Book Title: Dharm Ek Chintan Author(s): Darbarilal Kothiya Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/211189/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharma : eka cintana dharmakA svarUpa jaina saMskRti meM dharmakA svarUpa nirUpita karate hue kahA gayA hai ki dharma vaha hai jo prANiyoMko saMsArake duHkhoMse nikAlakara uttama sukhameM pahu~cAye --- use prApta karAye / AcArya samantabhadrane apane ratnakaraNDakazrAvakAcArameM 'dharma' zabdakI vyutpatti se phalita honevAlA dharmakA yahI svarUpa batalAyA haidezayAmi samIcInaM dharmaM karmanivarhaNam / saMsAradukhataH sattvAn yo dharatyuttame sukhe // prazna hai ki saMsAra ke duHkhoMkA kAraNa kyA hai aura uttama sukhakI prApti ke sAdhana kyA hai, kyoMki jaba taka duHkhoMke kAraNoMko jJAtakara unakI nivRtti nahIM kI jAyagI tathA uttama sukhakI prApti ke sAdhanoMko avagata kara unheM apanAyA nahIM jAyegA taba taka na una duHkhoMkI nivRtti ho sakegI aura na uttama sukha hI prApta ho sakegA ? isa praznakA uttara bhI isI grantha meM vizadatAke sAtha diyA hai| unhoMne kahA haisahaSTi-jJAna-vRttAni dharmaM dharmezvarA viduH / yadIyapratyanIkAni bhavanti bhavapaddhatiH // 'uttama sukhako prApta karanekA sAdhana sadRSTi - samyak zraddhA (niSThA), sajjJAna (samyak bodha) aura sadvRtta - sadAcaraNa (samyak AcaraNa) ina tInoMkI prApti hai aura duHkhoMke kAraNa inase viparIta - mithyAzraddhA, mithyAjJAna aura mithyA AcaraNa hai, jinake kAraNa saMsArako paramparA - saMsAra paribhramaNa hotA hai ' tAtparya yaha hai ki dharmakA prayojana athavA lakSya duHkhakI nivRtti aura sukhakI prApti hai / aura pratye prANI, cAhe vaha kisI bhI avasthAmeM ho, yahI cAhatA hai ki hameM duHkha na ho, hama sadA sukhI raheM / vAstava meM duHkha kisIko bhI iSTa nahIM hai, sabhIko sukha iSTa hai / taba iSTakI prApti aura aniSTako nivRtti kise iSTa nahIM haiM aura kauna usake lie prayatna nahIM karatA ? anubhavako sAkSIke sAtha yahI kahA jA sakatA hai| ki sArA vizva nizcaya hI ye donoM bAteM cAhatA hai aura isalie dharma ke prayojana duHkha-nivRtti evaM sukhaprApti meM kisIko bhI matabheda nahIM ho sakatA / hA~, usake sAdhanoM meM matabheda ho sakatA hai / jaina dharmakA dRSTikoNa jaina dharmakA dRSTikoNa isa viSaya meM bahuta hI spaSTa aura sulajhA huA hai / usakA kahanA hai ki vastukA svabhAva dharma hai - 'vatthusahAvo dhammo / ' AtmA bhI eka vastu hai aura usakA svabhAva ratnatraya hai, ataH ratnatraya AtmAkA dharma hai / samyakdarzana, samyakjJAna aura samyak cAritra ye tIna asAdhAraNa AtmaguNa 'ratnatraya' kahe jAte haiM / jaba AtmA ina tIna guNarUpa apane svabhAvameM sthira hotA hai to use vastutaH sukha prApta hotA hai aura duHkhase chuTakArA mila jAtA hai| saMsAra dazAmeM AtmAkA ukta svabhAva mithyAttva, ajJAna, krodha, mAna, mAtsarya, chala-kapaTa, dambha, asahiSNutA Adi duSpravRttiyoM athavA burAiyoMse yukta rahatA hai aura isalie svabhAva svabhAvarUpameM nahIM, kintu vibhAvarUpa meM rahatA hai| isa kAraNa use na saccA sukha - 146 - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milatA hai aura na duHkhase chUTa pAtA hai| tAtparya yaha ki AtmAko ukta svabhAva athavA dharma AtmAmeM apane rUpameM yadi upalabdha hai to AtmAko avazya sukha prApta hotA hai aura usake duHkhoMkA bho anta ho jAtA hai / ataH jaina dharmakA dRSTikoNa pratyeka prANIko duHkhase chur3Akara uttama sukha (mokSa) kI ora pahu~cAne kA hai / isIse jaina dharmameM ratnatraya ( samyakadarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra) ko dharma kahA gayA hai aura mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritrako adharma batalAyA gayA hai, jo saMsAra-paribhramaNakA kAraNa hai| jaisAki hama Upara AcArya samantabhadrake ullikhita dharmake svarUpa dvArA dekha cuke haiN| isase yaha sahajameM jAna sakate haiM ki jIvanako pUrNa sukhI, zAnta, nirAkula aura duHkha rahita banAne ke lie hameM dharma arthAt svabhAvakI upalabdhikI kitanI bhArI AvazyakatA hai / isa svabhAvakI upalabdhike liye hameM usake tInoM rUpoM-aGgoM-zraddhA, jJAna aura AcArako apanAnA paramAvazyaka hai| zraddhA-zanya jJAna -vicAra aura AcAra tathA vicArazanya zraddhA evaM AcAra aura AcArahIna zraddhA evaM vicAra saMsAraparamparAko kATakara pUrNa sukhI nahIM banA sakate / ataH ina tInoMkI ora sukhAbhilASiyoM evaM duHkha-nivRttike icchukoMko dhyAna rakhanA Avazyaka evaM anivArya hai| Aja sArA vizva trasta aura bhayabhIta hai| isa trAsa aura bhayase mukta hone ke lie vaha chaTapaTA rahA hai| para usake jJAna aura prayatna ucita dizAmeM nahIM ho rahe / isakA kAraNa usakA mana azuddha hai / prAyaH sabake hRdaya kaluSita haiM, durbhAvanAse yukta haiM, dUsaroMko padadalita karake ahaMkArake ucca zikharapara AsIna rahane kI bhAvanA samAI huI hai aura isa taraha na jAne kitanI durbhAvanAoMse vaha bharA huA hai| yaha vAkya akSarazaH satya hai ki 'bhAvanA bhavanAzinI, bhAvanA bhavaddhinI' arthAt bhAvanA hI saMsArake duHkhoMkA anta karatI hai aura bhAvanA hI saMsArake duHkhoMko bar3hAtI hai| yadi vizva jaina dharmake usUloMpara cale to vaha Aja hI sukhI aura trAsamakta ho sakatA hai| vaha ahaMkArako chor3a de, roSako tyAga de, asahiSNutAko alaga kara de, dUsaroMko satAne aura atisaMgrahakI vRttiko sarvathA tilAJjali de de tathA sarva saMsArake sukhI honekI bhAvanAko-'bhAdanA dina-rAta merI saba sukhI saMsAra ho'apane hRdayameM samA le tathA vaisI pravRtti bhI kre| anekAntake vicAra dvArA vicAra-vaimatyako aura ahiMsA, aparigraha Adike sukhada AcAra dvArA AcAra-saMgharSako miTAkara vaha Age bar3he to vaha trasta evaM dukhI na rhe| ataH zraddhA samanvita jJAna aura AcAra rUpa dharma hI vyakti-vyaktiko sukhI kara sakatA hai aura duHkhoMse use mukta kara sakatA hai / isalie dharmakA pAlana kitanA Avazyaka hai, yaha uparyukta saMkSipta vivecanase spaSTa hai| -147