Book Title: Chaudah Gunsthan Charcha Kosh
Author(s): Sunil Kumar
Publisher: Z_Deshbhushanji_Maharaj_Abhinandan_Granth_012045.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210492/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caudaha guNasthAna carcA koSa -gRhasthiyoM ko dainika caryA kA vizleSaka samIkSaka : zrI sunIla kumAra prastuta prAcIna, upayogI, anupalabdha pustaka ko apane vihArakAla ke antargata pUjya AcArya zrI 108 dezabhUSaNa jI mahArAja ne pharrukhanagara (jilA gur3agAMva) ke mandira jI ke zAstrabhaMDAra se upalabdha kara isakA sarala, subodha hindI bhASA meM anuvAda kiyA hai| jaina siddhAMtoM ke jijJAsuoM tathA saiddhAntika carcA-premiyoM ke lie yaha graMtha bahuta upayogI pramANita hai| gomaTTasAra, trilokasAra, tiloyapaNNatti, AcArasAra, puruSArthasiddhayupAya, samayasAra Adi aneka granthoM se sAra khIMcakara isa grantha kA nirmANa huA hai, ataH svAdhyAya premiyoM ke lie yaha pustaka bahuta hI upayogI hai| prastata grantha aneka prakAra kI carcAoM kA sugama koSa hai| pUjya AcArya zrI dezabhUSaNa jI mahArAja jinavANI ke uddhAra tathA pracAra meM jo cirasmaraNIya Thosa kArya kara rahe haiM usameM yaha graMtha bhI abhUtapUrva hai| taponidhi, bahubhASAvijJa AcArya zrI dezabhUSaNa jI bhAratIya-sAhitya ke gambhIra adhyetA evaM marmajJa vidvAn haiM / isa bhaviSyadraSTA, anAsakta karmayogI ne rASTra ke racanAtmaka nirmANa aura uttara evaM dakSiNa ke rAgAtmaka sambandhoM ko vikasita karane ke lie vibhinna bhAratIya bhASAoM ke granthoM ko hindI meM anUdita kiyA hai| AcArya zrI dezabhUSaNa jI ne jahA~ eka ora prAkRta evaM jainavidyA ke adhyayana-adhyApana evaM zodha ko vizvavidyAlaya stara para paryApta Age bar3hAyA vahIM lupta-vilupta evaM anupalabdha jaina-sAhitya kI khojakara usake uddhAra meM apanA sArA jIvana lagA diyaa| zIla, svAsthya, sudIpta dIrgha zarIra, nirabhimAnatA, karttavyaniSThA, AtmatoSa, madhuravANI Adi sadguNa unheM kula-paramparA se hI prApta haiN| lokapriyatA evaM sAMskRtika suruci kA unameM apUrva saMgama hai| unakA jIvana vastutaH aneka prAcIna aprakAzita granthoM ke jIrNoddhAra kA prAmANika itihAsa hai| eka digambara santa ke rUpa meM jIvana vyatIta karate hue bhI Apa atyanta udAra evaM sahRdaya haiN| bhArata evaM vizva ke sabhI dharmoM ke prati unake mana meM samAdara bhAva hai| unhoMne prAyaH sabhI dharmoM ke pramukha granthoM kA gambhIra adhyayana kiyA hai| isIlie unakI pavitra vANI meM sabhI dharmoM ke siddhAntoM evaM AdarzoM kA samAveza pAyA jAtA hai| AcArya zrI dvArA saMgRhita prastuta pustaka meM zrI caudaha guNa sthAna kA vargIkaraNa gaNita va sAMkhyikI dRSTi se kiyA gayA hai| hamArA dainika jIvana acchI-burI kriyAoM se saMvalita hai| kriyA-kuzala zrAvaka-zrAvikA prazasta kriyAoM meM svayaM ko niyojita karate haiM tathA upayoga aura viveka se yatnapUrvaka gRhastha sAMsArika kAryoM ko karate hue duSTa va aprazasta kriyAoM se apane ko bacAte haiN| isa pustaka ke prArambha meM caubIsa ThANA yantra kA vizeSa bheda jaise gati, indriyakAya, yoga, veda kaSAya, jJAna saMyama, darzana, lezyAbhaNya, samyaktva, saMjJI, ahAraka ityAdi kA sAMkhyiki vizleSaNa uddhRta kiyA gayA hai| isI prakAra sphuTa viSayoM jaise dravya, padArtha, pratimA vrata, aNuvrata, anuprekSA, bhAvanA, tapa, mUlabhAva kI vizeSa vyAkhyA kI gayI hai| ina viSayoM kA vargIkaraNa krama rUpa meM kiyA gayA hai jisake antargata madhyaloka ke 458 akRtrima caityAlaya, 16 matijJAna ke 336 bheda, zIla ke 18000 bheda, paramAda ke 37500 bheda, guNa zreNI nirjarA, sthAna gyAraha prakAra, guNasthAnoM meM car3hane, utarane, maraNa karane kA mArga, kevalI samudadhAta ke samaya, saMkhyA, avasthA, gotra ke prakAra, ekendriya se paMcendriya taka jIvoM kI utkRSTa tathA jaghanya avagAhanA kA koThA ke prakAra kA sundara varNana milatA hai| isI prakAra caubIsa sthAnoM kA pramANa uttarottara asaMkhyAta, asaMkhyAta sthAna bItane para adhika-adhika hai una caubIsa sthAnoM ke nAma, chaha prakAra ke AhAroM kI vyAkhyA, tIna prakAra kI samyagdRSTiyoM kI saMkhyA kA pramANa uttarottara adhika-adhika prakAra jaise upazama samyagdRSTi, kSAyaka samyagdRSTi, kSayopazama samyagdRSTi kA varNana batAyA gayA hai| cAra gatiyoM meM jaba jIva janma letA hai taba kauna-sI gati meM pahale samaya meM kauna-sI kaSAya kA udaya hotA hai ? cAra gatiyoM meM cAra kaSAyoM ke kAla kA varNana hai| jina pUjA ke bheda, chaha prakAra kI pUjA jaise nAma pUjA, sthApanA pUjA, dravyapUjA. bhAvapUjA, kSetra pUjA tathA kAla pUjA kA vistRta vivaraNa milatA hai| prastuta pustaka meM puNya-pApa ke 46 bhaMga, paryAya jIva kI jaghanya avagAhanA dRSTAnta sahita, laukika gaNita ke bheda, AcAra ke pAMca bheda, sRjana-saMkalpa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pudgala kI 10 paryAyeM aura unakI 31 uttara paryAya, jo jIva AhAra karate haiM parantu nihAra (mala-mUtra) nahIM karate una jIvoM ke nAma jaise tIrthakara, balabhadra, nArAyaNa, cakravartI, yugaliyA manuSya ityAdi, kisa jIva samAsa meM kauna-sA samudaghAta hotA hai aura usakA sparzana kSetra kitanA hai ina sabhI bAtoM kA acchA varNana hai| isameM zvetAmbara jaina AmnAya aura digambara jaina AmnAya meM 84 prakAra ke matabhedoM kA varNana bhI milatA hai / itane adhika matabheda anyatra kisI bhI pustaka meM varNita nahIM kiye gaye haiN| ___ gRhasthiyoM kI dainika caryA kA acchA uttara varNana milatA hai, jaise gRhasthiyoM ko kahAM-kahAM snAna karanA cAhie, rasoI kA bartana va pAnI kA bartana kisa-kisa ko nahIM denA, diyA bhI gayA ho, to kisa-kisa vidhi se bartana kI zuddhi krnaa| nakSatroM, vyantara devoM, kalpavAsI va kalpAtIta devoM kA bhI varNana milatA hai / vartamAna caubIsa tIrthaMkaroM kA, videha kSetra ke 20 viharamAna tIrthaMkaroM ke nAma, cakravatiyoM kA, nau nArAyaNoM kA, balabhadroM kA, nau pratinArAyaNa kA, caudaha kulakaroM kA, gyAraha rudroM kA, nau nArada kA atisundara varNana milatA hai / muni mahArAja ke AhAra lene sambandhita AcAra-niyamoM kA bhI prastuta pustaka meM sundara varNana milatA hai| AcArya zrI dvArA saMgahita prastuta pustaka jaina siddhAntoM ke jijJAsuoM tathA saiddhAntika carcA-premiyoM ke lie bahuta hI upayogI hai| isI taraha kA navIna prayAsa, anupalabdha granthoM kI khoja va saMgRhita karane ke lie hamAre jaina vidvAnoM va muni, sAdhuvarga ko Age AnA caahie| hastalikhita aprakAzita granthoM kI vivaraNAtmaka sUciyA~ taiyAra karAI jaaeN| isa dizA meM kucha kArya huA hai, jisase aneka navIna granthoM kI jAnakArI prApta huI hai, phira bhI lAkhoM grantha abhI achUte hI par3e haiN| kyA hI acchA ho ki jaina vidvanmaNDalI va prAdhyApaka apane nikaTavartI prAcIna zAstra-bhANDAroM meM jIrNa-zIrNa ho rahe ina hastalikhita granthoM kI sUciyA~ taiyAra kareM tathA zodhapatra-patrikAoM ke mAdhyama se unakA prakAzana kreN| saMskRta, prAkRta evaM apabhraMza ke jina granthoM meM prAkRta-bhASA evaM jaina vidyA ke ajJAta athavA aprakAzita pUrvavartI grantha evaM granthakAroM ke ullekha milate haiM, unakI sandarbha sahita eka sUcI prakAzita-pracArita kI jAya tathA prAcIna zAstra-bhANDAroM meM unakI khojabIna kI jaae| yaha kArya yadyapi kaThina hai tathApi sAhityika itihAsa kI dRSTi se atyAvazyaka hai| AcAryaratna zrI dezabhUSaNa jI mahAgaja abhinandana grantha