Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhujyamAna AyumeM apakarSaNa aura utkarSaNa kaI vidvAnoMkA aisA mata hai ki bhujyamAna kisI bhI AyumeM utkarSaNakaraNa nahIM hotA, apakarSaNakaraNa bhI bhujyamAna tiryagAyu aura manuSyAyumeM hI ho sakatA hai, kAraNa ina donoMko udIraNA saMbhava hai / bhujyamAna devAya aura narakAya anapavartya honeke kAraNa udIraNArahita hai; isaliye inameM apakarSaNakaraNa bhI nahIM hotA hai / AyukarmameM yadi utkarSaNa, apakarSaNakaraNa hoM to ve vadhyamAnameM hI hoNge| vadhyamAna AyumeM utkarSaNa, apakarSaNakaraNa hote haiM, isameM kisIkA vivAda nahIM, lekina abhItaka merA khyAla hai ki bhujyamAna sampUrNa AyuoMmeM bhI utkarSaNa, apakarSaNakaraNa ho sakate haiM, isakA kAraNa yaha hai ki bhujyamAna tiryagAyu aura manuSyAyuko udIraNA to sarvasammata hai; bhujyamAna devAyu aura narakAyukI bhI udIraNA siddhAntagranthoMmeM batalAI hai saMkamaNAkaraNUNA NavakaraNA hoti savya-AUNaM / / gommaTa0 karma0 gA0 441 / eka saMkramaNakaraNako chor3akara bAkIke bandha, utkarSaNa, apakarSaNa, udIraNA, satva, udaya, upazAnta, nidhatti aura nikAcanA ye navakaraNa saMpUrNa AyuoMmeM hote haiN| kisI bhI karmako udIraNA usake udayakAlameM hI hotI hai; kAraNa udIraNAkA lakSaNa nimna prakAra mAnA gayA hai : aNNatthaThiyassudaye saMthahaNamudIraNA hu atthi taM // go0 karma0 gA0 439 / saM0 TI0-udayAvalivAhyasthitasthitidravyasyApakarSaNavazAdudayAvalyAM nikSepaNamudIraNA khalu / udayAvalIke dravyase adhika sthitivAle dravyako apakarSaNakaraNake dvArA udayAvalImeM DAla denA arthAt udayAvalIpramANa usa dravyako sthiti kara denekA nAma udoraNA hai| udayagatakarmake vartamAna samayase lekara AvalI paryanta jitane samaya hoM una sabake samahako udayAvalI kahA gayA hai| isase yaha niSkarSa nikalA ki karmakI udIraNA usake udaya hAlatameM hI ho sakatI hai| parabhava-Augassa ca udIraNA Natthi NiyameNa / / -gokarma0 gA0 159 / yaha niyama spaSTarUpase parabhavako (badhyamAna) AyukI udIraNAkA niSedha kara rahA hai| udayANamAvalihmi ca ubhayANaM bAhirammi khivaNa- / labdhisAra, gA0 68 / arthAta-udayAvalImeM udayagata prakRtiyoMkA hI kSepaNa hotA hai| udayAvalIke bAhira udayagata aura anudayagata donoM tarahakI prakRtiyoMkA kSepaNa hotA hai| isase bhI yahI siddha hotA hai ki jisa karmakA udaya hotA hai usIkA udayAvalI-bAhyadravya udayAvalImeM diyA jA sakatA hai| isaliye devAyu aura narakAyukI udIraNA kramase devagati aura narakagatimeM hogI, anyatra nahIM, arthAt bhujyamAna devAyu aura narakAyuko hI udIraNA ho sakatI hai, vadhyamAna kI nahIM / zaMkA-parabhava-Augassa ca udIraNA Natthi Niyameva // -go0 karma0 gA0 918 / saM0 TokA-parabhavAyuSo niyamenodIraNA nAsti, udayagatasyaivopapAdikacaramottamadehAsaMkhyeyavarSAyuryo'nyatra tatsaMbhavAt // arthAt-parabhavakI (vadhyamAna) AyukI niyamase udIraNA nahIM hotI, kAraNa ki deva, nArakI, |
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 / dharma aura siddhAnta H 139 caramottamadehake dhAraka tathA asaMkhyAta varSakI AyuvAle manuSya-tiyaMcoMko chor3akara bAkIke jIvoMke udayagata AyukI hI udIraNA saMbhava hai| isa kathanase yaha bAta nikalatI hai ki devAyu aura narakAyuko udIraNA hI nahIM hotI hai tathA pUrvakathanase yaha siddha hotA hai ki devAyu aura narakAyukI bhI udIraNA hotI hai; isaliye zAstroMmeM hI pUrvApara virodha AtA hai ? uttara-zAstroMmeM udIraNA do tarahakI batalAyo hai-eka to anya nimittase maraNa ho jAneko udIraNA kahate haiM, dUsarI svataH AtmAkI kriyAvizeSase udayAvalI bAhyadravyako udayAvalImeM DAla deneko udIraNA kahate haiN| aisI udIraNA devAyu aura narakAyukI bhI hotI hai, udIraNAmaraNa nahIM hotA / AcAryakalpa paM0 ToDaramalajI isa zaMkAkA nirAsa isa prakAra karate haiM-"bahuri udIraNAzabdakA artha jahA~ devAdikake udIraNA na kahI tahA~ to anya nimittateM maraNa hoya tAkA nAma udIraNA hai| ara daza karaNanike kathanavirSe udIraNAkaraNa devAyake bhI kahA, tahA~ Uparake niSekanike dravyako udayAvalI viSaM dIjiye, tAkA nAma udIraNA hai -mokSa prakAza, pustakAkAra, pR0-421 / isa prakAra zAstrake donoM prakArake kathanoMko ApekSika kathana svIkAra karanese pUrvApara-virodhako zaMkA nahIM rahatI hai| karmokI udIraNA apakarSaNapUrvaka hI hotI hai| jabataka karmake dravyako sthitikA apakarSaNa nahIM hogA tabataka usa dravyakA udayAvalImeM prakSepa nahIM ho sakatA hai, kAraNa ki udayAvalImeM prakSepakA matalaba hI yaha hai ki jo karmadravya Adhika samayameM udaya Ane yogya thA vaha aba udayAvalImeM hI udaya Akara naSTa ho jaaygaa| isI abhiprAyase karmakANDakI saMskRta TIkAkArane udIraNAke lakSaNameM "apakarSaNavazAta" yaha pada diyA hai| isa kathanase bhujyamAna devAyu aura narakAyumeM apakarSaNakaraNa hotA hai, yaha bAta siddha ho jAtI hai| "hANI okkaTTaNaM NAma", "ukkaTTaNaM have vaDDhI" // go0 karma0 gA0 438 / saM0 To0--sthityanubhAgayorhAnirapakarSaNam, sthityanubhAgayovRddhiru tkarSaNam // karmokI sthiti aura anubhAgako ghaTA denA apakarSaNa hai aura bar3hA denA utkarSaNa hai / zubha prakRtiyoMke sthiti aura anubhAgameM kamI saMklezapariNAmoMse hotI hai aura vRddhi vizuddha pariNAmoMse hotI hai / azubha prakRtiyoMkI sthiti aura anubhAgameM hAni vizuddha pariNAmoMse hotI hai aura vRddhi saMklezapariNAmoMse hotI hai / devAyu zubhaprakRti hai, isaliye usake sthiti aura anubhAgameM kamI saMklezapariNAmoMse hogI aura vRddhi vizuddha pariNAmoMse hogii| isakA tAtparya yaha huA ki jaba devoMke saMklezatA honese devAyukA apakarSaNa ho sakatA hai to vizuddhatA honese devAyukA utkarSaNa honA bhI nyAyasaMgata hai / isIprakAra narakAyu azubha prakRti hai, isaliye usake sthiti aura anubhAgameM kabhI vizuddha pariNAmoMse hogI aura vRddhi saMkleza pariNAmoMse hogI; isakA tAtparya yaha huA ki jaba nArakiyoMke vizuddhatA honese narakAyukA apakarSaNa ho sakatA hai to saMklezatA honese narakAyukA utkarNaNa honA bhI nyAyasaMgata hai / isa prakAra bhujyamAna devAyu aura narakAyumeM bhI apakarSaNa aura utkarSaNa siddha hote haiM / isI prakAra bhujyamAna tiryagAyu aura manuSyAyumeM bhI apakarSaNakaraNako taraha utkarSaNa karaNa svIkAra karanA caahiye| zaMkA--kisI bhI karmaprakRtikA utkarSaNa usakI bandhavyucchittike pahile taka hI hotA hai /
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 : sarasvatI-varavaputra paM0 baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinandana-prantha baMdhakkaTaNakaraNaM saga-saga baMndhotti NiyameNa ||444||krm isase yaha niSkarSa nikalA ki AtmAkI jo avasthA jisa karmaprakRtike bandhameM kAraNa par3atI hai usI avasthAmeM usa prakRtikA utkarSaNa ho sakatA hai / vartamAna bhavameM uttara bhavakI AyukA hI bandha hotA haivartamAna (bhujyamAna) kA nahIM / isaliye bhujyamAna AyukA utkarSaNa bhI nahIM ho sakatA hai ? uttara--bandhavyucchittike pahile-pahile hI utkarSaNa hotA hai, yaha kathana utkarSaNakI maryAdAko batalAtA hai arthAt jahA~taka jisa prakRtikA baMdha ho sakatA hai vahIMtaka usa prakRtikA utkarSaNa hogA, Age nhiiN| isakA yaha Azaya nahIM ki AtmAkI jo avasthA karmaprakRtike bandhameM kAraNa hai usI avasthAmeM usa prakRtikA utkarSaNa ho sakatA hai, anyatra nhoN| yadi aisA mAnA jAya, to utkarSaNakaraNako trayodazaguNasthAna taka mAnanA asaMgata tthhregaa| chacca sajogitti tado ||krm0 gA0 442 // saMyogIparyanta utkarSaNa, apakarSaNa, udaya, udoraNA, bandha aura satva ye 6 karaNa hote haiM / lekina sthiti-anubhAgako vRddhiko utkarSaNakaraNa mAnA gayA hai, yahA~ AtmAkI koI bhI avasthA kisI bhI karmake sthiti-anubhAgabandhameM kAraNa nahIM, taba aisI hAlatameM usa karmake sthiti aura anubhAgakA utkarSaNa bhI nahIM skegaa| kintu jaba ukta vacanako utkarSaNakI maryAdA batalAnevAlA mAna lete haiM to koI virodha nahIM rahatA, kAraNa ki trayodazaguNasthAnameM sAtAvedanIyakA prakRti-pradezabandha hotA hI hai| isaliye usIkA utkarSaNa bhI trayodazaguNasthAnataka hogA, anyakA nahIM, aisA saMgata artha nikala AtA hai| ukta vacana maryAdAsUcaka hI hai / isameM dUsarA pramANa yaha hai ki saMkramaNakaraNa kosaMkamaNaM karaNaM puNa saga-saga jAdINa baMdhotti // krm0444|| isa vacanake dvArA apanI-apanI sajAtIya prakRtike bandhaparyanta batalA karake bhINavari visesaM jANe saMkamamavi hodi saMtamohammi / / micchassa yamissassa ya sesANaM NatthisaMkamaNaM // karma0 443 / isa vacanake dvArA mithyAtva aura mizraprakRtikA saMkramaNa 11veM guNasthAna taka batalAyA hai| isaliye jisa prakAra yaha vacana saMkramaNake liye yaha niyama nahIM banA sakatA ki AtmAkI jisa avasthAmeM jisa karmakI sajAtIya prakRtiyoMkA bandha ho sakatA hai usI avasthAmeM usa karmakA saMkramaNa hogA, dUsarI avasthAmeM nahIM, isI prakAra ukta vacana utkarSaNake liye bhI aisA niyamasUcaka nahIM hai| isa lekhakA sArAMza yaha huA ki cAroM bhujyamAna AyuoMkI udIraNA ho sakatI hai aura udIraNA apakarSaNapUrvaka hI hotI hai / isaliye cAroM bhujyamAna AyuoMmeM apakarSaNa bhI siddha ho jAtA hai / zubha prakRtiyoMkA apakarSaNa saMkleza pariNAmoMse aura azubhakA vizuddha pariNAmoMse hotA hai / jaba cAroM AyuoMke apakarSaNake yogya zubha-azubhakI apekSA saMkleza yA vizuddha pariNAma cAroM gatiyoMmeM paidA ho sakate haiM to unake utkarSaNake yogya unase viparIta pariNAma bhI cAroM gatiyoMmeM paidA ho sakate haiN| isaliye cAroM bhujyamAna AyuoMmeM utkarSaNa bhI siddha ho jAtA hai| yaha lekha maiMne apanI zaMkAko dUra karaneke liye likhA hai| isaliye vidvAnoMse nivedana hai ki yadi unako mere ye vicAra viparota mAlUma par3eM, to apane vicAra pramANasahita avazya hI jaina darzanameM prakaTa kareM, tAki isa bAtakA nirNaya ho ske|