Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaktAmara -- stotra - zrIcaMda surANA "sarasa" "bhaktAmara stotra" bhakti - sAhitya kA anupama evaM kAntimAna ratna hai| zAMta rasa-lIna prathama tIrthaMkara AdinAtha kI bhakti kI ajastra rasa-dhArA jisa pravAha aura vega ke sAtha isa kAvya meM pravAhita hai, vaha anta:karaNa ko rasa - AplAvita kara dene vAlI hai| bhakti kA prazama rasa- pUrNa udreka sacamuca meM bhakta ko "amara" banAne meM samartha hai| yaha eka kAlajayI stotra hai| isakI madhura - lalita zabdAvalI meM na kevala utkRTa bhakti rasa bharA hai, apitu jaina-darzana kA AdhyAtmika evaM sAMskRtika vaibhava bhI hara chanda meM mukharita hotA hai| isakI laya meM eka adbhuta nAda hai, jisake dvArA pATha karate samaya aMtara hRdaya kA tAra sIdhA ArAdhyadeva ke sAtha jur3a jAtA hai| stotra ke prArambha meM stuti kartA bhakta prabhu ko "ta" (una) ke rUpa meM svayaM se dUra sthita anubhava karatA hai, kintu jyoM-jyoM bhakti kI gaharAI meM DUbatA hai, tyoM-tyoM bhakta - bhagavAna ke bIca adhika samIpatA evaM gaharI ghaniSThatA bar3hatI jAtI hai, jo "tva" "tava" Adi zabdoM meM vyakta hone lagatI hai| lagatA hai, asaMkhya yojana kI dUrI kSaNa-bhara meM hI hRdayastha samIpatA meM badala gaI aura prabhu Adideva bhakta ke hRdaya maMdira meM virAjamAna ho gaye haiN| isa prakAra atyaMta bhakti pravaNa kSaNoM meM racA gayA yaha AtmonmukhI stotra hai / stotra - sAhitya kA mukuTa maNi hai / zatAbdiyoM ke bIta jAne ke bAda bhI isa stotra kI mahimA aura prabhAvazIlatA kama nahIM huI, balki uttarottara vRddhigata hotI rahI hai| Aja bhI lAkhoM bhakta bar3I zraddhA ke sAtha isakA niyamita pATha karate haiM, aura abhISTa prApti kI sukhada anubhUti bhI karate haiN| " bhaktAmara stotra" ke racayitA AcArya zrI mAnatuMga bar3e hI pratibhAzAlI vidvAna, jinazAsana prabhAvaka aura atyaMta camatkArI saMta the| " bhaktAmara stotra" kA eka-eka akSara unakI anaMta AsthA-yukta sacetana bhagavad bhakti ko ujAgara karatA hai| kahA jAtA hai, ki avantI nagarI ke rAjA vRddhabhoja ne camatkAra dekhane kI icchA se AcAryazrI ko hathakar3I-ber3I DAlakara kArAgAra meM baMda kara diyA thA, aura bAhara majabUta tAle lagAkara kar3A paharA baiThA diyaa| tIna dina AcAryazrI dhyAnastha rahe, cauthe dina prAta:kAla bhagavAna AdinAtha kI stuti ke rUpa meM isa stotra kA nirmANa kiyaa| Apane jyoM hI "ApAda kaMTha - murU-zrRMkhala veSTitAMgA" chiyAlIsavAM zloka uccArita kiyA, tyoM hI hathakar3I-ber3I aura tAle Adi ke baMdhana TUTa-TUTakara gira pdd'e| AcAryazrI baMdhana mukta hokara kArAgAra se bAhara nikala aaye| rAjA ke mana para isa ghaTanA kA adbhuta prabhAva par3A, vaha AcAryazrI kA tathA bhagavAna AdinAtha kA parama bhakta bana gyaa| bhakti meM AzcaryakArI zakti haiN| zraddhA meM ananta bala hotA hai| zuddha aura pavitra hRdaya se prabhu ke caraNoM meM samarpita hokara yadi koI unheM pukAratA hai, to usakI pukAra kabhI khAlI nahIM jAtI / usake jIvana meM bhautika aura AdhyAtmika zaktiyoM kA saMcAra hotA hai| vaibhava, mana jaba lAgaNI ke ghAvata se ghavAtA hai taba kaThora bana hI nahIM sktaa| For Private Personal Use Only 355
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanmAna, samRddhi, Arogya aura lakSmI usake caraNoM meM svayaM upasthita rahetI hai| saccA bhakta kabhI jIvana meM nirAza nahIM hotaa| bhakti phalavatI na ho, yaha sambhava nhiiN| prabhu kI stuti meM, unakI divya nirmala chabi meM jaba mana ekAgra ho jAtA hai, taba saba vikalpa samApta hokara tanmayatA kA anUThA AnaMda anubhava hone lagatA hai| yaha AnaMda anirvacanIya hai, anubhavagamya hai| bhaktAbhara-stotra meM 48 zloka haiN| pratyeka zloka meM cAra caraNa (pada) haiN| pratyeka pada meM 14 akSara haiN| sAta akSara laghu haiN| sAta akSara gurU haiN| isa prakAra sampUrNa stotra ke 48 zlokoM meM 2888 akSara nibaddha haiN| prAcIna paramparA ke anusAra bhaktAmara stotra kA pATha, pUrva evaM uttara dizA kI ora mukha karake prAta:kAla meM karanA caahie| vidvAna AcAryoM ke kathanAnusAra bhaktAmara kI zabda-saMyojanA maMtra garbhita hai| isakA pratyeka zloka tathA pratyeka akSara-dhvani-sphoTa karatA huA mAMtrika prabhAva jAgRta karane meM samartha hai| bhakta kI bhakti, vizuddhi, ekAgratA, nirantaratA aura lakSyabaddhatA isameM sahAyaka hotI hai| maMtrazAstravettA AcAryoM ne bhaktAmara stotra ke yaMtra, maMtra, Rddhi Adi kA varNana karate hue pratyeka zloka ke bhinna-bhinna viziSTa prabhAvoM kI sUcaka aneka antarkathAeM likhI haiM, jisameM bhaktAmara-stotra ke pratyakSa camatkAroM kI ghaTanAeM muMha se bola rahI haiN| una sabakA abhiprAya eka hI hai "bhaktAmara-stotra" bhautika evaM AdhyAtmika upalabdhiyoM kA kalpatarU yA kAma-kumbha hai| sarva sAmAnya dhAraNA ke anusAra bhaktAmara ke kucha pramukha zlokoM viziSTa prayojanoM meM bar3e camatkArI siddha hotI haiM jaise:lakSmI prApti ke lie - 2,36 evaM 48 vA zloka vidyA prApti ke lie - 6 vAM zloka vacana siddhi ke lie - 10 vAM zloka upadrava zAMti ke lie - 7 vAM zloka roga, pIr3A nivAraNa ke lie - 17 vAM evaM 45 vAM zloka kArAgAra tathA kaSTa mukti, rAjabhaya nivRtti ke lie - 46 vA zloka saba prakAra ke bhaya nivAraNa ke lie - 47 vAM zloka sarpa Adi viSa nivAraNa ke lie - 41 vAM zloka dUsaroM ke dvArA kiye gaye jAdU, ToTakA Adi se Atma-rakSaNa karane ke lie-9 vAM zloka, AvazyakatA pUrti ke lie - 19 vAM shlok| . prathama tIrthaMkara bhagavAna zrI AdinAtha ko bhAvabharI vaMdanA evaM bhaktAmara stotra ke racayitA pU. sva. mAnatuMgAcArya jI kA ananta upakAra mAnatA hUM jinhoMne aisI bhaktipUrNa, prabhAvazAlI racanA jana-jana ke lie sulabha kii| 356 jagata meM jisa prakAra bAlaka nirdoSa hotA hai, vaise saMta sAdhU bhI nirmala hote hai|