Dev Dravya

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/011622/1

Page #1

૨૪૦૫
MERC
દેવ દ્રવ્ય.
આ વિષય ઉપર સંવત ૧૯૪૧ ના માગશર વદી ૨ ને દિવસ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભામાં વેલું ભાષણ સુધારા તથા વધારા સાથે,
છપાવી પ્રસિદ્ધ કરનાર,
શ્રી. જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર.
<>
અમદાવાદ.
યુનાઇટેડ પ્રીન્ટીંગ અને જનરલ એજન્સી
કંપની લિમિટેડ ' ના પ્રેમમાં
!!
""
રણછોડલાલ ગંગારામે છાપ્યું,
સને ૧૯૫
સંવત ૧૯૪૧
કીંમત બે આન
pore.

Page #2


Page #3

ર૪૦૫
પ્રીય વાંચનાર !
સભા બાંધવાનો રીવાજ ઈગ્રેજી રાજ્ય થયાં અગાઉ નહોતે એમ કહીએ તો ચાલે, પરંતુ જ્યારથી આ આ“ભૂમિ ઉપર અંગ્રેજી રાજ્ય થયું ત્યારથી તે પ્રજાને લગતા કેટલાએક ધારા આપણા દેશમાં દાખલ થયા તે પ્રમાણે સભા સ્થાપવાનો રીવાજ પણ ચાલ્યો. અને લોકોપયોગી કેટલી એક સભાઓ બંધાણી; પરંતુ અદ્યાપિ પયત આપણા જૈનધર્મીઓની એકપણ સભા કોઈ પણ સ્થલે નહોતી. જે કામ ઘણા માણસેથી બની શકતું નથી તે કામ જે પાંચ માણસે એકત્ર થઈને કરવા ધારે તે સારી રીતે કરી શકે છે અને એ પ્રમાણે એકત્ર વિચારના મનુષ્યો ન હોવાથી કેટલી એક વખત ધર્મસબંધી ઘણા કાર્યો અવ્યવસ્થિતસ્થિતીમાં રહે છે અને તેથી કરીને સભા ખાંધી સારા સારાં કાર્યો કરવામાં ધ્યાન આપવું એ ઉત્તમ કાર્ય ગણાય છે. એવો વિચાર એક સાથે અમારા સર્વે મિત્રોના હૃદયમાં ઉન્ન થવાથી સંવત ૧૯૦૭ના શુદિ ૧૪ને દિવસે શુભ મુહુર્તે “શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા” એવું નામ રાખીને આ સભાનું સ્થાપન કર્યું. જ્યારે

Page #4

(૨)
આવી રીતે સભા બાંધી જૈનધર્મ” એ શબ્દ સાથે કાંઈ પણ નામ ધારણ કર્યું ત્યારે તે નામ સાર્થક થાય તેવા કૃત્યો કરવાની સર્વે સભાસદોની ફરજ છે–સ. ભાસદોએ ધર્મ સંબંધી કાર્યોમાં સારો ભાગ બજાવ, સારી રીતે અભ્યાસ કરવો, બીજાઓને પણ અધ્યયન કરાવવા પ્રયાસ કરવો, શ્રાવક વર્ગને ઉચિત નિયમો પાળવા, સુકીર્તિ પ્રાપ્ત થાય તેવી રીતે વર્તવું, અન્યજનોને માર્ગે પ્રવર્તાવવા તથા નિયમો ગ્રહણ કરવા, પબ્લીક સભાઓ ભરીને ભાષણ આપવા–એ વિગેરે કાર્યો કરવાથી ધારણ કરેલા સભાના નામનું સાર્થક થાય છે પરંતુ જ્યારે તે પ્રમાણે ન વર્તતાં તેથી ઉલટી રીતે એટલે પોતે વિદ્યાભ્યાસ કરવો, બીજાઓને અધ્યયન કરાવવા પ્રયત્ન કરવો, નિયમો પાળવા, બીજાઓને સુધારવા, ભાષણ આપવાં, ધર્મ સંબંધી કાર્યોમાં ધ્યાન આપવું વિગેરે કાર્યો ન કરતા ફક્ત સભાનું કાંઈ પણ નામ ધારણ કરી ફોગટ બેસી રહેવું તેથી કરીને બાળઘાલસભા' એવું ઉપનામ લોકો તરફથી પ્રાપ્ત થાય છે. જ્યારથી આ સભાનું સ્થાપન કરવામાં આવ્યું ત્યારથી આ પ્રકારનું દ્ધક સભાન પ્રાપ્ત થાય એ બાબત ઉપર સઘળા સભાસદોનું પૂરતું ધ્યાન હતું.

Page #5

(૩)
તે વિચારને અનુસરીને આજ સુધીમાં સભા તરફથી સુભાષીત સ્તવનાવાળી' નામની ચોપડીના બે ભાગ બહાર પાડવામાં આવ્યા છે. હાલમાં માહારાજ શ્રી આત્મારામજીએ બનાવેલ તથા તેની અંદર મહારાજ શ્રી વૃદ્ધીચંદજીએ વધારો કરાવેલ “સમકિત સોદાર' નામે ગ્રંથ છપાય છે, સર્વે સ્વધર્મી ભાઈઓ વાંચીને સુમાર્ગે પ્રવતે એવા હેતુથી એક પુસ્તકાલય સ્થાપી તેની અંદર તમામ છપાયેલાં પુસ્તકોને સંગ્રહ કર્યો છે, આ શહેરમાં થયેલા સમવસરણ વિગેરે ધર્મ સંબંધી કાર્યોમાં સભાસદોએ સારો ભાગ બજાવેલ છે, વારંવાર પબ્લીક સભાઓ ભરી જૂદા જાદા વિષયો ઉપર ભાષણ આપવામાં આવે છે, મળતી ફુરસદે સભાસદો સારો અભ્યાસ કરે છે. બીજા શિશુવયના બાળકોને વિદ્યાભ્યાસ કરાવવા પ્રયત્ન કરે છે-વિગેરે ઘણા કાર્યો સભાનું નામ સાર્થક થાય એવા હેતુથી કરવામાં આવે છે. વળી હાલમાં આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના નામા વિગેરે કેટલા એક કાર્યોમાં સભાસદે સારો ભાગ લે છે અને હજુ પણ જેમ બને તેમ સભાનું નામ સાર્થક કરવા દરેક સભાસદ પોતાના તન, મન અને ધનથી ઉત્કંઠા ધરાવે છે.

Page #6

( ૪ )
સભાનું ફંડ ઘણું મોટું નથી પરંતુ ભાવનગર નિવાસી સેળ તથા મુંબાઇ વાસી ચાર મળી કુલ વીશ સભાસદો છે તેમની ફીની એક વર્ષની રૂ ૬૦) ની ઉપજ છે તેની અંદરથી મકાનના ભાડા વિગેરેનો ખર્ચ ચાલે છે. કોઈ કોઈ વખતે સભાને અડચણ આવેલી, પરંતુ “સત્યમેવજ્યતે'' એ કહેવત મુજબ બીલકુલ નુકશાન થયું નથી.
સભા સદાને તેમના જન્મ સફળ કરવાને માટે ધમૅને માર્ગે ચડાવવામાં મુખ્ય ઉપગાર શ્રી મન્મહારાજ શ્રી વૃદ્ધીચંદજીનો છે અને અદ્યાપિ પર્યંત સભા ઉપર તેમની પૂર્ણ રીતે કૃપા છે; વળી આ શહેરના સંઘના મુખ્ય સહસ્થા સભાના કાર્યોથી પ્રસન્ન થઈ સભાની ઉપર ઘણી મીડી નજરે જૂએ છે અને નિરંતર સભાનીઉપર કૃપા રહી દર્શાવે છે તેથી તે સર્વેનો આ સભા પૂરતા ઉપકાર માને છે. સગ્રહસ્થા! હાલમાં શેઠ આણંદજી કલ્યાણની પાલીતાણા, છાપરીયાલી, રોહીશાળા, ચીગડા તથા ભાવનગર વિગેરે શહેરની પેઢીની અંદર કેટલાએક જુના નોકરોએ ઘણાજ ભીગાડ કરેલા છે એટલે દેવદ્રવ્યના નાશ ઉર્ફે ભક્ષણ કરેલું છે. સુજ્ઞ બંધુઓ! ઉપલું વાક્ય

Page #7

(૫)
લખતાં અત્યંત કંપારી છૂટે છે કે આતે કેવો ગજબ - હેવાય !!! દેવદ્રવ્ય જેનું રક્ષણ કરવું જોઈએ તેનું ભક્ષણ!! જે નેકરોને રૂપીયા ખરચીને રક્ષણ કરવાને વાતે રાખેલા તેમણે જ બહોળે હાથે ભક્ષણ કર્યું ને પોતે શ્રાવક છતાં પાપને કાંઈ પણ ડર રાખ્યો નહીં વિગેરે બાબતે જ્યારથી બહાર પડી છે ત્યારથી આ સભાના પ્રમુખ મી, કુંવરજી આણંદજી જેઓ હાલમાં તે કાર્યને વિષે ઘણો જ પ્રયાસ લે છે તેમને એક વખત પબ્લીક સભા ભરી “દેવદ્રવ્ય” એ વિષય ઉપર ભાષણ આપવાનો વિચાર હતા. ગયા માગશર વદી ૧ને દિવમે શેઠ વીરચંદભાઈ દીપચંદ તેજ કાર્યને વાતે અત્રે પધાર્યા હતા તેઓના માનની ખાતર માગશર વદી ૨ને દિવસે તેમના સરનશીન પણા નીચે એક પબ્લીક સભા ભરવામાં આવી હતી. પોતાની ઘણા દિવસની મુરાદ હાંસલ કરવાની આ સારી તક જોઈ મી. કુંવરજી “દેવ
વ્ય” એ વિષય ઉપર ભાષણ લખી લાવ્યા હતા તેને સમયે વાંચવામાં આવ્યું હતું. આ ભાષણ ઘણું રસીક અને અસરકારક હોવાથી પ્રમુખ સાહેબ (વીરચંદભાઈ) તથા સભાની અંદર બીરાજેલા અને ગ્રહએ તે

Page #8

છપાવવાને ખાસ ભલામણ કરેલી હતી; તેવા સદગ્રહસ્થાની આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન ન થાય અને સર્વે સુધમી ભાઈઓ આ ભાષણ વાંચવાને લાભ લઈ શકે એવા હેતુથી છપાવી બહાર પાડવામાં આવેલ છે, જે વાંચી દરેક સ્વધર્મી બંધુ દેવદ્રવ્યનું રક્ષણ કરવાને વાતે ઉઘુકત થશે એવી આશા છે. તથાસ્તુ
મંત્રી.

Page #9

“વ દ્રવ્ય.”
દેવદ્રવ્યના મુખ્ય બે પ્રકાર છે ૧ સાધારણ ચૈત્યોનું દ્રવ્ય, ૨ તિર્થનું દ્રવ્ય આ બંને દ્રવ્યમાં તિર્થ દ્રવ્ય વિશેવાધિક છે, કારણ કે સાધારણ ચેત્યોનું દ્રવ્ય જરૂર પડે તે તિર્થના કાર્યમાં વાપરી શકાય છે, પરંતુ તિર્થ દ્રવ્ય અન્ય ચેત્યોમાં વાપરી શકાતું નથી, કારણ કે તે દ્રવ્ય તિથે રક્ષણ માટે એકઠું કરવામાં આવે છે. આવી રીતે તિર્થ દ્રવ્ય સત્કષ્ટ છે તેમજ સર્વ તિથામાં શ્રી શત્રજ્ય તિર્થ સનાત્કૃષ્ટ છે. આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના જુના નોકરાએ એજ તિર્થનું દ્રવ્ય જેમ ફાવ્યું તેમ હજમ કરેલું છે તે બાબત મુંબઈ ઇલાકાના અમદાવાદ, મુંબઈ અને ભાવનગર વિગેરે શેહેરોમાં ઘણી ચરચા ચાલી રહી છે અને તે શહેરના ગ્રહો સદરહ ને કોને પુરતી શીક્ષાએ પહોચાડવા માટે પણ ઉઘકત થયેલા જણાય છે. શાસ્ત્રોક્ત રીતિએ વિચારતાં, પોતાની શુભ કમાણીમાંથી પુન્ય પ્રાણી અથે તિર્થક્ષેત્રમાં આપેલું દ્રવ્ય જેઓ ભક્ષણ કરે તેને મહા

Page #10

( ૨ )
પાપી તેમજ અધમ કહેવાને માટે કાંઇ પણ બાધક જણાતા નથી.
હાલમાં ઘણા વર્ષોથી શ્રી શત્રુંજ્ય તિર્થના દ્રવ્ય ની ગેરવ્યવસ્થા ખીન સંભાળના અથવા આછી સંભાળ ના કારણથી થએલીછે; તેા પણ ઘેાડા વખતથી તે ગેરવ્યવસ્થા મટાડવાને માટે મુંબઇ, અમદાવાદ તથા ભાવનગરના રોડીઆએ સારૂં લક્ષ આપેલું જ જણાય છે. જીના નાકામાંથી કેટલાએકને નોકરીથી દુર - રેલાછે અને બીજાને કરવાનાછે, સારા આબદાર અને ભફંસાદાર નોકરોને રાખવામાં આવેલાછે તેથી દિવસાનુ દિવસ સુધારો થવાની સંભાવના કરી શકાય છે. આ તિર્થના નાણા સંબંધી તથા બીજો તમામ ૧હીવટ કરવાને (૪૦) પ્રતિનિધીઓની એક કમીટી ક રવામાં આવેલીછે, તેમાં પણ મુખ્ય વહીવટ કરનાર પ્રતિનીધી (૮) ની મેનેજીંગ કમીટી સ્થાપન કરૅલીછે. તેમણે આ બાબતમાં સંપુર્ણ લક્ષ આપેલું જણાય છે. જો કે તેમની ફરજ લક્ષ આપવાની છે તેપણ આ બાબતને માટે તેમના શ્રી સંધે આભાર માનવા ઘટેછે. મુખ્યત્વે કરીને દેવ દ્રવ્યના બીગાડ થવાના નીચે જણાવ્યાંછે તેજ કારણછે.

Page #11

(૯) ૧ કોઈ ગામ અથવા શહેરમાં અગાઉ સારી સ્થી તિમાં હોવા છતાં પાછળથી તમામ શ્રાવકવર્ગ નબળી
સ્થીતિમાં આવી જાય તે દરમ્યાન દેવદ્રવ્યની સંભાળ રાખનાર કોઈ સારી સ્થીતિવાળું હોતું નથી ત્યારે તેમાં જરૂર બીગાડ થાય છે.
૨ કેટલાએક મોટા માણસે નામના ઉપરી ગ થાઈ, એક વહીવટ કરનારને હાથે તેની નજરમાં આવે તેમ દેવદ્રવ્યની તથા તે સંબંધી મીલકતની લેવડદેવડ કરવા તથા ખરચ કરવા તથા કારભાર ચલાવવા દઇ, પોતે બીનદરકારી થઇ, તપાસ ન રાખી, તેવા માણસોને ભસે બેસી રહેવાથી, અથવા તે શર મમાં પડી જેમ કરે તેમ કરવા દેવાથી, તેમજ કોઈ સારા વહીવટ કરનાર અથવા સંભાળનાર પુન્યશાળી મવ્યા હોય અથવા મળે, અને તે કોઈ વાત પુછે અથવા બતાવે અથવા મદદ માગે છે તે ન આપવાથી, અને વખતપર તેના મૃત્યમાં અજાણપણાથી અનાયાસે આવેલી ભુલને વડવાથી, અથવા તે તે કામને સઘા બે જો તેને શીર નાખી દેવાની દહેશત બતાવવાથી કે નાખી દેવાથી, અને પોતે અલગ રહી વાત કરવાથી તથા તેવા કારણથી બીગાડ થતે આપણા સાંભ

Page #12

( ૧૦ ) ળવામાં આવ્યા છે, અને આવે છે.
આ પ્રમાણે બગાડ થાય છે તેના મુખ્ય કારણીક પ્રથમ તે આપણે જ છીએ. કારણ કે પુચા જેઓ મહાન્ પંડીત હતા અને અવસરના જણ હતા તેઓ શ્રાદવિધી, શ્રાદ્ધતક૯૫, વિવેકવિલાસ, અર્થદીપીકા, યોગશાસ્ત્રની ટીકા, દ્રવ્યશત્તરી, આચારપદેશ, આચારદીનત્ય, પુજામકરણ શક્ય લઘુક૯૫ તથા સંબોધ શોત્તરી આદી અનેક ગ્રંથોમાં દેવદ્રવ્યની વ્યવસ્થા કેવી રીતે કરવી, કેવી રીતે અને કયાં વાપરવું, કેમ વદ્ધિ કરવી, વૃદ્ધિ કરવાથી તથા રક્ષણ કરવાથી શું ફાયદો
છે, ન કરવાથી શું નુકશાન છે, ઉવેખી મુકવાથી શું * પ્રાયશ્ચિત છે, સંભાળ કોણે કરવી ઉચીત છે વિગેરે સવિસ્તરપણે કહી ગયેલા છે. તેવા ગ્રંથો આપણે સુગુરૂ સમીપે સાંભળેલા અથવા વાંચેલા છતાં, તેમાં બતાવેલી રીતિ પ્રમાણે ન ચાલી, પિતાને સ્વાર્થ વહાલો કરી તથા બીનદરકારી થઈ, જેમ ચાલે તેમ ચાલવા દઈયે છીએ અને તે વિશે કાંઈ પણ વિચાર ન કરતાં ઘરમાં તથા બીજે ઠેકાણે બેશી, નકામી વાત કરી વખત ગુમાવીએ છીએ, વળી કાંઈ કરતા નથી એટલે

Page #13

( ૧૧ )
નહીં પરંતુ વખતપર તેવી નકામી વાત કરી શુદ્ધ રીતે સંભાળ રાખનારા ગુણવંત પુરૂષનાં દીલ દુખાવી, કેટાળો આપી તેમને કામ છોડી દેવાની ફરજ પાડીએ છીએ, અને તેવા કામમાં ગેરવ્યાજબી રીતે ચાલનારા તથા બીગાડ કરનારા અને યોગ્ય રીતે સંભાળ નહીં રાખનારા પુરૂષોના ગુણગાઈ અથવા તેમને મદદ કરી, તેમનું ઉપરાણું લઈ, થતા બગાડમાં વધારો કરાવવાનાં કારણીક થઇએ છીએ. આ મોટી દીલગીરીની વાત છે, માટે તેવી રીતે ન વર્તવું અને સારી રીતે વર્તવું તે સર્વે જૈનધર્મી સુજ્ઞ સજજનાની મુખ્ય ફરજ છે. આ ઉપરથી સત્ય વર્તણૂકે વર્તવા માટે સર્વે શ્રાવક ભાઈઓએ પોતાના હૃદયમાં મુકરર કરવું જોઈએ.
દેવદ્રવ્ય સંબંધી ગ્રંથકારોએ કેવી રીતે કથન કરેલું છે તે ગ્રંથનાં નામ કેટલા એક પાઠ સાથે આ નીચે દર્શાવ્યાં છે.
૧ શ્રી સારાવળી પન્નામાં કહ્યું છે કે पूया करणे पुन्नं, एगगुणं, सयगुणंच पडिमाए॥ जिणभवणेण सहस्सं,अनंतगुणं पालणे होइ।१।
અર્થ-પૂજા કરવાથી એકગણું પુન્ય થાય, તેથી

Page #14

(૧૨)
સોગણું પુન્યપ્રતિમા ભરાવવાથી થાય, તેથી હજાર ગણું પુન્યજીન ચિત્ય કરાવવાથી થાય અને અનંત ગણું પુન્ય તેનું પાલણ કરવાથી એટલે તિર્થનું ચિત્યનું અથવા દેવદ્રવ્યનું રક્ષણ કરવાથી થાય.
૨ શ્રાદ્ધ વિધિ ગ્રંથમાં દેવ દ્રવ્યને અધિકારે કહ્યુ છે કે ધરમાદાના હરકોઇ ખાતાના ઓછામાં ઓછા ચાર પુરૂ ષ સંભાળ કરનાર હોવા જોઈએ, તે એવી રીતે કે એકની પાસે કુંચી, બીજાને હુકમ, ત્રીજા પાસે નામુ અને ચોથો માણસ તપાસીને સહી કરે. આ ચારમાંથી દ્રવ્યની મોટી રકમ કાઢવા મુકવામાં બેથી ત્રણ જણા ઓએ સાથે રહેવું જોઈએ. આવો બંદોબસ્ત હોય તે દ્રવ્યને બગાડ થવાનો બીલકુલ સંભવ રહેતું નથી.
૩ વિવેકવિલાસ નામે ગ્રંથમાં કહયું છે કે, દેવદ્રવ્ય કોઈને પણ અંગઉધાર ધીરવું નહીં, પણ તેનું વ્યાજ સોના રૂપાના દાગીના ઉપર અથવા જાગીર ઉપર ધીરીને ઉત્પન્ન કરવું. મીલકત કે જાગીર જેની ઉપર દેવ દ્રવ્ય ધરવામાં આવે તે એક જણના નામથી ધીરવી નહીં. આ પ્રકારે થવાથી કોઈ રીતે તેમાંથી ખવાઈ જવાનું બની શકશે નહીં. ૪ શ્રાદ્ધજીત કલ્પમાં કહ્યું છે કે, દેવદ્રવ્યની વ્યવસ્થા

Page #15

(૧૩) કરનારને એક રૂપિયાનું પરચુરણ જોઇતું હોય અને તે પિતાના પાસેના દેવદ્રવ્યની સીલકમાં હોય તે પણ ત્રીજા માણસને પાસે રાખ્યા સિવાય તેણે કાઢવું નહીં. આ બાબત જેને ત્યાં ઘર દેરાસર હોય તેને માટે પણ લાગુ પડે છે. આ કથન ઉપર વીચારવું જોઈએ કે
જ્યારે રૂપી નાંખીને પરચુરણ લેવા માટે પણ એકલાને સત્તા નથી અથવા વ્યાજબી નથી તે પછી બીન રજાએ મોટી રકમો પોતાના ઉપયોગમાં લેવી તે કેવું ગેરવ્યાજબી તેમજ દોષીત કહેવાય ?
૫ દ્રવ્યશીતરી પ્રકરણમાં દેવદ્રવ્ય, નીચ વેપારો કરી, તથા નીચ ધંધાદારીઓને ધીરીને વધારવાની ચે
ખ્ખી ના કહી છે, તેમજ કેટલાએક ગ્રંથમાં શ્રાવકને ધીરવા માટે પણ ના કહેલી છે. અને હાકહેલી હોય તેવો કઈ પણ ગ્રંથ દીઠામાં આવતું નથી; ન ધીરવાનું કારણ મુખ્ય એજ છે કે શ્રાવકે શ્રાવક પાસે તે દ્રવ્યની ઉઘરાણી લાજ શરમને લીધે કરી શકાય નહીં અને તેથી તે દ્રવ્ય ડુબી જાય.
૬ કેટલાએક શ્રાવકો એમ સમજે છે કે દેવદ્રવ્ય સાચવવાનો અધિકાર ગુરૂજીને છે. આમ સમજીને અજ્ઞાન શ્રાવકો, ચારિત્રથી ભ્રષ્ટ થએલા એવા જતિ

Page #16

(૧૪) અને તે દ્રવ્ય સેંપે છે પણ શ્રાવકાચારરાસ તથા બીજા અનેક ગ્રંથોમાં સાધુ તથા યતિઓને દ્રવ્યને અડકવાની પણ ચેખી ના કહી છે તે પાસે રાખવું તથા ધીરધાર કરવી તેમજ વેપાર કરવો તેની હા ક્યાંથીજ હોય ! માટે એવી રીતે જતિ વિગેરેને તેની સેપણ કરવી જ ન જોઇએ. આ પ્રમાણે સમજવામાં આવ્યા છતાં જે શ્રાવક તેઓને દેવદ્રવ્ય અથવા સ્વદ્રવ્ય આપે છે તે તેના મહા વતને ભંગ કરાવનાર થાય છે.
૭ શ્રાદ્ધ વિધિ તથા યોગશાસ્ત્રદીપિકા વિગેરે અનેક ગ્રંથોમાં કહ્યું છે કે પુન્યવંત શ્રાવકોએ પુન્ય ધર્મની વદ્ધિ ને હેતે તથા સાસનના ઉદ્યતને નિમીતે દેરાસરો, ધર્મશાળાઓ, પિસહશાળાઓ, ઉપાશ્રયો, જ્ઞાનના ભંડારો, પ્રભુના આભુષણે પ્રભુ પધરાવવાના રથ, પાલખીઓ, ઇંદ્રજવ, ચામ્મરો, ચિત્યના ઉપગરણે તથા જ્ઞાનના ઉપગરણે વિગેરે અનેક વસ્તુઓ, પિતાના દ્રથી અથવા પ્રયાસથી નિષ્પન્ન થયેલું કે કરેલું દેવદ્રવ્ય કે સાધારણ દ્રવ્ય હોય તેમાંથી નીપજાવવી; નીપજાવીને તે સાહીત્યોથી સાસનની ઉન્નત્તી કરી, પાછળ તેની વ્યવસ્થા થાય તેવો બંદોબસ્ત કરી અથવા ઉપજ કરી આપી શ્રી સંઘને સંભાળને અથે પવી અને પોતે પણ

Page #17

( ૧૫ )
પેાતાની હયાતીમાં ખનતી રીતે મદદ કરી દેખરેખ રાખવી; પણ તે પ્રમાણે ન કરતાં જો કાઈ પોતાની મેટાઇ ગણી આપવા લેવાના કામમાં હુકમપણું ધરાવી વ્યવસ્થા કરવાનું કામ પોતે રાખે તેતે કામને વહીવટ પેાતાની સારી સ્થીતિ હોય અને દાનત પાક રહે ત્યાં સુધી તથા પોતાના કુટુંબ પરિવાર ધમીષ્ટ હોય ત્યાં સુધી ાજકાળ સારી રીતે ચાલે પણ દૈવ યાગથી પોતાની અથવા પોતાના કુટુંબની સ્થીતિ અગડવા માંડે ત્યારે “ ભુખી કતરી ભેટીલાને ખાય એ કહેવત પ્રમાણે પોતાની આબરૂ રાખવાના તથા દ્રવ્યવાન રહેવાના હેતુથી પરમેશ્વરની, તથા આગામી કાળની બીક ન ગણતાં તે દ્રવ્યનો ઉપભાગ લાચારીથી કે ખુશીથી કરેછે, અને પછી તે વાત ઢાંકવા અનેક પ્રકારના કાળા ધેાળા કરવા પડેછે, તેપણ છેવટે તે ઢાંક્યું રહેતું નથી તેથી આ ભવમાં આખરૂની હાની થાયછે, કોઈ સત્તાધારી સામા પડયા હોયછે તે ભક્ષણ કરેલું દ્રવ્ય એકવું પડેછે અને આવતા ભવમાં સંસા૨માં રઝળવાનું અંગીકાર કરવુ પડેછે, તેમજ તેની પાછળ તેના નાતીલા ાતીલા કુટુંબ મહાખત વાળાઓને શરમાવું પડેછે અને
પરિવાર તથા નીચા જોણું
99

Page #18

( ૧૬ )
થાયછે. આ ઉપરથી દેવદ્રવ્યની સંભાળ ઘણીજ સાવચેતીથી પોતાને ડાઘ ન લાગે તેવી રીતે કરવી જોઇએ પણ ડાઘ લાગવાના ભયથી સંભાળજ ન કરવી એવે વિચાર કોઇએ પોતાના હૃદયમાં ધારણ કરવા જોઇએ નહીં. કારણકે દેવદ્રવ્યની સંભાળ કરવાનું કાર્ય શ્રાવર્કને માટેજ છે. તેમજ ઉવેખી મુકવાથી શ્રાવકને પ્રાયશ્ચિત પણ કહેલુંછે આ બાબત આગળ ઉપર વધારે લખવામાં આવશે,
૮ કેટલાએક ગ્રંથમાં કહ્યુંછે કે જેણે દૈવ દ્રવ્યનું ભક્ષણ કર્યું હોય અથવા જેની પાસે દેવદ્રવ્ય લેણું રહ્યું હોય તેની પાસેથી હરેક પ્રકારે વસુલ કરવું, પણ જોતે શખ્સની દ્રવ્ય આપવાની રાતિ ન હોય અને તે સંઘ પાસે દેવાથી છુટો થવા આજીજી કરતા હોય તે શ્રમયે તેની યાગ્યતા જોઇને છુટા કરવા અથવા તેા પુણ્યવંત શ્રાવકે પોતાના પદરથી રૂપીયા ભરી ખાતું ચુકતું કરવધુ, પરંતુ જે શખ્સ છતી શક્તિએ બદદાનતથી આપતા ન હોય તેા તેના ઘરનું પાણી પીવું તે પણ શ્રાવકને કલ્પતું નથી એટલુંજ નહીં પરંતુ તેને પુરતી શિક્ષાએ પહોંચાડી બીજા તેવી બદદાનત કરતાં આંચકા ખાય તેમ કરવું જોઇયે. વળી દેવદ્રવ્યમાં દુધી

Page #19

(૧૭) ત થયેલ શખ્સ આબરૂવાન અથવા ધનાઢય હોય અને તેની સામા પડી શકવાની શક્તિ ન હોય અને તેને ઘરે દક્ષિણતાએ કરીને કદી જમવું પડતું હોય તો તે જમણની કિંમત શ્રાવકે દેરાસરના ભંડારમાં નાખવી પરંતુ રંગટનું જમવું નહીં.
૯ શ્રી ચંદકેવળીના ચરિત્રમાં કહ્યું છે કે કઈ ગામના ઘણા શ્રાવકોએ દેવદ્રવ્ય ભક્ષણ કરેલું તેથી તે ગામની
સ્થીતિ ઘણીજ બગડેલી, તે જોઈ શ્રી ચદ કુંવરે તે ગામના શ્રાવકોને સારી રીતે ઉપદેશ દઇ દેવદ્રવ્યના દોષથી મુકત થવા સમજાવી તે ગામનું પાણી પણ પીધા શિવાય ચાલ્યા ગયા.
૧૦ કેટલાએક પુન્યવંત શ્રાવક ઉજમણાં કરી હજારો રૂપીયા ખરચી ચંદરવા, પુઠીયાં, તેરણ, રૂમાલ, પાઠા, સોના રૂપાના કળશ, રકાબીઓ, ધુપધાણાં, વાટકીઓ વિગેરે મૂકે છે આ સઘળો સામાન જ્યાં
જ્યાં યોગ્ય લાગે ત્યાં ત્યાં તરતજ આપી દેવાનું તથા મોકલાવી દેવાનું શાસકારે કહ્યા છતાં તેમને જાજ સામાન ઘટીત જગ્યાએ આપી બાકીને શોભીત અને કિમતી સામાન પોતાના દરમાં સંઘરી રાખે છે. અને વખતપર વાપરવા કાઢે છે અથવા વાપરવા આપે છે,

Page #20

(૧૮) પરંતુ તે અયુકત છે, કારણકે તેવી રીતે થવાથી વખતની બારીકાઈ અથવા અસ્ત દયના ચક ભ્રમણથી જ્યારે પિતાની સ્થિતિ બદલાય છે ત્યારે તે સામાન ખવાઈ ચવાઈ જતો, વેચાત અથવા પ્રચાઈ જતા જોવામાં આવે છે, અને તેથી કરીને પુન્ય કરતાં પાપનો બંધ અધિક થઈ પડે છે. શાસ્ત્રકાર જેવો દોષ દેવદ્રવ્યને માટે કહેલો છે તેવો જ દોષ તેને માટે પણ કહેલો છે.
૧૧ કેટલાએક શ્રીમંત ગૃહસ્થ જ્ઞાનના ભંડારો કરીને લાખો રૂપિઆ ખરચે છે તેમજ પ્રાચિન કાળમાં તેવા ભંડારો અસંખ્ય દ્રવ્ય ખર્ચીને કરી ગયેલા મોજાદ છે. આ ભંડારો માંહેનાં પુસ્તકો તથા તેના રૂમાલ પાડા વિગેરે ઉપગરણ મોટા મોટા ઉપાશ્રયમાં મુકેલાં હોય છે અને મુકાય છે; કાળના દુષણથી તેવા ઉપાશ્રયની અંદર વાસ કરનારા યતિઓ હસ્થની જેવા થઈ પડવાથી તમામ ભંડારને ફના કરી મુકે છે એટલે અયોગ્ય સ્થાનકે આપી દે છે, વેચી નાખે છે, અવ્યવસ્થિત રહેવાથી બગડી જાય છે, અથવા તે તેવા ભંડારોના માલીક પોતેજ થઈ પડી કેઈ પણ સંવેગી મની મહારાજાને અથવા સુજ્ઞશ્રાવકને વાંચવા પણ આપતા નથી અને પોતે તે કર્મદિષથી બુદ્ધિહીણજ હેય છે તેથી તેને

Page #21

(૧૯)
ઉપયાગ અગર સંભાળ કરી શકતા નથી તેથી કેટલાક વર્ષે તેવાં તાળાં વાશી રાખેલા ભંડારામાનાં પુસ્તકો હત પ્રહત થઈ જઈ તેનો નાશ થઈ જાયછે અર્થાત્ - પાગમાં આવે તેવાં રહેતાં નથી. માટે આ બાબતમાં ભંડાર કરાવનારાઓએ અગાઉથીજ આગળઉપર મારી રીતે ખંઢાખત રહેવા માટૅ અને જે કાર્યને માટે ભડાર કરવામાં આવેછે તે કાર્ય સફળ થવા માટે વ્યવસ્થા ફરી રાખવી જોઇએ.
પ્રસંગોપાત ઉજમણાં તથા જ્ઞાનના ભંડાણ વિગેરે ખાખતા ઉપર લક્ષ જવાથી મુળ વિષય જે દેવ દ્રવ્યના છે તે પડયા રહેલાછે. જોકે તે વિષચા પણ દેવ દ્રવ્યની જેવા અને તેની સાથે સંબંધ ધરાવનારા છે. જ્ઞાન દ્રવ્ય, ગુરૂદ્રવ્ય તથા સાધારણ દ્રવ્યની ખામતમાં પણ શાસ્ત્રકારે દેવદ્રવ્યની જેવાજ ગુણ દોષ કહેલેછે, પરંતુ હાલ દેવદ્રવ્યની ખાખતમાંજ વધારે કહેવાની જરૂર હોવાથી તે બાબત વિશેષે કરીને લખેલી છે.
૧૨ શ્રી સંબધિશિત્તરી નામે પ્રકરણમાં કહયું છે કે जिणपव्वयणवुद्धिकरं, पभावगंनाणदंसणगुणाणं || रख्खं तोजिणदव्वं, तिथ्थयरं तं लहइजीवो ||
અર્થ—જિત પ્રવચનની વૃદ્ધિ કરનાર અને જ્ઞાન

Page #22

( ૧૦ ). દશૈણ ગુણને પ્રભાવક એ છવ જ દેવદ્રવ્યનું રક્ષણ કરે છે તે તિર્થંકરપણા પ્રતે પામે છે.
૧૩ વળી તેજ પ્રકરણમાં કહયું છે કે. जिणपव्ययणवुद्धिकरं,पभावगंनाणदंसणगुणाणं ।। भख्खंतोजिणदव्वं, अणंतसंसारीउहाई॥
અર્થ-જિન પ્રવચનની વદ્ધિનો કરનાર, અને લાન દર્શન ગુણને પ્રભાવક એવો છે તે પણ જો દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરે છે તેને અનંતસંસારી થાય છે.
આ બે ગાથા ઉપરથી એટલું સમજાશે કે ગમે તેટલી બીજી પુન્ય કરણી કરે પરંતુ જે દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરે છે તે તેની પુન્યની કરણી નિરર્થક થાય છે અને અનંત સંસાર વધે છે તે પણ એટલું સમજવાનું બાકી રહેલું છે કે શક્તિવાન છતાં કોઈ પણ શ્રાવક અલગ રહે, બીલકુલ સભાળ ન કરે અથવા ઉવેખી મુકે તે તેને પણ શાસકારે પ્રાયશ્ચિત કહેલું છે. યદુકત શ્રી સંધશિત્તરી પ્રકરણે.
भरूखेइजोउवेरुखेड, जिणदव्वंतुसावउ ॥ Tarણીમકો , સ્ત્રીugવળ્યુ છે અર્થ–દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરે અથવા તો બગાડ

Page #23

(૨૧)
થતા હોય તેને ઉવેખી મુકે તે શ્રાવક બુદ્ધિહીણા થાય અને પાપકર્મો કરીને લેપાય.
આ ગાથા ઉપરથી એટલું સિદ્ધ થાયછે કે ભક્ષણ કરવું અને ઉવેખી મુકવુ તે બંને કોઇ અપેક્ષાએ કરીતે શાસ્રકારે સમતુલ્ય કહેલુંછે. માટે દરેક શ્રાવકભા ઇઓએ સ્વશકિત અનુસાર દેવદ્રવ્યના રક્ષણ નિમીતે પ્રયત્ન કરવું જોઇએ, પણ એમ ન સમજવું કે સંભાળ રાખવી તે કામતા શ્રીમતાનુંછે. શું સાધારણ સ્થિતિ વાળાઓનુ નથી! સર્વેનુંછે; કારણકે સંભાળ કરવી તે પોતાની શક્તિ પ્રમાણે છે. કોઇ સ્વદ્રવ્ય અર્પણ કરીને દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ કરેછે, કેઇ બગાડ થએલે લક્ષમાં લઇને બગાડ કરનારને શિક્ષા કરેછે, વીખરાએલું દ્રવ્ય એકઠું કરેછે, કોઈ ગરીખાવસ્થાવાળા શ્રાવકો તેવા કામની પ્રેરણા કરેછે, અર્થાત્ લમ રૂપી શમશેર ચલાવીને દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ કરાવેછે અને નારા કરનારનૅશિક્ષા કરાવેછે. પ્રસંગ પડવાથી લેહ સુમશેર કરતાં કલમરૂપી સમશેર વધારે કામ કરી ખતાવેછે. આ વાત ધ્યાનમાં રાખીને સર્વે શ્રાવકોએ યથા
શક્તિ પ્રયત્ન કરવા ઉદ્યુત રહેવું જોઇએ.

Page #24

(૨૨). ચૈત્ય દ્રવ્યને નાશ કરનારને અનંત સંસાર કરવો પડે છે તેનું મૂળ કારણ તેના સમ્યકતરૂપી અમલ્ય રત્નને નાશ થાય છે તે છે. આ બાબત શ્રી સંબધ શિત્તરી પ્રકરણમાં જ કહ્યું છે કે, चेइअदव्वविणासे, रिसीघाएपव्ययणरसउड़ाहे ॥ संजइचउथ्थभंगे, मूलग्गीबोहीलाभस्स ॥
અર્થ–ચેત્ય દ્રવ્યને વિનાશ કરવાથી, મુનિ મહારાજાની વાત કરવાથી, સાસનની ઉડાહ કરવાથી અને સાધવીના ચતુર્થ વ્રતનો ભંગ કરવાથી બધી બીજ જે સમ્યકત તેના મુળને વિષે અગ્ની લાગી જાય છે. એટલે અગ્નીએ કરીને દગ્ધ થએલું વૃક્ષ જેમ નવપલ્લવ થતું નથી તેમ ચૈત્ય દ્રવ્યને નાશ કરનારના સમકીત રૂપી વક્ષનું મુળ જે કે અગ્નીએ કરીને દગ્ધ થઈ જાય છે તે ફરીને અંકુર ધારણ કરતું નથી એટલે તેને સમકિતની માસી થતી નથી, સમક્તિ શિવાય વતની પ્રાપ્તી થતી નથી અને વૃત શીવાય મોક્ષની પ્રાપ્તી થતી નથી એજ કારણથી તેને સંસારમાં અનંત કાળ પર્યટ્ટણ કરવું પડે છે. આવી રીતે સર્વે સુકાને નાશ ફકત એક દેવદ્રવ્યનો નાશ કરવાથી થાય છે.
આ વીષય એટલો મોટો અને ગહન તેમજ ગંભીર છે

Page #25

( ૨૩ )
કે તેના સંબંધમાં જેટલું લખીએ તેટલું થોડુંછે માટે વિ ય પુરો કરતાં અગાઉ દેવદ્રવ્યનું ભક્ષણ કરનારને આભવે અને પરભવે કેવા દુઃખા ભાગવવા પડેછે, કેવી કેવી નીચ પેનીમાં જન્મ ધારણ કરવા પડેછે, કેવા પ્રકારે ભવભવને વિશે મૃત્યુઞાસ થાયછે તેનો તેમજ દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ કરવાથી યાવત કેવીરીતે તિર્થંકર પદવી અને મેક્ષ સુખ પ્રાપ્ત થાયછે. તેનો આભાસ બતાવવા માટે શ્રાદ્ધ વિધિ ગ્રંથમાંથી સાગરરોડનું દ્રષ્ટાંત સંક્ષીસ વૃતાંત સાથે આ નીચે લખ્યુંછે, જેથી સર્વે સ્વજને તે દ્રષ્ટાંતને પોતાના હૃદયમાં કારી રાખી તેવા અકાર્યથી નિરંતર દુર રહેશે.-~~
શ્રી સાંકેતપુર નામે નગરને વિષે સાગર નામે શેડ પરમભક્તિવંત સુશ્રાવક હતા તેને સર્વ શ્રાવકોએ યેાગ્ય જાણીને ચૈત્યદ્રવ્ય સાર સંભાળ તથા યોગ્ય રીતે વ્યય કરવા નિમિત્તે આપ્યું અને કહ્યું કે તમારે દેરાસરની અંદર સુત્રધાર એટલે સુતાર વિગેરે કારીગરો પાસે કામકાજ કરાવવું અને તેને મજુરીના પૈસા રીતસર આપવા, સાગરશેડને આ પ્રમાણે સુપ્રત થવાથી લેભને વશે કરીને તે સુતાર વગેરે કારીગરોને રોકડું દ્રવ્ય આપે નહીં, ચૈત્યના દ્રવ્યથી સંઘરી રાખેલું ધાન્ય, ગોળ, ઘી, તેલ, વજ્ર પ્રમુખ આપે અને તેમાં જે

Page #26

(૨૪) કમાણી રહે તે પોતાના ઘરમાં રાખે. આવી રીતે વેપાર કરતાં તેણે એક હજાર કાંકણી ઉપાર્જન કરી અને પિતાના ઘરમાં રાખી તેણે કરી ધોરકર્મને બંધ કરી
અંત સમયે આળાયા પડીકમ્યા વિના ત્યાંથી મરણ પામીને સમુદ્રને વિષે જળચર મનુષ્ય થશે, તે જળ ચર વજૂ રિષભ નારાચ સંઘયણના ધણી હેય છે અને તેના ઉદરમાં જળતરણી ગુટીકા થાય છે. એ ગુટીકાને ગ્રહણ કરનારા વેપારીઓએ તે મરછને જાળમાં પકડયો, ૫કડીને વજની ઘંટીને વિષે છ માસ સુધી દળ્યો જેથી અત્યંત પીડા ભોગવી ત્યાંથી કાળ કરી ત્રીજી નરકે ગયા. વેદાંતને વિશે પણ કહ્યું છે કે –
देवद्रव्येणयावृद्धिः, गुरुद्रव्येणयद्धनं ॥ तद्धनंकुलनाशाय, मृतोपिनरकंत्रजेत् ॥१॥ અર્થ–દેવદ્રવ્ય કરીને જે વિદ્ધિ થાય છે અને ગુરૂદ્રવ્ય કરીને જે ધનની પ્રાપ્તિ થાય તે ધન કુળના નાશને અર્થે થાય છે અને મરણ પામ્યા પછી પણ નર્ક તે પ્રમાડે છે.
નકને વિષે અપાર દુઃખ ભેગવી ત્યાંથી નીકળીને સમુદ્રને વિષે પાંચ ધનુષના શરીરવાળો મરછ થયા ૧ હજાર કાંકણીના રૂપી આ સાડાબાર થાય છે. ગોળી,

Page #27

(૨૫)
તેને છ લોકોએ પકડી સવાંગ છેદનકરી મહા કદર્થના પમાડી ત્યાંથી કાળ કરીને ચોથી ન ગયો. એવી રીતે પહેલીથી માંડીને સાતમી નર્ક સુધી ઘણી વખત જઈ આવ્યો ત્યાર પછી હજાર કાંકણી પિતાની ઉપજીવીકામાં લીધેલી હતી તેથી તમામ જાતને વિષે હજાર હજાર વાર ઉત્પન્ન થયો. હજાર વાર ખાડને વિષે ભુંડ, હજારવાર બોકડ, હજારવાર હરણ - જારવાર સસલો, હજારવાર સાબર, હારવાર શીયાળ, હજારવાર બીલાડે, હજારવાર ઊંદર હજારવાર નેળીછે, હજારવાર ગૃહ કોકિલા, હજાર વાર ગોધ, હજાર વાર સર્પ,હજાર વાર વીંછી, અને હજારવાર વિષ્ટાને વિશે કમી થયો; એવી રીતે હજાર હજારવાર પણ્વિ, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ, શંખ, જળ, કીડા, માખી, ભમરો, મરછર, કાચબા, રાસભ, પાડે, અષ્ટાપદનામે જનાવર, ખચર, ઘોડા, હાથી, વાઘ, સિંહ વીગેરે તમામ જાતિને વિશે લાખે ભવ પયંત ભ્રમણ કરીને માથે દરેક ભવને વિશે શસ્ત્ર ઘાત કરીને મહા વ્યથા ભેગવી મરણ પામતે હવે. એવી રીતે દુખ ભોગવતાં ઘા કર્મક્ષીણ થઈ ગયું, થોડું રહ્યું ત્યારે વસંતપુર નામે નગરને વિશે વસુદત્ત અને વસુમતિને ત્યાં પુત્રપણે ઉ.

Page #28

(૨૬). ત્પન્ન થશે, ગર્ભમાં આવતાં જ સર્વ કમિ નાશ પામી, જન્મને દીવસે પિતા મરણ પામ્યો, પાંચમે વરસે માતા મરણ પામી; તેથી લોકોએ મળીને તેનું અપુનીએ નામ પાડયું અનુક્રમે તે વદિ પામતા હો; એકદા તેને મામો ત્યાં આવ્યો તે તેને અતિ દુઃખી જાણીને પિતાને ઘેર તેડી લાવ્યો, તેજ રાત્રે ચોરોએ તેનું ઘર લુંટી લીધું, એવી રીતે જેને ઘરે જાય તેને ત્યાં તેજ દિવસે ચાર ધાડ અગ્નિ વિગેરેનો ઉપદ્રવ થાય તેથી તેને કોઈએ રાખ્યો નહીં, અત્યંત દુખ પામવાથી ઉદ્દીગ્ન ચીત્તવંત થઇને દેશાંતરને વિશે ચાલ્યો, અનુકમે તામિલીસપુરને વિશે આવ્યો.
તાલિમપુરીને વિશે વિનયંધર શેઠને ત્યાં શેવક ૫ણે રહ્યા, તેજ દીવસે તેનું ઘર અગ્નિએ કરીને બાળી ગયું, તેથી તેને શ્વાનની પેરે ઘર બહાર કાઢી મુકયો, ત્યાંથી ભમતો ભમતે અનુક્રમે સમુદ્રને તિરે આવ્યો તેવામાં ધનાવહ નામે શેઠ યાત્રા નિમિત્તે વહાણમાં બેસીને જતું હતું તેની સાથે શેવકપણે તે અપુનીએ પણ તેજ વહાણમાં બેઠો. વહાણ સુખે કરીને અન્યદીપ પ્રત્યે પહોચવા આવ્યું તેટલામાં અપુનીએ મનમાં વિચારવા લાગ્યો કે અહો! મારું ભાગ્ય હવે

Page #29

(૨૭) ઉઘડવું જણાય છે, કારણકે મારા બેઠા છતાં આ વાહાણ ભાંગ્યું નહીં, આવો વિચાર કરે છે તેવામાં તક્ષણ કોઇ દેવે આવીને પ્રચંડ દંડના પ્રહાર કરીને તે વહાણના કટકે કટકા કરી નાખ્યા, કાંઇક ભાગ્યોદયથી અપનીઆના હાથમાં પાટીઆને કટકો આવ્યો તેની સાથે તરતાં તરતાં સમુદ્રને કીનારે કઈ ગામ હશે ત્યાં પહોચ્યો. તે ગામના ઠાકુરની સાથે ઇર્ષા ધરાવનાર તે ગામની નજીકની એક પાળના પલીપતિએ તે દીવસે ત્યાં ધાડ પાડી અને અપુનીઓને ઠાકોરને પુત્રની પ્રાંતીએ બાંધીને ઉપાડી ગયા.
જે દીવસે અપુનીઆને પાળમાં લાવ્યા તેજ દીવસે બીજા પલ્લી પતિએ તે પાળને ભાંગી અને તેને વિનાશ કર્યો, પલીપતિએ અપુનીઆને નિભાગી જાણીને કાઢી મુક્યો. કહ્યુ છે કે –
खल्वाटोदिवसेश्वरस्यकिरणःसंतापितोमस्तके । वांछन्स्थानमनातपंविधिवशाबिल्वस्यमुलंगतः।। तत्राप्यस्यमहाफलेनपततालग्नंसशब्दशिरः। प्रायोगछतियत्रदैवहतकस्तत्रैवयांत्यापदः ॥१॥
અર્થ–દીવસે શ્વર જે સુર્ય તેના તાપે કરીને સંતાપીત થયેલો એવો કઈ ઉઘાડા મસ્તકવાળો પુરૂષ તડ

Page #30

(૨૮) કા વિનાનું સ્થાન વાંછો છો ભાગ્યના વશ કરીને બીલાના ઝાડ નીચે ગયો ત્યાં પણ તે ઝાડનું ફળ મસ્તક ઉપર પડયું જેથી માથુ ફુટી ગયુ માટે એમજ સમજવું કે પ્રાયે ભાગ્યહીન પુરૂષ જ્યાં જાય ત્યાં આપદા આવીને પડે છે.
અપનીઓને પાળ બહાર કાઢ્યા પછી તેના ભાગ્યા હીનપણાથી ૯૯૯ વાર અન્ય અન્ય સ્થાનકને વિશે ચોરને, જળ, અગ્નિ, સ્વચકન, પરચકને એ વિગેરે અનેક ઉપદ્રવ થયા અને દરેક સ્થાનકથી તે પષ્ટ થયો તેથી છેવટે ભમતાં ભમતાં એક મોટી અટવીને વિશે સેલક નામે યક્ષના દેરા પાસે આવ્યા, ત્યાં આવીને એકાગ્ર ચિત્ત કરીને પોતાના દુખનું નિવેદન કરતે છતે એકવીસ ઉપવાસ કરતે હો. એકવીસમે ઉપવાસે યક્ષ તુષ્ટમાન થઈને બોલ્યા કે હે પુરૂષ! સં. ધ્યાકાળને વિશે મારી સમીપે સુવર્ણના હજાર પીંછાએ અલંકત એવો મટે મોર આવીને નિત્ય કરશે, દરરોજ તેનું સુવર્ણમય એક પછુ પડશે તે તારે ગ્રહણ કરવું એ પ્રમાણે કહીને યક્ષ અદ્રશ્ય થયો.
યક્ષના કહેવા પ્રમાણે દરરોજ અકેક પછું ગ્રહણ કરતાં કરતાં અનુક્રમે નવસે પીંછાં તેને મળ્યાં. બાકી

Page #31

(૧૯) સિ પીંછાં રહ્યાં તેટલામાં દુકર્મને પ્રેર્યો થકો તે અપુનીઓ ચાવવા લાગ્યો કે હવે આ છે પીંછાં લેવાને માટે મારે કેટલા દિવસ આ અટવીને વિશે રહેવું. માટે આજે મોર નાટક કરવા આવે ત્યારે એક મુઠ્ઠીએ કરીને સોએ પીંછાં લઈ લ. આ પ્રમાણે ચીંતવન કરીને સંધ્યા સમયે જ્યારે મોર આવ્યો અને નાટક કરવા માંડયું ત્યારે અપુનીઓ જેવો તે પીંછાં એકદમ લઈ લેવાને માટે ઉદ્યમવંત થયો તેવો તરત જ તે મયુર કાગડે થઈને ઉડી ગયો અને તે જ વખત અગાઉના મળેલાં નવસે પીંછાં પણ નષ્ટ થયા.
આવી રીતે પિતાની આશામાં નિરાશ થવાથી અને પુનીઓ વિચારવા લાગ્યો કે ધિક્કાર છે મને કે મેં ફક્ત સો દિવસને માટે ઉછકપણું કર્યું એમ વિચારી ખિન્ન ચિત્ત થયો થકો અટવીમાં ભમે છે તેવામાં એક મુનિ મહારાજાને દીડા, દેખીને નમસ્કાર પુવૅક પિતાના પુર્વ કર્મનું સ્વરૂપ પુછવા લાગ્યો. ગુરૂમહારાજાએ હના પુર્વ ભવનું સ્વરૂપ કહી બતાવ્યું એટલે અપુનીએ કહ્યું કે હે ભગવંત! મેં પુર્વ ભવે દેવદ્રવ્યથી કરેલી ઉપછવાનું જે પ્રાયશ્ચિત હોય તે બતાવો. ગુરૂ મહારા

Page #32

(૩૦) જાએ કહ્યું કે હે દેવાનું પ્રીય ! આજથી તને વ્યાપાર વિગેરે કાર્યમાં જે કાંઈ લાભ પ્રાપ્ત થાય તેમાંથી ફકત વસ અને આહાર શિવાય જે વધે તે દેવદ્રવ્યમાં અર્પણ કર એટલે તે ભક્ષણ કરેલા દ્રવ્યથી જ્યારે એક હજાર ગણું દ્રવ્ય તું અર્પણ કરીશ ત્યારે પુર્વ કર્મથી છુટીશ.
આ પ્રકારનાં ગુરૂમહારાજાનાં વચનને અંગીકાર કરી વિશુદ્ધ શ્રાવક ધર્મને આદરતે હવ. પુર્વ કર્મને ક્ષય થઈ જવાથી તે જ્યાં જયાં ગયો ત્યાં ત્યાં વ્યાપારમાં ઘણા દ્રવ્યની પ્રાપ્તી થવા માંડી. તેણે પણ આજીવીકા માત્ર દ્રવ્ય શિવાય તમામ ચદ્રવ્યમાં અર્પણ કરવા માંડયું. થોડા દિવસોમાં પુર્વે ભક્ષણ કરેલી હજાર કાંકણીના બદલામાં દસ લાખ કાંકણી તેણે દેવદ્રવ્યમાં આ પી અને રણ રહીત થયો.
ત્યારપછી અનુક્રમે ઘણું દ્રવ્ય મેળવીને પોતાના નગરને વિશે આવ્યો. રાજાએ તેને ધાણું માન દઈને નગર શેઠની પદવી આપી, ત્યાર પછી તેણે પોતાના દ્રવ્ય કરીને અનેક ચિત્ય કરાવ્યાં તેમાં નિરંતર પુજા પ્રભાવના આદિ શુભ કાર્યો કરતાં અને યથાયોગ્ય રીતે દરેક ચિત્યની સારસંભાળ તથા તેના દ્રવ્યનું રક્ષણ કરતાં તેણે તિર્થંકર નામકર્મ ઉપાર્જન કર્યું.

Page #33

(૩૧) અવસરે દિક્ષા ગ્રહણ કરી, સમ્યક પ્રકારે ચારિત્ર પાળી, ગીતાર્થ થઈ શુદ્ધ ધર્મદેશના દઈ, ભવિ જીવને પ્રતીબધી જિનભકિતરૂપ પ્રથમ સ્થાનક આરાધી તિર્થંકર નામ કર્મનો નિકાચીત બંધ કરી અંત સમયે અણસણ કરી સર્વાચૅસિદ્ધ વિમાને દેવતા થયો. ત્યાંથી ચવી મહાવિદેહ ક્ષેત્રને વિશે તિર્થંકરપણું પામી મેક્ષ પ્રતે પામશે. ઇતિ દેવદ્રવ્ય ભક્ષણ રક્ષણે પરી સાગર શ્રેણી કથા.
,
,
,
આ દ્રષ્ટાંતનું શ્રવણ કરવાથી સર્વે શ્રાવક ભાઈઓના ચિત્તને વિષે દેવદ્રવ્ય સબંધી વાસ્તવીક રીતિ પ્રતિષ્ઠીત થઇ હશે માટે હવે તે વિષે વધારે લખવાનું પ્રયોજન નથી એમ જાણીને ભાષણ પુરૂં કરતાં અગાઉ જણાવવું પડે છે કે દેવદ્રવ્યનું રક્ષણ કરવું તે મુખ્યત્વે કરીને શ્રીમંતોની ફરજ છે સબબકે પુન્ય પ્રાપ્તી થવા ના, જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું અથત વિદ્યા ભણવી, સામાયિક પિસહાદિ ધનુષ્ઠાન કરવા. છડ આડમાદિ તપસ્યા કરવી, વિગેરે જે જે કારણે શાસકારે બતાવેલાં છે તેમાનાં શ્રીમંતોથી ઘણાં થોડાં બને છે, માટે શ્રીમંતો

Page #34

(૩૨) ને અપાર પુણ્યની પ્રાપ્તી કરી લેવાનું તે મુખ્ય સાધન છે.
આ ઉપરથી ગરીબાવસ્થા વાળાએ એમ ચીંતવવું જોઇતું નથી કે જ્યારે દેવદ્રવ્યના રક્ષણનું કામ શ્રીમતોનું છે ત્યારે આપણે તે કામમાં ચીત્ત શા માટે આપવું જોઇએ? પરંતુ એવો વિચાર કરવો ઘટીત નથી કારણકે પુર્વે લખાયેલા શ્રી સંબોધશિત્તરીના પાઠમાં સર્વે શ્રાવકોની ફરજ છે એમ બતાવેલું છે.
અગાઉ કહેવામાં આવ્યું છે કે શ્રાદ્ધ વિધિ આદી - થો આપણે સાંભળેલા અથવા વાંચેલા હોય છે, તે ઉપરથી એમ સમજવાનું છે કે શાસનું શ્રવણ કરવું તે શ્રાવકના નિત્યના પટ કર્મ માંહેનું એક કર્મ છે અને જેણે શાસ્ત્રનું શ્રવણ કર્યું નથી તેને માટે શાસકાર આ પ્રમાણે કહે છે યતઃ
नदेवनादेवंनशुभगुरुमेनकुगुरुं । नधर्मनाधर्मनगुणपरिणद्धंननिगुणं ॥ नकृत्यंनाकृत्यंनहीतमहीनापिनिपुणं। . विलोकंतेलोकाजिनवचनचक्षुविरहीता॥ અર્થ—છનવચનરૂપી જે ચક્ષુ તેણે કરીને રહીત એવા લોકો, નથી દેવને જાણી શકતા નથી કરવાને

Page #35

(૩૩) જાણી શકતા નથી ગુરૂને જાણી શકતા નથી કુગુરૂને જાણી શકતા, નથી ધર્મને જાણી શકતા નથી અધમૈને જાણી શકતા, નથી ગુણવંતને ઓળખી શકતા, નથી નિર્ગુણીને ઓળખી શકતા નથી કત્ય શું છે એમ સમજી શકતા નથી અન્ય શું છે તે સમજી શકતા, નથી હીતને જાણતા નથી અહીતને જાણતા, તેમજ નિપુણપણાને પણ ધારણ કરી શકતા નથી, અર્થાત સર્વ વસ્તુઓને તેના યથાસ્થિત રૂપમાં ઓળખી - કતા નથી.
ઉપરના કાવ્યથી છન વચનનું શ્રવણ કરી છના વચન રૂપી ચક્ષુ મેળવવાં એવું તે સમજાયું હશે, પરંતુ છન વચનરૂપી ચશ્ન ધારણ કરી કૃત્ય કૃત્યને વિચાર કરી કરવા યોગ્ય જે ધર્મ સંબંધી કાર્ય તે કરવાને તત્પર થવું જોઈએ. કારણ કે ઘણા પુન્યના સમુહ કરીને મનુષ્ય જન્મની પ્રાપ્તી થાય છે અને મનુષ્ય જન્મને સફળ કરવાનું મુખ્ય સાધન ધર્મ કરણી કરવામાં નિરંતર ઉદ્યમ કરવો તે છે. જે પ્રાણી મનુષ્ય જન્મ પામીને ફોગટમાં ગુમાવે છે તેને માટે શાસકાર આ પ્રમાણે કહે છે યતઃ

Page #36

(૩૪) योपाप्यदुःमापमिदंनरत्वं । धर्मनयबेनकरोतिमुढ ॥ क्लेशप्रबंधेनसलब्धमब्धौ।
चिंतामणीपातयतिप्रमादात् ॥ અર્થ– અતિ દુખે કરીને પ્રાપ્ત થાય એવો જે મનુખ્ય ભવ તેને પામીને જે મઢ ધર્મકાર્યમાં ઉદ્યમ કરતે નથી તે અતિશય કલેશે કરીને પ્રાપ્ત થયેલા ચિંતામણી રત્નને સમુદ્રમાં ફેકી દે છે.
આ કાવ્યમાં જણાવ્યા પ્રમાણે મનુષ્ય જન્મ ચિંતામણી રત્ન સમાન છે, માટે તે પામીને ધર્મકાર્યને વિશે બીલકુલ પ્રમાદ ન કરવો જોઈએ, કારણ કે જે મનુષ્ય પોતાને ભવ પ્રમાદને વિષે નિમગ્ન થઈ સંસારી કાર્યોમાં ગુંથાઈ રહી નિરર્થંક ખોઈ નાખે છે તેને માટે શાસ્ત્રકાર આ પ્રમાણે કહે છે યતઃ
स्वर्णस्थालेक्षिपतिसरजपादशौचंविधत्ते। पियूषणप्रवरकरिणंवाहयत्यधभारै ॥ चिंतारत्नविकीरतिकराद्वायसोडायनार्थ । योदुःप्रापंगमयतिमुधामय॑जन्मप्रमत्तः ॥ અર્થ–દુખ પ્રાપ્ય એવો મનુષ્યનો જન્મ તેને જે

Page #37

(૩૫)
માણી ફોગટમાં ગુમાવે છે તે સોનાના થાળને વિષે કેચરો લેપન કરે છે, અને અમત કરીને પગ જોવે છે, તથા શ્રેષ્ઠ એવા હસ્તીની ઉપર ઇંધણના ભારનું વહન કરાવે છે, તેમજ ચીંતામણી રત્નને કાગડે ઉડાડવા માટે ફેકી દે છે.
આ કાવ્યના સારનું ગ્રહણ કરીને દરેક પ્રાણીએ ધર્મ કાર્યમાં પ્રવૃત થવું જોઈએ જ્યારે ધર્મના કાર્યમાં પ્રવૃત થવાને ઉદ્યમવંત થાય ત્યારે શું કાર્ય કરવું તે વિચાર પહેલા વહેલો સિના હૃદયમાં આવશે.ધર્મનાં કાર્યો અનેક છે અને ને તમામ કાર્યોમાં પુન્ય પ્રાણી વધતી ઓછી પણ થાય છે, તે પણ હાલ આ ભાષણ કરવાનો તાત્પર્ય સર્વે શ્રાવક ભાઇઓનું હૃદય દેવદ્રવ્યના રક્ષણ સંબંધી કાર્યમાં આકર્ષણ કરવાનો છે. દેવદ્રવ્યના રક્ષણમાં પણ મુખ્ય શ્રી શત્રુંજય તિથેના દ્રવ્યનું રક્ષણ કરવું તે છે, કારણ કે વર્તમાન સમયમાં તેની સંપુર્ણ જરૂરીયાત છે, તે હકીકત પ્રારંભમાં દર્શાવેલી છે. શત્રુંજય તિર્થ સર્વ તિર્થોમાં પ્રધાન છે. આ ભરત સિવાય બીજા કોઈ પણ ક્ષેત્રમાં તેવું તિર્થ નથી. આ તિર્થ પ્રા શાશ્વત છે, અનંતા ત્યાં મોક્ષ પ્રતે પામ્યા છે એવા અત્યુત્તમ

Page #38

તિર્થની યાત્રા કરવી અથવા સેવા કરવી તે મહા દુલૅભ છે, કારણકે પુર્ણ પુન્યના યોગ શિવાય તેની સેવા મળી શકતી નથી કહ્યું છે કે “ઇકાદીક પણ એ તિરથની ચાકરી ચિત્તમાં ચાહે” વિચારો કે ઈંદ્રાદીક પણ જે તિર્થની ચાકરી ઇરછે છે, ચાહના કરે છે, તો મનુષ્યને તે અવશ્ય ઇરછા ધારણ કરવી જોઈએ. પરંતુ ઈચ્છા છે તે આ પ્રાસ વસ્તુને માટે છે અને આતો આપણને પ્રાપ્ત થયેલી વસ્તુ છે પ્રાપ્ત થયેલી વસ્તુનું સેવન કરવું તે આપણી ફરજ છે. માટે દરેક શ્રાવક ભાઈ યથા શકિતએ શ્રી શત્રુંજય તિર્થનું દ્રવ્ય જે ગેર રસ્તે ગયેલું છે તેને માટે તેમજ હવેથી તેવી રીતે ન બનવાને માટે તનમન અને ધનથી પ્રયત્ન કરવા ઉધમવંત થશે અને ઇચ્છીત કાર્યમાં સાફલ્યતા પ્રત્યે પામશો એવી પ્રાર્થના છે તે ફળીભુત થાઓ ! તથાસ્તુ.
જ
છે B
સમાપ્ત
e
)

Page #39

(૩).
જાહેર ખબર
– ®-*-- સગ્રહો ! ગયા કાર્તિક વદી ૧૩ ને દિવસે આ સભાના સભાસદ મિ. દુલભજી વિરચંદ ફકત બાવીસ વર્શની નાની ઉમરમાં આ ફાની દુનિયાને ત્યાગ કરી સ્વર્ગવાસી થયા; તેઓ અમારી સભાના દરેક કાયમાં ઉપયોગી અને માયા સ્વભાવના સભાસદ હોવાથી તેમના અચાનક મૃત્યુની દિલગીરી તમામ સભાસદોને અત્યંત થઈ હતી. એવા ઉપયોગી સભાસદની યાદગીરી કોઈપણ પ્રકારે કાયમ રહે તેમ કરવાને દરેક સભાસદને વિચાર થવાથી ગયા માગશર વદી ૨ ને દિવસે ભરાયેલી સભામાં “દુલભજી પુસ્તકાલય” એ નામનું એક જૈન પુસ્તકાલય સ્થાપન કરવું એવો વિચાર સભા તરફથી બહાર પાડવામાં આવ્યો. આ પુસ્તકાલયને માટે ફંડ કરવાનો વિચાર સભાએ જણાવ્યા ઉપરથી તે જ વખતે તે ફંડની અંદર માછ સભાસદ દુલભજીના પિતા શ્રી તથા બીજા સંગ્રહસ્થાએ રૂપિયા ભર્યા તેની વિગત.

Page #40

(૩૮). ૩૦૧) દેશી વિરચંદ ફતેચંદ. ૨૫) શેઠ વિરચંદભાઈ દીપચંદ શ્રી મુંબઈ પી) દેશી આણંદજી પુરૂષોત્તમ. ૪૦) વોરા અમરચંદ જસરાજ. ૧૦) વોરા તારાચંદ ઠાકરશી. ૧૦) સંઘવી સવચંદ વેલા. ૧૦) શા. નાનચંદ રાઈચંદ.
૫) શા. નારણજી ભાણાભાઈ. ૧૭૩) સભાસદોની અંદર થયેલા ફંડના.
ઉપર પ્રમાણે કુલ રૂ૫૯૫-૦-૦ ફંડની અંદર ભરાયા છે.
હાલમાં બાબુ સાહેબ રાય ધનપતિસિહજી બહાદુરની તરફથી છપાએલા સ તથા ગ્રંથો મળી કુલ પુસ્તકો (૧૮) તેમના મુનિમ લક્ષ્મીચંદજી તરફથી શ્રી અમદાવાદ વાળા શા. લલુભાઈ ધનજી મારફત આ પુસ્તકાલય ખાતે ભેટ દાખલ મળેલ છે.
એ પ્રમાણે જે જે ગ્રહએ એ પુસ્તકાલયની અંદર જે જે પ્રકારે મદદ આપી છે તેમને અમે સંપૂર્ણ રીતે ઉપગાર માનીએ છીએ.

Page #41

(૩૯). હજુ પણ ફંડ ચાલુ છે, માટે ઉદાર દિલના સદુગ્રહસ્થો પાગ્ય સ્થાનકે પોતાની ઉદારતા દર્શાવવાના હેતુથી આવા અગત્યના પુસ્તકાલયના ફંડની અંદર પિતાની શક્તિ પ્રમાણે મદદ આપશે એવી આશા છે.
આ ફંડની અંદર મદદ આપનાર સાહેબનાં મુબારક નામ પુસ્તકાલયના વાર્ષિક હીસાબની અંદર છપાવીને બહાર પાડવામાં આવશે. પાસ સુદ ૧૧ રવીવાર ૧૯૪૧
શ્રી જે. ધ. પ્ર. સભાના મંત્રી.

Page #42

ખબર. નીચે લખેલી ચોપડીઓ શ્રી ભાવનગર જૈન ધર્મી પ્રસારક સભાની ઓફીસમાંથી રોકડી કીંમતે મળશે, ૧ ગુમાવીત સ્તવનાવાળી ભાગ પિલો ૦–૮–૦ ૨ ગુમાવીત રતવનાવાળી ભાગ બીજો ૦–૬–- • ૩ સત્તરભેદી પૂજા (આત્મારામજી કૃત) –૧–• ૪ વિશસ્થાનકની પૂજા » –– પ સમકિત સોઢાર (ટૂંક મતનું ખંડન) છપાય છે૬ દેવદ્રવ્ય (ભાષણ) ૦–૨– •

Page #43
_