Book Title: Bauddha Pratyaksha Lakshana Author(s): Sukhlal Sanghavi Publisher: Z_Darshan_aur_Chintan_Part_1_2_002661.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/229027/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bauddhapratyakSa lakSaNa .. bauddha nyAyazAstra meM pratyakSa lakSaNa kI do paramparAe~ dekhI jAtI haiM--pahalI abhrAntapada rahita, dUsarI abhrAntapada shit| pahalI paramparAkA puraskartA diGnAga aura dUsarIkA dharmakIrti hai / pramANasamuccaya (1.3) aura nyAyapraveza (pR07) meM pahalI paramparA ke anusAra lakSaNa aura vyAkhyAna hai| nyAyabindu (1.4) aura usakI dharmottarIya Adi vRttimaiM dUsarI paramparAke anusAra lakSaNa evaM vyAkhyAna hai| zAntarakSitane tatvasaMgrahamaiM (kA0 1214 ) dharmakIrtikI dUsarI paramparAkA hI samarthana kiyA hai| jAna par3atA hai zAntarakSitake samaya taka bauddha tAkikoMmeM do pakSa spaSTarUpase ho gae the jinamaise eka pakSa zrabhrAntapadake sivAya hI pratyakSakA pUrNa lakSaNa mAnakara pIta zaGkhAdi bhrAnta zAnoMmeM bhI (tattvasaM0 kA0 1324 se) diGnAga kathita pramANa lakSaNaghaTAnekA prayatna karatA thA / usa pakSako javAba dete hue diGnAgake matakA tAtparya zAntarakSitane isa prakArase batalAyA hai ki jisase diGnAgake abhrAntapada rahita lakSaNavAkyakA samarthana bhI ho aura abhrAntapada sahita dharmakIrtIya paramparAkA vAstavikatva bhI banA rahe / zAntarakSita aura unake ziSya kamalazIla donoMkI dRSTimaiM diGnAga tathA dharmakIrtikA samAna sthAna thA / isIse unhoMne donoM virodhI bauddha tArkika pakSoMkA samanvaya karanekA prayatna kiyA / ___ bauddhatara tarka granthoM meM ukta donoM bauddha paramparAoMkA khaNDana dekhA jAtA hai| bhAmahake kAvyAlaGkAra (5. 6 pR0 32 ) aura udyotakarake nyAyavArtikameM ( 1. 1. 4. pR0 41 ) diGnAgIya pratyakSa lakSaNakA hI ullekha pAyA jAtA hai jaba ki udyotakarake bAdake vAcaspati, (tAtparya0 pR0 154) jayanta ( maJjarI pR0 52), zrIdhara ( kandalI pR0 160 ) aura zAlikanAtha (prakaraNa 50 pR0 47 ) Adi sabhI prasiddha vaidika vidvAnoMkI kRtiyomeM dharmakIrtIya pratyakSa lakSaNakA pUrvapakSa rUpase ullekha hai / jaina AcAryoMne jo bauddhasammata pratyakSa lakSaNakA khaNDana kiyA hai usameM diGnAgIya aura dharmakItIya donoM lakSaNoM kA nirdeza evaM prativAda pAyA jAtA hai| siddhasena divAkarakI kRti rUpase mAne jAnevAle nyAyAvatArameM jaina paramparA. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nusArI pramANa lakSaNameM jo bAdhavarjitapada-(nyAyA0 1) hai vaha akSapAdake (nyAyasU0 1. 1. 4) pratyakSa lakSaNagata avyabhicAripadakA pratibimba hai yA kumArila katRka samajhe jAnevAle 'tatrApUrvArthavijJAnaM pramANaM bAdhavarjitam' lakSaNagata bAdhavarjita padakI anukRti hai yA dharmakIrtIya (nyAyabi* 1.4) abhrAntapadakA rUpAntara hai yA svayaM divAkarakA maulika udbhAvana hai yaha eka vicAraNIya prazna hai / jo kucha ho para yaha to nizcita hI hai ki zrA0 hemacandrakA bauddha pratyakSalakSaNa viSayaka khaNDana dharmakIrtIya paramparAko uddezyameM rakhakara hI hai, diGnAgIya paramparAko uddezyameM rakhakara nahIM-pra0 mI0 pR0 23 / bauddha lakSaNagata kalpanA'poDha padameM sthita kalpanA zabdake arthake saMbaMdhameM khuda bauddha tAkikoMmeM aneka bhinna-bhinna mata the jinakA kucha khayAla zAntarakSita (tatvasaM0 kA0 1214 se) ko isase saMbandha rakhanevAlI vistRta carcAse zrA sakatA hai, evaM aneka vaidika aura jaina tArkika jinhoMne bauddha-pakSakA khaNDana kiyA hai unake vistRta UhApohAtmaka khaNDana granthase bhI kalpanA zabdake mAne jAnevAle aneka arthoMkA patA calatA hai| khAsakara jaba hama kevala khaNDana pradhAna tatvopaplava grantha (pR0 41) dekhate haiM taba tI kalpanA zabdake pracalita aura sambhavita karIba-karIba sabhI arthoM yA tadviSayaka maukA eka bar3A bhArI saMgraha hamAre sAmane upasthita hotA hai| aisA hone para bhI prA. hemacandrane to sirpha dharmakIrti abhimata (nyAyabi0 1.5) kalpanA svarUpakA--jisakA svIkAra aura samarthana zAntarakSitane bhI (tatvasaM0 kA0 1214) kiyA hai-hI ullekha apane khaNDana granthameM kiyA hai anya kalpanAsvarUpakA nahIM / I. 1636] [pramANa mImAMsA 1. nyAyavA0 pR0 41 / tAtparya pR0 153 { kaMdalI pR0 161 / nyAyama pR0 62-65 / tattvArthazlo. pR0 185 / prameyaka pR0 18. B. /