Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmavihAra-jaina ane jainetara daSTie prA. jayaMtIlAla bhAIzaMkara dave, ema. e. brahmavihAra eTale zuM: ghaNA mANasone brahmavihAra zabda aparicita lAgaze. paraMtu brahmavihAra "zabda khAsa karIne bIddha dArzanika sAhityamAM ghaNe sthaLe vaparAyelo jovAmAM Ave che. jo ke vaidika ane jaina darzanomAM A zabda sIdhI rIte vaparAyelo jovAmAM Avato nathI chatAM te zabdathI je arthanI abhivyakti thAya che te arthanAM varNano TheraThera jovAmAM Ave che. satya eka hoya chatAM tene batAvavA mATe jagatamAM judI judI bhASA athavA ceSTAono upayoga karavAmAM Ave che. cArvAka darzanamAM to AtmA, mokSasAdhana vagere vicArone sthAna nathI ja. bAkInAM badhAM bhAratIya darzanone ApaNe niHzaMkapaNe mokSagAmI darzano kahI zakIe. mokSanI kalpanAo bhale judI judI hoya, bIjI rIte kahIe to A darzano AtmatatvanuM niratizaya mahattva AMkatA hovAthI te AtmArthI darzano che eTale ke AdhyAtmikatA mukhya vastu che, te ja reya che, te ja dhyeya che, te ja sAkSAtkArya che. brahmavihAranI vaidika kalpanA : bhAratIya darzanone be moTA vibhAgamAM vaheMcI nAkhIe to (1) vaidika darzano ane (2) zramaNa paraMparAnAM darzano ema vargIkaraNa thAya che. zramaNa paraMparAmAM jaina ane bauddha darzano che ane vaidika paraMparAmAM sAMkhya, yoga, nyAya, vaizeSika, pUrvamImAMsA ane uttaramImAMsA athavA vedAMta AvI jAya che. upara ame kahI gayA chIe tema "brahmavihAra" vaidika darzanomAM vaparAyelo nathI paraMtu tene badale trahitI rithatiH drAraMthaH "AtmisaMthaH AvA zabdo vaparAyelA jovAmAM Ave che. traNa zabda anekArtha che ema have lagabhaga badhA vidvAnoe svIkAryuM che. temAMthI ja brahmacarya zabda Avyo che. brahmacaryanA pAlanathI ja brahmane jANI zakAya che athavA pAmI zakAya che mATe ja teno mahimA upaniSada, gItA vagere tamAma vaidika prasthAnomAM gavAyo che. brahmamAM ramaNa kare, brahmamAM vihAra kare te AtmavihArI athavA brahmavihArI kahevAya. brahma ane AtmA eka ja arthanA dyotaka vedAMtIoe mAnelA hovAthI bannemAMthI game te eka zabda teo vApare che paNa saravALe eka ja arthamAM. vedAMtanI kalpanA pramANe tamAma laukika ane vaidika vyavasAyo ane vyApArothI rahita thaIne kevaLa AtmaciMtanaparAyaNa rahe evA puruSane AtmasaMstha athavA brahmasaMstha puraSa kahevAya. Avo puruSa ja adhyAtmI athavA AtmArthI athavA mokSArthI hoI zake che. kaThopaniSaddamAM varNavyA pramANe jagatanA manuSyamAtra, kAM to preyArthI hoya che athavA zreyArthI hoya che. dunyavI vastuono parigraha karavo ane temAM gADha prIti rAkhavI e preyArthI manuSyanuM lakSaNa che. tethI UlaTuM, A vastuo kSaNabhaMgura hovAthI kSaNabhara AnaMda ApanArI hovA chatAM pariNAme duHkha ja ApanArI che evuM samajI AtmAne ja sAcA AnaMdanI janmabhUmi je samaje che te ja sAco zreyArthI che. TUMkAmAM zreyArthI puruSa brahmavihArI che. jaina tatvajJoe karelI brahmavihAranI kalpanA : pAtaMjalayogamAM cAra bhAvanAonuM varNana Ave che. A cAra bhAvanAonAM nAmo anukrame maitrI, karuNuM, muditA ane upekSA che. pAtaMjala yoga pramANe A cAreya bhAvanAo ahiMsAmAM aMtargata thaI jAya che. jenadarzanamAM paNa ahiMsA e ja eka
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmavihAra-jaina ane jainetara daSTie vyApaka Atmadharma hovAthI tenI vyApaka bhAvanAmAM maitrI, karuNu, muditA ane upekSA AvI jAya che. eka jaina kavi-dArzanika amitagati kahe che tema, sattveSumaitrI guNiSu pramodaH saMklizyamAneSu kRpAparatvam / arthAta prANImAtra pratye maitrIbhAva rAkhavo joIe, jyAM jyAM ApaNane saguNa loko dekhAya tyAM temanA prati AnaMda vyakta karavo joIe ane duHkhathI pIDAtA loko tarapha karuNuM batAvavI joIe. AcArya hemacaMdranI brahmavihArakalpanA : hemacaMdrAcAryano eka ja zloka basa thazeH prANabhUtaM caritrasya parabrahmaikakAraNam / samAcaran brahmacarya pUjitairapi pUjyate // arthAta brahmacarya pALanAra mANasa pUjAhaM mANaso vaDe paNa pUjAya che. A brahmacarya eTale zuM ane te kevuM che? cAritryano prANa che ane parabrahmanI je sthiti che te prApta karAvanAra eka mAtra kAraNa che evuM je brahmacarya tenuM pAlana karanAra brahmamAM sthiti kare che te ja brahmavihArI che. - zrI zubhacaMdranI brahmavihArakalpanA: temane paNa eka ja zloka (sthaLasaMkocanA kAraNe) basa thaze : yadiviSayapizAcI nirgatA dehagehAt sapadi yadi vizINoM mohanidrAtirekaH / yadi yuvatikarake nirmamatvaM prapanno jhaTiti nanu vidhehi brahmavIthIvihAram // ahIMyAM thoDAka pheraphAra sAthe zlokanI chellI lITImAM brahmavihAra zabda spaSTa rIte maLI Ave che. brahmavIthIvihAra eTale brahmamArge vihAra karavo te. have ApaNe zlokano artha tapAsIe. zarIrarUpI gharamAMthI viSayarUpI DAkaNa je kAyamane mATe jAya evo upAya karavo hoya, je mohanidrAnI gADha asarane bhUMsI nAkhavI hoya, je yuvatInA mohaka dehane hADapiMjara samAna gaNIne Asaktirahita thavuM hoya to he bhAI! tuM turata brahmamArge vihAra kara ! bIjI rIte artha karIe to sAMsArika padAthoMmAMthI gADha prIti UThI gaI hoya to te brahmamArge vihAra karavA lAyaka thayo che ! umAsvAtinI kalpanA : tatvArthasUtra nAmanA umAsvAtinA graMthamAM brahma zabdano nakArAtmaka prayoga (Negative use of the word) ahama zabda tarIke jovAmAM Avyo che, te paNa sUcaka che. te graMthanA sAtamA adhyAyanuM 11muM sUtra A pramANe che: maithunamahilA eTale ke mathanapravRtti te abrahma. to ahIM svAbhAvika prazna e thAya che ke mithunane abrahma zA mATe kahyuM? TUMkAmAM kahIe to brahma eTale sAtvika manovRttiono samUha athavA adhyAtmaparAyaNa vRttio. AvA brahmanA pAlanathI ane anusaraNathI saguNo vadhe che. brahmacarya zabda paNa teTalA mATe ja ane te parathI ja Avyo lAge che. enAthI vimukha thavuM eTale ja abrahma thavuM. ghaNuMkhara maithana evI garbhe pravRtti che ke temAM paDavAthI sAdhuone khAsa ane gRhasthAzramIone paNa sattahAni acUka thAya che. A badhA uparathI eTaluM jarUra phalita thAya che ke brahmavihAra ane brahmacaryapAlanano nikaTa saMbaMdha che. jainadarzana pramANe brahmacaryano bhaMga to eka mahAna hiMsAno prakAra gaNAya che mATe ja brahmacaryane ahiMsAnuM eka Avazyaka aMga mAnyuM che. je mANasa AtmAthI ke zreyArthI thavA irachato hoya teNe mana,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ta AcArya vijayavallabhasUri smAraka graMtha vacana ane kAyAthI pavitra rahevuM joI e ja. TUMkAmAM cAritra upara jaina dAnikoe je bhAra mUkayo che te yathArtha che. jJAna, darzana ane cAritra maLIne mokSamArga kiMvA AtmamArga kahevAya che. bauddha brahmavihAra: brahmavihAranuM varNana bauddha sAhityamAM dhaNe sthaLe che. khAsa karIne vimuddhimAnA pariccheda 9mAM ane raLIya maittasuttamAM tenuM varNana Ave che. bauddha dharmagraMthonI bhASA pAlI hovAthI huM tenI mULa gAthAo nathI Apato paNa teno sAra ja ahIM ApuM chuM. raLIya mettamuttanI gAthAo je huM nIce ApuM chuM temAM keTalo UMco naitika Adarza che ! pahelI gAthA : mAtA jema potAnA ekanA eka putranuM potAnA prANanA jokhame paNa pAlana ane rakSaNa kare che tema sAdhake potAnuM mana sarva prANImAtramAM aparimita premathI bharI rAkhavuM joI e. mIjI gAthA : manamAM aparimita maitrInI bhAvanA karavI. daze dizAone premathI bharI nAkhavI. A premane aMtarAya hovo joie nahi. sarva pratye niSpakSapAtapaNe prema rAkhavo. : trIjI gAthA : UThatAM, besatAM, cAlatAM ke sUtAM hoI e - zarIranI badhI ceSTAo ane avasthAomAM maitrInI bhAvanA jAgrata rAkhavI kAraNa ke paMDito ene ja brahmavihAra ' kahe che. TUMkAmAM duHkhita loko tarapha sahAnubhUti rAkhavI tene karuNA kahe che. puNyazAlI jIvone joI e tyAre ApaNA hRdayamAM AnaMda thavo joIe. ene muditA kahe che. ane apuNyAtmAone joI ne teno tiraskAra na karatAM te loko paNa satkarmathI puNyAtmA thaze evI AzAthI temanA pratye samabhAva rAkhavo te upekSAnI bhAvanA kahevAya che. ' aAvihAra'nA arthaparatve matabheda : bauddha dhArmika sAhityamAM vaparAyela 'brahmavihAra zabdano tAtparyArtha samajavAmAM vidvAnomAM kAMIka matabheda dekhAya che. paMDita baladeva upAdhyAyakRta bauddhadarzana(hi)mAM pRSTha 406 para te lakhe che ke cAra brahmavihAro je nAma haiM--maitrI, baLA, muphtiA tathA upekSA / inakI, brahmavihAra saMjJA sArthaka hai kyoMki ina bhAvanAoM kA phala brahmaloka meM janma lenA tathA usa o thI AnaMtamaya vastuno aa 35mo karanA hai / brahmavihArano Avo artha dhaTAvavo te sayuktika lAmanuM nathI. kharI rIte A bhAvanAo to bauddha dhyAnayoganAM aMgo che ane Atma-dhyAnanAM upakAraka tattvo che tene brahmalokamAM janma levAnI sAthe ane AnaMdopabhoganA lAbha sAthe sAMkaLI devAM yogya nathI ja. zrIharibhadrasuriSkRta yogadaSTisamuccayamAM mitrAdaSTi vagerenuM varNana jovAthI jaNAI Ave che ke maitrI ityAdi bhAvanAo dhyAnayoganAM ja aMgo che. have khInna bauddha vidvAna praoNphesara dharmAnaMda kosAMkhIno abhiprAya tapAsIe. * mudda, dharma ane saMdha ' nAmanI pustikAmAM te paMDita baLadeva upAdhyAyanA karatAM judo ja artha ghaTAve che. dharmAMnandajInA kathana pramANe A cAra bhAvanAo hRdayanI zubhatama ane zuddhatama manovRttio che. jyAre brahmadeva buddha pAse AvyA tyAre yuddhanA hRdayamAM A bhAvanAone pUrNa vikasita thayelI joI ane tethI brahmadeva muddane praNAma karI cAlatA thayA. AtmatattvavicAraNAmAM jaina darzananI ardhvatA : mahAtmA gAMdhI jyAre Darabana (60 AphrikA)mAM hatA tyAre zrImadAjacaMdranI sAthe temane patravyavahAra thayelo. eka patramAM zrImadrAjacaMdra lakhe che ke jagatanA anya dharmo ane darzanomAM je AtmavicAraNA karAyelI che tenA karatAM vadhAre sUkSmatAthI AtmatattvavicAraNA jinakathita siddhAMtamAM che. A vAta koI ne atizayoktivALI jaNAze paNa temAM jarApaNa atizayokti nathI. e to mAtra satya hakIkatanuM kathana mAtra che. jaina dArzanikoe
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ brahmavihAra- jaina ane jainetara daSTie manovijJAna (Psychology) ane jIvamImAMsA upara ghaNo ja sUkSma vicAra karyo che temAM zaMkA nathI. A vAtane samarthanamAM eka ja udAharaNa basa thaze. pazcimanuM manovijJAna (Psychology) to hajI prayogAtmaka avasthAmAM che ane aneka zAkhA-upazAkhAomAM aTavAI gayuM che. (Psycho-analysis) e prayogAtmaka manovijJAnanI eka zAkhA che temAM kroIDa, jaMga vagere vidvAno thaI gayA che. emanA abhiprAya pramANe mANaso be prakAranAM hoya che, (1) bahirmukha (Extravert) ane (2) aMtarmukha (Intravert), have hajAro varSa pahelAM jaina dArzanikoe A ja vAta bahirAtmA ane aMtarAtmAno bheda pADIne samajAvI che. je mANasa zarIrAdimAM ja Atmabuddhi rAkhe che te moTA bhramamAM paDyo che. Avo mANasa bahirAmAM kahevAya. duHkhanI vAta to e che ke tenuM tene bhAna nathI. A kevaLa bahimekha pravRttiomAM rAce che, paNa aMtarmukha vRttivALo vicAra karI zake che, aMtaramAM jaI zake che tethI te vahelo jAgI jAya che. aMtarAtmA puruSa zuddha AtmA tarapha pragati karavA yogya gaNI zakAya. bahirAtmA, aMtarAtmA ane paramAtmA evA je traNa bheda AtmAnA jainadArzanikoe pADyA che te keTalA suMdara ane vaijJAnika che? mane to lAge che ke A AdhyAtmika vikAsanAM A traNa mArga sUcaka staMbho che. A krama ApaNe AdhyAtmikatA tarapha keTalI pragati karI zakyA chIe tenAM sUcaka ane nidarzaka che. phalazruti: vaidika, jaina ane beMddhidarzanomAM brahmavihAranI kalpanA kevI rIte karavAmAM AvI che te ApaNe joi . thoDAka zabdonA ja pheraphAra bAda karatAM traNe darzanonI ka95nA samAMtara cAlI Ave che ema ApaNane lAgyA vagara rahetuM nathI. jagatanA tamAma dharmomAM eka athavA bIjI rIte A cAra bhAvanAono svIkAra thayelo jovAmAM Ave che. (Practical Religion of Mankind) eTale mAnava mAtrano vyavahAramAM mUkI zakAya tevo dharma eTale ja A cAra bhAvanAo. jainadharmamAM to ahiMsAnAM te aMga che. jenadarzana pokArIne kahe che ke rAga ane dveSa e mithyAtvanAM khAsa lakSaNa che. jyAM rAgadveSa hoya tyAM mitrI kyAMthI saMbhave? ane karuNA tathA muditA paNa kayAMthI hoya? vaLI A rAgadveSathI mAdhyastha bhAva ane upekSA kevI rIte Upaje? krodha, TheSa, matsara e to AtmAnA ughADA duzmana che; AtmavihAra karanAra mATe, Atma-dhyAna karanAra mATe to kSamA, zAMti, bhUtadayA ane satyanuM anuzIlana joIe te sivAya aMtaHkaraNanI zuddhi thavI azakaya che. zuddha aMta:karaNa vagara dhyAnayoga kyAMthI siddha thAya? A vAta jema AmAthIMe lakSyamAM rAkhavAnI che tema vyavahAramAM paDelA vyavasAyI mANasoe paNa dhyAnamAM rAkhavI ghaTe. vyAvahArika jIvana, te vyaktigata hoya ke rASTrIya athavA AMtararASTrIya hoya-te jeTaluM prAmANika, satyaniSTha, premadayAthI bhareluM ane paropakArI hoya teTaluM ja hitakara ane sArthaka kahI zakAya. AvuM jIvana e ja brahmavihAra. e ja, vyakti, samAja ane jagatunuM upakAraka banI zake. in In Lilullai IlI41iLBILIrillful skilNNIilla is a 5 birtiIs IlfilliILullai MulvinmusiUndesh nA!!! k, S this Itag!'Ektmi[t[NILulikDAkALas.Lt statute this viii sAmAnitialPolician