Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhanA, mAtra dekhanA hI ho 155 . dekhanA, mAtra dekhanA hI ho . satyanArAyaNa goyanakA bambaI se lagabhaga 50 mIla dUra, pazcima relave para eka choTA-sA sTezana hai-nallA / pAsa meM samudra ke kinAre eka choTA-sA grAma hai-suppaaraa| 2500 varSa pahale yaha suppArakapattana nAmaka bhArata kA atyanta prasiddha aura mahattvapUrNa bandaragAha thaa| una dinoM pattana bandaragAha ko kahate the| __una dinoM suppArakapattana meM eka atyanta vRddha saMnyAsI rahatA thaa| sira para sapheda bAloM kI jaTA, cehare para zveta lambI dAr3hI aura mUche, valkala dhArI kRza zarIra-saMnyAsI kA bar3A hI bhavya vyaktitva thA / usa nagarI ke aneka dhanI-mAnI loga usake bhakta the| saikar3oM nitya darzana karane Ate, caraNa-raja sira para car3hAte, khUba dAna-dakSiNA, vipula khAdya sAmagrI aura auSadhi arpita kara apane Apako dhanya samajhate / bhaktoM dvArA prakaTa kI gayI bhakti aura mahimA ne saMnyAsI ke mana meM yaha vizvAsa paidA kara diyA ki vaha arhat avasthA ko prApta ho gayA hai| jIvanmukta ho, bhavabandhanoM se chUTa gayA hai| eka dina kisI hitaiSI ne bar3e prema se samajhAyA 'vaha abhI arhat nahIM huA aura na hI arhat hone ke mArga para hI hai|' yaha suna use sadamA pahu~cA, para vivekazIla hone se cintana karane para use pratIta huA ki usa para aba taka vikAroM kA prabhAva hai, to vaha arhat yA jIvanmukta kaise ho sakatA hai / ekAgratA ke abhyAsa ke bAvajUda usakI vicAradhArA sarvathA vikArarahita nahIM ho paayii| usane prazna kiyA-kyA isa saMsAra meM koI aisA vyakti hai jisakA citta vikAroM se pUrNatayA mukta ho gayA hai ? jo arhat ho gayA hai ?' / uttara milA-'hA~, avazya hai| uttara bhArata ke kapilavastu kA rAjakumAra siddhArtha gautama jo satya kI khoja meM ghara se nikala par3A aura varSoM kI khoja ke bAda citta ke samasta vikAroM se mukta hone kI vidhi usane khoja nikAlI aura svayaM abhyAsa se arhat avasthA prApta kara lI hai| vaha svayaM buddha hai| ve isa samaya jetavana meM haiN| unhoMne jisa vidhi se duHkhoM se mukti pAyI usako karuNacitta se, binA bhedabhAva ke sabako sikhAte haiN|' ___saMnyAsI ne sunA to usake mana meM vicAroM kA Andolana uTha khar3A huaa| mujhe ghara chor3a mukta hone ke lie saMnyAsI hue kaI varSa bIta gaye / parantu aba taka aisA to nahIM huaa| bAharI veza-bhUSA, karmakANDa aura tyAga-tapasyA se mAna-sammAna, gaurava-garimA, pUjA-pratiSThA to prApta ho rahI hai, para una becAroM ko merI mana kI sthiti kA kyA ptaa| ve to mere bAhya rUpa ko hI dekha rahe haiN| para mujhe isa jhUThe mAna-sammAna se kyA lAbha ? jisa lakSya ke lie ghara chor3A thA vaha to prApta huA hI nhiiN| citta vizuddha aura vimukta nahIM huaa| yaha to mAnava-jIvana meM hI sambhava hai aura merI avasthA bhI vRddha hai, zeSa jIvana alpa rahA hai| usake mana meM saMkalpa jagA-'jisa vidhi se tathAgata ne mukti pAyI use prApta kruuN|' usake mana meM navajIvana kA saMcAra huaa| jIrNa zarIra meM yuvakoM-sI sphati jagI aura tatkAla zrAvastI kI ora cala pdd'aa| tathAgata ke darzana aura citta-vizuddhi kI vidyA sIkhane kI abhilASA ne saMnyAsI ke mana meM adamya utsAha bhara diyaa| zrAvastI kI lambI yAtrA se use thakAna mahasUsa nahIM huii| zrAvastI ke jetavana vihAra meM pahuMcA to mAlUma huA ki buddha to bhikSA ke lie zahara meM gaye haiM / vihAravAsiyoM ne kahA ki kucha dera vizrAma kara lo, taba taka tathAgata lauTa aayeNge|
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 156 zrI puSkaramuni abhinandana grantha : navama khaNDa parivrAjaka ne zrAvastI kI ora prayANa kiyaa| kucha dUra calane para usane dhIra-gambhIra, saumya, zAnta mudrA, karuNAyukta nayana, saMyama aura zAnti kI AbhA vAle buddha ko dekhA to zraddhAvibhora hokara caraNoM meM mastaka rakhakara kahA- bhaMte, mujhe zuddhadharma kI sAdhanA sikhAie, jisase merA sthAyI hita-sUkha sadhe / ' 'sAdhanA sikhAne kA yaha anukUla samaya nahIM hai, saMnyAsI ? vihAra lauTakara avazya sikhaayeNge|' tathAgata ne khaa| bhante ! jindagI kA kyA bharosA ? na merI, na ApakI / isa samaya merI zraddhA sajIva hai, abhI dharmadezanA diijie|' saMnyAsI kA Agraha dekhakara buddha ne eka ora rukakara dharmopadeza diyA, sAdhanA sikhaayii| kahA-'viTThamatta bhavissati, suttamatta bhavissati' dekhanA, mAtra dekhanA hI ho; sunanA, mAtra sunanA hI ho / isa prakAra sUMghane meM mAtra sUMghanA hI ho; cakhanA, mAtra cakhanA hI ho; sparza, mAtra sparza ho aura jAnanA, mAtra jAnanA hI ho| jijJAsU aura samajhadAra saMnyAsI ne isa saMkSipta upadeza ko ThIka se smjhaa| A~kha, kAna, nAka, jIbha, tvacA aura mana ina chaH hI indriya-dvAroM meM se jisa kSaNa jisa kisI dvAra para jisa kisI viSaya kA yAnI rUpa, zabda, gandha, rasa, sparza, saMsparza ho usa samaya kevala usI kI jAnakArI ho aura kevala jAnakArI mAtra hI raha jAya / jisa kSaNa jo ho rahA hai, usI kSaNa vahI jAne / dekhanA mAtra dekhanA, sunanA mAtra sunanA, sUMghanA mAtra saMghanA, cakhanA mAtra cakhanA, chUnA mAtra chUnA, socanA mAtra socanA, kevala jAnakAra hI raha jAya / usakI koI pratikriyA na hone de| satata abhyAsa dvArA Tukar3e-Tukar3e karake kAla ke usa choTe se choTe hisse taka jA pahu~ce jise cittakSaNa kahate haiN| dekheMge ki isa nanheM se cittakSaNa meM eka sAtha do ghaTanA nahIM ghtttiiN| parantu kAladhArA atyanta tIvragati se pravAhita hotI rahatI hai jisase ki eka-eka kSaNa ko aura usa eka-eka kSaNa meM ghaTane vAlI ghaTanA ko hama alaga-alaga karake jAnane kI kSamatA kho baiThe haiN| teja calane vAle calacitra kI taraha jIvanadhArA ko gatizIla dekhane ke itane AdI ho gaye haiM ki philmarIla ke eka-eka citra ko alaga-alaga dekha hI nahIM paate| isI se dRSTibhrama hotA hai, marIcikA panapatI hai / isI se pUrvApara sambandha jur3atA hai aura rAga-dveSa tathA moha-mUr3hatA kA prapaMca bar3hatA hai| cha: indriya-dvAroM meM se jisa kisI para jisa kSaNa jo ghaTanA ghaTI use kevala jAnakara hI nahIM raha jAte balki turanta hI 'saMjJA' dvArA pahacAnate haiN| 'saMjJA' cetanA kA vaha hissA hai jo pUrva anubhUtiyoM ke bala para pahacAnane kA kAma karatI hai| 'saMjJA' dvArA pahacAnate hI prapaMca kA Arambha hotA hai / kSaNa chUTa jAtA hai aura atIta meM bhramaNa karane lagate haiM / aisI yA isase milatI-julatI anubhUti pahale huI thI aura huI thI to acchI lagI thI yA burii| isa prakAra mUlyAMkana hote hI prapaMca aura Age bar3hatA hai| cetanA kA vaha hissA jise 'saMskAra' kahate haiM vaha tvarita kAma karane lagatA hai| usakA kAma hai pratikriyA karanA / isa kSaNa kA dekhanA, sunanA, sUMghanA, cakhanA, chUnA aura socanA acchA lagA to rAga kI aura burA lagA to dveSa kI pratikriyA Arambha ho jAtI hai| mana bhaviSya kI kalpanA karane lagatA hai-aisA ho aura aisA na ho| bhUtakAla kI yAda aura bhaviSya kI kAmanA-kalpanA se citta para rAga-dveSa kI vicAradhArA calane lagatI hai| yadi jisa kSaNa meM jo dekhanA Adi hotA hai, use kevala dekhanA Adi hI jAnakara ruka jAya to na Arambha hotA hai aura na prapaMca hI bar3hatA hai| anArambhI hI prapaMcamukta hotA hai| __sAdhaka dhyAnapUrvaka dekhatA hai ki zarIra kI pA~ca indriyoM kI yaha sparza-saMghAta kI anubhUti jitanI bAra aura jitane samaya taka hotI hai usase mana para kahIM adhika hotI hai| dekhane, sunane, saMghane, cakhane aura chune kI apekSA socane kA kAma anantagunA adhika hotA hai| jo ghaTanA mana para ghaTatI hai usakI pratikriyA to mana para hotI hI hai kintu pA~ca indriyoM meM se kisI para bhI ghaTe to usakA prabhAva bhI mana para hotA hai| sArA prapaMca bar3hAva-phailAva mana se hI hotA hai| kyoMki Arambha mana se hotA hai| jaba taka hama jIvita haiM, aura tana-mana ke Ayatana (khir3akI-daravAje) khule haiM taba taka hara kSaNa kisI na kisI Ayatana se kucha na kucha praveza hotA hI rahatA hai aura use lekara yaha pAgala mana rAga-dveSa Arambha kara prapaMca banAtA hI rahatA hai| aisI avasthA meM citta-vizuddhi, citta-vimukti kaise ho? kSaNa-kSaNa ke Tukar3e-Tukar3e kara unheM alaga-alaga nahIM jAnane se vartamAna ko atIta aura anAgata se jor3ate rahate haiN| isase aura kaThinAI paidA hotI hai| bhAvanAoM ke tAratamya meM ahaMbhAva, asmitAbhAva aura Atma-bhAva kA avirala-avirala sUtra piroyA huA AbhAsita hotA hai| isI se 'maiM' kA astitva ubharatA hai / dhIre-dhIre yaha 'maiM' kI pratIti 'maiM hU~' meM parivartita hokara dRDhamUla bana jAtI hai| yaha 'maiM hU~' jisane bacapana se aba taka anubhUtiyAM kI aura
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekhanA, mAtra dekhanA hI ho 157 00 0 'maiM hU~' aisI anubhUtiyA~ bhaviSya meM kregaa| 'maiM hU~' kA yaha bhrama isa astitvahIna 'maiM' ke prati AsaktiyA~ paidA karatA hai jo rAga-dveSa kI agni ko aura adhika prajvalita karatA hai| yaha 'maiM hU~' hI avidyA hai| rAgadveSa aura rAgadveSa ko mohamUr3hatA hI 'maiM hU~' ko balavAna banAtI hai| sAdhaka apane satata abhyAsa dvArA philma kI rIla ke Tukar3e-Tukar3e kara letA hai to 'maiM hU~' kA bhrama TUTatA hai| 'maiM hU~' phira 'maiM hai' meM parivartita hotA hai aura 'maiM hai' bhI kevala loka vyavahAra ke lie raha jAtA hai| isameM 'maiM' ke alaga-thalaga vyaktitva kI bhrAnti dUra hotI hai| eka-eka kSaNa kA apane Apa meM alaga-alaga sAkSAtkAra hone lagatA hai| bhrama TUTakara vastusthiti spaSTa hotI hai| prajJA jAgatI hai| avidyA kA sArA kleza dUra hotA hai / rAga-dveSa kI nayI gA~The ba~dhanI banda hotI haiM aura purAnI khulane lagatI haiN| taba dekhane meM 'maiM dekhatA hU~' kA bhrama dUra hotA hai / dekhane meM mAtra dekhanA hI raha jAtA hai| jaise dekhane meM mAtra dekhanA, vaise hI sunane meM mAtra sunanA, sUMghane meM mAtra sUMghanA, cakhane meM mAtra cakhanA, chUne meM mAtra chUnA raha jAtA hai aura jAnane meM mAtra jAnanA raha jAtA hai| 'kara rahA hU~' yA 'bhoga rahA hU~' kI jagaha 'ho rahA' kI saccAI prakaTa hotI hai / ahaMbhAva ahaMkAravihInatA meM pratiSThita hotA hai / AtmabhAva anAtmabhAva meM badalatA hai| aba taka kevala saiddhAntika stara para sAdhaka yaha mAnakara calatA thA ki yaha kAyA aura AtmA merI nahIM hai kintu yaha mahaja mAnane kI bAta na rahakara svAnubhUtiyoM ke bala para isa saccAI ko svayaM jAna letA hai aura use spaSTa ho jAtA hai ki ina indriyoM kI anubhUtiyoM meM bhI kisI 'maiM' kA astitva nahIM hai| na yaha aindriya anubhUtiyA~ kisI 'maiM' ko dhAraNa kiye hue haiM aura na koI 'maiM' ina indriyoM ko dhAraNa kiye hue hai| tathAgata ne yahI bAta saMnyAsI ko samajhAte hue kahA thA 'jaba tumheM diDhe viTThamattaM bhavissati, dekhane mAtra dekhanA mAtra hone lage 'taM to tvaM na tena' yAnI isa dekhane-sunane Adi ke kAraNa tuma ho yaha bhrAnti dUra hogI aura tabhI 'tato tvaM na tatya' yAnI isa dekhane, sunane meM tuma ho yaha bhrama mittegaa| aisI ahaMzUnya sthiti ke prApta hote hI lokottara nirvANa kA sAkSAtkAra hogA / 'esavanto dukkhasA' yahI duHkhoM kA anta hai| isa upadeza ko saMnyAsI kevala samajhakara hI nahIM raha gayA, balki use jIvana meM apanAne lgaa| jise apanI mRtyu samIpa dikhAyI de, vaha pramAda kaise kara sakatA hai| vaha ekAnta meM baiThakara antarmukha huA aura avirala citta kI dhArA ke Tukar3e-Tukar3e kara pratyeka kSaNa ko jaisA hai vaisA dekhane lgaa| dekhate-dekhate hI asmitA dUra huI, pUrvasaMskAroM se chuTakArA milA, citta anAsakta banA, AsravoM se mukta ho gayA, parama nirvANa pada kA sAkSAtkAra ho gyaa| saMnyAsI kRtakRtya ho gyaa| alpa bacA jIvana saphala ho gyaa| - tathAgata buddha bhikSA lekara lauTe to usakI jIvana-lIlA pUrI ho cukI thii| bhikSuoM ne usakI gati ke viSaya meM pUchA to unhoMne kahA-vaha saba gatiyoM se pare gatimukta ho gyaa| parinirvANa ko prApta ho gayA hai| usa samaya unake mukha se yaha bola nikala par3e yattha Apo ca paThavo, tejo vAyo na gAdhati / na tattha sukkA jotanti Adicyo na ppkaastii|| . ta tattha caMdimA bhAti tamo tattha na nijati / yadA ca attanAve di muni mone na brAhmaNo / atha rUpA ca sukha-dukkhA yayucyati // jahA~ na pRthvI, na jala, na agni aura na vAyu kA hI praveza hai| jahA~ na zukra kI jyoti hai, na sUrya kA prakAza hai, na candramA kA ujAlA hai aura jahA~ Aloka kA abhAva bhI nahIM hai| koI brAhmaNa muni mauna-patha para calakara ise svayaM jAna letA hai to sAre rUpa aura lokoM se pAra calA jAtA hai / sukha-duHkhoM ke dvandoM se mukti pA letA hai|