Book Title: Charitra ka Mahattva Author(s): Darbarilal Kothiya Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/210480/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritrakA mahattva jaina darzanameM cAritrakA mahattva bahata adhika hai| AtmagaveSI mamakSako isa anAdyananta duHkhamaya saMsArase chuTaneke liye cAritrakI upAsanA bahuta Avazyaka hai / jaba taka cAritrakI upAsanA nahIM kI jAtI taba taka yaha jIva saMsArake aneka duHkhoMkA zikAra banA rahatA hai aura saMsAra meM paribhraNa karatA rahatA hai| yaha nizcita hai ki pratyeka prANadhArI isa paribhramaNase bacanA cAhatA hai aura sukhakI khojameM phiratA hai / parantu isa paribhramaNase bacanekA jo vAstavika upAya hai use nahIM karatA hai / isIliye sukhI banane ke sthAnameM duHkhI banA rahatA hai| yoM to saMsArake sabhI mahApuruSoMne jIvoMko ukta paribhramaNase chuTAne aura unheM sukhI banAnekA prayatna kiyA hai| para jaina dharmake pravartaka mahApuruSoMne isa dizAmeM apanA anUThA prayatna kiyA hai / yahI kAraNa hai ki ve isa prayatnameM saphala huye haiN| unhoMne saMsAra-vyAdhise chuTAkara uttama sukhameM pahu~cAne ke lakSyase hI jaina dharmake tattvoMkA apanI divya vANI dvArA sampUrNa jIvoMko upadeza diyA hai| unakA yaha upadeza dhArApravAha rUpase Aja bhI calA A rahA hai| isake dvArA ananta bhavya jIvoMne kaivalya aura niHzreyasa prApta karake AtmakalyANa kiyA hai| prAyaH sabhI Astika darzanakAroMne sampUrNa karmabandhamase rahita AtmAkI avasthA-vizeSako mokSa mAnA hai| hama saba koI karmabandhanase chUTanA cAhate haiM aura AtmAkI svAbhAvika avasthA prApta karanA cAhate haiM / ataH hameM cAhiye ki usakI prAptikA ThIka upAya kreN| jaina darzanane isakA ThIka evaM carama upAya cAritrako batAyA hai| yaha cAritra do bhAgoMmeM vibhakta kiyA gayA hai :-1-vyavahAra cAritra aura 2-nizcaya cAritra / azubha kriyAoMse haTakara zubha kriyAoM meM pravRtta honA so vyavahAra cAritra hai| dUsarekA burA vicAranA, usakA aniSTa karanA, anyAya-pUrvaka dravya kamAnA, pA~ca pApoMkA sevana karanA Adi azabha kriyAyeM haiM / dUsaroM para dayA karanA, unakA paropakAra karanA, unakA acchA vicAranA. pA~ca pApoMkA ra AvazyakoMkA pAlana Adi zubha kriyAyeM haiN| saMsArI prANI anAdi kAlase mohake adhIna hokara azubha kriyAoMmeM rata hai| use unase haTAkara zubha kriyAoMmeM pravRtta karAnA sarala hai| kintu zuddhopayoga yA nizcayamArga para calAnA kaThina hai| jina azubha kriyAoMke saskAra khUba jame haiM unheM jaldI dUra nahIM kiyA jA sakatA hai| rogIko kar3avI davA, jo kar3avI davA nahIM pInA cAhatA hai, mizrI milAkara pilAI jAtI hai / jaba rogI mizrIke lobhase kar3avI davA pIne lagatA hai taba use kevala kar3avI davA hI pilAI jAtI hai / saMsArI prANI jaba anAdi kAlase kaSAyoM aura viSayoMmeM lipta rahanese usakI vAsanAoMse otaprota hai to nizcaya mArgameM nahIM cala sakatA / calAnekI koziza karane para bhI usakI usa ora abhiruci nahIM hotii| ataH use pahile vyavahAramArga yA vyavahAra cAritrakA upadeza diyA jAtA hai| AcArya nemicandra vyavahAra cAritrakA lakSaNa karate huye kahate haiM : asuhAdo viNivittI suhe pavittI ya jANa cArittaM / vada-samidi-guttirUvaM vavahAraNayA du jiNabhaNiyaM // - 138 -- Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azubha kriyAoMse nivRtta honA aura zubha kriyAoMmeM pravRtti karanA vyavahAracAritra hai / yaha vyavahAracAritra teraha prakArakA hai-5 vrata. 5 samiti aura 3 gapti / ratnatrayapUjAmeM isI trayodazA~ga samyakacAritrakI pUjA nihita hai| paM0 AzAdhArajIne bhI "azubha-karmaNaH nivRttiH zubhakarmaNi pravRttiH" ko vyavahAracAritra yA vrata batalAyA hai / isa vyavahAracAritrakA avalambana lekara hI uttarottara AtmavikAsa karatA haA AtmasAdhaka bahiraGga aura antaraGga kriyAbhoMkA nirodhakara apane ApameM sthira ho jAne rUpa paramodAsInatAtmaka paramotkRSTa (nizcaya) cAritrako prApta karatA hai| AcArya svAmI samantabhadra ne likhA hai ki, "rAgadveSa-nivRtyai caraNaM pratipadyate sAdhuH" rAgAdikI nivRtti ke liye sAdhu hiMsAdinivRttilakSaNa vyavahAracAritrakA AcaraNa karatA hai| ataH spaSTa hai ki nizcayacAritrako prApta karaneke liye vyavahAracAritra pAlana karanA Avazyaka evaM anivArya hai| yaha vyavahAracAritra saba prakArase mIThA hai aura tatkAla Ananda dene vAlA hai| viSayAnurAgI jIvoMne indriya-viSayameM hI Ananda mAna rakhA hai| eka kavine kahA hai ki"aviditaparamAnando jano vadati viSayameva ramaNIyaM / tilatailameva miSTaM yena na dRSTaM ghRtaM kvApi // " ____arthAt jisane kabhI ghIko nahIM khAyA vaha puruSa telako hI mIThA batalAtA hai / isI prakAra saMsArI prANIne mokSAnandakA kabhI anubhava nahIM kiyA hai isaliye vaha viSayajanya sukhako hI sukha, Ananda samajhatA hai| vAstavameM hameM indriyA~ isaliye prApta huI haiM ki hama aniSTase bace raheM / sparzana indriya komala zarIra vAle jIvoMkI rakSAke liye hai| ekendriyAdi jIvoMkA sparza hote hI turanta unakI rakSAke bhAva ho jAne cAhiye / rasanA indriya bhI aniSTa, anupasevya, abhakSya khAdyoMse bacaneke liye hai / zrotra indriya zAstrazravaNa, jinaguNazravaNa karaneke liye hai| cakSurindriya devadarzana Adike liye hai / ghrANendriya bhI jIvarakSAke liye hai| mana, Atmacintana, jinaguNacintana, dUsaroMkA bhalA vicAranA Adike liye hai| kintu hama logoMne indriyoMkA durupayoga kara rakhA hai| kahA hai : bhogA na bhuktAH vayameva bhuktAstapo na taptaM vayameva taptAH / kAlo na yAto vayameva yAtAstRSNA na jIrNA vayameva jIrNAH // arthAt bhogoMko hamane nahIM bhogA, kintu bhogoMne hI hameM bhoga liyA, manuSyaparyAyako pAkara hama tapazcaraNa karaneke liye Aye the, kintu viSayoMmeM phaMsakara tapako nahIM kara sake aura viSayoMne hI hameM saMtapta kara diyaa| kAla nahIM bItA, sArI hI sArI umra bIta gyii| kAla pUrA nahIM ho pAtA, para hama pUre ho jAte haiM arthAta hama vyarthake jhagar3e-TaMToMmeM apanA samasta jIvana vyatIta kara dete haiN| hameM jo samaya prApta thA, usakA upayoga nahIM karate haiM / cauthe pAdameM kavi kahatA hai ki hama buDDhe ho gaye, para hamArI tRSNA buDDhI nahIM huii| garaz2a yaha hai ki hama viSayoMmeM lipta hokara apane Apako bilakula bhUla jAte haiM, AtmakalyANakI ora kucha bhI dhyAna nahIM dete haiM / ataH AtmakalyANArthiyoMko ucita hai ki ve vyavahAracAritrakA ThIka-ThIka AcaraNakara anantAnanta guNoMke bhaNDAra cidAnanda svarUpa zuddhAtmAkI prApti kreN| isase spaSTa hai ki jaina dRSTi meM cAritrakA kitanA mahattva hai| -139 -