Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ cintana ke vividha AyAma' - AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja yogAmRta zuddha paramAtmA hamAre bhItara anAdi kAla se nivAsa karatA hai| ekAgratA se dhyAna karane para vaha siddha paramAtmA apane andara milegA, anya jar3a rUpa paradravya meM nahIM / D yaha saMsArI AtmA paradravya ke sambandha se jaba chUTatA hai, usI samaya siddha kSetra meM jAkara virAjamAna ho jAtA hai / mukta AtmA ananta jJAna, ananta darzana svarUpa se yukta ananta atIndriya sukha ko bhogatA hai| zuddha cetanA ke pragaTa hone se yaha jIva trikAla - vartI samasta padArthoM ko eka hI samaya meM pratyakSa jAna letA hai / siddha bhagavAn janma, jarA, maraNa se rahita haiN| karmoM se chUTa gae haiN| sarva vyApAra va cAra gati meM jAne-Ane ke prapaMca se zUnya haiN| malarahita niraMjana haiN| upamArahita haiN| ATha parama guNa sahita haiN| ananta guNoM ke pAtra haiM / parAvalambana se rahita haiN| acchedya haiN| abhedya haiN| Anandamaya paramAtmA haiM / [ anAdi kAla se yaha AtmA bAhya vastu meM ramaNa karate hue vividha viSaya kaSAya ke AdhIna hotA huA aneka prakAra ke kaSTa uThAtA A rahA hai| zarIra Adi bAhya padArthoM meM isa jIva ko sukha aura zAnti milatI hai| bAhya vastu meM hI sukha mAnakara sAMsArika prANI apanA jIvana bitA rahA hai| saMsAra meM vaha aneka vastuoM kA paricaya karatA AyA; parantu zuddha samyagjJAna, darzana, cAritra, jo nija svabhAva hai, usa svabhAva kA bilkula bhI usa jIva ko paricaya nahIM huaa| yaha nijI svarUpa sampUrNa vastuoM se bhinna hai, nirvikAra hai, nirmala hai, zuddha hai, aneka guNoM se paripUrNa hai| itanA hone para bhI yaha jIva isakI ora dRSTi na rakhate hue bAhya padArtha meM dRSTi DAlakara, usI ko apanA mAna kara usameM ramaNa kara rahA hai| adhyAtma tattva ko jAnane se, manana karane se tathA rucipUrvaka grahaNa karane se karmoM kA nAza hotA hai / [ pUrvabaddha karmoM kA tapa dvArA dUra hote jAnA nirjarA aura saba karmoM kA abhAva honA mokSa kahalAtA hai / jaba taka Atma-tattva ko jAnakara usake prati ruci na hogI taba taka usase bhinna padArthoM ko AtmA se alaga nahIM kara sakate / isIlie isa tattva ko bhalI prakAra jAnane ke lie sadguru ke samAdhAna kI AvazyakatA hai| D AtmA ke azubha pariNAmoM se samasta pApa-bandha hotA hai| zubha pariNAmoM se zubha karma-bandha hotA hai, rAga-dveSa rahita zuddha bhAvoM se mokSa hotA hai / jisa prakAra cAroM dizAoM meM phailA huA andhakAra sUrya kI kiraNoM se vilIna ho jAtA hai, usI prakAra niSkaSAya zAnta mana evaM ekAgra citta se Atma-tattva kA cintana karane se sampUrNa karma-samUha naSTa ho jAte haiN| D apane Atma-citavana ko piMDastha dhyAna kahate haiM; samasta cittasvarUpa ke citavana karane ko rUpastha dhyAna kahate haiM; karma mala se rahita paramAtmA ke citavana karane ko rUpAtIta dhyAna kahate haiN| sphaTika maNi ke pAtra meM svabhAva se prakAzita hone vAlI candramA kI jyoti ke samAna apane hRdaya kamala meM camakane vAle sacce AtmarUpa ko apane hRdaya meM dekhanA yA usI kA dhyAna karanA piMDastha dhyAna kahalAtA hai / dvAdaza gaNoM se yukta samavazaraNa meM virAjamAna hokara bAraha karor3a sUryoM ke prakAza se bhI adhika zarIra kI kAMti se suzobhita hone vAle arahanta paramAtmA ke svarUpa ko apane mana meM sthira karake cintana karanA rUpastha dhyAna hai| sahaja sukha, sahaja jJAna, sahaja hI hone vAle Atma-darzana ko mana meM sthira kara sahaja prema rUpa se apane bhItara Apa hI sthira hokara apane AtmA kA dhyAna karanA - yahI sampUrNa pApa ko nAza karane vAlA rUpAtIta dhyAna hai / 5 paMca parameSThiyoM kA NamokAra mantra anantAnanta janmoM meM upArjana kie hue sampUrNa pApoM kA nAza karane vAlA hai aura 1. AcArya ratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja ke vibhinna granthoM meM se DaoN0 vINA guptA tathA ku0 rekhA goyala dvArA saMkalita / amRta-kaNa 51
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anta meM mokSa gati arthAt paMcama gati ko prApta karAne vAlA hai / jo bhavya jIva sadA sadbhakti se isa paMca parameSThI ke maMtra kA japa karata haiM, unakI samasta Apatti, saMsAra ke saMtApa tathA pApa naSTa ho jAte haiM aura unheM mokSa kI prApti hotI hai| jo vyakti uTate hue, girate hue, calate hue, pRthvI tala para leTe hue, sote hue, ha~sate hue, vana-mArga meM calate, ghara meM rahate, koI bhI kArya karate hue, paga-paga para sadA NamokAra maMtra kA smaraNa karatA hai, usakI icchAeM pUrNa hotI haiM / NamokAra maMtra japane se yuddha, samudra, gajarAja, sarpa, siMha, bhayAnaka roga, agni, zatru, bandhana (jela) Adi kA tathA cora, duSTa graha, rAkSasa, cuDaila kA bhaya dUra ho jAtA hai| jo manuSya hiMsA, asatya bhASaNa, corI, para-strI-sevana tathA lokanidita anya pApa karmoM meM tatpara rahatA ho vaha bhI yadi nirantara NamokAra mantra kA smaraNa karatA rahe to kukarmoM se upAjita apanI naraka Adi durgati ko badalakara marane para deva gati ko prApta karatA hai| yaha NamokAra mantra aisA mahattvazAlI hai jisake prabhAva se aisI koI cIja nahIM jo zubha na ho sake / manuSya ko duHkha meM, sukha meM, bhayAnaka sthAna meM, mArga meM, vana meM, yuddha meM paga-paga para paca namaskAra mantra kA pATha karanA caahie| he Atman ! isa manuSya bhava se cyuta hone ke bAda tujhe aneka prakAra kA duHkha bhoganA pdd'egaa| isalie tujhe yaha jo nararatna milA hai use pAkara yadi tU vivekapUrvaka apane sAdhana meM lagA rahegA to tujhe Age Atma-zAnti dene vAlI sAmagrI apane andara hI prApta hogii| isalie dharma kI ArAdhanA kara jisase AtmA ko duHkha dene vAlA mAyA kA phera miTa jAe / jaba taka tU kAyA-mAyA ke jhaMjhaTa meM rahegA, taba taka duHkhI hI rhegaa| mana ko zubha kArya meM lagAne kA prayatla kara kyoMki zubha kArya karane ke lie isa samaya zubha avasara hai / prApta kiye hue nara-ratna ko vRthA gaMvAnA ThIka nahIM hai / tere bhAgya ke udaya se satya upAya batalAne vAle sadaguru tujhe mile hue haiM / citA Adi se chuTakArA pAne ke lie sadguru tujhe jagA rahe haiM / isa lakSya se upayogapUrvaka tU sadguru kA upadeza suna / tU para-vastu ke lie jitanA parizrama karatA hai aura peTa bhara anna bhI nahIM khAtA, yadi utanA zrama apane Atma-sAdhana meM thor3I dera taka karatA rahe to terA cintA-jAla naSTa ho jAegA aura tujhe AtmasvarUpa ko pahacAna ho jaaegii| jaba taka viSaya-vAsanA kA saMga nahIM chUTegA taba taka tujhe nijAtma-sukha kI prApti nahIM ho sktii| sadguru kahate haiM ki he Atman ! ThIka vicAra kara le ki maiM kauna hUM ? merA svarUpa kyA hai ? merA kartavya kyA hai ? isa mAnava bhava ko prApta karake mujhe kyA karanA hai ? kyoM ki ThIka vicAra karane kI buddhi isa mAnava paryAya meM hI hai| 0 Atmika guNoM meM prema rakhane se vyAdhi dUra bhAgatI hai / ananta guNa prakaTa hote haiM / isa prakAra kA vicAra-viveka jisa prANI ke andara nahIM AtA, usako Atma-tattva kA jJAna kahAM se A sakatA hai ? he bhavya prANI ! tU anAdikAla se paravastu ke vyAsaMga meM par3akara apane Atma-kalyANa se vaMcita rahA / yadi tU sampUrNa vyAsaMga ko chor3akara apane Atma-gasaMga meM rata hokara apane ko apane andara anveSaNa karegA to tujhe apane andara hI apanI prApti hogii| he jIva ! aba tU isa vyAsaMga ko chor3akara apane Apako dekha / tujhe apane andara hI akhaNDa sukha aura zAnti milegii| jaba taka yaha bhavya mAnava prANI bhagavAn jinezvara dvArA kahe hue tattva kA rucipUrvaka abhyAsa karake usa para zraddhA nahIM rakhatA, taba taka yaha saMsAra rUpI samudra ko pAra nahIM kara sktaa| he jIva ! jaba taka terI pITha kI haDDI na jhuke, jaba taka terI A~khoM kI rozanI na jAe, A~khoM se acchI taraha dIkhatA rahe, hAtha meM DaMDA na Ae, taba taka tU apane andara ko ThIka samajha kara Atma-cintana kr| vRddhAvasthA meM sAmAnyata: citta kI sthiratA na hone ke kAraNa terA zuddhAtmA honA atyanta kaThina hai| isalie vRddha avasthA prApta karane se pahale Atma-svarUpa kA cintana karanA tere lie atyanta ucita hai| 0 isa zarIra meM sthita paMcendriyoM kI viSaya-vAsanAoM meM Asakta hokara ananta duHkha uThAte hue saMsAra dIrgha kAla se paribhramaNa kara rahA hai| isalie he Atman ! tere zarIra meM jaba taka vRddhAvasthA ne praveza nahIM kiyA taba taka tujhe apanA Atmahita kara lenA yogya hai / tU ekAgra hokara apane andara vicAra kara / tere andara na para-vastu hai, na rAga hai, na moha hai, na AtmA meM AtmA se bhinna para-vikAra hai| jisa zarIra ke lie tU anAdi kAla se janma-maraNa karatA A rahA hai, yadi vicAra karake dekhA jAe to yaha zarIra kSaNika aura azAzvata hai| 0 manuSya kA jIvana cintA aura duHkhoM kA jIvana hai| pratyeka manuSya dina-rAta duHkhoM kA anubhava karatA hai| una duHkhoM . kI na koI sImA hai, na koI anta hai| 12 AcAryaratna zrI vezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana graMtha
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo kuTumba se chUTA to nahIM chUTA, bhAva se chUTA to chUTA / jo sAdhu bhAva se mukta ho gayA usako mukti mila gii| strI, kuTumba, mitra Adi se mukta hone se usako mukta nahIM kahA jA sktaa| isalie aisA samajhakara tU Abhyatara vAsanA ko chor3a / bhavya jIva ko kevala bahiraga se hI nahIM, apitu dravya aura bhAva donoM se mukta honA caahie| mokSa kI prApti tabhI ho sakatI hai| 0 he Atman ! calate samaya, bolate samaya, sote samaya, khAte samaya, vyavahAra karate samaya yA anya kisI hAlata meM kyoM na ho, prati dina apane se Apako dekho tathA cintavana kro| isa prakAra cintavana karane se tumhArI koI hAni nahIM hai| isake dvArA mokSa kI prApti zIghra hogI / samyak darzana jJAna cAritra, jo AtmA kA dharma hai, vahI apanA svarUpa hai| jaba taka usakI zaraNa meM nahIM jAoge taba taka isa jIva kI koI rakSA karane vAlA nahIM hai, sukha aura zAnti ko dene vAlA nahIM hai| 0 ina nazvara vastuoM ke lie manuSya ghora prayatna karatA rahatA hai| phira bhI ye vastue manuSya kI sarvadA sahacara nahIM hotii| sarvadA sahacara hai to ekamAtra dharma hI hai jo kabhI bhI sAtha nahIM chor3atA arthAt paraloka jAne ke samaya manuSyoM kA ekamAtra sakhA dharma hI hai| ataH jJAnI jIva ko dharma se alaga kabhI nahIM honA caahie| isa saMsAra meM dharma ke sivAya aura kisI se bhI sukha aura zAnti Aja taka nahIM milii| 0 jo siddha jyoti sUkSma bhI hai, syUla bhI hai, zUnya bhI hai, paripUrNa bhI hai, utpAda-vinAzazAlI hai, nitya bhI hai, sadbhAvarUpa bhI hai aura abhAvarUpa bhI hai, eka bhI hai, aneka bhI hai, eso dRr3ha pratIti ko prApta huI vaha amUrtika, cetana, sukha svarUpa siddha jyoti kisI birale hI yogI puruSa ke dvArA dekhI jAtI hai / mithyAtva rAgAdika ke chor3ane se nija zuddhAtma dravya ke yathArtha jJAna meM jinakA citta pariNata ho gayA hai, aise jJAniyoM ko zuddhabuddha parama svabhAva paramAtmA ko chor3a kara dUsarI koI bhI vastu sundara nahIM dikhtii| isalie unakA mana kabhI viSaya-vAsanA meM nahIM ramatA / 0 karmoM se mokSa tabhI ho sakatA hai jaba zarIra se mamatA dUra ho / apanI AtmA ke prati gAr3ha zraddhAn hokara, AtmA ko sAMsArika viSayoM se usI prakAra khIMca liyA jAye jisa prakAra vRkSa ko jar3a sameta jamIna se ukhAr3akara khIMca liyA jAtA hai / jaba taka tumhAre bhAvoM meM karma kI jar3a moha khIcane kI zakti nahIM hogI taba taka bAhya tapasyA se karma kI nirjarA na hogI aura AtmA kA anubhava nahIM hogaa| parISahoM kI tIvra vedanA se dukhita hokara jisa samaya tU parama upazama bhAvanA karegA usa samaya Adhe kSaNa meM tere samasta azubha karma naSTa ho jaayeNge| 0 jo puruSa parISaha subhaToM se bhayabhIta hokara cAritra rUpI saMgrAma bhUmi ko chor3akara bhAgate haiM ve sasAra meM hAsya ke pAtra banate haiM aura aneka prakAra ke duHkhoM kA unheM sAmanA karanA par3atA hai / jo puruSa saMsAra se bhaya karane vAle haiM aura saMsAra ke duHkhoM ko bhoganA nahIM cAhate, unheM cAhie ki ve cAritra ko prApta hokara parISahoM ke bhaya se vimukha na hoM, kintu parISahoM rUpI subhaToM kI kaThina mAra jhelate hue bhI bar3hate cale jAeM / akhaNDa avinAzI mokSa rAjya ko pAkara kIti kA upArjana kareM evaM samasta prakAra ke duHkhoM se chuutte| Dhe yogI ! tU jisa zarIra ko dhAraNa kiye hue hai, usa zarIra meM yaha AtmA sujJAna, sudarzana, sukha aura zakti rUpa se yukta hai| yaha AtmA nirAkAra hai, kintu sAkAra zarIra meM raha rahI hai / yaha manuSya-jIvana prApta honA atyanta durlabha hai / jJAnI loga ajJAna meM phaMsa kara kAla ke eka kSaNa ko bhI vyartha nahIM karate / samyak darzana, samyak jJAna aura samyak cAritra svarUpa sva-samaya hai aura usase bhinna jitanA bhI para hai vaha saba para-samaya hai / aisA vicAra karake ki sva-samaya hI merA Atma-svarUpa hai jo use prApta karane kA prayatna karatA hai vaha bhavyajJAnI jIva Atma-tattva ko upAdeya samajha kara apane ko Apa prApta hotA hai| 0 jitanA-jitanA Apa apane andara rata hokara bhAvanA kareMge utanA-utanA hI Atma-sukha ko prApta hoNge| paravastu kA Azraya karane vAle kabhI Atma-sukha kI prApti nahIM kara sakate / bAhya viSaya-vAsanA meM phaMsakara apane AtmA se vaMcita raha kara tU apane manuSya-janma ko vyartha hI mata kho| 0 jIva kA svabhAva jJAna hai / jIvoM ko jitane bhI duHkha, udvega, kSobha hote dIkhate haiM ve saba rAgadveSa ke vaza meM hone se va ajJAna ke rahane se hI haiN| isI prakAra jahAM-jahAM para rAgadveSa kI kamI va jJAna kI vRddhi dIkha par3atI hai vahAM-vahAM para sukha-zAnti va anudvega dekhane meM AtA hai / para-vastu ko tyAge binA sukha aura zAnti nahIM miltii| amRta-kaNa 83
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ DvivekI jana ekAgra hokara sampUrNa para-padArtha ko tyAga karake jaba AtmA meM lIna hotA hai taba vaha apane andara AtmA . kA anubhava karake usI meM rata hokara akhaNDa avinAzI sukha kI prApti karatA hai| AtmA eka dina meM dIkhane vAlA nahIM hai| krama-krama se hI dIkhegA / AtmA kabhI-kabhI aneka candramAoM aura sUryoM ke prakAza ke samAna ujjvala hokara dikhAI detA hai / kabhI-kabhI caMcalatA Ane para manda dikhAI detA hai, phira sthiratA Ane para prakAzamAna dikhAI detA hai / he yogI ! dhyAna ke samaya jo prakAza dIkhatA hai vaha zrutajJAna hai, sudarzana hai, ratnatraya hai| jisa samaya karma jharane lagatA hai taba Atma-sukha kI vRddhi hotI hai| 0 jisa samaya AtmA apane nija svarUpa meM rata ho jAtA hai, bAhara kI bola-cAla banda ho jAtI hai| zarIra nahIM calatA hai| koI saMkalpa-vikalpa kI bhAvanA nahIM AtI hai| kaSAya kI bhAvanA banda ho jAtI hai / mana sthira hotA hai taba AtmA ujjvala prakAzamAna dikhAI detI hai| yogiyoM ko cAhiye ki ve avidyA rUpI prabala zatru se baceM tathA kalyANakArI parama pavitra adhyAtma-vidyA rUpI sUrya hRdaya se svIkAra kareM / avidyA hI cetana tathA acetana tathA sUkSma padArtha meM zaMkA karA detI hai| 0 jaba taka mana, vacana, kAma aura indriyA~ vaza meM na hoMgI taba taka kabhI svAdhyAya nahIM ho sktaa| binA svAdhyAya ke karmoM kA kSaya aura anupama mokSa kA prApta honA asambhava hai| kevala jJAna prApta ho jAne ke bAda tInoM lokoM ke samasta prANiyoM ko samajhAne yogya nirakSara divya dhvani hone lagegI jisase vizva kalyANakArI mahAdharmopadeza ke prabhAva se samasta prANiyoM ko sva-para kA amita jJAna-lAbha hogA / jo sva-para-jJAna karake apanA kalyANa karanA cAhatA hai use hamezA sacce jJAna kI prApti ke lie svAdhyAya se apane ajJAna ko dUra karanA caahie| DjJAnI ke hRdaya-sthAna meM jo jJAna rUpI dIpaka prakAzamAna hai, vaha utkRSTa prakAza hai| vAyu Adi koI bhI dravya usakA vinAza nahIM kara sakatA / sUrya-prakAza to AkAza meM megha-mAlAoM se AcchAdita ho jAtA hai, parantu jJAna-sUrya sadaiva prakAzamAna rahatA hai| he prANiyo ! tumako sukha aura zAnti cAhie to moha-nidrA ko tyAga kara jAgrata ho jaao| agara mRtyu kA bhaya nahIM cAhate ho aura janma-maraNa meM par3anA nahIM cAhate ho to tuma Atma-sukha kI prApti kA prayatna kro| Ayu kA koI bharosA nahIM hai| 0 moharUpI kardama ke kSINa hone para tathA rAgAdika pariNAmoM ke prazAnta hone para yogIgaNa apane meM hI paramAtmA ke svarUpa kA avalokana karate haiM / he Atman ! apane mana ko saMkleza, bhrAnti aura rAgAdika vikAroM se rahita karake apane mana ko vazIbhUta kara tathA vastu ke yathArtha rUpa kA avalokana kara / 0 paramAtmA tumhAre zarIra meM pA~va ke aMgula se lekara mastiSka taka sampUrNa avayavoM meM tela meM tila kI bhAMti ramA rahatA hai| vaha jJAna svarUpa aura samyak cAritra rUpa atyanta tejasvI prakAza svarUpa hai / vaha punaH maMgala svarUpa, atizaya yukta, kaSAya rahita hokara apane svarUpa ko prApta hotA hai| - jaba taka saMsAra kI sAra tathA asAra vastu ko vicAra kara nahIM dekhoge taba taka Atma-sAdhana kI sAmagrI prApta hone para bhI Atma-siddhi prApta nahIM kara skte| isalie sabase pahale jisa vastu ko prApta karanA hai usake kAraNa ko ThIka samajha lo| binA kAraNa samajhe sAdhana bhI nirarthaka ho jAte haiN| 0 isa zarIra ke sAtha samyagdarzana sahita saMyama aura cAritra kI jarUrata hai| cAritra dhAraNa kiye binA aura antaraMga bAhya tapa ke sAdhana ke binA karma haTegA nahIM / zArIrika zakti kevala bAhya zatru kA nAza karatI hai, kintu antaraMga kaSAya zatru kA nAza karane meM asamartha hai| agara isa zarIra ke sAtha saMyama ho to vaha antaraMga va bAhya zatru donoM kA nAza kara detI hai| 0 zarIra aura AtmA meM rahane vAle bheda ko samajhakara yaha mUrkha jIva atyanta kaThina tapa karake zarIra ko sukhA detA hai| parantu AtmA meM anAdikAla se cipake hue karma kA nAza karane kI bhAvanA usameM nahIM hotI / kevala bAhya tapa ko hI karma kI nirjarA kA kAraNa samajhatA hai / AtmA kA bheda-bhedaka jJAna aura bahiraMga-antaraMga donoM milakara tapasyA ho to AtmA meM cipakA huA karma naSTa ho jAtA hai| he ajJAnI jIva ! anAdikAla se bAhya vastu kA bhogI hokara tU aneka prakAra ke duHkha bhoga rahA hai| aba to ceta / 54 AcAryaratna zrI vezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana anya
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa taraha tU janma-maraNa kaba taka karegA / apane mana meM sthira hokara soca to|| C apane AtmA meM rata hokara yathArtha rUpa kA anubhava karo / yahI samyak zraddhAn hai / AtmA kA jAnanA samyak jJAna hai| apane AtmA kA AcaraNa karanA, rAgadveSa meM pariNata na honA, apane AtmA meM ramaNa honA usakA nAma cAritraM hai| yahI ratnatraya hai| yahI mokSa mArga hai| OjJAna kI ArAdhanA karane kA yA jJAna meM magna hone kA asalI va upayogI phala yahI hai ki parokSa va alpa zrutajJAna haTa kara sakala pratyakSa kevalajJAna kA lAbha ho / yaha phala avinazvara hai va AtmA ko pavitra va sukhI banAne kA kAraNa hone se stutya hai| zAstroM kA jJAna hone se vastuoM para saccA prakAza par3atA hai aura karma-kalaMka jala jAte haiM / isalie zAstrajJAna eka prakAra kI Aga hai / agni meM par3ane se jaise ratna zuddha hokara camakane lagatA hai vaise hI nirmoha hue bhavya jIva zAstra-jJAna meM magna hokara karmakAlimA ko jalA DAlate haiM aura nirmala hokara karmoM se chUTakara prakAzamAna hote haiN| 3 he nirbuddhi jIva ! apane AtmasvarUpa ko phcaan| yadi tu bAhya indriyajanya viSaya-bhoga ke moha ko tyAga kara apane andara Apa hI rata hokara apane ko dekhegA to tU hI paramAtmA bana jaaegaa| svayaM tU hI mokSa rUpa hai| isalie bhAvaliMgI banakara AtmasvarUpa kA cintana kara / 0 Atma-jJAna rahita tapa karane vAle yogiyoM ko unakI pAMcoM indriyA paMcAgni ke samAna haiM aura adhyAtma sahita hokara tapa karane vAle AtmajJAnI kI pAMcoM indriyA~ paMcaratna ke samAna haiM, aisA samajhanA caahie| AtmajJAna sahita tapa kro| AtmajJAna rahita tapa sadA dIrgha saMsAra aura duHkha kA kAraNa banatA hai / isase tujhe saMsAra meM aneka duHkhoM ko sahana karanA par3egA / a agara asalI mokSa phala kI icchA hai to tujhe lokavyavahAra kI vAMchA chor3anI hI pdd'egii| 0 jo yogI vyavahAra se bAhara jAkara kevala abheda ekarUpa apane AtmA ke svarUpa meM Thahara jAtA hai, usa yogI ko svAtma dhyAna ke bala se koI adbhuta paramAnanda prApta hotA hai| yahI Ananda kA anubhava vIta rAgamayI dhyAna kI agni hai jo nirantara jalatI huI bahuta adhika karmoM ke IMdhana ko jalAtI hai| 0 sabase pahale indriyajanya viSayabhogAdi para-padArtha kA dhyAna chor3akara ekAgratApUrvaka apane andara hI Apako dekha / bAharI cintA ko roka aura nizcinta hokara apane mana kI samasta cintAoM ko chor3akara apane parama pada kA dhyAna kara aura niraMjana deva ko dekh| terI AtmA hI zivarUpa hai| yaha zivarUpa AtmA apane andara hI hai, aisA samajhakara para ko haTA aura svabhAva meM rata ho jaa| ziva kalyANa kA hI nAma hai / ataH kalyANarUpI, jJAna svabhAva, nija zuddhAtmA ko jaano| usake to darzana anubhava se jaisA sukha hotA hai, vaisA sukha paramAtmA ko chor3akara tInoM lokoM meM bhI nahIM hai| o jisa taraha garur3a kA dhyAna karane se sarpa kA viSa utara jAtA hai usI taraha zuddhAtmA kA dhyAna karane se anAdikAla se AtmA ke sAtha lagA huA karmarUpI viSa phaurana naSTa ho jAtA hai aura yaha jIvAtmA zuddha paramAtmA bana jAtA hai / yadi tU rAga aura dveSa donoM kA tyAga karegA to karma nAza hokara tujhe mokSa kI prApti hogii| rAgadveSa donoM kA tyAga karane se yogI janoM kA karma nAza hokara unheM vizuddha niraMjana paramAtma padavI prApta hotI hai| Ojo mahAtmA janma-maraNa se rahita, eka, utkRSTa, zAnta aura saba prakAra ke vizeSaNoM se rahita AtmA ko AtmA ke dvArA jAnakara usI AtmA meM sthira rahatA hai vahI amRta arthAt mokSa ke mArga meM sthita hotA hai| vahIM arahanta, tInoM lokoM kA svAmI, prabhu evaM Izvara kahA jAtA hai| kevalajJAna, kevaladarzana, aura ananta sukha-svarUpa jo vaha utkRSTa teja hai, usake jAna lene para anya kyA nahIM jAnA gayA? usake dekha lene para anya kyA nahIM dekhA gayA? usake suna lene para anya kyA nahIM sunA gayA ? arthAt ekamAtra usake jAna lene para saba kucha jAna liyA gyaa| 0 moha se rahita, apane Atmahita meM lIna tathA uttama caritra se saMyukta jo muni mokSa-prApti ke lie ghara Adi ko chor3a kara tapa karate haiM ve bahuta thor3e haiM / phira jo muni svayaM tapazcaraNa karate hue anya muni ke lie bhI zAstra Adi dekara usakI sahAyatA karate haiM to ve isa saMsAra meM pUrvokta muniyoM kI apekSA aura bhI durlabha haiN| 0jIva dravya svataH siddha hai| isakA Adi nahIM hai| isI prakAra anta bhI nahIM hai / yaha jIva amUrta hai, jJAna, darzana, sukha, amRta-kaNa 4
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIryAdika ananta dharma hai| isalie yaha nAzarahita dravya hai / yaha jIva sAdhAraNa guNa sahita hai aura asAdhAraNa guNa sahita bhI hai| vizva rUpa hai, parantu vizva meM ThaharA nahIM hai / sabase upekSA rakhane vAlA hai to bhI sabako jAnane vAlA hai / D jo AtmA karma se baMdhA huA hai vahI saMsArI hai / sasArI AtmA apane yathArtha svarUpa se rahita hai / AtmA kA svarUpa zuddha jJAna, zuddha darzana, zuddha vIrya Adi ananta guNAtmaka hai| isalie saMsArI AtmA asalI svabhAva kA anumAna nahIM karatA hai / jaba yaha doSa aura AvaraNa mUla AtmA se haTa jAtA hai taba vahI AtmA nija zuddha rUpa kA anubhava karane lagatA hai / jIvana-maraNa meM, lAbha-hAni meM aniSTa vastuoM ke saMyoga meM, iSTa vastuoM ke viyoga meM, zatru aura mitra meM, sukha aura dukha 'Adi meM samabhAva rakhanA hI uttama tapasyA hai| samabhAva hI uttama caritra hai / samabhAva hI zuddhAtmA hai aura samabhAva hI samasta karmoM kA nAza karane vAlA hai| he Atman ! tU saMsAra meM samabhAva ke binA vikAra bhAva ko prApta karake paribhramaNa karatA AyA hai| isalie aba tU para-vastu ke avalamba ko chor3akara apanI AtmA kA hI Azraya grahaNa kara / jaba taka para ke Azrita raheMgA, taba taka tujhe isa zarIra ke sAtha sukha aura zAnti nahIM mila sakatI / parISahoM kI tIvra vedanA se duHkhita jisa samaya tU parama upazama bhAvanA karegA usa samaya ardha kSaNa me tere samasta azubha karma naSTa ho jAyeMge | parISaha rUpI dAvAnala se saMtapta huA jIva jaba nivikalpa ho jJAnarUpI zItala svaccha sarovara meM praveza karatA hai aura svabhAvarUpI jala meM snAna karatA haiM, taba usa samaya ise nirvANa, mokSa dhAma kI prApti hotI hai / Atman ! yahAM sasAra rUpI zatru taba taka hI duHkha da sakatA hai jaba taka tere bhItara jJAnarUpI jyoti ko naSTa karane vAle karmabandha rUpa doSa sthAna prApta kiya haiN| yaha karmabandha rUpa doSa rAga aura dveSa ke nimitta se hotA hai| isalie mokSa sukha kA abhilASI hokara tU sabase pahale yathAzIghra yatnapUrvaka una dASA ko chor3a da / puNya karma kA udaya jaba taka rahatA hai tabhI taka viSaya bhoga Tikate haiM, nahIM to ve puNya karma ke khatma hote hI rAtri meM kamala kI taraha vilIna ho jAte haiN| AtmA meM upaja kara bhI AtmIya zuddha bhAvA se ye viSaya sadA judA rahate haiM / are jAva! tU nirarthaka, duHkhadAyaka viSayoM meM pha~sakara bhauMre kI taraha prANa kyoM gaMvAtA hai / ye viSaya bhogate samaya to kamala kI taraha komala lagate haiM, para jisa prakAra kamala pheMsa hue bhIre ko Akhira meM mArakara chor3atA hai, usI prakAra ye viSaya apane meM pha~sa hue jIvoM ko aneka bAra prANAnta duHkha dana vAla ha / ha yogI ! agara tujhe saccA Atma-jJAna karanA hai to ajJAna ke mArga ko chor3akara sujJAna mArga meM praveza kara / ajJAna hI saMsAra ke lie kAraNa hai| ajJAna se aneka prakAra kI nidya gati meM paribhramaNa karanA par3atA hai, jo hamezA ke lie durgati ka. kAraNa hai / yaha zarIra kSaNabhaMgura hai va Adhi-vyAdhi tathA bur3hApe ke duHkhoM se paripUrNa hai| terA nijAtmA ajara, amara avyAbAdha va zAzvata sukha kA dhAma hai / phira tU isa tuccha zarIra se prema kyoM karatA hai / tU svataH sampUrNa carAcara viSayA ko jAna sakatA hai, parantu zarIra ne tujha atyanta ajJAnA banA rakhA hai| jar3a ke samAna mUrti sarAkhA banA diyA hai, bahuta malina kara diyA hai / ha nirbuddhi, ajJAnI bAharAtmA jIva ! tU kitanA mUrkha hai / tere pAsa akhaMDa, avinAzI, atyanta pavitra paramAtma sukha svarUpa nijAtmanidhi hAna para bhI tU usakI pahacAna na karake kSANaka tathA nirantara duHkha dane vAle mithyA mArga kA anusaraNa karake apanI subuddhi se vimukha hotA hai / sukha isa jIva meM jA zubha aura azubha karma kA udaya hAtA hai vaha satya aura asatya nimitta se AtA hai| taba yaha jIva usa ko bhAgana vAlA bana jAtA hai / aura duHkha hayAgI ! satpuruSoM para kitanA bhI kaSTa kA samaya A jAe yA duzmana ke dvArA upasarga ho phira bhI ve adharma kA prApta nahIM hote / Atma-cintana ko nahIM tyAgate / dharyapUrvaka usakA citavana karate haiN| muniyoM para durjanoM ke dvArA kitanA bhI upasarga kyoM na ho ve apane Atma dhyAna se cyuta na hokara kabhI bhI vikAra bhAva ko utpanna nahIM hone dete| jitanA jitanA kaSTa AtA hai utanA utanA sahana kara karma kI nirjarA kA kAraNa banA lete haiN| kyoMki kSamA guNa sabase bar3A aura pradhAna hai / D he jIva ! tU bhI upasarga ko dRr3hatA se sahana karatA huA AtmA meM sthiratA lAne kA puruSArtha kara / zuddhAtma bhAvanA ke AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana graMtha 86
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvArA upasarga ko dUra karane ke lie prayatna kara / zatra aura mitra ke prati samAna bhAva rakha / yahI parama sAdhu kA kartavya hai| isase saMsAra meM sukha, zAnti mila sakatI hai| thor3e hI samaya meM tu saMsAra kA anta kara mokSa kI prApti kara legaa| prANI mAtra ke lie samyaktva ke atirikta kalyANa karane vAlA anya koI padArtha tIna kAla aura tIna loka meM nahIM hai / mithyAtva ke samAna ahita karane vAlA anya padArtha dUsarA koI nahIM hai| he yogI ! samyagdarzana sahita ArAdhanA karake isa saMsAra rUpI bandhana se zIghra hI tara jaa| binA samyaktva ke mokSa kI prApti nahIM ho sktii| isa samyagdarzana se mahApApI bhI tara gaye haiN| Ojaba taka para-vastu meM AtmA lipaTI rahatI hai taba taka isa AtmA kA saccA kalyANa nahIM hotaa| para-vastu hI AtmaghAta karane vAlI hai / para-vastu hI saMsAra meM isa jIva ko paribhramaNa karAne kA kAraNa hai| - deha Adi paradravyoM para vizvAsa rakhakara calane vAlA yaha ajJAnI mAnava kabhI bhI mokSa kI prApti nahIM kara sktaa| apane zubhAzubha karma ke anusAra sukha aura duHkha kA anubhava karatA huA sadA saMsAra meM hI bhramaNa karatA rahatA hai| jo jJAnI puruSa saMpUrNa vAhya vastu ko tyAga kara apanI AtmA meM ramaNa karatA hai, vaha zIghra hI kamoM kI nirjarA karake saMsAra se arthAt karma bandhana se chUTa sakatA hai / he yogI ! sampUrNa bAhya vastu ke moha ko tyAga kara apane Atmasammukha hokara, apane andara hI apane ko apane 'sva' upayoga ke dvArA dekha: tatpazcAt apane 'sva' upayoga ke dvArA apane 'sva' svabhAva kA nirIkSaNa karane para "yaha AtmA cinmaya cit jyoti rUpa hai"-aisA tujhe apane andara hI mAlUma pdd'egaa| taba usa meM magna hokara amRtamaya, AtmAnanda sarovara meM krIr3A kara, bAra-bAra usI amRta kA pAna kara, nijAtma ko puSTa kara; Atma bala ko bddh'aa| "he yogI ! yadi amRtamaya AtmAnanda rUpI rasAyana kA eka bAra tU pAna karegA to tere sAtha lagA huA karma rUpI roga kSaNabhara meM naSTa hogA aura sadA ke lie terI daridratA dUra hogI / tu apane andara bhare hue ratnoM ke khajAne ko chor3akara duniyA ke pahAr3a, patthara, nadI, sarovara, tIrthakSetra Adi meM bhramaNa karake vyartha hI kaSTa kyoM uThA rahA hai ? jarA tU para padArtha kI tarapha lagI huI dRSTi haTAkara apane bhItara chipI huI ratnatraya nidhi ko dhyAna se dekha taba patA lagegA ki tIna loka kA sArA khajAnA tere pAsa hI chipA huA hai| tatpazcAt bAhya padArtha meM daur3ane vAlA terA caMcala mana jaba isI meM sthira ho jAegA taba tujhe ajara, amara, acala sthira nija zuddhAtma svarUpa kI prApti ho jaaegii| he jIva ! tU anAdikAla se Aja taka anekAneka bAhya vicitra citroM ko dekhakara Azcaryacakita huA hogA / parantu tIna loka ko Azcaryacakita karane vAlI adbhuta vItarAga nirvikalpa parama jyoti tere hI pAsa hai| use dekhakara tU kabhI Azcarya ko prApta nahIM huA hogaa| paramAtmA ke nAma mAtra se hI aneka janmoM ke ekatrita pApoM kA nAza hotA hai / ukta paramAtmA meM sthita jJAna, cAritra aura samyagdarzana manuSya ko jagat kA adhIzvara banA detA hai| jisa muni kA mana caitanya svarUpa meM lIna hotA hai vaha yogiyoM meM zreSTha ho jAtA hai / he bhavya jIva ! tU isa saMsAra kI viSayavAsanA kA mana, vacana, kAya se tyAga karake zuddha, akhaNDa, avinAzI jyoti jo zarIra meM nirantara prakAzamAna ho rahI hai usake darzana kr| 0he sAdhu ! bAhya zarIra jo pudgalamaya hai, UMca-nIca karma ke anusAra isa AtmA ke sAtha prApta huA hai / vaha terA svarUpa nahIM hai| AtmA meM na liMga hai, na jAti hai, na veSa, na gotra / vaha nivikAra, niraMjana, citsvarUpa arUpI hai| isalie tU jAti Adi bAhya bhAvoM ko chor3akara kevala eka AtmA kA hI dhyAna kara / AtmA kA svabhAva avinAzI hai jabaki zarIrAdi padArtha nazvara hai / AtmA jJAnamaya hai jabaki zarIrAdi jar3a haiM / AtmA nirmala vItarAgI hai jabaki krodhAdi karma vikArarUpa haiN| AtmA sarva AkulatA va duHkhoM se rahita paramAnanda rUpa hai jabaki zarIrAdi va krodhAdi kA sambandha jIva ko Akula va du:khI karane vAlA hai| isa taraha AtmA va anAtmA kA saccA svarUpa jAna / jitane bhI nAma haiM saba zarIra ke haiM, AtmA ke nhiiN| saMsAra kI mAyA se ajJAnI jIva isI ko apanA nAma mAnakara saMsAra meM bhramaNa karate haiN| 0 iSTa aniSTa vastuoM meM samabhAva kA honA hI parama mokSa hai / samabhAva hI samasta sukha kA vAsa sthAna hai / samabhAva hI mukti kA mArga hai / samabhAva se mukta tapazcaryA hI saphala hai / samabhAva rahita tapasyA vyartha hai| parISaha rUpI dAvAnala se santapta huA jIva jaba nirvikalpa ho jJAna rUpI zItala svaccha sarovara meM praveza karatA hai aura amRta-kaNa 87
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sva' svabhAva rUpI jala meM snAna karatA hai usa samaya use nirvANa mokSadhAma kI prApti hotI hai| 0 iSTa va aniSTa vastuoM meM samatA bhAva agara nahIM rahegA to dhyAna kI zuddhi nahIM ho sktii| isalie yogI ko samabhAva rakhanA hI ucita hai / yadi vaha samabhAvapUrvaka dhyAna karegA to vAstava me mokSa kI prApti ho jaaegii| parabhAva se mokSa kI prApti kabhI nahIM hotii| O jaise samudra meM phaike hue ratna kA hAtha AnA muzkila hai vaise hI manuSya janma bhI atyanta durlabha hai| tiryanca paryAya se nikala kara atyanta durlabha manuSya bhava ko prApta karake bhI yaha jIva mithyAdRSTi hokara pApa kA arjana karatA hai| he yogI! utkRSTa manuSya paryAya prApta hone ke bAda tU mana lagAkara iSTa aura aniSTa vastu kI mamatA ko chor3akara samatA bhAva kI ArAdhanA kara, tabhI mokSa kI prApti ho sakatA hai| binA samatA ke karor3a varSa tU tapa bhI karegA to bhI mokSa kI prApti nahIM ho sktii| isalie tU samabhAva kA abhyAsa karake isa saMsAra rUpI kArAgAra se mukta hone kI ceSTA kr| vItarAgI, jJAnI, yogI mana meM vicAra karake apane Atma-svarUpa se cyuta nahIM hotaa| vaha apane samatA rUpI khaDga ke dvArA kamoM kI nirjarA karake akhaNDa zuddhAtmA ke sukha kI prApti kara letA hai / jo jJAnI puruSa dharma meM ekAgra mana rahatA hai aura indriyoM ke viSayoM kA anubhava nahIM karatA, unase sadA virakta rahatA hai, sparzana Adi indriyoM ke viSayoM kA kabhI sevana nahIM karatA, saMsAra, zarIra aura bhogo se udAsIna rahatA hai usI jJAnI ko dharma-dhyAna hotA hai / jahA~ tujha dharma-dhyAna meM bAdhA AtI hai; jisa jagaha tere mana meM vikAra AtA hai; aprasannatA hotI hai, aise sthAna ko choDakara ekAntavAsI bana / tUM ghara-parivAra vagairaha kI cintA karatA huA mokSa kabhI nahIM pA sakatA / ataH uttama tapa kA hI bArambAra cintana kara, kyoMki tapa se hI tU zreSTha mAkSa sukha ko pA skegaa| mamatA hI duHkhA ko bar3hAna bAlI hai va mamatA kA tyAga hI muktirUpI lakSmI ko prApta karAne vAlA hai| aba yaha mAnava janma pAyA hai to zarIra meM va zarIra ke bhItara indriyA ma mamatA kI jAegItA karmoM kA aisA bandha hogA jisasa isa jIva ko naraka nigoda Adi gatiyoM meM jAkara duHkhoM ko bar3hAvA milagA / phira mAnava janma kA milanA hI duSkara ho jaaygaa| yaha mAnava buddhimAnI se kSaNabhagura va apavitra zarIra para mamatva na kare aura apanI AtmA ke svarUpa ko pahacAna kara usakA dhyAna kare to isI janma meM mokSa kI anupama sampadA ko pA sakatA hai| 0 jaba taka vairAgya utpanna nahIM hotA taba taka jIva yaha merA aura yaha terA hai aisA rAgadveSAdi moha bhAva rakhatA hai| vairAgya hone ke bAda yaha rAga aura moha bhAva bilkula naSTa ho jAtA hai / jaba taka apane andara hI vairAgya utpanna nahIM hotA; taba taka bAhya viSaya meM hI santoSa mAnatA hai / apane ko Apa jAnane ke bAda viSaya sukha meM santoSa nahIM hotaa| he Atman ! jaba taka tU paMcendriya viSaya sukha ko dUra nahIM karatA taba taka tujhe atIndriya sukha kI prApti nahIM ho sakatI / yadi tU AtmAnanda ko prApta karanA cAhatA hai to tujhe atIndriya sukha kA sevana karanA hI ucita hai / 0 sugandha yA durgandha--ye donoM tere jJAna rUpa nahIM haiM / ye donoM jar3a aura cetana rahita haiN| tU unake prati rAga aura dvaSa ke dvArA azubha pApa kA bandha karatA hai / tU apane zarIra ke andara anAdikAla se karmoM ke andara dabe hue nirgandha AtmAnanda kI sugandha kA anubhava kyoM nahIM karatA? he jIva ! tU agara kalyANa cAhatA hai to bAharI rUpa-raMga ke prati jo terA mamatva bhAva hai, rAgadveSa hai, usako tyAga de| apane andara sthita zuddhAtmA ko prApta karane kI ceSTA kr| he ajJAnI jIva ! manuSya paryAya meM isakA tyAga nahIM karegA to kisa paryAya meM karegA? aba tU ise chor3akara sAdhu ke asalI rUpa ko dhAraNa kara / tabhI tU tIna loka meM cmkegaa| 8) he yogI! SaTrasa ke svAda ko chor3akara anAdikAla se apane andara hI rahane vAlI AtmA ke rasa kA svAda le| terI AtmA meM ananta jJAnamaya AnaMdAmRta ke rasa kA bhaDAra bharA par3A hai / tU Apa apane rasa kA svAdI hokara bAhara kI viSayavAsanA ko utpanna karane vAle rasa ko chodd'| . D yaha ajJAnI jIva anAdikAla se bAra-bAra paMcendriya viSayabhoga ko bhogatA A rahA hai| isa taraha viSayabhoga meM Asakta hokara yaha AtmA malina banakara nidya gati ko prApta hotA hai / jaba taka yaha jIva indriya viSaya meM isa prakAra phaMsA rahegA taba taka isa jIva ko AtmA ke svarUpa kI pahacAna nahIM hogii| . .. jo samyagdarzana ke sanmukha haiM, ve ananta sukha ko pAte haiN| jo jIva samyaktva rahita haiM ve yadi puNya bhI karate haiM to usa AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUNya ke phana se alpa sukha ko pAkara phira saMsAra meM ananta duHkha bhogate haiM / isalie tujhe puNya aura pApa ina donoM se bhinna zuddhAtmA svarUpa kA manana karanA hI yogya hai / usI se tujhe tRpti hogii| Atma-kalyANa ko chor3akara tU kahIM bhI mata jaa| jo ajJAnI jIva nijabhAva meM lIna nahIM hote, ve sabhI duHkhoM ko sahate haiM / yaha Atma kalyANa, pratyakSa meM, saMsAra sAgara ko tarane kA upAya hai / tU zuddhAtmA kI bhAvanA kr| he jIva ! tUne ananta bhava prApta kara paMcendriya viSaya rUpI zatru ke lie hI apanA jIvana bitA diyA / svarga aura mokSa prApta karane ke lie eka bhava bhI dAna nahIM de sakatA ? he manuSya ! isa bhava ko svarga aura mokSa ke lie dAna kara, jisase terI jindagI sudhara jaae| he prANI ! vicAra kara ki paMcendriya viSaya ko tU nahIM bhoga rahA hai parantu paMcendriya viSaya tujhako bhoga rahe haiN| hamane bhoga nahIM bhoge balki bhogoM ne hamako bhogA hai / hamane tapa nahIM tape balki hama hI tape haiM / kAla nahIM bItA balki hama hI samApta hue haiN| tRSNA vRddha nahIM huI balki hama hI jarjarita ho gae haiN| he ajJAnI jIva ! Aja taka terI samajha meM nahIM AyA ki terA svarUpa jJAna, darzana, caitanya, akhaNDa, avinAzI aura amUrtika hai / jo padArtha tere sAmane dRSTigocara ho rahe haiM ve jar3a haiM / terA aura jar3a kA svarUpa bhinna-bhinna hai / donoM kA sambandha kaise ho sakatA hai ? terA rUpa hamezA brahma svarUpa hai / tU apane meM utpanna hue ananta jJAna rUpI rasa ko grahaNa karane vAlA hai| 0 jIva ke andara azubha, zubha aura zuddha tIna pariNAma hote haiM / azubha yoga se pApa kA bandha hotA hai aura zubha yoga se puNya kA / zuddhopayoga se pApa, puNya donoM naSTa hokara anta meM mokSa kI prApti hotI hai| ataH tInoM yogoM meM se zuddhopayoga kA dhyAna karanA hI jJAnI yogI ke lie ucita hai| 0 agara tujhe zIghra hI mokSa kI prApti karanI hai to mana ko mAra kara parabrahma kA dhyAna kara / he yogI ! terI buddhi kyA khoTI hai jo tu saMsAra ke kalyANarUpa vyavahAra karatA hai / aba tU mAyAjAla rUpa pAkhaNDoM se rahita jo siddhAtmA hai usako jAnakara vikalpa jAlarUpI mana ko mAra / 10 sva-para jJAna se AtmA ko pahacAna kara usI ke andara rata rahanA tathA ruci rakhanA hI saccA zAstra hai / usI tattva ke andara ramaNa karake sacce nijAtma tattva meM ramaNa karanA hI tapazcaryA hai / para-vastu kA samparka apanI AtmA se na hone denA hI dIkSA hai aura guru hI yaha dIkSA dene vAle haiN| bheda-vijJAna se hI AtmadhyAna kI siddhi hotI hai| AtmA se pudgalamaya zarIrAdi alaga haiN| nirmala AtmA ko zuddha caitanyamaya siddha bhagavAn ke samAna jAnakara jo usI Atmika tattva meM apane upayoga ko sthira kara detA hai, vaha AtmA AtmadhyAna karake AtmA kI siddhi kara sakatA hai / bheda-vijJAna dvArA jo sAmAyika kA abhyAsa karate hue AtmadhyAna meM layatA prApta karate haiM ve hI sacce samAdhi bhAva ko pAte haiM / AtmA ke jala sadRza nirmala svabhAva meM apane mana ko DubAnA cAhie / OM yA so'haM mantra kA Azraya lekara bAra-bAra mana ko AtmarUpI nadI meM Dubone se mana kI caMcalatA miTatI hai aura vItarAgatA kA bhAva bar3hatA jAtA hai / AtmadhyAna hI paropakArI jahAja hai / isI para car3hakara bhavya jIva saMsAra se pAra ho jAte haiN| ataH jJAnI ko AtmajJAna kA abhyAsa karanA caahie| jisa prakAra amUrta AkAza ke Upara citra kA nirmANa karanA asambhava hai, usI prakAra atIndriya AtmA ke viSaya meM kucha varNana karanA asambhava hai| jo usakA cintana mAtra karatA hai usakA jIvana prazaMsA ke yogya hai| vaha devoM ke dvArA bhI pUjA jAtA hai| jo sarvajJa deva saMsAra se pRthak jIvana mukta hote hue kevala jJAna rUpa netra ko dhAraNa karate haiM unhoMne isa AtmA ke ArAdhana kA upAya eka- mAtra samatA bhAva batAyA hai| 0 akhaNDa, avinAzI, parama vItarAga, nirvikalpa, AtmAnanda sukhAmRta apane pAsa hote hue bhI yaha jIva apane Apako na samajhakara paMcendriya viSayoM kI ora daur3atA hai / paradravyoM ke dvArA duHkhI ho sukha ko bAhara DhUMDha rahA hai| 0 saMsAra meM jitane rUpI padArtha haiM ve saba cetanArahita haiN| tU zuddha caitanyajJAna darzanapUrNa hai / arUpI hai / jar3a padArtha ko tane khuda pakar3A huA hai aura tU ajJAna avasthA meM pAgala ke samAna "jar3a ne mujhako pakar3A hai-chur3Ao-chur3Ao" Adi cillAtA hai| aneka prakAra ke duHkha, saMtApa sahate hue saMsAra meM paribhramaNa karatA hai / isalie AcArya kahate haiM ki he jIva ! tU ajJAna dazA meM jar3a ke sAtha sambandha karake jar3a ke dvArA hI duHkha pA rahA hai / jaise agni lohe kI saMgati se pITI jAtI hai usI taraha jar3a ke saMsarga se . amRta-kaNa
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ tujhe duHkha uThAnA par3atA hai| tU jar3a vastu para rAga aura moha ko tyAga / taba tU sukhI ho jAegA aura asalI nijAtma tattva kI pratIti tujhe hogii| - tattva zraddhAnarUpa sampagdarzana kI abhivyakti kI yogyatA se yukta jIvoM ko hI bhavya jIva kahate haiM aura jisake andara yaha yogyatA nahIM hai aise jIvoM ko abhavya kahate haiM / bhavya jIvoM meM hI mukti kI yogyatA hai, abhavyoM meM nahIM / bhavyajIvoM ke samudAya ko usa Atmavastu kI ArAdhanA hI hitakAraka hotI hai| usa ArAdhanA se nibaMdha hokara mokSa kI prApti hotI hai| Cyaha AtmA amUrta svabhAva hone se rUpa, rasa, gaMdha, sparza, zabda saMsthAnAdika paudgalika bhAvoM se rahita hai| dharma, adharma, AkAza, kAla-ina cAra amUrta dravyoM se bhI bhinna hai / svajIva sattA kI apekSA anya jIva dravya se bhI bhinna hai| AtmA kisI pudgalika cihna se grahaNa nahIM kiyA jaataa| yaha AtmA kevala anubhavagamya hai, vacana se nahIM kahA jaataa| kahane se azuddhatA kA prasaMga AtA hai| isalie zuddha jIva dravya jJAnagamya hai| jo anubhavI haiM ve hI zAMtarasa ke svAda ko jAnate haiN| 0 bAhya para-vastu ke vicAra mAtra se mana caMcala hotA hai| usI caMcalatA ke nimitta se yaha AtmA bahirAtmA hotI hai| vahI apane AtmA ko malina karane ke lie nimitta kAraNa ho jAtI hai| jaba bheda-vijJAna hotA hai, taba usa bheda-vijJAna ke dvArA viSayavAsanA dUra hotI hai| isalie yogI ke lie apanI sampUrNa bAhya indriyoM ko bheda-vijJAna ke dvArA para-padArtha se haTAkara apanI AtmA ke andara manana karane ko kahA gayA hai / jaba taka apanI AtmA meM rata nahIM hoge taba taka mokSa kI prApti nahIM ho sakatI; kyoMki paradravya kA sambandha mahA duHkha rUpa hai| ratnAkara-zataka 6 zrI jinendra bhagavAn ne nitya deva-pUjA, zubhakArI guru-vacana kA zravaNa, satapAtra ko pratidina dAna, nirmala zIla kA pAlana, apanI zakti ke anusAra zuddha tapa va AcaraNa karanA-isa saMsAra meM zubha bhAvanA rakhane vAle zrAvaka kA yaha pavitra mokSa mArga svarUpa dharma kahA hai| zrI sarvajJa vItarAga bhagavAn ke pUjana meM prema, atyanta udAra buddhi se tIrthayAtrA meM zraddhA, pApa karmoM meM vairAgya, muniyoM kI caraNa-sevA meM agAdha bhakti, dAna meM Asakti, samasta mithyAtva ko dUra karane meM saddharma bhAvanA, dharma-kArya meM anurakti-aise AcaraNa karane vAle zrAvaka zIghra hI saMsAra-bandhana se mukti pAte haiN| 0 gahastha ko auSadha ke samAna viSayoM kA sevana karanA cAhie / adhika viSayoM ko bhogane se vyakti ko zArIrika aura mAnasika nAnA prakAra kI vyAdhiyA~ ho jAtI haiM jisase usakA jIvana kaSTamaya bItatA hai| indriya-jaya ke samAna saMsAra meM anya kucha bhI sukhadAyaka nahIM hai| 0 pradhAnataH manuSya meM do prakAra kI pravRttiyA~ pAyI jAtI haiM - svAbhAvika pravRtti aura vaibhAvika prvRtti| svAbhAvika pravRttiyoM meM pratyeka vyakti ke bhItara jJAna kI mAtrA rahatI hai tathA vaha vrata samiti, anuprekSA, parISahajaya aura caritra kI ora bar3hatA hai / vaha saMsAra ke yathArtha svarUpa ko socatA hai ki isameM kitanA duHkha hai| karmoM meM kisI kA sAjhA nahIM hai aura na koI kisI kA sahAyaka hI hai| anya padArthoM kI to bAta hI kyA, yaha zarIra bhI sahAyatA nahIM kara sakatA / sAMsArika kaSToM ko apanI AtmA se bhinna samajha kara jo AtmasvarUpa meM sthita hotA hai, vaha ratnatraya ko prApta kara letA hai| usakI pratyeka kriyA ratnatraya ko puSTa karane vAlI hotI hai| anAtmA kI ora le jAne vAle krodha, mAyA, lobha rUpa kaSAya tathA pramAda ke kAraNa jIva kI vaibhAvika pravRtti hotI hai| vaibhAvika pravRtti vAlA manuSya zarIra ko hI AtmA samajhatA hai jisase usakA pratyeka vyavahAra zarIrAzrita hone ke kAraNa AtmA ke svabhAva se viparIta par3atA hai / jo vyakti zarIra ko apanA samajhatA hai use pratyeka kSaNa duHkha kA anubhava hotA hai| duniyA ke bhautika padArthoM kA sambandha zarIra ke sAtha hai AtmA ke sAtha nahIM / 0 indriya bhoga asaMyamI jIvoM ko priya mAlUma hote haiM para saMyamI vyaktiyoM ko unameM rasa nahIM miltaa| ve inako dekhakara udAsIna vRtti dhAraNa kara lete haiM / unakI antarAtmA saMyama ke mahattva ko acchI taraha jAna letI hai, ataH indriyoM para ve niyaMtraNa karate haiN| mahApuruSoM ke jIvana kI sabase bar3I mahattA jo unako Age bar3hAtI hai vaha hai viveka aura indriy-niyNtrnn| jitane bhI mahAn puruSa, tIrthaMkara Adi ho gaye haiM unakI stuti karane se, acche-acche chandoM meM racanA karake gAne se mana kI nirmalatA hotI hai aura sunane vAle ke mana meM bhI nirmalatA AtI hai / isase karma kI nirjarA hotI hai / 0 jJAna kI bar3I mahattA hai / jJAna ke samAna saMsAra meM aura kucha bhI sukhadAyaka nahIM hai| jJAna ke bala se hI manuSya nirvANa 90 AcAryasana zrI deva bhUSNa jI mahArAja kimAna prAya
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ pada ko prApta karatA hai / jJAna ke kAraNa hI jIva karor3oM janmoM se ajita karmoM ko kSaNa bhara meM triguptiyoM ke dvArA naSTa kara detA hai| 0 moha ne isa jIva ko pAgala banA diyA hai / moha ke dUra hote hI isa jIva ko zarIra aura bhogoM se ghRNA ho jAtI hai| usake mana meM vairAgya kI bhAvanAe~ utpanna ho jAtI haiM / saMsAra aura zarIra donoM kI vAstavikatA dikhalAyI par3ane lagatI hai / vaha zarIra aura AtmA ko bhinna-bhinna dekhane lagatA hai| 0 kalyANa-prApti ke mUlataH do hI mArga haiM -AcAra aura vicAra kI shuddhi| ina donoM kA prAyaH tAdAtmya sambandha hai| AcAra ko zuddhatA se vicAroM meM zuddhatA AtI hai aura vicAra kI zuddhatA se AcAra meN| jo vyakti ina donoM kA sambandha nahIM samajhate ve g2alata mArga para haiM / nara-bhava kI sArthakatA rAga-raMgoM ko pAkara bhI inase anAsakta rahane meM hai / apanI zakti aura yogyatA ke anusAra zraddhApUrvaka nivRtti mArga kI ora jAnA, saMsAra ke camakIle-bhar3akIle para-padArthoM se pRthak rahane kI ceSTA karanA hI kalyANakAraka hai| jina vyaktiyoM ke vicAra zuddha haiM, jinakI pravRtti rAga-dveSa se pare rahatI hai ve apane AcaraNa ko unnata banA lete haiN| unakI dRSTi vizAla ho jAtI hai| svArtha kI saMkucita sImA TUTa jAtI hai jisase para-padArthoM ke prati vyagratA nahIM hotii| 0 vidvAna aura rAjA donoM ko eka-sA nahIM kaha sakate kyoMki rAjA kevala apane deza meM hI pUjanIya hotA hai, kintu vidyAvAn to cAhe kisI bhI deza meM calA jAe vahAM usakA pUjA-satkAra hotA hai / isa vidyA rUpI dhana ko jitanA kharcoMge utanA hI bddh'egaa| yaha vidyA rUpI vaha gupta dhana hai jisako cora nahIM curA sakatA, rAjA nahIM chIna sakatA, bhAI-bandhu ba~TavA nahIM skte| vidyA vaha dhana hai jo kAmadhenu tathA kalpavRkSa ke samAna hai| isakA jo koI saMcaya karegA, usako dinoM-dina adhika sukha milegaa| jisake pAsa yaha dhana hai usakA citta hara samaya prasanna banA rahegA, cintA to usake pAsa phaTakane bhI nahIM paayegii| jitanA bhI isako kha!ge, usase bhI kahIM hajAroM lAkhoM guNI adhika bddh'egii| 0 zAstra kA jJAna prApta kara zAnti aura sahiSNutA ko dhAraNa karanA, ahaMkAra se rahita honA, dhArmika bananA, mRdu bAteM karanA, mokSa-cintA tathA svAtma-cintA meM nirata rahanA zreSTha kartavya hai| jo vyakti jJAna prApta kara apanA kalyANa nahIM karatA, viSayoM ke adhIna rahatA hai, use dhikkAra hai / usa vyakti kA jJAna zAstrIya jJAna nahIM kahalAtA balki zastra-jJAna kahalAtA hai / sadAcAra ke binA jJAna bojha ke samAna hai / jJAna kA eka mAtra dhyeya Atmonnati karanA hai, apane AcaraNa kA vikAsa karanA hai| kintu jahA~ svapara kA viveka nahIM hotA bheda-vijJAna kI prApti nahIM hotI vaha jJAna korA jJAna hI hai / usake rahate hue bhI jIva ajJAnI ke samAna hai / samyagjJAnI hI saMsAra ke padArthoM ko jAnate hue udAsIna rahatA hai / yadyapi jJAna kA kArya padArthoM ko jAnanA hai, para samyagjJAnI jAnakara bhI unameM anurakta nahIM hotaa| O AzA eka nadI hai| isameM icchA rUpI jala hai / tRSNA isa nadI kI taraMgeM haiN| prIti isake magara haiN| tarka-vitarka yA dalIleM isake pakSI haiN| moha isakI bhaMvara / cintA hI isake kinAre haiM / yaha AzA nadI dhairya rUpI vRkSa ko girAne vAlI hai| isa kAraNa isase pAra honA bar3A kaThina hai / jo zuddhacitta yogI-muni isake pAra cale jAte haiM, ve asIma Ananda prApta karate haiN| 0 yoga ke kAraNa AtmA kI zaktiyoM kA vikAsa hotA hai / indriya aura mana kA nigraha hone ke kAraNa AtmA kI chipI haI zaktiyoM kA AvirbhAva ho jAtA hai / AtmA kA cintana yogI saralatA se kara sakatA hai| vaha apane prayatna dvArA mana, vacana aura karma kI asat pravRttiyoM ke sAtha-sAtha satpravRttiyoM para bhI apanA niyaMtraNa kara letA hai| ( manuSya kA yaha svabhAva hai ki use jitanI apanI prazaMsA priya hotI hai utanI anya vyakti kI nhiiN| yaha to usakI kamajorI hai| jisakI AtmA meM zakti udbuddha ho jAtI hai usakA yaha saMkucita dAyarA nahIM rahatA / use guNI manuSya ke guNa priya hote haiN| guNoM kI prazaMsA sunakara usake mana meM harSa hotA hai| O janma-janmAntara ke karmoM kA phala pratyeka vyakti ko bhoganA par3atA hai| pradhAnataH karma do prakAra ke hote haiM-puNya karma aura pApa karma / puNya karma ke udaya se vyakti ko nAnA prakAra kI sukha-sAmagrI milatI hai aura pApa karmoM ke udaya se duHkha saamgrii| 0 prabhu bhakti karane se saMsAra se vairAgya ho jAtA hai / use kartavya aura akartavya kA jJAna ho jAtA hai| pratidina bhagavAn ke darzana karane se AtmA meM apUrva zakti A jAtI hai / vaha kisI bhI asambhava kArya ko kara sakatA hai / nAnA prakAra kI vipattiyAM Ane para bhI kArya se DigatA nhiiN| use prabhu bhakti meM apUrva rasa aura AnaMda AtA hai / vaha samasta saMsAra ke bhogoM meM nIrasatA kA anubhava karane lagatA hai| C AtmA kA guru nizcaya rUpa se AtmA hI hai ; kyoMki apane bhItara svayaM hita kI lAlasA utpanna hotI hai tathA svayaM apane ko hI mokSa kA jJAna prApta karanA par3atA hai / apane ko hI apane hita ke lie prayatna karanA par3atA hai / jo svayaM puruSArtha nahIM karate amRta-kaNa
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ unheM mokSa-lakSmI kI prApti kabhI nahIM ho sktii| saMsAra ke sabhI padArtha kSaNabhaMgura haiN| inakI anityatA ko dekha kara bhagavAna kI bhakti karanA tathA dhyAna aura tapazcaraNa dvArA karma-kAlimA ko pRthak karanA Avazyaka hai| 0 sabase pahale jIva ko indriyoM kA nigraha karanA caahie| krodha, mAna, mAyA aura lobha kaSAyoM ko bhI AtmA meM utpanna na hone denA cAhie / nimitta milane para bhI jo ina kaSAyoM ko nahIM utpanna hone dete ve hI vIra haiM ; AtmA ke sacce kalyANakArI haiN| 0 satpAtra ke prati dAna meM apanI lakSmI kA upayoga dharmAtmA loga karate haiM / isalie vaha pavitra dravya sadAcAra ko utpanna karatA hai ; namratA ko bar3hAtA hai ; jJAna kI unnati karatA hai ; puruSArtha utpanna karatA hai| zAstra-jJAna prabala karatA hai; puNya kA saMcaya karatA hai, pApa kA nAza karatA hai| ataH satpAtra ko niyama se dAna denA caahie| jo vyakti vartamAna meM duHkhI hai, usake lie bhI dharma parama sukhadAyaka hai| dharma-sevana ke lie dhana kI AvazyakatA nahIM hai| binA dhana ke bhI dharmAcaraNa kiyA jA sakatA hai| krodha, mAna, mAyA aura lobha kaSAya ko manda karanA, dayA dharma kA anusaraNa karanA, abhimAnavaza kisI bhI vyakti ko bure vacana na kahanA, hitamita-priya vacanoM kA vyavahAra karanA pratyeka vyakti ke lie upakArI hai| 0 jo manuSya puNya saMcaya ke lie satpAtra ko sakriya dravya detA hai usako samatti prApta hotI hai| sadbuddhi use DhUMr3hatI hai, kIrti usakI tarapha dekhatI hai / prIti cumbana karatI hai| saubhAgya usakI sevA karatA hai| Arogya usakA AliMgana karatA hai| sukha kI prApti hotI hai| svarga kI sampatti usakA varaNa karatI hai| 0 dharma kalpavRkSa ke samAna acintya phala hI nahIM detA apitu usase bhI adhika detA hai / kalpavRkSa se phala pAne ke lie to mana meM saMkalpa karanA par3atA hai para dharma ke lie yaha bAta nahIM hai| yaha to svayaM jIva ko sukha pradAna karatA hai| dharma-se vana dvArA duSkara kArya bhI sukhakara ho jAte haiM / 0 gRhasthAzrama meM raha kara sAMsArika sukhoM ko bhogate hue bhI jIva puNya baMdha kara sakatA hai / apanI AtmA kA utthAna kara sakatA hai| AtmakalyANa ke lie binA ghara chor3e bhI abhyAsavaza kaSAya manda kI jA sakatI hai| indriyajayI vyakti bhI kaSAyoM ko manda karatA hai / ataeva puNyArjana ke lie nirantara prayatna karanA caahie| he prabho! ApakI stuti aura pUjA kI to bAta hI kyA hai / vaha rAgAdi samasta doSoM ko dUra karane vAlI hai| Apake nAma mAtra se hI jIvoM ke pApa naSTa ho jAte haiM / Apake nAma tathA guNoM ke smaraNa karane se vaha zakti A jAtI hai jisase samasta pApakAlimA dUra ho jAtI hai, puNya kA saMcaya ho jAtA hai aura AtmAnubhUti jAgRta ho jAtI hai| mithyAjJAna ke rahane se jIva kI jo pravRtti hotI hai vaha mithyA cAritra kahalAtI hai / mithyAdarzana ke kAraNa yaha jIva para ko apanA mAnatA hai tathA para meM hI pravRtti karatA hai / AtmA ke nija guNoM meM isa jIva kI pravRtti nahIM hotii| ataH pratyeka vyakti ko viSaya-vAsanAoM kI ora se apanI pravRtti ko haTAkara AtmA kI ora lagAnA caahie| tabhI AtmA kA kalyANa ho skegaa| 0 zAstra aura kAvya aisA honA cAhie jisase inake adhyayana dvArA pratyeka manuSya apane AcaraNa ko unnata kara sake tathA manobala, vacana bala va kAyabala ko dRr3ha kara sake / sadAcAra kI nIMva ye tInoM bala haiN| mana ke sabala hone se bure saMkalpa mana meM utpanna nahIM hote, vicAra zuddha rahate haiM tathA hRdaya meM nirantara zuddha bhAvanAeM utpanna hotI haiN| hRdaya ke svaccha ho jAne se vacana bhI bure nahIM niklte| vacana zakti itanI sabala ho jAtI hai ki satya ke sivAya mithyA vANI kabhI mukha se nahIM nikltii| saMsAra kA sabase bar3A pApa mana kI nirbalatA se hotA hai| jisakA mana nirbala hai vaha Darapoka hotA hai, bhaya aura AzaMkA sarvadA usake sAmane rahatI hai| sabala mastiSka meM azuddha vicAra utpanna nahIM ho sakate / kamajora hRdaya ke vyakti jaldI pApa karane para utArU ho jAte haiM / ata: nirbhaya bananA aura satya bolanA manuSya kA parama kartavya hai| 0 prAtaH kAla uThakara bhagavAn jinendradeva ke guNoM kA stavana karanA caahie| stavana ke pazcAt pratyeka vyakti ko vicAranA cAhie ki maiM kauna hUM ? merA kartavya kyA hai ? kyA merA dharma hai ? mujhe kyA karanA hai ? maiM kyA kara rahA hUM ? aba taka maiMne kyA kiyA hai ? aadi| ina bAtoM ke socane se manuSya ke mana meM kalyANa karane kI preraNA jAgrata hotI hai| bhakti meM bar3A bhArI AkarSaNa hotA hai| yadyapi vaha hRdaya kI rAgAtmaka vRtti hai phira bhI isameM janma-janmAntaroM ke saMcita karma naSTa ho jAte haiN| bhagavAna ke pavitra guNoM kA smaraNa karane se AtmA meM nijAnubhUti kI zakti AtI hai jisase para-padArthoM se mamatva buddhi dUra ho jAtI hai| 0 gRhastha avasthA meM rahakara bhI manuSya apanA kalyANa kara sakatA hai| ghara meM rahate hue bhI jo sarvathA anAsakta hokara kArya AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana anya
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatA hai, jise phala kI AkAMkSA nahIM aura jo pariNAma ke bure yA acche hone se bhI vicalita nahIM hotA hai tathA kArya karanA hI jisake jIvana kA lakSya rahatA hai aura jo nirantara kartavya ko hI apanA saba kucha mAnatA hai, aisA vyakti ghara meM rahatA huA bhI saMnyAsI hai| 0 manuSya ko zarIra aura dhana kI AzA jaise-jaise bar3hatI jAtI hai, vaise-vaise moha kI gAMTha majabUta hotI jAtI hai| saMsArI jIvoM ke lie AzA indriyoM ko unmatta karane vAlI madirA hai, viSaya-viSa bar3hAne vAlI latA hai| samasta duHkhoM kA ekamAtra kAraNa yaha AzA hai / saMsAra meM AzA ko dUra karane para hI koI sukhI ho sakatA hai / pratyeka vyakti ko dAna avazya karanA cAhie, isase jIvana meM moha kama ho jAtA hai, bhAvanAe~ pariSkRta aura vizuddha ho jAtI haiM, vyakti svArtha ke saMkucita dAyare se haTakara paropakAra ke vistRta kSetra meM pahuMca jAtA hai| svAdhyAya karanA to mAnava-jIvana ke liye bahuta hI Avazyaka hai / jo pratidina jJAnArjana karatA hai, vaha saMsAra ke viSayoM kI bhayaMkaratA se baca sakatA hai| svAdhyAya sabase bar3A tapa hai / svAdhyAya karane se bhAvanAe~ pavitra banI rahatI haiM, mana meM ekAgratA AtI hai, viSayoM se aruci utpanna hotI hai tathA bhautikatA nissAra pratIta hotI hai| D jJAna ke samAna saMsAra meM koI bar3A padArtha nahIM hai kyoMki jJAna hI loka-paraloka aura AtmA-paramAtmA kA yathArtha svarUpa avagata karAtA hai / sacce jJAna kA eka kaNa bhI isa jIva ke lie mahAn upakArI ho sakatA hai / mahApuruSoM ne svAdhyAya ko saMsArasAgara se pAra utarane ke lie naukA batAyA hai| svAdhyAya kA rasa A jAne para sArI AkulatA dUra ho jAtI hai / vastu kA yathArtha marma mAlUma ho jAtA hai| anAdikAla se calI AyI karma-kAlimA dUra ho jAtI hai| 0 pUjA do prakAra kI hotI hai-dravya pUjA, bhAva pUjA / zuddha lakSya se jo bhagavAn kA pUjana kiyA jAtA hai vaha dravya pUjA (aSTa dravya) kahalAtI hai| yaha dravya pUjA bhAva ke lie kAraNa hotI hai / dravya pUjA ke liye gRhastha adhikArI hai aura bhAva pUjA ke munijana / aSTa dravyoM se pUjA karanA dravya pUjA hai aura binA dravyoM ke stotra par3hanA evaM bhagavAn ke guNoM kA cintana karatA bhAva pUjA hai| 0 vItarAgI prabhu to pUjA se na santuSTa hote haiM aura na nindA se asantuSTa / parantu pUjaka aura nindaka ko apanI karanI kA phala avazya mila jAtA hai / bhAvanAe~ vizuddha yA apavitra jaisI bhI rahatI haiM karmoM kA bandha bhI vaisA hI hotA hai| 0 saMsAra-sAgara ko pAra karane kA sahaja upAya bhagavAn jinendra deva kI pUjA hI hai| bhagavAn kI pUjA karane se samyagdarzana guNa to vizuddha hotA hI hai, sAtha hI samyagjJAna aura samyakcAritra kI bhI prApti hotI hai / pUjA karanA, darzana karanA, stotra par3hanA pratyeka zrAvaka kA dainika kartavya hai / koI bhI vyakti bhagavAn kI pUjA kara apanI bhAvanAoM ko AsAnI se pavitra kara sakatA hai| mana ko vaza meM karane ke lie tathA viSayoM kA tyAga karane ke lie pUjA bar3I hI sahAyaka hai| isake dvArA mana ko sthira kara bhItara ke moha ko jItA jA sakatA hai, aura AtmAnubhUti ko prApta kiyA jA sakatA hai| svAvalambana-prApti ke lie AcArya ne tIna bAteM batalAyI haiM--(1) sahiSNu honA-para dravya ko dUra karane ke lie kaSTasahiSNu bananA / tapazcaryA, upavAsa Adi ke dvArA apanA zodhana karanA, jisase kaSAya utpanna na hone paave| sahiSNu vyakti apane mArga meM kabhI asaphala nahIM hotA hai / (2) saMyama-isake dvArA iMdriya aura mana ko vaza kara vikAra aura kaSAyoM se apanI rakSA kI jAtI hai| saMyama ke hI dvArA jIva ratnatraya mArga kA avalamvana karane meM samartha ho sakatA hai| mana, vacana aura kAya kI pravRttiyoM ko niyaMtrita karanA bhI sayama ke bhItara parigaNita hai| rAga bhAva saMyamI ke hRdaya se bilkula haTa jAtA hai| (3) ratnatraya mArga kA anusaraNa karanAjaba yaha vizvAsa hRdaya meM utsanna ho jAya ki maiM svatantra dravya hUM, merA sambandha ina para-vastuoM se bilkula nahIM hai, ataH merA pratyeka prayatna apase svarUpa kI prApti ke liye hai| 0 jaise agni meM IMdhana DAlane se agni bar3hatI jAtI hai vaise hI tRSNAvAn prANI kitanA bhI bhoga kare parantu usakI tRpti kabhI nahIM ho sktii| tRSNA kA roga bar3hatA jAtA hai| tRSNA kA roga jisase miTatA hai vaha davA hai-eka zAnta rasamaya nija AtmA kA dhyAna, jisase svAdhIna Ananda jitanA milatA jAtA hai, utanA hI viSaya bhogoM kA roga ghaTatA jAtA hai| ataeva indriya sukha kI AzA chor3akara atIndriya sukha kI prApti kA udyama karanA caahiye| vAsanAe~ jitanI adhika bar3hatI jAtI haiM jIva ko utanI hI adhika azAnti kA sAmanA karanA par3atA hai| vAstava meM zAnti tyAga rUpa meM hI milatI hai| kyoMki para-vastuoM kI mamatA jitane aMza meM rahatI hai jIva ko azAnti utane hI aMza meM adhika milatI hai| dhana aura kAminI jIva ko svAvalambI banane meM sabase bar3e bAdhaka haiN| AtmA kI apAra zakti kA vikAsa isa madana jvara ke dUra karane para hI hotA hai| amRta-kaNa
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukha aura zAnti tabhI prApta ho sakatI hai jaba jIva apane yathArtha svarUpa ko avagata kara le / parAdhInatA bhI azAnti kA dUsarA nAma hai tathA isakI utpatti bhI vikAra aura kaSAyoM se hotI hai / jaba taka jIva vikAragrasta rahatA hai taba taka vaha apane cAroM ora azAnti hI azAnti dekhatA hai| vikAroM kI pracuratA hI jIva ko rAga aura dveSa-buddhi kI ora agrasara karatI hai jisase vaha zatrutA aura mitratA kI kalpanA karatA hai / ataeva jIva kA hita vikAroM ko dUra karane meM hI hai| Atmacintana se mana pavitra ho jAtA hai, gande aura bure vicAra ruka jAte haiM tathA dhIre-dhIre jJAnAnandamaya svabhAva kI prApti ho jAtI hai| viSayAdhIna rahane vAle mana aura zarIra svatantra ho jAte haiN| viSaya-vAsanA ke na hone se jJAnAbhyAsa, viSaya-vyAkulatA haTane se zAnti ; anazanAdi tapoM ke karane se zarIra se mamatvabuddhi kA tyAga tathA sva kI pahicAna ; trikAla sAmAyika karane se AtmAnubhUti; IryApatha zuddhi ke pAlane se samatAbuddhi evaM mana-vacana kAya ko AdhIna karane se vizva bandhutva tathA svAvalambana kI pravRtti hotI hai| ataH yogIzvara apane AtmakalyANa meM pravRtta hokara nirvANa ko prApta kara letA hai| vaha isa manuSya jIvana ko vyartha nahIM khotaa| rAjIva kA kalyANa apane svarUpa meM avasthita hone para hI ho sakatA hai| rAga-dveSa aura moha ke nikalane para hI jIva meM sAmyabhAva A sakatA hai / sAmyabhAva ke A jAne se AzAe~, AkAMkSAe~ tatkAla dUra ho jAtI haiM tathA caMcala mana jo sarpa ke samAna sarvatra vicaraNa karatA hai, zAnta ho jAtA hai| saMsAra aura viSayabhogoM se virakti, zArIrika AvazyakatAoM se Asakti evaM vikAra aura kaSAyoM kI pUrti karane kI vAMchA sAmyabhAvanA ke dvArA hI dUra kI jA sakatI hai / ataH pratyeka vyakti ko vikAra aura kaSAyoM ko jItane kA prayatna avazya karanA cAhiye / inake jIte binA AtmotthAna ke mArga meM pravRtti nahIM ho sktii| O AtmAnanda kA pAna karane se adbhuta tRpti hotI hai tathA dhyAna karane kI zakti bhI AtI hai| jo prAraMbhika sAdhanA karanA cAhate haiM unheM to kevala ekAnta meM baiThakara kucha samaya taka AtmAnanda kA pAna karane kA abhyAsa karanA cAhiye tathA apane ko sabhI dravyoM se svatantra anubhava karanA cAhie / NamokAra mantra ke dhyAna se samasta pApa dUra ho jAte haiM / AtmA pavitra ho jAtI hai| isa mantra meM aisI vicitra zakti hai ki saMsAra kA bar3e se bar3A kAma isake smaraNa mAtra se siddha ho jAtA hai / jo vyakti bhAvapUrvaka pratidina isa mantra kA jApa karate haiM unako aihika sukhoM ke sAtha pAralaukika sukha bhI prApta hote haiN| saMsAra kA paribhramaNa cakra isase samApta hotA hai aura AtmasvatantratA kI preraNA hotI hai| 0 kamala ke DaMThala meM nIce se lekara Upara taka jisa prakAra nirmala tantu sarvAMgINa rUpa se vyApta rahate haiM usI prakAra manuSya ke aMgUThe se lekara mastaka taka samasta zarIra meM AtmA vyApta hai / zarIra kA koI bhI bhAga aisA nahIM hai jisameM AtmA na ho| yaha AtmA akhaNDa, avinAzI, nirAkAra, cidAnanda svarUpa hai / 0 manuSya kI AtmA sphaTika maNi ke samAna nirmala hai| anAdi karma-kAlimA ke kAraNa yaha AtmA azuddha ho rahI hai tathA nAnA prakAra ke zarIroM ko ise dhAraNa karanA par3atA hai| isa AtmA kA koI rUpa-raMga nahIM hai aura na isakI koI jAti hai / yaha to svabhAva se nirAkAra hai| isameM zarIra ke nimitta se bheda kiye jAte haiN| jaise zarIra ke AvaraNa meM yaha rahatI hai, isakA vyavahAra bhI vaisA hI ho jAtA hai / O jo AtmadhyAna karanA cAhe usako tapa kA premI honA cAhiye / sAMsArika viSayoM kI kAmanAe~ na kara nija sukha ke ramaNa kA premI honA caahiye| dhyAna ke abhyAsI ko zAstroM kA jJAna va unakA nirantara manana karanA cAhiye / jitanA sApha va adhika tattvoM kA jJAna hogA, utanA hI adhika nirmala dhyAna kA abhyAsa hogA / 0 samasta karmoM kA nAza kara mokSa kI prApti hotI hai / gahasthAvasthA meM rahakara koI bhI vyakti mokSa prApti ke liye taiyArI kara sakatA hai / bheda vijJAna dvArA apane svarUpa kA vicAra karanA tathA nirantara Atmadravya ko saMsAra ke samasta padArthoM se bhinna alaukika zaktidhArI socanA aura tadanukUla AcaraNa karanA hI gRhasthAvasthA kA puruSArtha hai| zarIra aura bhogoM se parama udAsInatA dhAraNa karanA evaM pariNAmoM meM virakti lAnA gRhastha jIvana meM svatantratA prApti ke sAdhana haiN| D saMsAra ke sabhI prANI sukha cAhate haiM / isa sukha ke liye nirantara prayatna karate rahate haiM / parantu yaha sukha taba taka nahIM prApta ho sakatA jaba taka jIva sukhavAdhaka aniSTa karma ko naSTa na kara de / aniSTa karmoM kA nAza ekamAtra sacce cAritra jJAna se prApta hotA hai / jaba koI bhI vyakti apane svarUpa kA vizvAsa kara letA hai ; apanI AtmA ko saMsAra ke padArthoM se bhinna aura svatantra anubhava karatA hai, usa samaya use apUrva zAnti milatI hai / 64 AcAryaratna zrI vezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRkSa kA Azraya lene vAle ko na mAMgane para bhI chAyA milatI hai / vItarAga deva ! ApakI stuti se bhI ayAcita phala kI prApti hotI hai| Apa svayaM kisI ko kucha dete bhI nahIM aura grahaNa bhI nahIM karate / parantu jo ApakA Azraya letA hai, usako svayameva phala mila jAtA hai| jo bhavya prANI bhakti se jina bhagavAn kA darzana, pUjana aura stuti kiyA karate haiM ve tInoM lokoM meM svayaM hI darzana, pUjana aura stuti ke yogya bana jAte haiM / 0 guru kI prasannatA se vaha kevalajJAna rUpI netra prApta hotA hai jisake dvArA samasta jagat hAtha kI rekhA ke samAna spaSTa dekhA jAtA hai| 0 jina gRhasthoM kA hRdaya jinAgama kA abhyAsa karane ke kAraNa dayA se ota-prota ho cukA hai, ve hI gRhastha vAstava meM dharmAtmA haiN| jisa prakAra phUloM ke hAroM kI lar3iyA~ dhAge ke Azraya se sthira rahatI haiM usI prakAra samasta guNoM kA samudAya prANIdayA ke Azraya se sthira rahatA hai| nirdayI manuSya ke ve saba guNa bhI dayA ke abhAva meM bikhara jAte haiM / ataeva samyagdarzanAdi guNoM ke abhilASI zrAvaka ko prANiyoM ke viSaya meM dayAlu avazya honA cAhiye / prANiyoM ke zarIra Adi saba nazvara haiN| isalie ukta zarIra Adi ke naSTa ho jAne para bhI zoka nahIM karanA cAhiye, kyoMki vaha zoka pApa-bandha kA kAraNa hai / O jisa prakAra chidrayukta nAva dhUmakara ukta chidra ke dvArA jala ko grahaNa karatI huI anta meM samudra meM DUbakara apane ko naSTa kara detI hai, usI prakAra yaha jIva bhI saMsAra meM paribhramaNa karatA huA mithyAtvAdi ke dvArA karmoM kA Asrava karake isI duHkhamaya saMsAra meM ghUmatA rahatA hai / tAtparya yaha hai ki duHkha kA kAraNa yaha karmoM kA Asrava hI hai, ataH use chor3anA caahiye| 0 unnata buddhi ke dhAraka bhavya jIvoM ko par3hane ke lie bhaktipUrvaka pustaka kA jo dAna kiyA jAtA hai ise vidvajjana zrutadAna (jJAnadAna) kahate haiM / isa jJAnadAna ke siddha ho jAne para kucha thor3e-se hI bhavoM meM manuSya usa kevalajJAna ko prApta kara letA hai, jisake dvArA sampUrNa vizva sAkSAt dekhA jAtA hai| O samyagdarzana, samyagjJAna evaM samyakcAritra se vibhUSita puruSa yadi tapa Adi anya guNoM meM manda bhI ho to bhI vaha siddhi kA pAtra hai| kintu isake viparIta yadi ratnatraya se rahita puruSa anya guNoM meM mahAn bhI ho to bhI vaha siddhi ko prApta nahIM kara sktaa| mArga se paricita vyakti yadi calane meM manda bhI ho to vaha dhIre-dhIre calakara abhISTa sthAna meM pahuMca jAtA hai| isake viparIta anya vyakti jo mArga se aparicita hai vaha calane meM zIghragAmI hokara bhI abhISTa sthAna ko nahIM prApta ho sktaa| 0 samavazaraNa meM cAroM prakAra ke deva aura devAMganA, manuSya, tiryaJca Adi sabhI prakAra ke prANI bhagavAn ke maMgalamaya upadeza ko sunane ke liye ekatrita hote haiM / samavazaraNa meM bhagavAn aise mAlUma hote haiM ki cAroM tarapha dekhane vAle strI-puruSa sabhI yaha samajhate haiM ki bhagavAn merI tarapha dekha rahe haiN| jahAM para bhagavAn kA samavazaraNa hotA hai usake cAroM tarapha sukAla ho jAtA hai| vaha jJAna-pracAra kI aisI sabhA hai jisameM prANImAtra Akara sukha-zAnti kA anubhava karate haiM aura apane janma ko saphala banAkara mokSa ke mArga meM lagate haiN| zAstrasAra samuccaya 0 jisa vyakti kI aisI prabala zubha bhAvanA ho ki "maiM samasta jagatavartI jIvoM kA uddhAra karU, samasta jIvoM ko saMsAra se chur3Akara mukta kara dUM" usa kisI eka birale manuSya ke upayukta dazA meM nimnalikhita solaha bhAvanAoM ke nimitta se tIrthakara prakRti kA baMdha hotA hai 1. darzana vizuddhi, 2. vinaya saMpannatA, 3. aticAra rahita zIlavata, 4. abhIkSNa jJAnopayoga, 5. saMvega, 6. zakti anusAra tyAga, 7. zakti anusAra tapa, 8. sAdhu samAdhi, 6. vaiyyAvRttikaraNa, 10. arahaMta bhakti, 11. AcArya bhakti, 12. bahuzruta bhakti, 13. pravacana bhakti, 14. Avazyaka aparihAriNa, 15. mArga prabhAvanA, 16. pravacana vAtsalya / __ zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, mUDhadRSTi, anUpagRhana, asthitikaraNa, aprabhAvanA, avAtsalya ye ATha doSa, kulamada, jAtimada, balamada, jJAnamada, tapamada, rUpamada, dhanamada, adhikAramada ye ATha mada, devamUDhatA, gurumUDhatA, lokamUDhatA ye mUDhatAeM haiM tathA cha: anAyatana. ku guru, kuguru bhakti, kudeva, kudeva bhakti, kudharma, kudharma sevaka aise samyagdarzana ke ye paccIsa doSa haiN| ina doSoM se rahita zUddha samyagdarzana amRta-kaNa 95
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA honA darzanavizuddhi bhAvanA hai| deva, zAstra, guru tathA ratnatraya kA hRdaya se sammAna karanA, vinaya karanA, vinaya-sampannatA hai| vratoM tathA vratoM ke rakSaka niyamoM (zIloM) meM aticAra rahita honA niHzIlavata bhAvanA hai / sadA jJAna-abhyAsa meM lage rahanA abhIkSNa jJAnopayoga hai| dharma aura dharma ke phala se anurAga rakhanA saMvega bhAvanA hai| apanI zakti ko na chor3akara antaraMga bahiraMga tapa karanA zaktitapastyAga hai| apanI zakti ke anusAra AhAra, abhaya, auSadha aura jJAna dAna karanA zaktitapa hai / sAdhuoM kA upasarga dUra karanA, athavA samAdhi sahita vIra maraNa karanA sAdhu samAdhi hai| vratI tyAgI sAdharmI kI sevA karanA, duHkhI kA duHkha dUra karanA vaiyyAvRttikaraNa hai| arahaMta bhagavAn kI bhakti karanA arahaMta-bhakti hai / muni saMgha ke nAyaka AcArya kI bhakti karanA AcArya bhakti hai / upAdhyAya parameSThi kI bhakti karanA bahuzruta-bhakti hai / jinavANI kI bhakti karanA pravacana-bhakti hai / chaha Avazyaka karmoM ko sAvadhAnI se pAlana karanA Avazyaka aparihANi hai| jainadharma kA prabhAva phailAnA mArga prabhAvanA hai / sAdharmIjana se agAdha prema karanA pravacana vAtsalya hai / ina solaha bhAvanAoM meM se darzana vizuddhi bhAvanA kA honA paramAvazyaka hai / darzana vizuddhi ke sAtha koI bhI eka, do, tIna, cAra Adi bhAvanA hoM yA sabhI bhAvanA hoM to tIrthaMkara prakRti kA baMdha ho sakatA hai| dazavidha vA samyagdarzana 10 prakAra kA hai--(1) AjJA samyaktva, (2) mArga samyaktva, (3) upadeza samyaktva, (4) sUtra samyaktva, (5) bIja samyaktva, (6) saMkSepa samyaktva, (7) vistAra samyaktva, (8) atha samyaktva, (6) avagAr3ha samyaktva, (10) paramAvagAr3ha smyktv| __jinendra bhagavAn kI AjJA kA zraddhAna karane se jo samyagdarzana hotA hai vaha AjJA samyaktva hai| jinendra bhagavAn dvArA pradarzita mukti mArga hI yathArtha hai aise acala zraddhAna se jo samyaktva hotA hai vaha mArga samyaktva hai / nirgrantha muni ke upadeza ko sunakara jo Atma-ruci hokara samyagdarzana hotA hai vaha upadeza samyaktva hai / siddhAnta sUtra sunane ke pazcAt jo samyaktva hotA hai vaha sUtra samyaktva hai| bIja pada sunakara jo samyaktva hotA hai vaha bIja samyaktva hai / saMkSepa se tAttvika vivecana suna kara jo samyagdarzana hotA hai vaha saMkSepa samyaktva hai| vistAra ke sAtha tattva vivecana sunane ke bAda jo samyaktva hotA hai vaha vistAra samyaktva hai / Agama kA artha sunakara jo samyaktva utpanna hotA hai vaha artha samyaktva hai / dvAdazAMgavetA zrutakevalI ke jo samyaktva hotA hai use avagAr3ha samyaktva kahate haiM / kevala jJAnI kA samyaktva paramAvagAr3ha samyaktva hai| mAyAcAra, chalakapaTa, vacanavakratA Adi rakhakara jo manuSya jaina dharma kI ArAdhanA karatA hai usako vAstava meM jaina dharma prApta nahIM hotaa| 0 puNyahIna manuSya dravya pAne kI icchA se eka parvata para car3hatA hai, aura usa parvata ke mArga meM idhara-udhara nidhi ko bar3hatA hai, DhaMDhate-DhUMr3hate jaba usako vaha nidhi milane kA samaya AtA hai taba vaha pAgala ho jAtA hai| pAgala ho jAne para usako usa pAsa par3I huI havya kA jJAna bhI nahIM rhtaa| isI prakAra mokSa ke icchuka manuSya aneka zAstra-veda-purANa Adi par3hakara bhI Atmatattva ke yathArtha nirNaya kI buddhi na hone ke kAraNa jaise ke taise ajJAnI hI bane rahate haiN| pApa karma kI kitanI zakti hai ! digambara muni hokara kaThora tapasyA karake manuSya ahamindra pada bhI pA letA hai parantu samyaktva na hone se usakA saMsArabhramaNa nahIM chUTa paataa| hAtha para rakkhe hue AMvale ke samAna vidyAoM aura kalAoM ko jAnakara karor3oM yuga taka tapasyA karake bhI samyagdarzana rUpI amRta-rasa kA AsvAdana na karane vAle manuSya ko mokSa prApta nahIM hotii| yaha samyagdarzana abhavya kI to bAta hI kyA dUra-bhavya ko bhI durlabha hai / yaha to nikaTa-bhavya prANI ko hI prApta hotA hai| kitanA bhI prakAza kyoM na ho andhe manuSya ko kucha dikhAI nahIM detaa| isI prakAra abhavya ko cAhe kitanA bhI upadeza diyA jAe, vratAcaraNa karAyA jAe kintu use samyaktva nahIM hotaa| netra-roga vAle manuSya ko netra ThIka ho jAne para dikhAI dene lagatA hai usI taraha dUra-bhavya ko dIrgha samaya pIche mithyAtva haTane se samyaktva prApta hotA hai| kintu jaise ThIka netra vAle manuSya ko prakAza hone para tatkAla dikhAI dene lagatA hai, usI taraha nikaTa bhavya ko samyaktva kI prApti zIghra ho jAtI hai| 0 parama ArAdhya zrI vItarAga bhagavAn jinendra deva kA upadiSTa Agama tathA padArtha aura jinendra deva ke caraNacihnoM para calane vAle parama nirmala nirgrantha yogI kA zraddhAna vyavahAra samyagdarzana hai| arhanta bhagavAn, jinavANI, nirgrantha guru tathA jinavANI meM pratipAdita padArthoM kA zraddhAna karanA vyavahAra samyagdarzana hai| - nirgrantha guru ke vacana rUpI dIpaka dvArA prakAzita aura apane suyukti rUpI netroM se dekhe hue Atma-svarUpa kA nizcaya samyag 66 AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana anya
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana hai / acala sumeru bhI kadAcit calAyamAna ho jAe, agni bhI kadAcit zIta (ThaNDI) bana jAe tathA candra meM bhI kadAcit uSNatA pragaTa hone lage, parantu jinendra bhagavAn ke vacana kadApi anyathA nahIM ho sakate, aisI acala zraddhA kA nAma samyaktva hai| samasta saMsAra moha-jAla meM phaMsA huA hai usa moha-jAla ko chinna bhinna karake mokSa kI ora AkarSita karane vAlA jinamArga hai, anya koI mArga nahIM hai, aisI nizcala zraddhA hI samyagdarzana hai / jinendra deva kI jaisI AkRti AMkhoM se dekhI hai, usako mana meM rakhakara phira siddha parameSThI ko sAkSAt dekha lene kI hRdaya meM bhAvanA karanA samyaktva hai| O bAhya kriyAoM ko chor3a do, sadguru ke upadeza rUpI ratna-jyoti se mithyAtva rUpI andhakAra ko haTA kara antarmukha ho jAo, nicazla citta bana jAo, svAdhIna sukhAmRta meM magna ho jaao| aisI vRtti rakhane vAlA zuddha samyagdRSTi hai aura saMsAra-sAgara ke pAra pahuMcane vAlA hai| O samyaktva kA naSTa honA miTTI ke ghar3e ke TUTane ke samAna hai aura cAritra kA naSTa honA suvarNa ghar3e ke TUTane ke samAna hai| miTTI kA ghar3A TUTa jAne para phira nahIM jur3a sakatA kintu sone kA ghar3A TUTa jAne ke bAda bhI phira jur3a jAtA hai / isI prakAra samyaktva ke naSTa ho jAne para AtmA kA sudhAra nahIM ho sakatA, cAritra naSTa ho jAne para phira bhI AtmA sudhara jAtI hai| D jahAM para jinendra deva kA pUjana mahotsava hotA hai vahA~ jAkara harSa manAnA, jinendra bhagavAn kI mahimA nakara aura dekha kara Ananda manAnA, jaina zAstroM ke mahAn vistAra ko dekhakara harSa manAnA, jinendra bhagavAn ko namaskAra karane meM Anandita honA, jinAgama meM sAratattva kA vivecana dekhakara prasanna honA, jina-caityAlaya ko dekhakara harSita honA, isa prakAra kI pravRtti vAlA zuddha samyaktvI hai| he bhavya jIva ! tU isa saMsAra meM anAdi samaya se bhaTaka rahA hai| isa lokAkAza kA koI bhI aisA pradeza zeSa nahIM rahA jahAM tU utpanna nahIM huaa| koI aisA padArtha nahIM bacA jisako tUne bhakSaNa nahIM kiyA, tU jagat ke samasta pradezoM meM ghUma AyA, karma-bandhana ke samasta bhAva bhI tUne prApta kiye, saMsAra kI samasta paryAyeM tU prApta kara cukA hai| itanA saba kucha hokara bhI durmoha se tU phira unhIM padArthoM kI bhikSA mAMgatA hai yaha tujhe zobhA nahIM detaa| tU apane svarUpa ko pratyakSa avalokana kara, yahI zreSTha hai aura anta meM tU nitya niraJjana mokSa-vaibhava ko isI se prApta kregaa| / pRthvI para hAtha kA AghAta karane se pRthvI para cihna par3atA hai, vaha kadAcit cUka jAya yA viphala ho jAya parantu jinendra bhagavAna kA upadeza kabhI niSphala nahIM ho sakatA / yadi arhanta bhagavAn kI vANI niSphala ho jAegI to samudra apanI maryAdA chor3a denA, acala sumeru calAyamAna ho jAegA tathA sUrya ke udaya-asta hone kA krama bhI bhaMga ho jaaegaa| - jinendra deva ke vacana rasAmRta kA AsvAdana karanA, usako zreyaskara mAnanA, usameM hI nimagna honA, usI meM Ananda anabhava karanA, anupama sukha kA bIja hai / samyaktva hI parama pada hai, samyaktva hI sukha kA ghara hai, samyaktva hI mukti kA mArga hai, samyaktvamaTita tapa hI saphala hai| samyaktva meM pravRtti karanA, Atma-zraddhA karanA, jina-bhakti karanA, tattvoM meM ruci karanA, Atma-jJAna honA.para saba samyagdarzana ke paryAya nAma haiM / 0 saMsAra tathA zarIra, viSaya bhogoM se virakta gRhastha jaba pAMca udumbara phala (binA phUla ke hI jo phala hote haiM-1. bar3a, 2.pIpala, 3. pAkara, 4. Umara, 5. kaThUmara) bhakSaNa ke tyAga tathA 3 makAra (madyapAna, mAMsa bhakSaNa, madhu bhakSaNa) ke tyAga ke sAtha samyagadarzana (vItarAga deva, jinavANI, nirgrantha sAdhu kI zraddhA) kA dhAraNa karanA darzana pratimA hai / hiMsA, asatya, corI, kuzIla aura parigraha, ina pAMca pApoM ke sthala tyAga rUpa ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, parigraha parimANa, ye pAMca aNuvrata, digvata, deza vrata, anartha daNDa vrata, ye tIna gaNavrata, sAmAyika, prauSadhopavAsa bhogopabhoga parimANa, atithi saMvibhAga, ye cAra zikSAvata (5+3+4-12) haiM, ina samasta 12 vratoM kA AcaraNa karanA vrata pratimA hai| 0 saMkalpa se (jAna bUjhakara) do indriya Adi vasa jIvoM ko na mAranA ahiMsA aNuvrata hai| rAja-daNDanIya, paMcoM dvArA bhaMDanIya, asatya bhASaNa na karanA satya aNuvrata hai / sarvasAdhAraNa jala miTTI ke sivAya anya vyakti kA koI bhI padArtha binA pUche na lenA, acaurya aNuvrata hai| AnI vivAhita strI ke sivAya zeSa saba striyoM se viSaya-sevana kA tyAga brahmacarya aNuvrata hai| sonA, cAMdI, vastra, bartana, gAya Adi pazu dhana, gehUM Adi dhAnya, pRthvI, makAna, dAsI (naukarAnI), dAsa (cAkara) tathA aura bhI parigraha padArthoM ko apanI AvazyakatAnusAra parimANa karake zeSa parigraha kA parityAga karanA parigraha parimANa vrata hai / paMca pApoM kA AMzika tyAga hone se inako aNuvrata kahate haiN| pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, IzAna, Agneya, naiRtya, vAyavya tathA Urdhva (pRthvI se Upara AkAza) aura adhaH (pRthvI se nIce), ina dasa dizAoM meM Ane-jAne kI sImA janma bhara ke lie karanA 'digvata' hai| digvata ke bhItara kucha niyata amRta-kaNa
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaya taka AvazyakatAnusAra choTe kSetra kI maryAdA karanA 'dezavrata' hai, jina kriyAoM se binA prayojana vyartha meM pApa-arjana hotA hai una kAryoM kA tyAga karanA anarthadaNDa vrata hai / niyata samaya taka paMca pApoM kA tyAga karake eka Asana se baiThakara yA khar3e hokara sabase rAgadveSa chor3akara Atma-cintana karanA, bAraha bhAvanAoM kA cintavana karanA, jApa denA, sAmAyika pATha par3hanA sAmAyika hai| aSTamI aura caturdazI ke dina samasta Arambha parigraha ko chor3akara khAdya, svAdya, lehya, peya ina cAroM prakAra ke AhAra kA tyAga karanA tathA pahale aura pIche ke dina (saptamI, navamI, trayodazI pUrNimA) proSadha (ekAzana eka bAra bhojana) karanA proSadhopavAsa hai / bhogya (eka bAra bhogane yogya bhojana, tela Adi padArtha) tathA upabhogya (aneka bAra bhogane yogya padArtha- vastra, AbhUSaNa, makAna, savArI Adi) padArthoM kA apanI AvazyakatAnusAra parimANa karake zeSa anya sabakA tyAga karanA bhogopabhoga parimANa vrata hai| apane yahAM Ane kI tithi (pratipadA, dvitIyA Adi dina) jinakI koI niyata nahIM hotI, aise muni, ailaka, kSullaka Adi atithi vratI puruSoM ko bhaktibhAva se tathA dIna-duHkhI daridroM ko karuNA bhAva se evaM sAdharmI gRhasthoM ko vAtsalya bhAva se bhojana karAnA, jJAna-dAna, auSadhadAna tathA abhayadAna karanA atithi saMvibhAga vrata hai| 0 zubhakarma ke abhAva meM dhana nahIM milatA, yadi dhana mila jAe to satpAtra nahIM milatA, yadi satpAtra mila jAe to pAtra dAna karane kI preraNA karane vAle sahAyaka vyakti nahIM milate / yadi putra, strI, mitra Adi dAna karane meM anukUla sahAyaka bhI mila jAeM to phira satpAtroM ko dAna karane se ananta catuSTaya prApta hone meM kyA sandeha hai ? arthAt kucha nhiiN| satpAtroM ko AhAra dAna karane se mahAn abhyudaya prApta hotA hai| jisa taraha nirdoSa bhUmi meM bIja DAlane se phala avazya milatA hai, isI taraha bhavya dvArA satpAtra ko diyA huA dAna avazya mokSa phala detA hai| dAna cAra prakAra kA hotA hai-AhAradAna, auSadhadAna, jJAnadAna, abhayadAna / AhAra dAna-jisa prakAra vaidya rogiyoM kI prakRti vA udarAgni ko jAnakara aura yogya auSadhi vagairaha dekara unakI rakSA karate haiM, jisa taraha kisAna apane kheta kI rakSA karate haiM, gvAle dUdha ke lie gAya kI rakSA karate haiM, evaM rAjA jisa taraha apane rAjya kI rakSA karate haiM, usI taraha dharmAtmA loga AhAra dAna dvArA dharma kI tathA muni Adi dharmAtmAoM kI rakSA karate haiN| auSadha dAna-roga dUra karane ke lie zuddha auSadhi pradAna karanA auSadhadAna hai| muni Adi vratI puruSoM ke roga nivAraNa ke lie unako prAsaka auSadha AhAra ke samaya denA cAhiye, bhojana bhI aisA honA cAhie jo rogavRddhi meM sahAyaka na hokara roga zAnta karane meM sahAyaka ho / anya dIna-duHkhI jIvoM kA roga dUra karane ke lie karuNA bhAva se unake lie binA mUlya auSadha bAMTanA, auSadhAlaya kholanA, binA kucha liye muphta cikitsA karanA auSadhadAna hai| jJAna dAna-mUni vratI tyAgI puruSoM ko svAdhyAya karane ke lie zAstra pradAna karanA, jJAnAbhyAsa ke sAdhana juTAnA tathA sarvasAdhAraNa janatA ke lie pAThazAlA sthApita karanA, svayaM par3hanA, pravacana karanA, upadeza denA, jinavANI kA uddhAra karanA. pasta bAMTanA jJAna dAna hai| abhaya dAna-muni Adi anagAra vratiyoM ke Thaharane ke liye nagara ke bAharI pradezoM, vana, parvatoM meM tathA nagara, pura meM maTha banavAnA, jisase ki jaGgalI jIvoM se surakSita rahakara ve dhyAna Adi kara skeN| Agantuka vipatti se unakI rakSA karanA tathA sAdhAraNa janatA ke lie dharmazAlA banavAnA, vipatti meM par3e hue jIva kA duHkha miTAnA, bhayabhIta prANiyoM kA bhaya miTAnA Adi abhayadAna hai| 0 saMsAra meM eka AtmA hI sArabhUta hai aura zarIra nissAra hai / aisI nizcala buddhipUrvaka bhAvanA se zarIra ko tyAgane vAlA vyakti dhIra puruSa hai| 0 he jIvAtman ! tU rAta dina ajJAnavaza anna-pAnAdika khAdya peya padArthoM kA dhyAna karake apanI AtmA kA adhipatana na kara, kintu sAratara parama saukhya sudhArasa-bharita Atma-tattva kA dhyAna kr| 0 apane mana ko bAhya viSaya vAsanAoM meM na dhumAkara sadA apane upayoga meM sthira karake nirAbAdha kevala jJAna hone paryanta sthira rho| he bhavya jIva ! mana vacana kAya kI pravRtti bAhara kI ora se haTAkara antarmukha karo, tathA apane caitanya bhAva ko grahaNa kro| aisA kiye binA saMsAra kI paramparA nahIM ttuutttii| 68 . AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana paMca
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ O muniyoM kA dharma 10 prakAra kA hai: (1) uttama kSamA, (2) uttama mArdava, (3) uttama Arjava, (4) uttama zauca, (5) uttama satya, (6) uttama saMyama, (7) uttama tapa, (8) uttama tyAga, (9) uttama AkiJcanya, (10) uttama brahmacarya / apane mana meM krodha bhAva na lAkara, yoM vicAra karanA ki maiM bhedAtmaka tathA abhedAtmaka ratnatraya kA dhAraka hUM, aisI bhAvanA kA nAma uttama kSamA hai| jJAna, tapa, rUpa Adi ATha prakAra kA abhimAna na karanA, apane apamAna hone para bhI kheda-khinna na honA tathA sammAna hone para prasanna na honA mArdava dharma hai / mana vacana zarIra kI kriyAoM (vicAra, vANI aura kAma) meM kuTilatA na Ane denA Arjava dharma hai| kisI bhI padArtha para lobha na karake apanA mana pavitra rakhanA zauca dharma hai| rAga dveSa moha Adi ke kAraNa jhUTha na bolanA satya dharma hai| mana vacana kAya kI zuddhi dvArA kisI bhI prANI ko kisI bhI prakAra kA kaSTa nahIM denA saMyama dharma hai| anazanAdika bahiraGga tathA prAyazcitta Adi antaraGga tapoM kA AcaraNa karanA tapa dharma hai| saMsAra ke samasta padArthoM se bhI manuSya kI tRSNA zAnta nahIM hotI, aisA vicAra karake paramANu mAtra bhI para-padArtha apane pAsa na rakhakara unakA tyAga kara denA tyAga dharma hai| anya padArthoM kI bAta to dUra hai, apanA zarIra tathA zarIra se utpanna huA putra-pautra Adi parivAra bhI AtmA kA apanA nahIM hai, aisA vicAra karake kisI bhI padArtha meM mamatva bhAva na rakhanA AkiJcanya dharma hai| viSayavAsanA kA tyAga karake apane AtmA meM rata rahanA brahmacarya dharma hai| / sampattizAlI, samasta iSTa padArtha pradAna karane vAlA, mokSa kAraNa, caturgati bhramaNa saMsAra duHkha ko nAza karane vAlA tathA loka kA hitakArI paMcaparameSThI kA mantra sadA mere hRdaya meM rhe| paMcaparameSThI kA pada anantAnantakAla se saMcita pApoM ko naSTa karatA hai tathA paMcamagati mokSa ko zIghra bulAkara dene vAlA hai / isa paMcaparameSThI kI mahimA kA varNana kauna kara sakatA hai ? bhayAnaka roga, cora, zatru, agni, jala, rAjaroga Adi bhayaMkara duHkhoM kA nAza karane vAlA sArabhUta paMca namaskAra mantra kalpa vRkSa ke samAna hRdaya meM virAjamAna rahe / yaha paMcaNamokAra mantra sAgara rUpI kIcar3a kA nAza kara detA hai, zAkinI, DAkinI, bhUta, pizAca Adi ko bhagA detA hai / samasta maGgaloM meM uttama hai| " yaha paMca namaskAra mantra tIna lokoM ko kaMpA detA hai, tIna lokoM meM sarvottama garbhAvataraNa, janmAbhiSeka, dIkSA kalyANaka, kevalajJAna tathA lakSmI ko AkarSaNa karake dene vAlA hai / anupama utkRSTa mokSa lakSmI ko vaza meM karake dene vAlA yaha mantra hai| jJAnarUpI candramA kA udaya karane vAlA hai| trilokavartI samasta prANiyoM ko mohita karane vAlA hai| aisA atizayazAlI arhanta siddha AcArya upAdhyAya sarvasAdhu ke namaskAra rUpa mantra merI jIbha para sadA nivAsa kare / 0 paMcaparameSThI ke nAma rUpa mantrAkSara atyanta prabala karmazatru ko nAza karane vAle haiM, prabala mithyAtva graha ko bhagAne vAle haiM, duSTa kAmadeva rUpa sarpa ke viSa ko nirviSa karane vAle haiM, rAgAdi parapariNati se hone vAle karmAsrava ko roka dete haiM, indra dharaNIndra padavI ko pradAna karane vAle haiM, mokSa lakSmI ko mohita karane vAle haiM tathA sarasvatI ko mugdha karane vAle haiN| ahaMta zabda meM 'a' akSara parama jJAna kA vAcaka hai, 'ra' akSara samasta loka ke darzaka kA vAcaka hai, 'ha' akSara ananta bala kA sUcaka hai, bindu (bindI) uttama sukha kA sUcaka hai / 0 arhanta parameSThI kA prathama akSara 'a', azarIrI (paudgalika zarIra rahita siddha parameSThI) parameSThI kA Adi akSara 'a', AcArya parameSThI kA Adi akSara 'A'; ina tInoM a+a+A ko milAkara savarNa svara sandhi ke niyama anusAra tInoM akSaroM kA eka akSara 'A' ho gayA / upAdhyAya parameSThI kA prathama 'u' hai| pahale tIna parameSThiyoM ke Adi akSaroM ko milAkara jo 'A' banA thA usameM 'u' joDa dene para (A+u) svara sandhi ke niyama anusAra donoM akSaroM ke sthAna para eka 'o' akSara ho gyaa| pAMcaveM parameSThI 'mUni' kA prathama akSara 'm' hai / usako cAra parameSThiyoM ke Adi akSaroM ke sammilita akSara 'o' ke sAtha milA dene para 'oma' bana jAtA hai| isa prakAra 'om' yA OM zabda paMca parameSThiyoM kA vAcaka hai| amRta-kaNa
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparAjitezvara zataka 0 he aparAjitezvara! jIva, ajIva, Asrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa ye sAta tattva haiN| ina sAta tattvoM para zraddhA rakhanA samyagdarzana hai| ina sAta tattvoM ke artha apane mana meM ThIka taraha se samajha lenA samyagjJAna hai / ahiMsA dharma meM yA jinavANI meM bAdhA na Ae, isa taraha AcaraNa karanA yaha samyakcAritra hai| isa prakAra ye tIna ratnatraya haiN| ina tIna ratnatrayoM kI prApti kisa samudra se hai ? isa anamola ratnatraya kA sthAna zreSTha tapa hI eka samudra hai|| 0 are mUrkha! tU isa zarIra meM vRthA kyoM Asakta ho rahA hai ? isa zarIra ko tU kevala je nakhAnA samajha / jelakhAnA bar3e-bar3e patthara sahatIra vagairaha lagAkara banatA hai| yaha zarIra haDDiyoM se banA huA hai| jelakhAnA lohe aura patthara Adi ke parakoTe se ghirA huA hotA hai, yaha zarIra zirA snAyuoM se jakar3A huA hai / jelakhAnA bhI kaidI loga kahIM se nikala na jAe~ isake lie saba tarapha se DhaMkA huA rahatA hai, yaha zarIra camar3e se DhaMkA huA hai| jelakhAne meM jahA~-tahA~ kaidiyoM ke AghAta se rudhira, mAMsa dRSTigocara hotA hai parantu zarIra ke bhItara sabhI jagaha vaha bharA huA hai| kaidI kahIM bhAga na jAe isalie jelakhAne ke Asa-pAsa jela ke svAmI kI tarafa se cAroM tarafa manuSyoM kA paharA lagA rahatA hai| isI prakAra isa zarIra meM bhI duSTa karma zatruoM kA paharA lagA rahatA hai| jelakhAne meM jagaha-jagaha daravAjoM ke bIca meM argalA kI lakar3I lagI rahatI hai jisase kaidI bAhara na nikala jaaeN| yahAM bhI jIva-kaidI ko rokane ke lie Ayu rUpa majabUta argalA lagI huI hai| jaba taka Ayu argalA nahIM haTatI haiM taba taka jIva rUpa kadI zarIra meM se bAhara nahIM nikala sakatA / jaba aisA hai to zarIra aura jelakhAne meM kyA antara hai ? kucha bhI nhiiN| 0 pUjA meM svastika kI sthApanA kalyANa tathA siddhatva kI prApti ke hetu hotI hai / svastika ke bIca ke cAra zUnya cAra gatiyoM ke dyotaka haiN| siddhatva kI prApti ke lie ina cAroM gatiyoM kA nAza Avazyaka hai| ina gatiyoM kA nAza hone para hI antima paramasthAnoM aura samyagdarzana jJAna cAritra rUpa ratnatraya kI pUrNa prApti sambhava hai| isakA prayojana kramazaH cAra anuyogoM kI ArAdhanA, caubIsa tIrthakaroM kI bhakti, pAMca parameSThI tathA yugala cAraNa muniyoM ke cAra caraNoM kA dhyAna hai| pUjA ke Arambha meM svastika meM ArAdhaka isI bhAva kI sthApanA karate haiN| 0 jo ajJAnI manuSya zatru ke AdhIna mitra ko, pAtivratya rahita strI ko, kulanAzaka putra ko, mUrkha maMtrI ko, svArthI rAjA ko, pramAdI vaidya ko, rAgayukta deva ko, viSayAsakta guru ko tathA dayA se vajita dharma ko pramAdavaza nahIM chor3atA hai, use puNya chor3a detA hai| hAthI mada se, pAnI kamaloM se, rAtri pUrNa candramA se, vANI vyAkaraNa se, nadiyAM haMsoM ke mithunoM se, sabhA paNDitoM se, strI zIla vrata se, azva daur3ane se, mandira nitya maMgalotsava karane se, kula satputra se, pRthvI rAjA se tathA tInoM loka dharma se suzobhita hote haiM / isaliye manuSya ko dharma nahIM chor3anA caahiye| rAtri kA dIpaka candramA, prabhAta kA dIpaka sUrya, kula kA dIpaka satputra tathA tInoM lokoM kA dIpaka dharma hai / isaliye manuSya ko dharma kadApi nahIM chor3anA caahiye| 0he aparAjitezvara ! yaha AtmA eka bhI hai aneka bhI hai, kama jyAdA bhI hai, nAzarahita hai, nAzavaMta bhI hai, asti rUpa hai, nAstika rUpa bhI hai| tInoM loka ke parimita hai aura dhAraNa kiye hue zarIra ke pramANa bhI hai / lokAloka ko vyApe hue hai va karmabaddha bhI hai aura mukta bhI hai| isa prakAra isakI mahimA ko kauna jAna sakatA hai ? yaha to dhyAna meM yogiyoM ko gamya hai, anyathA nhiiN| 0 jina-mandira para zikhara aura zikhara se UMcA dhvaja stambha honA caahiye| zikharoM ke kalazoM se dhvajA sadA UMcI honI cAhiye / nIcI dhvajA zubha nahIM hotI hai| jisa prakAra vrata kI pUrNatA udyApana se hotI hai, bhojana kI pUrNatA aura zobhA tAMbUla se hotI hai, usI prakAra jina-bhavana kI zobhA aura pUrNatA zikhara kalaza aura dhvajA stambha se hotI hai| 0 jo puruSa bimbAphala patte ke samAna bahuta choTA caityAlaya banA kara tathA usameM jau ke samAna choTI-sI pratimA virAjamAna karake bhagavAna kI pUjA kiyA karatA hai to samajhanA cAhiye ki mukti isake atyanta samIpa A cukI hai| 0 yadi jina-pratimA kA mukha pUrva dizA kI ora ho to pUjA karane vAle ko uttara dizA kI ora muMha karake pUjA karanI cAhiye / yadi pratimA kA mukha uttara dizA kI ora ho to pUjaka ko pUrva dizA kI ora muMha karake pUjA karanI cAhiye / dakSiNa dizA kI ora vA vidizA kI ora muMha karake kabhI pUjana nahIM karanA cAhiye / AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana prantha
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ he aparAjitezvara! mitra bhI apane meM hI hai aura zatra bhI apane meM hI hai| isa prakAra bhagavAn jinendra deva ke dvArA kahA huA yaha satya vAkya hai| phira maiM isake atirikta bAhara kyoM dekhatA hU~ ? kSAyika samyaktva, kSAyika jJAna ityAdi AThoM guNoM meM saMtoSa karate hue rahane se usI samaya jJAnAvaraNa ityAdi AThoM karmoM ko dUra karate hue aba maiM apanI jJAna dRSTi ko apane meM sthira karake usI meM rahUM, usI ko dekha, usI meM khelUM / aba mujhako anya vastu ko dekhane kA kyA kAma ? / he aparAjitezvara! nadI, sarovara, samudra ke kinAre, parvata kI guphA, jina mandira, vana vATikA, retI kI caTTAna, zUnyAgAra, zamaNAna evaM anya nirjana sthAnoM meM pazu, napuMsaka, duSTa strI, duSTa jana tathA vighnakAraka jIva-jantu se rahita sthAna dhyAna karane ke lie sarvotkRSTa haiN| isa caMcala mana ko rokane ke lie hamezA zAstra-svAdhyAya karate rahanA cAhiye kyoMki yaha bandara ke samAna atyanta caMcala hai| jaise caMcala bandara ko jaba taka khAne ke lie phala-phUla athavA vRkSa para hare-bhare patte na mileM taba taka vaha vahAM sthiratApUrvaka nahIM rahatA hai kintu jaba usako vRkSa meM hare-bhare patte mila jAte haiM taba usI meM rata rahakara usImeM rama jAtA hai| usI taraha yaha hamArA caMcala mana idhara-udhara sUkhe hue saMsAra rUpI jaMgala meM indriya janya kSaNika bAsanAoM ke prati hamezA ghUmA karatA hai| yadi yaha zAstra-svAdhyAya tathA anya purANa puruSoM kI kathA yA Atmatattva kI carcA Adi rUpI hare-bhare vRkSa meM laga jAya to usakI caMcalatA ruka jAtI hai aura caMcalatA ruka jAne se mana apane AtmA meM sthira ho jAtA hai / tatpazcAt bAhara se Ane vAle azubha karmoM kA hAra banda ho jAtA hai| svAdhyAya kA artha AtmA ke sanmukha honA hai| svAdhyAya eka parama tapa hai| svAdhyAya se mana meM zAnti milatI hai aura yaha karma kI nirjarA ke lie mukhya kAraNa hai / isalie manuSya ko hamezA svAdhyAya karate rahanA caahie| 0jisa muni kA citta mahaloM ke zikhara meM aura zamazAna meM, stuti aura niMdA ke vidhAna meM, kIcar3a aura kezara meM, zayyA aura kAMToM ke agrabhAga meM, pASANa aura candrakAnta maNi meM, carma aura cIna dezIya rezama vastroM meM aura kSINa zarIra va sandara strI meM atulya zAnta bhAva ke prabhAva yA vikalpoM se sparzana na kare, vahI eka pravINa muni samabhAva kI lIlA ke vilAsa kA anubhava karatA hai arthAt vAstavika samabhAva aise muni ke hI jAnanA cAhiye / he paramAtman ! maiM na to indra kA pada cAhatA hUM aura na cakravartI pada / mere hRdaya meM to yahI bhAvanA hai ki sadaiva Apake caraNoM kI bhakti banI rahe / meru mandara purANa / tumako yadi saMsAra ke du:khoM kA nAza karanA hai to sampUrNa parigrahoM ko chor3akara jinadIkSA dhAraNa kro| jinadIkSA dhAraNa kiye binA ananta jJAna, ananta zakti va ananta sukha Adi dene vAle mokSa kI prApti nahIM ho sakatI / AThoM karmoM se rahita zuddha svarNa ke samAna kalaMkarahita yaha jIva sadaiva prakAzamAna hotA hai| 0 manuSya paryAya ko dhAraNa kiyA huA jIva apane zarIra ko chor3a kara apane-apane pariNAma ke anusAra cAroM gatiyoM ko prApta karatA hai| nyUnAdhika pariNAmoM ke anusAra paMcendriya paryAya tathA tiryaMca gati ko prApta hue jIva apane-apane pariNAmAnusAra pUrvokta kathana ke samAna aneka gatiyoM meM janma lete haiN| deva gati meM janma dhAraNa kiyA huA jIva deva paryAya ko chor3akara manuSya va tiryaMca gati ko prApta hotA hai| 0 jIva amUrtika svabhAva vAle haiN| jisa prakAra eka dIpaka ko donoM hAthoM kI aMjuli meM rakhakara yadi banda kiyA jAe to vaha prakAza manda-manda pratIta hotA hai, usI prakAra anAdi kAla se rahane vAle zarIra meM AtmA zarIra rUpI AvaraNa ko prApta huA hai| nAma karma dvArA jitanA zarIra kA parimANa hotA hai utanA hI AtmA choTe-bar3e zarIra pramANa dhAraNa kiye hue hai / yaha jIva atyanta sUkSma tathA moTe rUpa ko dhAraNa karatA hai, parantu AtmA zarIra ke nimitta kAraNa choTA-bar3A kahalAtA hai / yadi nizcaya naya kI dRSTi se dekhA jAya to AtmA na choTA hotA hai aura na bar3A / yaha AtmA zarIra kA nimitta pAkara choTA-bar3A zarIra dhAraNa karatA hai| AtmA choTA-bar3A nahIM hai| 0 AkAza meM bijalI kI camaka ke samAna samasta jIva janma-maraNa karate Aye haiM / ina tIna lokoM meM sarva jIva paraspara baMdhu ke rUpa meM bhI haiM, nAtI tayA mitra bhI haiN| parantu ve kabhI bhI sthira hokara apane sAtha nahIM rahate, sadaiva unakA saMyoga-viyoga hotA hI rahatA hai| 0 sampatti AkAza meM bijalI kI camaka ke samAna kSaNika hai| rAjA-mahArAjA ke pAsa saMpatti hote hue bhI ve kSaNika amRta-kaNa 101
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpatti ke moha se hI cakravartI hote hue bhI naraka meM gae haiN| yaha saba moha kI lIlA hai / saMpatti eka sthAna para sthira nahIM rahatI / yaha sampatti vezyA ke samAna hai jo kabhI isakI bagala meM kabhI usakI bagala meM jAtI hai / yaha saba pApa-puNya kA phala hai / isa kAraNa kisI ko sukha-zAnti nahIM miltii| eka dina sabako chor3akara jAnA par3egA / D tInoM lokoM kI sampatti apane pAsa rahane para bhI mUrkha jJAnI logoM kI tRSNA kI pUrti nahIM hotii| ve mUrkha itanA hone para bhI dUsaroM kI sampatti kA apaharaNa karane kI bhAvanA rakhate haiM / sAmAnya rIti se vicAra kiyA jAya to yaha bhI eka corI hai| corI do prakAra kI hotI hai - kArya corI va kAraNa corii| apane pAsa kitanI bhI sampatti rahane para bhI dUsaroM kA dravya lenA, mAyAcAra se anya kA dhana lenA, daridratA Ane se corI karanA yaha sabhI kAraNa corI haiN| mAyAcAra se dUsare mAla ko lete samaya adhika lenA, dete samaya kama denA hamezA anyAya dvArA dhana sampanna karanA, anya kA mAla curA lenA Adi kArya corI kahalAtI hai / , bhUmi meM bIja boe binA aMkura kI prApti nahIM hotI / parvata para yadi pAnI kI varSA na ho to Upara se jharatA huA pAnI tAlAba va kuoM meM nahIM AtA, usI prakAra puNya ke kAraNa hone vAle vrata, niyama, anuSThAna, pUjA Adi kiye binA isa mAnava ko paMcendriya sukha kI prApti nahIM hotii| [] karor3oM candra aura sUryo se bhI adhika tejamaya kevala jJAna rUpI utkRSTa jyoti ko dhAraNa karane vAle devatAoM ke mauli mukuToM se pratibiMbita zrI RSabhadeva ke caraNa kamala hamArI rakSA kareM / sArAsAra vicAra meM parAyaNakAriNIbhUta AtmasvarUpa he mahAtman! sadguNa rUpI zRGgAra hAra se zobhita he niraMjana siddha bhagavAn! mujhe sArabhUta sadbuddhi zIghrAtizIghra pradAna kiijiye| sanmArga dikhAo / D saMsAra nATaka ko dekhate hue evaM bodharUpI tathA jJAna darzana sukhamayI satta sukhoM meM magna hokara nRtya karane vAle he saMzrI, sabhI duHkhoM ko vidhvaMsa karane vAle niraJjana siddha bhagavAn mujhameM sadbuddhi pradAna karo / he bhoga sAgara, sujJAna sAgara, kAnti sAgara, yoga sAgara, vItarAga niraJjana siddha bhagavAn! mujhako zIghra hI sajjanoM ke adhipati, sujJAna sUrya, tInoM lokoM ko AnandadAyaka evaM aSTa karma rUpI aSTa dizAoM ko jItakara akhaNDa sAmrAjya ko prApta karane vAle bhagavAn siddha paramAtmA hameM subuddhi pradAna kareM / he paramAtman! Apa sukha nidhi haiN| loka meM jo padArtha sarvazreSTha kahalAtA hai usase bhI Apa atyadhika zreSTha haiN| jo vastu nirmala hai usase bhI Apa atyadhika nirmala haiM aura jo vastu madhura hai usase bhI Apa atyadhika madhura haiN| Apa mere hRdaya meM cirakAla taka vAsa kojiye / pola meM kUTa-kUTa kara bhare hue tila kI bhAMti tIna loka kI pola meM bhare hue samasta carAcara jIvoM ko eka sAtha hI kevala jJAna rUpI netroM se dekhane vAle jJAnAdhipati he niraMjana siddha bhagavAn! Apa sarvadA mere hRdaya meM rahakara mujhe vizuddha kIjiye / [D] he siddhAtman! Apa kAmadeva rUpI matavAle hAvI ke lie siMha ke samAna haiM, jJAna-samudra ko bhar3akAne ke liye candramA ke samAna haiM tathA karma-parvata ko Apa samhAla cuke haiM isaliye hameM bhI usI prakAra kA jJAna dIjiye jisase hama apanI kAyaratA ko tyAga sakeM / he niraMjana siddha bhagavAn! Apa lokaikazaraNa haiM jo bhavya jIva Apake zaraNa meM Ate haiM unake saMcita puNya ko dekhakara Apa unakI rakSA karate haiN| itanA hI nahIM balki pApa rUpI bhayaMkara jAla se mukta karate haiM / Apa tInoM lokoM meM sarvazreSTha haiM / he siddhAtman! jo prANI calate, bolate, uThate aura baiThate samaya smaraNa-patha meM virAjamAna rahate haiM unake sarvakalyANa hote haiM aura unake samasta kArya siddha hote haiM / isalie he niraMjana bhagavAn! Apa ratna darpaNa ke samAna mere hRdaya meM rahakara mujhe sadbuddhi pradAna kariye / 102 AcAryarana zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharateza vaibhava he Atman! tuma parabrahma ho / tInoM lokoM meM tumhIM zreSTha ho| jJAna hI tumhArA vastra hai| sarvakarma-kalaMka rahita ho aura pApoM ko jItane vAle ho / isalie tumako namaskAra hai| 0 bhagavAn AdinAtha ke jyeSTha putra nara loka ke ekamAtra samrAT the| kSaNamAtra dRSTi banda kara mokSa ko prApta karane vAle una cakravartI bharata kA maiM kyA varNana karU ? solahaveM manu, prathama cakravartI, antaHpura vAsiniyoM ke lie kAmadeva, vivekiyoM ke cUr3AmaNi evam tadbhava mokSagAmI bharata kA varNana karane meM maiM kahAM taka samartha ho sakatA hai / samrATa bharata kA guNa-kIrtana kaise kiyA jAya kyoMki udAharaNa dene ke lie unake tulya na koI rAjA hai aura na koI vastu / 0 saMsAra meM aksara yaha dekhA jAtA hai ki kisI ke pAsa rUpa hai to zIla nahIM, zIla hai to vidyA nahIM, vidyA hai to zarIra kI sundaratA nhiiN| zarIra kI sundaratA hai to gaMbhIratA nahIM, gaMbhIratA hai to parAkrama nahIM, parAkrama hai to yuvA nahIM, yuvA hai to zarIra-zRGgAra nahIM / lekina samrAT bharata meM maNikaMcana saMyoga tulya sarvaguNa vidyamAna the| 0 bhagavAn kI dhvani divya hai / svayameva bhagavAn divya haiM evam unakA mukha bhI divya va darzana bhI diya tathA jJAna evam zakti bhI divya haiM / isalie unakI siddhi bhI divya haiM / 0 camakatA huA darpaNa hAtha meM hote hue bhI pAnI meM apane pratibimba ko dekhane vAle mUrkha ke samAna apane zarIra ke bhItara rahane vAlI AtmA ko na dekhakara yaha jIva sarvatra ghUma rahA hai| 0 ghara meM gar3hI huI nidhi ko nahIM dekhate hue zrImanta (dhanika) ke pAsa jAkara yAcanA karane ke samAna anAdi kAla se zarIra meM rahane vAle AtmA rUpI nidhi ko na dekhate hue bAhara hI bhaTakatA huA sarvatra DhUMr3ha rahA hai| 0 hare-bhare patoM ko chor3akara jaise hAthI Ikha ke rasa kA svAda letA hai usI prakAra koI-koI bheda-jJAnI zarIra ke sukha ko tuccha mAnakara Atma-sukha kA hI anubhava karatA hai| apane hAtha meM vidyamAna padArtha ko na dekhakara sAre jaMgala meM use khojane vAle manuSya ke samAna zarIra meM sthita AtmA ko na dekhate hue sAre loka meM DhUMr3hane para kyA AtmA kI prApti hogI? kadApi nhiiN| 0 jJAna hI AtmA kA svarUpa hai| vaha AtmA nirmala jJAna darzanamaya svarUpa hai / ye jJAna darzana hI AtmA kA cihna hai| aisA vicAra karane vAle puruSa dhanya haiN| C yaha AtmA puruSAkAra hokara zarIra meM rahate hue bhI zarIra ko sparza nahIM karatA hai aura na zarIra meM milatA hai| AkAza ke bIca meM puruSAkAra rUpa banAye hue citra ke samAna yaha AtmA hai| jaise tAMbe kI caddara meM nirmita kI huI chAyA pratimA dina meM prakAzamaya dIkhatI hai, ThIka usI prakAra chAyA pratimA kI taraha zarIra meM puruSAkAra rUpa meM AtmA rahatI hai| chAyA pratimA tathA puruSa kI chAyA ko jJAna nahIM hai, usI prakAra managocara, vAkgocara evam dUsaroM ke dvArA nahIM jAnA jAne vAlA aisI zuddha AtmA chAyA kI bhAMti apane zarIra meM hI hai| 0 yaha zarIra eka bAje ke samAna hai| vAdya ko jaba taka bajAne vAlA nahIM bajAtA taba taka usa zarIra kA koI upayoga nahIM ho sakatA / na bolane vAle zarIra ko AtmA hone se guMjAra karAne lagatA hai, na calane vAle ko calAtA hai, dhyeya (zarIra) aura AtmA donoM ko bhinna na samajha karake saMsAra duHkhI ho rahA hai| bheda jJAna na hone ke kAraNa zarIra ke duHkhI hone para AtmA bhI duHkhI ho jAtI hai| D siddhi do prakAra kI hotI hai-eka laukika, dUsarI pAramArthika / vairiyoM kA sAmanA kara aneka prakAra kI cAlabAjiyoM va yuktiyoM se jItanA laukika artha siddhi hai / anAdi kAla se AtmA ke sAtha santAna ke rUpa meM rahakara satata AtmA ko bhayabhIta karane vAle kAla rUpI karma ko svAdhIna kara usakA sAmanA karake jItanA pAramArthika siddhi hai| 0 rAjA sarvaguNa sampanna honA cAhiye / jaisA rAjA hotA hai usI prakAra prajA bhI hotI hai| rAjA ko bhoga vicAra evam Atma-yoga vicAra bhI honA cAhiye tathA rAgarasika bhI honA cAhiye evam bhAvapUrvaka vItarAga rasika bhI honA caahiye| zRGgAra rasika bhI tathA adhyAtma rasika bhI honA caahiye| zatru oM kA sAmanA karane vAlA bhI honA cAhiye tathA Atmayoga prApta karane meM bhI kuzala honA cAhiye / iha laukika sukha kA upabhoga karate hue dharma meM utsuka honA cAhiye / dekhane vAle ko aisA mAlUma honA cAhiye ki saMsAra rUpI mAyA meM phaMsA huA hai lekina hRdaya meM use ni:spRha honA caahiye| 0 vijJAna do prakAra kA hai-bAhya vijJAna, antaraMga vijJAna / bAhya viSayoM ke jAnane vAle (AtmA se bhinna) sabhI bAhya vijJAna kahalAte haiM aura apanI AtmA ko jAnanA antaraMga vijJAna hai / jagat meM ratna-parIkSA karane ke lie prayatna karanA va hAthI amRta-kaNa 103
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghor3e Adi kI parIkSA karanA sIkhanA yaha bhI eka bAhya kalA hai| AtmA samyak darzana, samyak jJAna, samyak cAritra 'ratna traya' svarUpa hai| ataH una ratnoM kI parIkSA kara pahicAnanA bar3A kaThina kArya hai| ise hI antaraMga vijJAna kahate haiM / isako jAnane se Atma-kalyANa hotA hai| kyA dagdha bIja boyA huA kahIM ugane meM samartha ho sakatA hai ? kabhI nhiiN| kyoMki usakI aMkurotpatti kI zakti naSTa ho cukI hai| usI prakAra karmabandha rUpI aMkura ke lie bIja rUpI rAga ko yadi pahale hI naSTa kara diyA jAya to phira kyA usakI utpatti Age ho sakatI hai ? arthAt nhiiN| niSkAma bhogI AtmajJAnI ko kisI bhI vastu meM rAga nahIM rahatA, isalie vikAramaya saMsAra meM rahate hue bhI usa para vikAroM kA prabhAva nahIM hotaa| 0 yaha zarIra 'jina' mandira hai / mana usakA siMhAsana hai| nirmala AtmA 'jina' bhagavAn haiM / bAhara ke sabhI vikalpa chor3a kara, A~kha banda kara isa prakAra apane andara dekheM to sacamuca hI 'jina' apane meM hI prApta hoMge arthAt apane hI bhItara darzana deNge| jaise koI vidyArthI abhyAsa ke pATha ko bhUla gayA ho aura adhyApaka ke pUchane para apanI bhUla para dattacitta hokara vicAra karatA hai, usI prakAra jJAna darzana bhI merA rUpa hai aisA samajhakara ekAgratA se zarIra ke andara (AtmA meM) citta lagA se AtmA kA darzana hotA hai| 0 isa loka meM thala meM, jala meM athavA pRthvI para gamana karanA sarala hai parantu binA AdhAra ke kyA koI AkAza meM bhI cala sakatA hai ? nahIM / isI prakAra bAhya vastu kA to sabhI varNana kara sakate haiM parantu AdhyAtmika viSaya kA varNana karanA una logoM ke lie kabhI zakya nahIM ho sktaa| 0 zAstra ke marma ko na samajhakara kevala vastratyAga karane vAle muni, muni nahIM haiM / vastra ke samAna hI tInoM loka evaM zarIra bhI parigraha haiM / aisA samajhakara kevala AtmA meM hI tRpta hone vAle yogI yonI haiN| 0 rAjA bharata kI kyA prazaMsA kI jAya? bhojana karate hue bhI ve upavAsI haiM aura bhoga bhogate hue bhI brahmacArI haiN| hAtha meM bhU-maNDala hone para bhI niSparigrahI haiM / sira meM bAloM kI vRddhi hone para bhI unakA mana muMDita hai| bhAvanA-sAra bhagavAna jinendra deva ke vacana auSadhi ke samAna haiM aura paMca indriyoM ke viSayoM ke viracana ke lie vItarAga bhagavAn kI vANI amata ke samAna hai| usa divya vANI se janma-maraNarUpI vyAdhiyoM kA nAza hotA hai| vaha alaukika vANI saMsArI jIvoM ke sabhI duHkhoM kA kSaya karane vAlI hai| 0 jaina darzana kisI padArtha ko ekAnta nahIM mAnatA / usake mata se pratyeka padArtha anekAnta rUpa haiN| kevala eka hI dRSTi se kie gae padArtha nizcaya ko jaina dharma apUrNa samajhatA hai| usakA kathana hai ki padArtha kA svarUpa hI kucha isa prakAra kA hai ki hama usameM aneka pratidvandvI paraspara virodhI dharma dekhate haiM / yadi vastu meM rahane vAle kisI eka hI dharma ko lekara usa vastu kA nirUpaNa kareM, usI ko sarvAMza rUpa meM satya samajheM, to vaha vicAra apUrNa evaM bhrAnta hI ThaharegA kyoMki jo vicAra eka dRSTi se satya samajhA jAtA hai tadvirodhI vicAra bhI dRSTayantara se satya ThaharatA hai| O jaise sUrya eka hI hai, medhoM kA AvaraNa hone se usakI prabhA ke aneka bheda ho jAte haiM, usI taraha nizcaya naya se yaha AtmA bhI akhaNDa hai va eka taraha se prakAzamAna hai, tA bhI vyavahAra naya se karmoM ke paTaloM se ghirA huA hai| isalie usake jJAna ke sumAta jJAna Adi bahuta bheda ho jAte haiN| 0 maiM rAjA hUM, maiM dhanavAna hUM, maiM bar3A hUM, maiM dIna hUM, maiM duHkhI hUM, maiM rogI hUM, maiM nirogI hUM, maiM sundara hUM, maiM kurUpa hUM, maiM puruSa ha, maiM strI hUM ityAdi ahaMbuddhi hotI hai| yaha tana merA hai, yaha dhana merA hai, yaha vastra merA hai, yaha ghara merA hai, yaha rAjya merA hai, yaha kheta merA hai, yaha AbhUSaNa mega hai, yaha bhojana merA hai, yaha grantha merA hai, yaha mandira merA hai ityAdi mamakAra buddhi paidA hotI hai| isa ahaMkAra mamakAra ke dvArA vartana karate hue cAroM kaSAyoM kI prabalatA ho jAtI hai aura yaha mohI prANI saMsAra ke jhaMjhaToM meM va sukha tathA duHkhoM meM ulajhA rahatA hai / kabhI apane sacce sukha ko va apanI zAnti ko nahIM pAtA hai| " jaba taka zora meM tandurustI hai va jaba taka indriyoM meM zakti maujUda hai taba taka tapa kara lenA yogya hai| vRddhAvasthA meM mAtra parizrama hai, taba tapa kI siddhi kaThina hai| jaba taka Ayu dRr3ha hai taba taka dharma kArya meM buddhi karanI yogya hai / jaba Ayu karma kSaya ho jAyegA taba tU kyA karegA? he Atman ! puSpahIna hone ke pazcAt tumhArA maMtra taMtrAdika koI bhI zaraNa nahIM hai / ataH kisI anya meM buddhi na karake kevala dharma ko hI apnaao| 104 AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ he Atman ! zarIra ke moha ke kAraNa tU anAdi kAla se usakA sAtha karate hue zarIra sambandhI putra, mitra, kalatrAdi kuTumbI janoM ko apanA samajhakara unakI rakSA karane ke lie aneka pApa-saMcaya karake deza-videza meM bhramaNa karake dhana-saMcaya karatA rahA aura tUne usa dhana kI rakSA meM rAta-dina ciMtAgrasta hokara rAja bhaya, cora bhaya ityAdi ko sahana karate hue ananta duHkha rUpI beli ko bar3hAyA aura apane Upara mahAn ApattikArI kAlarUpI kuThArAghAta karake atyanta du:khamaya naraka va tiryaMcAdi gatiyoM meM par3akara hamezA vedanA dene vAle karAla kAla ke Upara vizvAsa karake tU sadA saMtoSa dhAraNa kiye rahA aura unake dvArA hone vAle duHkha kA kucha bhI dhyAna na karake cAroM gatiyoM meM ghora duHkha hI duHkha utthaayaa| usa du:kha ke samaya svajana, iSTa, mitra, putra, kalatra tathA rAjA Adi koI bhI terI rakSA karane ke lie samartha na ho sake / yadi tujhe apane AtmA kI rakSA karake isa duHkha se chuTakArA pAkara zAzvata sukha ko prApta karanA hai to tU kevala jaina dharma kI hI zaraNa le, kyoMki yaha jaina dharma hI tujhe janmATavI saMkaToM se pAra utArane vAlA hai| anya koI dharma saMsAra-sAgara se pAra nahIM utAra sktaa| 0 naraka, tiryaMca, manuSya va devagatiyoM meM tathA aneka yoniyoM meM janma lekara bAlatva, yauvanatva tathA vRddhatva avasthA ko prApta karake mahAduHkha kA anubhava kiyA, kintu sukha kA lezamAtra bhI isa AtmA ko na mila skaa| isa prakAra anAdi kAla se bhavabhramaNa karate hue isa jIva ke kevala eka hI mAtA, pitA, bhAI, bandhu, svajana tathA parivAra Adi na hokara asaMkhya ho cuke haiM aura unameM bhI jAti-jarA-maraNAdika ke asahya vividha prakAra ke duHkha dene vAle putra, mitra, kalatrAdi, kuTumbIjana jaba taka isa jIvAtmA ke sAtha puNya-saMcaya thA taba taka sAtha dete rahe, para jIvana-yAtrA samApta ho jAne para ve hI kuTumbIjana kevala zmazAna taka sAtha jAkara lauTa Aye aura usakI jIvita avasthA meM vividha prakAra ke pApa-puNya dvArA saMcita kiye gaye usake saMpUrNa dhana ke svAmI bana gaye / he Atman ! yaha saba kucha hote hue bhI tU sAMsArika kSaNika sukhoM ko chor3akara Atma-kalyANa kI bhAvanA kyoM nahIM karatA ? bhagavAn mahAvIra aura unakA tatva darzana 0 sukha jIvoM kA sarvopari dhyeya hai aura usakI prApti dharma se hotI hai| dharma sukha kA sAdhana (kAraNa) hai aura sAdhana kabhI sAdhya (kArya) kA virodhI nahIM hotaa| isalie dharma se vAstava meM kabhI duHkha kI prApti nahIM hotii| vaha to sadA duHkhoM se chur3Ane vAlA hI hai| dharma karate hue bhI yadi kabhI duHkha upasthita hotA hai to usakA kAraNa pUrvakRta koI pApa-karma kA udaya hI samajhanA cAhiye, na ki dharma ! dharmazabda kA vyutpatyaM athavA niruktyartha bhI isI bAta ko sUcita karatA hai aura usa artha ko lekara hI tIsare vizeSaNa kI ghaTanA (sRSTi) kI gaI hai| usameM sukha kA uttama vizeSaNa bhI diyA gayA hai, jisase prakaTa hai ki dharma se uttama sukha kI, zivasukha kI athavA yoM kahiye ki abAdhita sukha kI prApti taka hotI hai / taba sAdhAraNa sukha to koI cIja nahIM hai-ve to dharma se sahaja meM hI prApta ho jAte haiN| sAMsArika duHkhoM se chUTane se sAMsArika uttama sukhoM kA prApta honA usakA AnuSaMgika phala hai / dharma usameM bAdhaka nahIM aura isa taraha prakArAntara se dharma saMsAra ke uttama sukhoM kA bhI sAdhaka hai / 0 vastuta: patita use kahate haiM jo svarUpa se cyuta hai, svabhAva meM sthira na rahakara idhara-udhara bhaTakatA aura vibhAgapariNatirUpa pariNamatA hai aura isalie jo jitane aMzoM meM svarUpa se cyuta hai vaha utane aMzoM meM hI patita hai| isa taraha sabhI saMsArI jIva eka prakAra se patitoM kI koTi meM sthita aura usakI zreNiyoM meM vibhAjita haiN| dharma jIvoM ko unake svarUpa meM sthira karane vAlA hai, unakI patitAvasthA ko miTAtA huA unheM UMcA uThAtA hai aura isalie patitoddhAraka kahA jAtA hai| kUpa meM par3e hue prANI jisa prakAra rasse kA sahArA pAkara Uce uTha Ate haiM aura apanA uddhAra kara lete haiM usI prakAra saMsAra ke duHkhoM meM DUbe hue patita jIva bhI dharma kA Azraya evaM sahArA pAkara UMce uTha Ate haiM aura duHkhoM se chUTa jAte haiM / dharma ko prAcIna yA arvAcIna Adi na batalAkara jo samIcIna vizeSaNa se vibhUSita kiyA hai vaha bar3A hI mahattvapUrNa hai, kyoMki prathama to jo prAcIna hai vaha samIcIna bhI ho aisA koI niyama nahIM hai / isI taraha jo arvAcIna hai vaha asamIcIna hI ho aisA bhI koI niyama nahIM hai| udAharaNa ke lie anAdi mithyAtva tathA prathamopazama samyaktva ko lIjiye / anAdikAlIna mithyAtva prAcIna se prAcIna hote hue bhI samIcIna (yathAvasthita vastutattva ke zraddhAnAdirUpa meM) nahIM hai aura isalie mAtra prAcIna hone se mithyAdharma kA samIcIna dharma ke rUpa meM grahaNa nahIM kiyA jA sakatA / pratyuta isake, samyaktva guNa jaba utpanna hotA hai taba mithyAtva ke sthAna para navIna hI utpanna hotA hai, parantu navIna hote hue bhI vaha samIcIna hai aura isaliye saddharma ke rUpa meM usakA grahaNa hai| usakI navInatA usameM bAdhaka nahIM hotii| natIjA yaha nikalA ki koI bhI dharma cAhe vaha prAcIna ho yA arvAcIna, yadi vaha samIcIna hai to vaha grAhya : amRta-kaNa
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai anyathA grAhya nahIM hai / aura isalie prAcIna arvAcIna se samIcIna kA mahattva adhika hai, vaha pratipAdya dharma kA asAdhAraNa vizeSaNa hai, usakI maujUdagI meM hI anya do vizeSaNa apanA kArya bhalI prakAra se karane meM samartha ho sakate haiN| arthAt dharma ke samIcIna ( yathArtha ) hone para hI usake dvArA karmoM kA nAza aura jIvAtmA ko saMsAra ke duHkhoM se nikAla kara uttama sukha meM dhAraNa karanA bana sakatA haianyathA nahIM / isI se samIcInatA kA grAhaka prAcIna aura arvAcIna donoM prakAra ke dharmoM ko apanA viSaya banAtA hai arthAt prAcInaarvAcIna kA moha chor3akara unameM jo bhI yathArtha hotA hai use hI apanAtA hai| jaina dharma ke anusAra jagat meM pratyeka prANI avyakta paramAtmA hai / hara AtmA apane sahaja svarUpa ko jAnane ke bAda paramAtmA bana sakatA hai / juA khelanA, mAMsa bhakSaNa karanA, madyapAna karanA, vezyA sevana karanA, zikAra khelanA, corI karanA, para strI sevana ye sapta vyasana saMsAra paribhramaNa ke kAraNa, roga, kleza, baMdha baMdhanAdi ke karAne vAle, pApa ke bIja, mokSa mArga meM vighna karane vAle, sarva avaguNoM ke mUla, anyAya kI mUrti tathA loka-paraloka bigAr3ane vAle haiM / jo sapta vyasanoM meM rata hotA hai usake vizuddha labdhi arthAt samyaktva dhAraNa hone yogya pavitra pariNAmoM kA honA sambhava nahIM, kyoMki usake pariNAmoM meM anyAya se aruci nahIM hotI / aisI dazA meM zubha kAryoM se tathA pavitra dharma se ruci kaise ho sakatI hai ? isalie pratyeka strI-puruSa ko ina sapta vyasanoM ko sarvathA taja kara zubha kAryoM meM ruci rakhate hue niyamapUrvaka samyakzraddhAnI bananA cAhiye aura gRhasthadharma ke upayukta aSTamUlaguNa dhAraNa karane cAhie / D samyaka darzana ke samAna na to koI dharma hai, na hogaa| yaha samyaktva hI kalyANa kA sAdhaka hai / para mithyAtva ke samAna tInoM lokoM meM dUsarA pApa nahIM hai / ataeva yaha mithyAtva hI sAre anarthoM kI jar3a hai / usa samyaktva kI prApti jIvAdi sapta tattvoM ke baddhAna se tathA sarvazadeva sadgraMtha aura nigraMtha guruoM ke zraddhAna se hotI hai, jisakI prApti se hI jJAna cAritra ko satya kahA jA sakatA hai / , D saMsAra ke Ayu, lakSmI-bhoga Adi indriyajanya sukha vidyuta ke samAna kSaNabhaMgura aura vinazvara haiM, ataeva bhavya janoM ko sadA movA kA hI sevana karanA caahie| saMsAra meM jIva ko mRtyu-roga-kaleza Adi duHkhoM se rakSA karane vAlA aura koI dUsarA mArga nahIM hai / dharma hI eka zaraNa hai / duHkhAdikoM ke nivAraNa ke lie sadA usakA pAlana karate rahanA caahie| saMsAra-sAgara duHkhoM kA AgAra hai, usake pAra hone ke nimitta ratnatraya kA sevana karanA bar3A hI Avazyaka hai / jIva ko yaha samajha lenA cAhie ki maiM akelA hUM, yadi koI merA sahAyaka ho sakatA hai to ve bhagavAn jinendra deva haiN| isa prakAra zarIra se apane ko bhinna samajha kara Atma-dhyAna meM zarIra kI mamatA se mukta ho, saMlagna ho jAnA caahie| yaha zarIra saptadhAtumayI nindita hai, durgandhi kA ghara hai, aisA samajhakara buddhimAna loga dharma kA hI AcaraNa karate haiM / vastutaH ve bar3e hI mUrkha haiM jo thor3I Ayu pAkara tapasyA ke binA apane amUlya samaya ko naSTa kara dete haiN| ve yahAM bhI duHkha bhogate haiM aura narakAdi kI yAtanAyeM bhI / maiM jJAnI hote hue saMyama ke abhAva meM eka ajJAnI kI bhAMti bhaTaka rahA hUM / aba gRhasthAzrama meM rahakara samaya vyatIta karanA upayukta nahIM kahA jA sktaa| ve tInoM jJAna hI kisa kAma ke, jinake dvArA AtmA ko aura karmoM ko alaga-alaga na kiyA jAya tathA mokSarUpI lakSmI kI upAsanA na kI jaay| jJAna prApta karane kA uttama phala unhIM mahApuruSoM ko prApta hai, jo niSpApa tapa kA AcaraNa karate haiN| D usa vyakti ke netra niSphala haiM jo netra hote hue bhI andhakUpa meM giratA hai, vahI dazA jJAnI puruSoM kI hai jo jJAna hote hue bhI moharUpI kUpa meM baMdhe rahate haiM / vastutaH ajJAna (anajAna ) meM kie hue pApa se jJAna prApta hone para chuTakArA bhI mila jAtA hai, jJAnI ( jAnakAra) kA pApa se mukta honA duSkara hotA hai / ataeva jJAnI puruSoM ko mohAdika nindanIya karmoM ke dvArA kisI prakAra kA pApa nahIM karanA cAhiye / isakA kAraNa yaha hai ki moha se rAga-dveSa utpanna hotA hai / usa pApa ke phalasvarUpa jIva ko bahuta dinoM taka durgatiyoM meM bhaTakanA par3atA hai / vaha bhaTakanA bhI sAdhAraNa nahIM ananta kAla taka kA, jisakA varNana nahIM kiyA jA sakatA / saMsAra meM jitanI bhI duSprApya vastueM haiM ve saba dharma ke prasAda se anAyAsa prApta hotI haiN| dharma hI mAtA-pitA tathA - sAtha-sAtha calane vAlA, hita karane vAlA hai / vaha kalpavRkSa, cintAmaNi aura ratnoM kA khajAnA hai / ve puruSa isa saMsAra meM dhanya haiM jo pramAda kA parityAga kara dharma kA pAlana karate haiN| unhIM kI saMsAra meM pUjA hotI hai / kintu jo puruSa dharma ke abhAva meM samaya vyatIta karate haiM, ve pazu ke sadRza haiM / / aisA samajhakara buddhimAna dharma ke binA eka kSaNa kA samaya bhI vyartha na jAne deM / 206 AcAryarazna bhI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandanAtha
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 isa saMsAra meM arhanta se bar3hakara koI utkRSTa deva nahIM, nirgrantha se bar3hakara mahattvazIla guru nahIM, ahiMsA Adi paMcavratoM se uttama anya koI vrata nahIM, jinamata se zreSTha koI mata nahIM, sabake hRdaya ko prakAzita karane vAlA gyAraha aMga caudaha pUrva se bar3hakara dUsarA koI zAstra-jJAna nahIM, samyak darzana ityAdi ratnatraya se bar3ha kara dUsarA koI paramotkRSTa mokSa kA mArga nahIM aura pAMca parameSThiyoM se bar3hakara bhavya jIvoM ke lie koI dUsarA kalyANa evaM hitakArI nahIM ho sktaa| dharmAmRta 0 aisI kavitA jo sAdhujanoM ke samAna hI mAtsaryavaza mUka rahane vAle vyaktiyoM ko bhI balAt sAdhuvAda (dhanya-dhanya) kahane ko mukharita kara de, vahI vAstavika kavitA hai| isase bhinna nahIM / vastutaH jinheM sunakara prasannatA se kandhA U~cA karate hue mRgAdi pazugaNa bhI apane mukha meM cabAye jAte hue ghAsa ko adhacabAyA chor3a deM, vahI kavitA vAstavika hai| isase bhinna kavitA bhI koI kavitA hai ? Ojisa prakAra barasAta ke pAnI ke binA gannA komala aura surasa nahIM ho sakatA, usI prakAra bhagavAna kI vANI ke binA sukavi madhura aura acche zAstra kI racanA nahIM kara sktaa| jisa prakAra rasoI meM binA namaka ke sarasa zAka Adi bhojana nahIM bana sakatA hai, tathA ghI ke sAtha agara namaka kA prayoga nahIM kiyA jAegA to jIbha ko svAda nahIM AtA, usI prakAra yadi kavitA meM bhagavAn kI vANI kA rasAsvAda nahIM hogA to vaha madhura tathA sukAvya nahIM bana sktii| 0jIvoM ko isa jagat meM sampUrNa vaibhava sulabhatA se prApta hotA hai kintu tatvavettA puruSa kI dRSTi se guruoM ke vacana durlabha haiM / sadguru ke binA bhI jo saMsAra-samudra se taira jAne kI icchA karate haiM, ve mUr3ha jIva Ayu karma se rahita hokara bhI jIne kI icchA karate haiN| jinhoMne guru-upadeza kA ullaMghana kiyA hai ve loga antarmuhUrta kAla meM bhI aneka yoniyoM meM kSudrabhava dhAraNa kara bhramaNa karate haiN| Ojo sau indroM ke dvArA pUjanIya haiM evaM aThAraha doSoM se rahita haiM aise bhagavAn jinendradeva ke mukhakamala se vinirgata pavitra vANI ke artha ko tattva kahate haiN| krama se kahe hue tattva ke Upara acala zraddhA na rakhanA aura vyavahAra tathA nizcayanaya mArga se use samajhakara sva-Atma-anubhUti karanA tattvazraddhAna hai| yaha tattvazraddhAna (samyagdarzana) tInoM lokoM meM pUjanIya hai, avinAzI sukha-zAnti rUpa mokSa sukha ko dene vAlA hai| binA samyagdarzana ke manuSya kI zobhA nahIM hai / jisa prakAra senA ho, kintu senApati na ho to senA zobhArahita hotI hai; mukha hai kintu yadi nAka nahIM to mukha kI zobhA nahIM hotI; aMgUThI ke binA aMgulI zobhAyamAna nahIM lagatI, jisa prakAra binA dhurI ke gAr3I calane meM samartha nahIM, hAtha jisa prakAra aMgUlI ke binA zobhA nahIM detA, binA tela ke jisa prakAra dIpaka prakAza nahIM detA, usI prakAra sampUrNa jagat ke mAnavoM kI zobhA samyagdarzana ke binA nahIM hai / jo vyakti anyAya se dhana kamAtA hai, use rAjA bhI daNDa detA hai tathA loka meM bhI usakA apamAna hotA hai evaM aneka prakAra ke duHkha bhogane par3ate haiM / isalie nyAya se hI dhana kamAnA caahie| aisA karane se hI yaha jIva isa loka meM sukhI raha sakatA hai| nyAya se kamAyA huA dhana to satpAtra ko dene aura duHkhI jIvoM meM bAMTane para unake duHkhoM ko dUra karane ke kAma AtA hai aura aisA karane se vaha jIva bhI sukhI hotA hai| binA dhana ke gRhastha dharma cala nahIM sakatA, isalie gRhastha ke lie dhana kA mahattva hai| 0 meMDhaka gaDDhe meM ikaTThe hue kIcar3a ke pAnI ko hI sarovara mAna letA hai, vaha vizAla svaccha jala vAle samudra ko jAnatA hI nhiiN| ullU sUraja ke prakAza ko dhikkAra karake rAtri ke andhakAra ko hI acchA mAnatA hai kyoMki usako dina meM dikhAI nahIM detA, rAta ko dikhAI detA hai| kauvA candramA kI cAMdanI kA tiraskAra karatA hai kyoMki usako candramA kI cAMdanI meM acchA dikhAI nahIM detA, isalie vaha rAtri kI hI prazaMsA karatA hai| isI taraha hIna loga hamezA hIna-dharmoM tathA hIna logoM ke saMsarga meM rahakara hIna-pravRtti tathA kusaMskAra vAle bana jAte haiM, isa kAraNa unako hIna dharma tathA hIna loga hI acche lagate haiN| isI kAraNa ve unakI prazaMsA karate haiM aura sajjanoM kI nindA karate haiN| 0 jainadharma meM aisA koI niyama nahIM ki jo rAjA, mahArAjA yA balavAna, pahalavAna ho, jaina ho, vahI digambara muni bane / kintu jo kula meM, zIla meM, vaMza meM, buddhi meM zuddha ho, zuddha AcAra-vicAra kA ho, brAhmaNa ho, kSatriya ho yA vaizya ho, vaha digambara muni bana sakatA hai| jo kAma kaThina pratIta hotA hai use sarala kiyA jA sakatA hai, siMha ke Upara savArI bhI kI jA sakatI hai| saMsAra meM jo amRta-kaNa 107
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI asAdhya pratIta hone vAle kArya haiM, unheM bhI kiyA jA sakatA hai; kintu he dayAmitra ! tumhArA jo digambara sAdhu kA vrata hai usakA pAlana asAdhya hai / vaha vrata nahIM hai, vaha to tIkSNa karoMta ke samAna hai, jise maiM to sparza karane meM bhI Dara rahA huuN| mukha se kahanA to sarala hai kintu usa digambara muni vrata kA pAlana karanA ati kaThina hai|| D sAdhAraNa cane khAne vAlA lohe ke cane nahIM cabA sktaa| jainadharma kevala cane cabAne ke samAna nahIM hai balki lohe ke cane ke samAna atyanta kaThina hai / isako mahApuruSa hI dhAraNa kara sakate haiN| jaina dharma kA pAlana zUravIra mahApuruSa saralatA se karate haiM / jaise siMhanI kA dUdha sone ke pAtra meM hI raha sakatA hai, usI prakAra pavitra jainadharma kA AcaraNa pavitra hRdaya vAle dhIra-vIra mahApuruSa dvArA hI ho sakatA hai / jisakA mana zAnta ho gayA hai aise nirgrantha muni tRNa aura ratna, zatru aura mitra, sukha aura duHkha, zmazAna aura prAsAda, stuti aura nindA tathA maraNa aura jIvana ina iSTa aura aniSTa padArthoM meM spaSTa hI samabuddhi rakhate haiN| abhiprAya yaha hai ki ve kisI vastu para rAga yA dveSa nahIM rakhate / - yauvana, dhana-sampatti, adhikAramada aura mUrkhatA, yaha eka-eka bAta bhI bahuta anarthakAriNI hotI hai / yadi eka hI vyakti meM ye cAroM bAteM hoM to phira jo kucha bho anartha na ho jAve vaha kama hai| ye cAroM bAteM milakara mahAn anartha kara DAlatI haiN| mahAnadiyoM kA pAnI kitanA nirmala tathA pIne yogya hotA hai kintu jaba vahI khAre samudra meM jAkara mila jAtA hai to pIne yogya nahIM raha jaataa| usa khAre jala kA kSAratva usa mIThe jala meM bhI A jAtA hai| yaha kusaMga ke doSa kA pariNAma hI to hai| pAnI kA svabhAva zItala hai kintu agni ke samparka se vaha uSNa ho jAtA hai aura taba vaha agni ke samAna hI jalAne bhI lagatA hai / zItalatA pradAna karane vAle jala meM dAhakatA kahA~ se aaii| usa agni ke sAhacarya se| aise hI saMgati ke prabhAba se manuSya meM guNa aura avaguNa A jAte haiM / kusaMga se usake sadguNa naSTa ho jAte haiN| Aja zikSA ke nAma para phaizana aura bAharI tar3aka-bhar3aka ko pramukhatA dI jA rahI hai / anuzAsana ke sthAna para uiMDatA kA bolabAlA hai| vinaya ko tucchatA samajhA jAtA hai / namratA ko upahAsa kI dRSTi se dekhA jAtA hai| sadguNoM kI zrI asadguNoM ke samudAya meM phIkI dikhAI detI hai| isakA kAraNa hai zikSA ke kSetra meM tathA parivAra meM uttama zikSakoM tathA mAtA-pitAoM kI yogyatA kA abhAva / Aja ke mAtA-pitA apane bAlakoM ko skUla meM bhejakara nizcinta ho jAte haiM aura samajhane lagate haiM ki hamane apane bAlakoM ko mArga para lagA diyA yAnI apanA karttavya pUrA kara diyaa| mAtA-pitA kI isa udAsIna manovRtti ke kAraNa bAlaka meM apane vaMza ke svaccha va ucca saMskAra nahIM A pAte jisase kAlAntara meM ve apane parivAra ke anukrama meM Aye hue zIla, zauca, dharma Adi se achate raha jAte haiN| caritra-patana kI yaha mahAmArI bAlakoM ko unakI ucita dekharekha ke abhAva meM hI trAsa detI hai / ataeva samAja bhItara se khokhalA ho rahA hai aura hamAre apane hI gharoM meM apanI hI paramparA aura AcAra ke prati avajJA karane vAle putra utpanna ho rahe haiM / AhAra meM, vihAra meM, zikSA meM, dharmavyavahAra meM kore Aja ke bAlaka-bAlikAoM ko dharma ke prati evaM saccI zikSA ke prati jAgarUka karanA mAtA-pitA aura adhyApakoM kA, jinake samparka meM bAlaka apanI saMskAra prApta karane vAlI avasthA meM rahatA hai, dhyAna dekara apane kartavyoM kA pAlana karanA cAhie, kyoMki bacce hI rASTra kI bhAvI nidhi haiM, sampatti haiN| jo tejasvI ho, yazasvI ho, zaraNa meM Ane vAle manuSyoM kI rakSA karane vAlA ho, pravINa ho, duSToM kA nirantara zAsana (damana) karatA ho, virodhI rAjAoM ko naSTa karane meM samartha ho, prajA kI rakSA karane vAlA ho, dAnavIra ho, dhana kA samucita bhoga karatA ho, viveka rakhatA ho, nIti ke mArga kA anusaraNa karane vAlA ho, jisakI pratijJAyeM kisI uddezya ke lie hotI hoM, jo kie hue upakAra ko kabhI nahIM bhUle, vaha rAjA pRthvI-maNDala para akhaMDita AjJA karane vAlA hotA hai tathA apane dhana-dhAnya se samRddha rAjya kA vistAra karatA hai| makkhiyAM kevala gandagI para hI baiThatI haiM, ve usI ko apanA iSTa mAnatI haiM, kintu ve kabhI bhI sugandhita candana ke per3a para nahIM baitthtii| isI prakAra mithyA dRSTi mUrkha loga pApa-mArga ko grahaNa karate haiM, usI ko apanA iSTa mAnate haiN| usase ve mithyAtva ke andhakAra meM bhaTaka kara ananta saMsArI banate haiN| unakI ruci kabhI sadkarma ke prati nahIM hotii| jaise pAna se mukha kI zobhA hotI hai, saMgIta se kAna tRpta hote haiM, dina se janatA jAgata hai, sUrya se prakAza hotA hai, motI se kaMTha kI zobhA hotI hai, usI taraha niHkAMkSita (sAMsArika sukhoM kI anicchA) se samyaktva kI zobhA hotI hai| AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana anya .
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 malayagiri para utpanna hone vAlA candana kA per3a samasta vRkSAM (vanaspatiyoM) meM zreSTha hai / kamala kA puSpa sabhI puSpoM meM uttama mAnA jAtA hai, samasta parvatoM meM sumeru parvata zreSTha hai, samasta pASANoM meM ratna zreSTha hotA hai, samasta devoM meM indra zreSTha hai, samasta indroM se bhagavAn jinendradeva sarvazreSTha hote haiM, kyoMki unhoMne samasta AtmazatruoM ko parAsta karake sarvajJa vItarAga paramAtmapada prApta kara liyA hai| jisa prakAra patajhar3a Ane para vRkSa ke patte vRkSa se TUTa-TUTakara apane Apa gira jAte haiM, usI prakAra sabhI aizvarya Adi padArtha kAla Ane para naSTa ho jAte haiM / parantu cIla (brahmacarya) aisA sundara AbhUSaNa hai jo kabhI naSTa nahIM hotA, sadA sAtha detA hai / manuSya janma, uttama vaMza kI prApti, dhana sampanna honA, dIrgha Ayu, nIroga zarIra milanA, acche mitroM kI prApti, acchI kanyA, satI patnI, bhagavAn tIrthakara meM bhakti honA, vidvattA, sujanatA, indriyoM para vijaya, yogya pAtra ko dAna de sakane kI sAmarthya -- ye teraha guNa puNya ke binA saMsAriyoM ko milane durlabha haiM / [D] jisake hRdaya meM kAma kA vega udaya huA hai vaha manuSya samasta guNoM se patita ho jAtA hai / usameM na vidvattA raha jAtI hai aura na manuSyatA rahatI hai, na vaha apane vimala kula kA smaraNa karatA hai aura na usakI vANI meM satya rahatA hai| D usI samaya taka aneka prakAra ke mantra yantra-tantra sahAyatA karate haiM, jaba taka prANoM kA puNya prabala hai / jisa prakAra gAr3I ke cakroM kI kIla nikala jAne para gAr3I nahIM cala sakatI, aura gira par3atI hai, usI prakAra puNya kA samaya nikala jAne para prANI kI gati paMgu ( laMgar3I) ho jAtI hai| usake sabhI upAya, sabhI sAdhana usa samaya vyartha ho jAte haiM / C mUrkha loga patthara meM se tela nikAlanA cAhate haiM, mRgamarIcikA meM se jala lenA cAhate haiM, reta kI DherI meM meru kI 'kalpanA karate haiM, mokSa sukha aura indriya-sukhoM ko eka samAna samajhate haiM, kRtrima sukha meM vAstavika sukha kI bhAvanA karate haiM / kintu kyA kisI galata sthAna meM kisI vastu kI bhAvanA karane se vaha vahA~ prApta ho sakatI hai ? [] jo manuSya janma lekara bAla sapheda hone taka apane jIvana meM saMsAra kI viSaya-vAsanA kA anubhava karate hue bhI bhagavAn ke carakamalarUpI dhana ko apane hRdaya meM surakSita rakhatA hai aura maraNa payanta use nikalane nahIM detA, vahI manuSya isa saMsAra meM dhanya hai / saMsAra meM yauvana, dhana-sampatti, prabhutva aura aviveka inameM se pratyeka bAta manuSya ko aMdhA banA detI hai / phira yadi ye cAroM eka sthAna para mila jAyeM arthAt kisI eka hI vyakti ko ye cAroM prApta ho jAe~ to phira usake bigAr3a kA kyA hai ! kahanA hI pati ke anukUla yadi strI ho to dharma, artha, kAma se tIna puruSArtha mokSa ke sAdhana bana jAte haiM / yadi pati-patnI meM visaMgati (asamAnatA hotI hai to donoM loka bigar3a jAte haiN| [D] zreSTha dayAmaya dharma hI sampUrNa prANiyoM ke lie zaraNabhUta ( rakSaka) hai, anya koI nahIM / dayAmaya dharma hI jinendra deva ne samasta prANiyoM ke lie sukha kA kAraNa batalAyA hai| isake atirikta anya koI dharma aisA nahIM hai| aisA vizvAsa karake jisane usa dharma ko grahaNa kiyA hai, vahI buddhimAna hai| [D] saddharma grahaNa karane meM kula aura jAti kA koI bandhana nahIM hai / sadAcAra vRtti se jo calatA hai, usakI duniyA meM khyAti hotI hai kintu kevala uttama kula meM janma lene mAtra se koI pUjya nahIM hotaa| paramparA se cale A rahe kula-dharma ko koI nahIM dekhatA / brAhmaNa Adi jAti ucca hai, amuka jAti nIca hai, loga aisA mAnate haiM, kintu isa taraha mokSa kI paripATI nahIM bana sakatI / kyoMki brAhmaNa hone para bhI bahuta se logoM meM nIca aura pApa kI vatti dekhI jAtI hai, kahIM-kahIM nIca kula ke vyakti bhI apane ucca AcAra-vicAra ke kAraNa jagatmAnya bana jAte haiN| bhIloM meM bhI koI-koI sadAcArI milate haiN| saddharma kI dRSTi se sabhI tapodhana nahIM ho skte| bahuta se sAdhu kA veSa dhAraNa karake tapasvI aura AcAravAn nahIM hote | sAdhu-sAdhu meM bhI antara hai / isI taraha gRhasthoM meM bhI antara hai / mahAtapasvI aura kulatapasviyoM meM antara hai / donoM samAna nahIM hai| sahasva kI apekSA kuliMgI sAdhu gaye bote haiN| jaina guhasya kI kiyA mokSa kA kAraNa hotI hai, jabaki puliMgI ko kriyA saMsAra vRddhi kA kAraNa hai / [ chalI-kapaTI loga zuddha sone meM apane lAbha ke lie cAMdI ko milAkara use asalI sone ke nAma para becate tA~bA pItala hai, isI prakAra duSTa loga dharma meM milAkara use dharma ke nAma para lAte haiM aura pApa mArga kI pravRtti karAte haiN| amRta-kaNa 106
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ajakala rASTra meM milAvaTa-virodhI abhiyAna calAye jA rahe haiN| saMbhava hai, isase vastue~ zuddha milane lgeN| kintu zuddha dharma meM jo adharma milakara dharma ke nAma para cala rahe haiM, yadi inake vizuddhIkaraNa kA hI abhiyAna calAyA jAya to yaha asaMbhava nahIM ki vizva-mAnasa kI ruci adharma ko adharma aura zuddha dharma ko hI dharma na mAnane lge| aise abhiyAna kI Aja bahuta AvazyakatA hai| jina vyaktiyoM ne bhI dharma meM milAvaTa kI hai, unhoMne bhale hI apanI AkAMkSAoM kI pUtti kara lI ho, kintu saMsAra kA unhoMne koI upakAra nahIM kiyA, balki adharma phailAkara unhoMne saMsAra ke karor3oM vyaktiyoM ko sanmArga se bhraSTa karane kA aparAdha kiyA hai| unakA yaha aparAdha sArI mAnavatA ke prati hai| yaMtra-taMtra-maMtra se yadi ApattiyoM kA nivAraNa ho jAtA to rAmacandra, pANDava rAjapATa chor3akara jaMgala meM kyoM ghUmate ? unakI patnI kA apamAna kyoM hotA? yaMtra-maMtra-taMtra Adi vidyAoM ne inako kyoM nahIM bacAyA? inako itanA kaSTa kyoM uThAnA par3A? kyA ve loga nahIM jAnate the ki yaMtra-maMtra-taMtra ApattiyoM kA nAza kara sakate haiN| vastutaH azubha karma kA udaya hone para ApattiyoM kA AnA anivArya hai / puNya ke udaya hone para hI maMtra-vaidya Adi sahAyaka ho sakate haiM / jIva kitanA hI prayatna kare kintu pUrvajanma ke puNya ke binA vaha saphala nahIM hotaa| campA-camelI ke phUloM ko pAnI meM DAlane se pAnI sugaMdhita hotA hai aura nIma ke phUloM ko pAnI meM DAlane se pAnI kar3avA hotA hai / isI taraha manuSya jAti meM bhI guNa-svabhAva kI bhinnatA hone para unake pariNAmoM ke phala bhI bhinna-bhinna hote haiM / binA parIkSA kiye dIkSA dene vAlA tathA binA icchA ke balAt dIkSA dene vAlA guru ayogya hai kyoMki yadi vaha pIche zithilAcArI ho jAya athavA apane guru ke pratikUla ho jAya to aise guru aura ziSya donoM saMsAra meM paribhramaNa karate haiN| DdIkSA lene ke bAda apane kula kI mahimA, jAti, aizvarya, gA~va, vaibhava, apanI strI kI mahimA kA smaraNa karane vAlA. tathA usakI prazaMsA karane vAlA muni nahIM hai, durjana hai| jitane jinAlaya haiM, divya tapodhana haiM, zrAvaka haiM, una sabako samAna bhAva se dekhane vAlA hI zreSTha muni hai / apane mana meM rAga-dveSa utpanna na ho, aisI tapasyA karane vAlA hI tapasvI kahalAtA hai / mana meM rAga-dveSa rakhakara tapasyA karane vAlA muni kaSAya dagdha hotA hai| usake lie kaSAya hI tapa hai| jinhoMne sampUrNa parigraha kA tyAga kara diyA, yadi usake kaSAya-parigraha haiM to nirgrantha nahIM hai, vaha sagrantha hai / yadi sagrantha hote hue bhI kaSAya-parigraha nahIM hai to vaha upacAra se nirgrantha kahalAtA hai / 0 jainadharma sampUrNa jIvoM kA hita karane vAlA hai, pApa ko haTAne vAlA hai, saMsArarUpI bar3avAnala ko zAnta karane vAlA hai| suvrata kA bhaNDAra hai, sampUrNa guNoM se paripUrNa hai / yaha jainadharma hI uttama kula, uttama jAti, uttama mAtA-pitA, bahana-bhAI, mitra, strI, putra Adi aneka prakAra kI sampatti tathA indriyajanya sukha ko dene meM jaisA samartha hai, vaisA anya koI dharma samartha nahIM hai| yaha sampUrNa prANiyoM ko sukha-zAnti ke lie jananI ke samAna hai| binA paramAgama ke jAne dharma kA jJAna nahIM hotA / jainadharma kA marma samajha meM A jAtA hai, taba akSaya sukha prApta karane kI sAmagrI prApta ho jAtI hai aura mokSa-sukha kA sAdhana mila jAtA hai| isalie Agama kA manana karanA cAhie, dharma-adharma kA jJAna karanA cAhie aura paramAgama kA abhyAsa karanA caahie| D murgI ko kitanA hI acchA bhojana diyA jAya kintu vaha kUr3e-kacare ko hI kureda kara khAtI hai| isI prakAra dhUrta kitane hI mAyA veza dhAraNa kara leM, unheM kitanA bhArI bhI sammAna kyoM na prApta ho jAye kintu ve apanI Adata nahIM chor3ate / 0 prArambha meM prathamAnuyoga ko zraddhAnapUrvaka na par3hakara aura usakA manana na karake jo dravyAnuyoga ke paThana kI icchA karate haiM aura usakA manana karake usake phala kI icchA karate haiM ve Ama kA paudhA lagAkara usameM pAnI na dekara phala kI icchA karate haiN| mUrkha loga tInoM anuyogoM kA kramika adhyayana na karake kevala dravyAnuyoga ko par3hakara mokSa kI icchA karate haiN| aise mUrkha hAtha ke binA bhI sone kA kaMkaNa pahananA cAhate haiN| 0 jinheM sukha kI icchA ho, unako jinendra bhagavAn kA arcana-pUjana aura smaraNa dina-rAta karanA cAhie / jo jinendra deva bhI manobhAvapUrvaka pUjA karatA hai, vaha devendra pada kA sukha, vidyAdharoM kA rAja-sukha evaM cakravartI kA sAmrAjya prApta karatA hai| kintu jo dUsaroM kI sampatti ko dekhakara IrSyA karatA hai, use kabhI sukha nahIM mila sktaa| 0 dharma kA mArga samajhe binA pApa-mArga kA avalambana karake ihaloka aura paraloka ke sukha kI icchA karane vAle mUrkha haiN| jaise koI jvAra bokara dhAna kI icchA karatA ho yA nIma bokara Ama kI icchA karatA ho, athavA bhaisa ke bajAya bhaise se dUdha kI icchA kare, usI prakAra sadharma ko chor3akara pApa karma karake sukha cAhane vAlA nirbuddhi hai| 110 AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahArAja abhinandana grantha
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 zrAvaka dharma kIrti-lakSmI ke kuca yugala ke samAna hai, vANI rUpI lakSmI ko sundaratA pradAna karatA hai aura jayalakSmI ko sundara vastra pradAna karane vAlA hai / isa zrAvaka dharma kA AcaraNa karane vAle dAna, pUjA, zIla, upavAsa Adi meM kisI prakAra kI malinatA nahIM Ane dete / zrAvaka dharma suvratoM kI vRddhi kara dRr3ha AcaraNa dvArA saMsAra-sAgara se pAra hone ke lie jahAja ke samAna hai| vaha duzzaMkitarUpI cora ko Ane kA avakAza nahIM detA, durAcAra rUpI taraMgoM se bacAkara, rAgarUpI magaroM se rakSA karatA huA, saMzayarUpI macchoM ko haTA kara dharmarUpI jahAja ko bacAne kI ceSTA karatA hai| jaise ghI ko tapAtI huI strI apane upayoga ko idhara-udhara nahIM jAne detI, usI prakAra vaha dhyAna dvArA apane upayoga ko idhara-udhara na jAne dekara karmoM ke nAza kA prayatna karatA hai| zrAvaka ko jinAgama kA abhyAsa karate hue apane caritra meM dRr3ha rahakara sadA karma ke kSaya kA upAya karanA caahie| C sarpa ko tathA gAya ko eka hI kueM kA pAnI pilAne para sarpa ke zarIra meM jAkara vaha jala viSa bana jAtA hai aura gAya ke zarIra meM jAkara vaha dUdha bana jAtA hai / pAtra aura apAtra bhI isI prakAra haiN| ata: pAtra-apAtra kA vicAra karake dAna denA caahie| 0 ajJAnI jagat nirgrantha svarUpa ko dekhakara mana meM usakA tiraskAra karatA hai, kintu saMsAra meM nirgrantha svarUpa hI sarva-sammata zreSTha hai / jinendradeva kA svarUpa nigrantha hai| yadi saMsAra kI vastuoM ko dekhA jAya to ve sabhI nirgrantha (anya padArtha ke saMsarga se rahita) haiM / nirgrantha bhAva ke binA koI tapasyA nahIM ho sktii| nirgrantha tapasyA hI icchita phala ko dene vAlI hai| pRthvI tathA janma lene vAlA bAlaka, sUrya, gAya, samudAya, AkAza, hAthI, samudra, ghor3e, agni, vRkSa, parvata Adi loka meM jitane bhI padArtha haiM, ye sabhI nirgrantha jinendra kI mudrAMkita (nagna) haiM, dUsarA koI lAMchana (cihna) una para nahIM hai| sampUrNa jagat meM bhagavAna kA nirgrantha lAMchana (nagnatA kA cihna) hI pAyA jAtA hai / jagat meM nagnatva pUjya hai, AvaraNa pUjya nahIM hai| sUrya kA bimba sadA nagna rahatA hai, kisI se DhaMkA huA nahIM rahatA / choTe bAlaka nagna rahate haiN| santAna-utpAdana tathA santAna kA janma nagna hI hotA hai| maraNa bhI nagna dazA meM hI hotA hai / isa taraha nagnatva ke binA saMsAra meM koI vastu nahIM hai| 0 AkAza meM bAdaloM ke paTala chAye hone ke kAraNa candramA kA prakAza nahIM dIkhatA, prakAza dabA rahatA hai, isI prakAra anAdikAla se karmAvasthA se AcchAdita hone ke kAraNa jIva kA svarUpa prakaTa nahIM hotaa| 0 samudra ke kinAre khar3e hue ghune hue per3a ko jisa prakAra samudra kI taraMgeM ukhAr3a kara le jAtI haiM, indradhanuSa kA raMga jaise zAzvata nahIM rahatA, aneka raMgoM meM badala jAtA hai, usI prakAra paMcendriya sukha bhI zAzvata nahIM hai / aisA samajhakara bhI saddharma ko chor3ane vAle jIva mUrkha nahIM to kyA haiM ? pAgala kI santAna, bAdala kI chAyA, dopahara ke sUrya kI garmI, lobhI kA dhana, jaise kSaNika haiM, usI prakAra kSaNika sampatti ko jagat meM rahane vAle manuSya sacamuca meM zAzvata mAnakara grahaNa karate haiM aura usake nimitta saddharma ko naSTa kara DAlate haiM / una saba ko mUrkha ajJAnI hI samajhanA cAhiye / jainadharma prANImAtra kA hitakArI hai tathA tIna loka meM tilaka ke samAna hai| saMsAra samudra se pAra karAne vAlA hai / tIna loka meM pUjanIya hai / deva aura cakravartI ke sukha ko prApta karAne vAlA hai| vidyAdharoM ke sukha ko dene vAlA hai| uttama kula kA sukha dene cAlA hai / zIla, saMtoSa aura saMyama ko prApta karAne vAlA hai / saMsAra-samudra se isa jIva ko uThA kara acala siddhoM ke sukhoM meM jAkara rakhane vAlA hai / mokSa-lakSmI ko dene vAlA hai| aneka prakAra ke saubhAgya ko prApta karAne vAlA hai / cintita vastu ko dene vAlA hai / aise 'dharma ko kabhI nahIM chor3anA caahie| 0 sadA ghara ko svaccha-zAnta rakhane vAlI, sadvicAra se kAma karane vAlI satI strI ko ghara se nikAla kara ghara ko gandA rakhane vAlI, duSTavicAra vAlI strI ko lAkara ghara meM rakhane vAle mUrkha ke samAna sukha-zAnti dene vAle saddharma ko ThukarAkara durgati meM le jAne vAle pApayukta kudharma kA sevana karane vAlA manuSya kabhI dukhadAyI saMsAra se mukti prApta nahIM kara sktaa| 0 parastrI meM Asakta puruSa ko kahIM gati nahIM, use dayA nahIM, buddhi nahIM, sugati nahIM, mati nahIM, dhRti nhiiN| aise manuSyoM ko jagat meM sajjana puruSoM kA Azraya nahIM milatA, na unakA mAna hotA hai| -amRta-kaNa 111 For Private & Personal use only