Book Title: Chatra Adhyapak Sambandh
Author(s): Gunitprabhashreeji
Publisher: Z_Kesarimalji_Surana_Abhinandan_Granth_012044.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210494/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAtra-adhyApaka sambandha 0 sAdhvI zrI guNitaprabhA (yugapradhAna AcArya zrI tulasI kI ziSyA) jIvana zabda ke do artha haiM-eka pAnI aura dUsarA prANa-dhAraNa karane vAlI shkti| motI meM jaba taka pAnI rahatA hai, taba taka usakA mUlya hotA hai| pAnI utara jAne ke bAda usakI koI kImata nahIM hotii| ThIka usI prakAra ucita anuSThAna evaM ucita kAryoM se hI jIvana kA mUlya hotA hai / anyathA usakA koI mUlya nahIM hotaa| aisA mUlyavAn jIvana banAne ke lie kisI sahayogI, nirdezaka aura zikSaka kI apekSA hotI hai, kyoMki akelA vyakti mAtra ahaM kA bhAra Dho sakatA hai, para vikAsa kA mArga usakA ruka jAtA hai| jaise eka hAtha se tAlI nahIM bajatI, eka pahiye se gAr3I nahIM cala sakatI tathA eka paMkha se pakSI gagana meM nahIM ur3a sktaa| ThIka usI prakAra parivAra, samAja evaM rASTra ko U~cA uThAne ke lie kevala eka vidyArthI, eka adhyApaka yA eka netA kucha nahIM kara sakatA / saba milakara saba kucha kara sakate haiM / ataH apekSA hai vidyArthI varga apane Apako dekhe aura cintana kare-hama deza meM bhAvI vibhUti evaM karNadhAra mAne jAte haiN| ataH hamArA kartavya hai ki guru ke nirdeza kA pAlana kareM aura uttarottara vikAsa kreN| guru kI zikSA ko ziSya isa prakAra dhAraNa kreN| eka zloka meM batAyA hai ki guroH vAkyaM pratIkSeta manasyAmodamAdadhat / muktAhAra ivA kaNThe svApayeta tatsabhAdarAt // kintu isake sAtha-sAtha hama yaha cintana kareM ki vidyA kA phala mastiSka-vikAsa hai, kintu hai prAthamika / usakA carama phala Atma-vikAsa hai / mastiSka-vikAsa caritra ke mAdhyama se Atma-vikAsa taka pahu~ca jAtA hai| ataH caritra-vikAsa donoM ke bIca kI eka kar3I hai| vidyA kA sAdhana kevala pustakIya jJAna ho, yaha vAMchanIya nahIM hai| mukhyavRtyA AtmAnuzAsana kI sAdhanA honI cAhiye / bahuzrutatA ke binA jIvana sarasa nahIM banatA vaise hI AtmaguptatA yA sthitaprajJatA ke binA jIvana meM zAnti nahIM aatii| isaliye dazavaikAlika sUtra meM batAyA hai ki vidyArthI vidyA zruta-prApti ke lie par3he, ekAgracitta banane ke lie par3he, Atmastha banane ke lie par3he evaM dUsaroM ko Atmastha banAne ke lie par3he / yaha saba kaba ho sakatA hai jaba vidyArthI kA jIvana jAgRta ho / vidyArthiyoM ke supta mAnasa ko jagAne ke liye apekSA hai pahale adhyApakavarga jAgRta bane / unakA jIvana zAlIna, vyasanamukta ho tathA vidyArthiyoM ke madhya rahakara unheM bhI koI aisI bAta nahIM karanI cAhiye, jisase una para kusaMskAra par3eM / antar meM vAtsalya evaM Upara se pUrNa niyantraNa ho taba vidyArthiyoM kA pUrNa sudhAra hogA aura guru kA saccA gurutva hogA anyathA 'kevalenopadezena nizcita vAgviDambanA' vAlI bAta hogii| __adhyApakoM tathA vidyArthiyoM donoM kA kartavya hai ki paraspara vinaya aura vAtsalya kA sAmaMjasya rakheM tathA apane ko koI bhI bar3A na mAne yadi mAne, to vaisA hI mAne jaise dIpaka bar3A ho gayA, arthAt vikAsa ruka gyaa| ahaMkArI vyakti ke sAmane saphalatA kI guMjAiza nahIM rhtii| ata: apane ko vidyArthI hI maane| vidyA+arthI = vidyArthI / ataH vidyA sabhI cAhate haiM / vidyA to jIvana kI dizA hai / jise pAkara manuSya apane iSTa sthAna para pahu~ca Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chAtra-adhyApaka sambandha 77 sakatA hai aura caritra hai jIvana kI gati / sahI dizA mila jAne para bhI gatihIna manuSya iSTa sthAna taka pahu~ca nahIM pAtA / sahI dizA aura gati donoM mileM taba pUrA kAma banatA hai| caritrahIna vidyA vidyArthI ke lie varadAna nahIM bana pAtI hai para Ajakala kucha aura hI dekhA jA rahA hai / vidyA ke lie jo bharasaka prapala ho rahA hai utanA caritra ke lie nahIM ho rahA hai| hara vidyArthI bhIla-putra ekalavya ke jIvana ko yAda kare ki guru ke prati usakI zraddhA, vinaya evaM samarpaNa kaisA thA, tathA vinaya se usane kitanA U~cA sthAna prApta kiyA thaa| kabIradAsajI ne kitanA sundara kahA hai ki hari rUTha guru Thora hai, guru rUTha nahIM Thaura / kabIrA te nara andha haiM, guru ko samajhe aura // ata: guru ke iMgita evaM anuzAsana para calane vAle chAtra kA jIvana vaise hI camakatA hai, jaise agni meM tapAyA huA sonA / sone ko tapAte pighAlate evaM kasauTI para kasate haiM taba usakI saccAI prakaTa hotI hai| usI prakAra jo bacce apane pUjyajanoM kI DA~Ta-phaTakAra sunakara bhI vinamra rahate haiM, ve acche AdamI bana sakate haiN| eka AcArya ne apane ziSya se kahA- "jAo sAmane jo kAlA nAga dikhAI de rahA hai use nApa kara aao|" ziSya binA hicakicAhaTa vahA~ gayA aura sA~pa ke cale jAne para usa sthAna ko nApa kara A gyaa| AcArya ne dUsarI bAra Adeza diyA-"jAo usake dA~ta ginakara aao|" AjJA sunakara ziSya ko jarA bhI bhaya nahIM huA ki sarpa mujhe kATa legaa| vaha atyanta sahajabhAva se gayA aura sA~pa kA muMha pakar3akara dA~ta ginane lgaa| sarpa ne do bAra usake hAtha ko kATa liyA kintu vaha dA~ta ginane meM lagA rahA / dA~ta ginakara vaha guru ke pAsa pahu~cA / guru ne pUchA-dA~ta ginakara Aye ho / ziSya kI svIkRti sunakara guru ne pUchA-kahIM sarpa ne kATA to nahIM ? ziSya ne apanA hAtha dikhAte huye kahA--yahA~ do bAra kATA hai| AcArya Azvasta hokara bole-bhaya kI koI bAta nahIM hai, jAo kambala lapeTakara so jaao| thor3I dera bAda dekhA gayA ki kambala eka vizeSa prakAra ke kIr3oM se bhara gayA hai| kIr3oM ko dekhane se patA calA ki usake zarIra meM eka bhayaMkara roga thA usakA zamana sarpa ke jahara se ho gayA thaa| AcArya ne apane ziSya ko svastha banAne ke lie prayoga kiyA thA kintu isakA kisI ko bhI patA nahIM thA, jaba vaha rahasya khulA to dUsare ziSya apane sAthI kI anuzAsanapriyatA para vismita hue| yahA~ para ziSya meM ziSyatva thA aura guru meM gurutva / vastuta: anuzAsanahInatA vidyArthI ke vikAsa meM avarodha bana jAtI hai| anuzAsanahInatA ke kaI kAraNa haiM -kucha kAraNa adhyApakoM evaM abhibhAvakoM se sambandhita haiM, kucha kAraNoM kA sambandha vidyArthiyoM se hai / adhyApakoM evaM abhibhAvakoM se sambandhita kAraNa haiM -adhika dulAra, atiniyantraNa, uttaradAyitva kA adhikAra, kahane va karane meM dvirUpatA evaM dUSita vaataavrnn| baccoM se sambandhita kAraNa haiMkusaMgati, zikAyata kI Adata tathA adhyApakoM evaM abhibhAvakoM ke prati azraddhA / uparyukta kAraNoM ke atirikta kucha aura bhI kAraNa haiM jinakA sambandha samaya aura sthiti se hai| kucha bhI ho, anuzAsanahInatA ne jIvana-nirmANa kI dizA meM bahuta bar3I kSati kI hai, isa kSati kI pUrti ke lie sabako sajaga honA hai tathA anuzAsananiSThA kA paricaya denA hai| isameM saphalatA bhI milegI jaba adhyApaka apanA kartavya samajhakara baccoM meM susaMskAra bhareMge evaM vidyArthI vinaya, zraddhA aura samarpaNa se vidyA ke sAtha manana evaM AcaraNa kareMge kyoMki vicAra kA cirAga bujha jAne se AcAra andhA ho jAtA hai| AcAra kA cirAga bujha jAne se vyavahAra andhA ho jAtA hai| pariSkAra kI mazIna jIvana ke caurAhe para phiTa ho| kyoMki vyavahAra kA cirAga bujha jAne se jIvana gaMdA ho jAtA hai //