadharmArthasArAH [i] bhAsvAn padmAlayAdaH sakalabhUmito maMgala vaH prakuryAt / / [1] viprAH samunayo devAH saMdhyAyAM yamupAsate / sa zrI3. caNDamahAsenaM bhAskaro vyAdvArapradaH / / [2] AsIdanekaguNavRndanivAsabhUmiH saumyakRpAluranagho vijitArivargaH / mAnI zuciH praNayI pUritacinti 4. tAza: zrI Isuka kRtayugAnukAra svabhAvaH [3] tasyAmuddAnamAnAnagharaNavijayopajitAzeSakIti: [1] vidvanmArga pravRtto nijakulatilakaH kSINa5. nizzeSazatruH [1] dhImAn dhIro dharAyAM prathitabahuguNaprINitAzeSadevaH [3] putro rAmAnukArI jagati mahiSarAma: svbhaavvishaalaiH|| [4] tasyAsIddhima6. lA priyA surucirA tanmI manohAriNI [1] daurgatyorutamogatA janAnutA saumyaalNkaarshubhaa| sA zrIkA nijavaMza__zambhu zirazcUDAmaNitvaM gatA 7. kaNhullA navacandramUrtisadRzI lAvaNyakAntyAvRtA / / [5] sA zrIcaNDamahAsenaM putra putrArthasAdhakaM / prasUya bhartR sametA pravizyAgnau divaM gatA / / [6] yastyAgAsthira8. tAdibhirguNaNatoraMkAdhivAsakRtAH [1] yaM vidveSigaNa praNamya labhate pUrvAtiriktAM dyuti / sa zrIcaNDamahIpati zciramasau nyAyena rakSan kSiti [a] vyAjjI6. vati janaH paizunyazUnyaM sukhaM / / [7] zyAmazaktiyuto vizAlanayano vizrAmabhumi satAM [1] savyaH saMgatavRddhidaH sucaritaiH khyAtigataH sdgunnH| [pra]10. dhvastArigaNaH pratApanikazaH mArgasatAM saMsthitaH / sAdRzyaM hariNA paraM sa ha gataH zIcaNa nAmA nRpaH [8] AdI tanurvitatara khalu madhyadeze [1] yenAnabartanagu---- 11. NaH skhalitopi yAyI [1] zrI 'vAhavANa varabhUpati cAruvaMzo gaMgAmbuvAhasadRzo nanu mANatAnta / / [6] prasAdhana vidhau yena vihiSa: karapo [taka:] saMko [ci | tAsva12. kAntAnAmalakA iva lIlayA / / [10] anavaratalakSahemaja [dhUmAkula] gaganamadhyaparivattimUhyati paraM svamArgo bhAskara rathasArathI' yasya / / [11] rAhu paro13. dhaparvaNi godazazaMta viprapradAnena / lakSmI pravarddhate'laM vidhinA bhuktaM iti parituSTA / / [12] saMkrAntAvayanadau viprebhyo yaddadAti tuSTamanAH / 14. vismitahRdayo vidhirapi tenAste ki punarloka / / [13] vyatpadyante yasya pratidinamAbhinavarasA navAbhyAdhikAH / - [a] nodhavidAM samya [ka pre] -kSaNake 15. nityayuktAnAM / / [14] abhiyuktatara dvijavedAdhyayana zravaNabhUribhayabhItaM / mUrkhahRdayavatpApaM maDhaukato yasya gRha bhUmau / / [15] ana [va] ra [ta] vara tu [raMgamavA]16. hanalIlA rasAhatorugiri / urdhvaM gacchan janayati[..........] zaMkAM ratha yasya / / [16] carmaNyatItaTadvaya saMsthita-mlecchAdhipAH pravara zUrAH IpsitaraNA: 17. pranatA sevAM kurvanti yasyAnu / / [17] yasya pratApasiddhA: pallIpatayo hyanijita pramukhAH [1] gurubhArakrAntA _ iva bhramanti nagare vinamitAMgA [18] 1. arthAt 'aruNa' sArathI. carAhamahAsena sUryopAsaka thA. isa zilAlekha meM usake lie kevala carATa' zabda kA bhI upayoga kiyA gayA hai. prathama paMkti meM trailekyadIpa to sUrya kA paricAyaka hai. JainEecklioni JGary.org Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 : muni zrIhajArImala smRti-grantha : tRtIya adhyAya paMkti 18. zrI caNDamahAsena pracaNDaripudarpasAtanaH sa iha / dhavalapurIto' vrajati (ca) AheTaka kautukatvena / / (16) a [Ta] vI dRSTA ceyaM khaNIyA ramya16. vRkSaguNayogAt / viSamataradurgagahanA pratidinamabhigacchatA tena // (20) sAdUlasiMghazUkaravRkahariNa zivAkulA bhiimaa| A20. sanna-sthita-salilA yogyA devaaly-sdaa|| (21) zAbhatara kRta puNyodaya samAjjitA'zeSadravyanicayena. caNDasvAmi niveza [zca] 21. NDena kRta pracaNDena // (22) vasunavASTauvarSA (:) gatasya kAlasya vikramAkhyasya vaizAkhasya sitAyAM ravivAra yutadvitIyAyAM / / (23) candre ro22. hiNIsaMyukte lagne siMghasya zobhane yoge sakalakRtamaMgalasya hyabhUtpratiSThAsya bhavanasya / / (24) gambhIra vipulaM zubhAsayamalaM. 23. sattApahRtsevitaM [1] jaMtUnAM manasaH prasAdajananaM sevyaM zubhaM nirmalaM // koveyAM dizi saMsthitaM ca sumahat zreSTha taTAkaM tataH ci24. tasyeha satAM vibhAti sadRzaM tenaive tattAnitaM / / (25) yatkIrtyAM jagati prakAzitamalaM tatroru zubhra yaM saH [1] nAnApakSigaNA ravaM: zruti25. sukhaizcaNDasya tadgIyate. pUrveNApi zilA ca yaH sughaTitarbaddhA vizAlA dRr3hAH [1] vANI tasya vibhAti puNya nicayasyAM zronidhiH 26. sAzvataH / / (26) AmrAlI nimvapaMktirvaravAkulayutA campakA zigrusajjAH [1] sajjAtI mallikAnAM satata kusumitA paMktayaH caTpadastha [1] kheda hai ki uparyukta zilAlekha kI Adhunika sthiti kA kucha bhI patA nahIM hai. vAstava meM samUce dhaulapura va bharatapura kSetra meM praryApta zodha-khoja-kArya honA cAhie. taba hI usa kSetra ke prAraMbhika purAtattva evaM itihAsa kA samucita mUlyAMkana ho sakatA hai. rAjasthAna kA yaha pradeza ati mahattvapUrNa hai aura isake purAtattvIya sthaloM kI khoja nitAntAvazyaka hai. 1. arthAt 'dhaulapura. isa nagarI kA vRtta Age diyA gayA hai. 2. arthAt caNDamahAsena kA iSTadeva 'caNDasvAmI' kA sUrya maMdira. 3. arthAt vikrama saMvat. 4. kAla evaM ThIka samaya kI gaNanA yahA~ samApta hotI hai. 21 vI paMkti meM saMvat to aMkoM ke sthAna para akSaroM meM aMkita hai (arthAt vikrama saMvat 868-042 I0). siMha ke sthAna para siMgha zabda kA prayoga bhI mahattvapUrNa hai. 5. pratilipi meM yatra tatra kucha azuddhiyA~ pratIta hotI haiM. inheM ThIka karanA Avazyaka hai.