Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ avadhijJAna jaina dharmamAM jJAnanA pAMca prakAra batAvavAmAM AvyA che : (1) matijJAna (2) zrutajJAna (3) avadhijJAna (4) mana:paryavajJAna ane (5) kevaLajJAna. jIvo potAnI indriyonI ane mananI madadathI je jANe tathA dekhe evA viSayo matijJAnamAM ane zrutajJAnamAM AvI jAya che. indriyo ane mananI madada vagara, mAtra AtmAnI zuddhi ane nirmaLatAthI, saMyamanI ArAdhanAthI svayameva pragaTa thAya evAM atIndriya ane manAtIta jJAnamAM avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna gaNAya che. ghAti karmonA kSayopazayathI avadhi ane mana :paryava utpanna thAya che ane ghAti karmonA saMpUrNa kSayathI kevaLajJAna utpanna thAya che. jIvane jyAre kevaLajJAna utpanna thAya che tyAre phakta e eka ja jJAna rahe che, bAkInAM cAre jJAnanuM svataMtra astitva rahetuM nathI. kevaLajJAnamAM e cAre jJAnano vilaya thaI jAya che. je jIvane kevaLajJAna pragaTa thAya e jIva e ja bhave mokSagati pAme che. kevaLajJAna pachI punarjanma nathI. "avadhi' zabda uparathI prAkRta-ardhamAgadhImAM ' ' zabda Avyo che. avadhijJAna mATe ohiNANa zabda prAkRtamAM vaparAya che. avadhi zabdano eka artha thAya che maryAdA, sImA, AthI kuMdakuMdAcArya avadhijJAnano samAjJAna tarIke ullekha karyo che. vyutpattinI dRSTie "avadhi' zabda maya + A uparathI banelo che. ava eTale nIce ane ghA eTale vadhatuM jatuM. je vistAramAna ghavItyadhika | kSetranI dRSTie avadhijJAna, ekaMdare uparanI dizAmAM jeTaluM vistAra pAmatuM hoya che, tenA karatAM nIcenI dizAmAM vadhu vistAra pAme che. mATe ene avadhijJAna kahevAmAM Ave che. "avadhi' zabdano mAtra maryAdA eTalo ja artha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ avadhijJAna 27 laIe to mati, zruta, avadhi ane mana:paryava e cAre jJAna maryAdAvALAM che, sAvadhi che. eka kevaLajJAna ja amaryAda, niravadhi che. eTale "avadhi' zabdanA baMne artha levA vadhu yogya che. avadhijJAnanI vyAkhyA A pramANe che : indriyo ane mananI madada vinA amuka maryAdA sudhI rUpI dravyo-padArthonuM jenA vaDe jJAna thAya che tene avadhi jJAna kahevAmAM Ave che. dravyANi mUrtimantyeva viSayo yasya sarvataH / naiyatyarahitaM jJAnaM tatsyAdavadhilakSaNam / / avadhijJAnanI vyAkhyA nIce pramANe ApavAmAM Ave che : (1) avazabdo'dha zabdArthaH aba adho vistRtaM vastu dhIyate paricchidyatejanenetyavadhiH / (2) avadhirmaryAdA rUpaSveva dravyeSu paricchedakratayA pravattirUpA tadupalakSitaM jJAnamavidhi. 1 (3) pradhAnamAtmAnortha : sAmAAirA vyApAramAdhi. ! jJAnanA be prakAra batAvavAmAM Ave che : (1) pratyakSa jJAna ane parokSa jJAna. mana ane indriyonA AlaMbana vinA, AtmA potAnA upayogathI dravyone, padArthone sAkSAt dekhe ane jANe tene pratyakSa jJAna kahevAmAM Ave che. mana ane indriyonI sahAyathI je jJAna hoya tene parokSa jJAna kahevAmAM Ave che. avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevaLajJAna te pratyakSa jJAna che. matijJAna ane zrutajJAna te parokSa jJAna che. kevalI bhagavaMto cha dravya pratyakSapaNe jANe che tathA dekhe che. eTale kevaLajJAna sarvathI pratyakSajJAna che. mana:paryavAnI manovargaNanA paramANuone pratyakSajJAna che. mana:paryavajJAnI manovargaNanA paramANuone pratyakSa jANe che ane dekhe che tathA avadhijJAnI pudgala dravyane pratyakSa jANe che ane dekhe che. eTale mana:paryavajJAna ane avadhijJAna dezapratyakSa jJAna che. vartamAna samayamAM TelivijhananI zodhe duniyAmAM ghaNI moTI krAMti karI che. tevI ja rIte kamyuTaranI zodha paNa karyuM che. ethI vepAra-udyogamAM dhaNAM parivartano AvI gayAM che. jIvanazailI upara eno ghaNo badho prabhAva paDyo che. joke Telivijhana ane avadhijJAna vacce lAkha yojanAnuM aMtara che, to paNa avadhijJAnane samajavAmAM TelivijhananuM udAharaNa keTaleka aMze madadarUpa thaI zake che.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jinatattva alabatta, AdhyAtmika dRSTie TI. vI.nA mAdhyamanI upayogitAnuM koI paNa rIte samarthana ke anumodana thaI zake nahIM. manuSyanI dRSTine maryAdA che. potAnA ja gharanA bIjA khaMDamAM banatI vastune te najaronajara joI zakato nathI ke tevI rIte hajAro mAIla dUra banI rahelI ghaTanAne paNa joI zakato nathI. paNa have TI. vI. kemerAnI madadathI mANasa potAnA khaMDamAM beThAM beThAM gharanA bIjA khaMDomAM zuM thaI rahyuM che, daravAje koNa AvyuM che te pratyakSa joI zake che. TI.vI. kemerAnI madada vaDe paMdara-pacIsa mALanA moTA sToramAM enA saMcAlaka pratyeka vibhAgamAM zuM thaI rahyuM che te joI zake che. zALA ke kaoNlejanA AcArya pratyeka vargamAM zikSaka zuM bhaNAve che ane vidyArthIo zuM kare che te joI zake che. mANasa potAnA khaMDamAM beThAM beThAM TI. vI. seTa upara hajAro mAIla dUra ramAtI meca tatkSaNa najare nihALI zake che. eka dezamAM ramAtI eka prakAranI meca na gamatI hoya to baTana dabAvIne bIjA dezanI bIjI meca AvatI hoya to te joI zake che. vIDiyonI madadathI dhAre tyAre rekorDa karelA jUnA koI prasaMgane joI zake che. TI. vI. ane vIDiyonI jeTalI sagavaDa vadhAre te pramANe teTalAM kSetra ane kALano avakAza vadhAre. Ama chatAM vaijJAnika sAdhano para avalaMbita TI. vI. e TI. vI. che. ane avadhijJAna te avadhijJAna che. mana ane indriyonI madadathI. TI. vI.nAM dazyone joI zakAya nathI. avadhijJAna mana ane indriyonI madada vinA, rUpI dravyone AtmabhAvathI sAkSAt joI zake che. aMdha manuSya TI. vI nA dazyane joI zakato nathI. paNa manuSya indriyonI sahAya vinA avadhijJAna dvArA upayoga mUkIne potAnA jJAnagocara viSayane joI zake che. TI.vI. ane vIDiyo dvArA vartamAnamAM banatI ane bhUtakALanI phakta rekorDa karelI ghaTanAo joI zakAya che. bhaviSyakALanI anAgatanI ghaTanAo joI zakAtI nathI. avadhijJAna dvArA anAgata kALanAM dravyo - padArthone paNa joI zakAya che. TI. vI.nAM dRzyo paDadA upara hoya che. avadhijJAna dvArA te sAkSAt joI zakAya che. Ama, TI. vI. avadhijJAnano kiMcita aNasAra ApI zake che, paraMtu avadhijJAnanuM sthAna te kyAreya nahIM laI zake. avadhijJAna janmathI ane guNathI ema be rIte prApta thAya che. je janmathI prApta thAya che tene bhavapratyayika avadhijJAna kahevAmAM Ave che. guNathI pragaTa thatuM avadhijJAna te guNapratyayika avadhijJAna kahevAya che.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra9 avadhijJAna (1) bhavapratyaki avadhijJAna -- "tatvArthasUtramAM kahyuM che : maghatyo navAnAM ! devalokamAM devatAone ane naraka gatimAM nArakI jIvone janmathI avadhijJAna thAya che. dareka gatinI koI viziSTatA hoya che. manuSya gati zreSTha hovA chatAM badhI ja zaktio manuSyane janmathI prApta thAya che evuM nathI, pakSI tarIke jIvane janma maLe eTale UDavAnuM ene mATe sahaja che. manuSya e rIte UDI zakato nathI. kUtarAnI suMghavAnI zakti ke ghuvaDanI aMdhArAmAM jovAnI zakti e yonine kAraNe che, yoni-pratyaya che. te ja pramANe devagatimAM ke narakagatimAM utpanna thatA sarva jIvone potapotAnI gati ane pUrva karmanA kSayo parAma anusAra nAnuM-moTuM avadhijJAna prApta thAya che. manuSyagatimAM phakta tIrthaMkaranA jIvane avana-janmathI avadhijJAna hoya che. anya sarva manuSyo mATe avadhijJAna janmathI prApta thatuM nathI. bhavapratyayika avadhijJAnamAM paNa kSayopazamanuM tattva Ave ja che. jo tema na hoya to devagatimAM ane narakakagatimAM darekanuM avadhijJAna eka sarakhuM ja hoya. paraMtu ekasarakhuM nathI hotuM e batAve che ke te kSayopazama anusAra che. (2) guNapratyayika avadhijJAna-manuSya ane tiryaMca gatinA jIvone A avadhijJAna thAya che. te darekane thAya tevuM nathI. jenAmAM tene yogya guNano vikAsa thAya tene A jJAna thAya che. vastuta: te te prakAranA jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazamathI matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane mana:paryavajJAna pragaTa thAya che. jJAnAvaraNIya karmanA saMpUrNa kSayathI (cAre ghAti karmonA kSayathI) kevaLajJAna pragaTa thAya che. avadhijJAnavaraNIya karmanA kSayopazamathI avadhijJAna pragaTa thAya che. pApa aDhAra prakAre baMdhAya che ane vyAzI prakAre bhogavAya che. temAM je pApakarmanA udayathI avadhijJAnanuM Acchadana thAya che tene avadhijJAnAvaraNIya pApakarma kahevAmAM Ave che. guNapratyaya avadhijJAnanA cha prakAra che : (1) anugAmI (2) ananugAmI (3) vardhamAna (4) hIyamAna (5) pratipAti ane (ka) apratipAti. (1) anugAmI- je sthAnake jIvane avadhijJAna utpanna thayuM hoya te sthAnakathI jIva anyatra jAya to sAthe sAthe avadhijJAna paNa jAya. ene mATe locananuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. mANasanAM locana mANasa jyAM jyAM jAya tyAM sAthe ja hoya. athavA sUrya ane sUryaprakAzanuM udAharaNa ApavAmAM Ave. jyAM sUrya jAya tyAM sAthe eno prakAza paNa jAya tevuM A avadhijJAna che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinatattva (2) ananugAmI - je sthAnake jIvane avadhijJAna utpanna thayuM hoya te sthAnakamAM e jIva hoya tyAM sudhI te jJAna hoya, paNa jIva anyatra jAya tyAre tenI sAthe tenuM avadhijJAna na jAya. ene mATe zRMkhalAthI bAMdhelA dIpakanuM udAharaNa ApavAmAM Ave. mANasa bahAra jAya tyAre gharamAM bAMdhelo dIvo sAthe bahAra na jAya. (3) vardhamAna-saMyamanI jema jema zuddhi vadhatI jAya, cittamAM prazasta ane prazastatara adhyavasAyo thatA jAya tema tema avadhijJAna vadhatuM jAya. avadhijJAna jyAre utpanna thayuM hoya tyAre aMgulanA asaMkhyAtamA bhAge kSetrane jANe ane dekhe. pachI avadhijJAna vadhatuM cAle te tyAM sudhI pahoMcI zake ke alokane vize paNa loka jevaDA asaMkhyAtA khaMDaka dekhe. A vardhamAna adhijJAna mATe iMdhaNa ane agninuM athavA dAvAnaLanuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. agnimAM jema jema iMdhaNa nAkhavAmAM Ave tema tema agni vadhato jAya, tevI rIte A prakAranuM avadhijJAna uttarottara vRddhi pAmatuM jAya. (4) hIyamAna-agAu zubha adhyavasAyo ane saMyamanI zuddhi sAthe vadheluM avadhijJAna pachI azubha adhyavasAyone kAraNe ane saMyamanI zithilatAne kAraNe ghaTavA lAge. A hIyamAna avadhijJAna dhIme dhIme ghaTatuM jAya, ene mATe agnizikhAnuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. dIvAnI jyota krame krame nAnI thaI chevaTe aMgulanA asaMkhyAtA bhAga jeTalI rahe. (5) pratipAti-pratipAti eTale ke pAchuM paDavuM. je avadhijJAna saMkhyAtA ke asaMkhyAtA yojanA sudhI jANe ane dekhe, are TheTha samagra loka sudhI dekhI zake, paNa pachI te acAnaka paDe ane cAlyuM jAya, ene mATe pavananA jhapATAthI olavAI jatA dIvAnuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. hIyamAna adhijJAna ane pratipAti avadhijJAna vacce taphAvata e che ke hIyamAna adhijJAna dhIme dhIme ghaTatuM jAya che, tyAre pratipAti avadhijJAna samakALe eka pATe sAmaTuM cAlyuM jAya che. (6) apratipAti--apratipAti eTale je pAchuM na paDe te. A avadhijJAna samagra lokane jovA uparAMta alokano ochAmAM ocho eka pradeza dekhe. apratipAti avadhijJAna aMtamuhUrtamAM kevaLajJAnamAM samAI jAya che. eTale ke apratipAti avadhijJAna jene thAya tene tyAra pachI te ja bhavamAM kevaLajJAna avazya thAya ja. 30
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ avadhijJAna 31 Ama, apratipAti avadhijJAna kevaLajJAna thavAnA aMtamuhUrta pahelAM pragaTa thAya che. A apratipAti avadhijJAnane paramAdhijJAna paNa kahevAmAM Ave che. 52mAvadhijJAna thayA pachI aMtarmuhUrtamAM kevaLajJAna avazya thAya che. te mATe upamA ApavAmAM Ave che ke pa2mAvadhijJAna paroDha jevuM che ane kevaLajJAna sUryaprakAza jevuM che. kevaLajJAnarUpI sUryaprakAzano udaya thAya te pahelAM paroDhanI prabhA phUTe enA jevuM paramAdhijJAna che. 'tattvArthasUtra'mAM vAcaka umAsvAtie (adhya. 1 sUtra 23mAM) avadhijJAnanA cha bheda nIce pramANe batAvyA che : (1) anugAmI, (2) ananugAmI, (3) hIyamAna, (4) vardhamAna (5) anavasthita ane (6) avasthita. pahelA cAra bheda karmagraMtha pramANe che. anavasthita eTale utpanna thAya, vadhe dhaTe, utpanna thayeluM cAlyuM paNa jAya. avasthita eTale jeTaluM avadhijJAna hoya teTaluM kevaLajJAna paryaMta kAyama rahe. anavasthitamAM pratipAtino samAveza thaI jAya che ane avasthitamAM apratipAtino samAveza thaI jAya che. anavasthita mATe vAyuthI pANImAM UThatA taraMgonI vadhaghaTanuM udAharaNa ApavAmAM Ave che ane avasthita mATe zarIra upara thayelA ane kAyama eTalA ane ekasarakhA ja rahetA masAnuM udAharaNa ApavAmAM Ave che. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe avadhijJAnI jaghanya ane utkRSTha keTaluM dekhe ane jANe te nIce pramANe che H (1) avadhijJAnI dravyathI jadhanyapaNe anaMtArUpI dravya dekhe ane jANe tathA utkRSTapaNe sarvarUpI dravyane jANe ane dekhI zake, (2) kSetranI dRSTie avadhijJAnI jaghanyathI aMgulano asaMkhyAtamo bhAga dekhe ane jANe tathA utkRSTapaNe alokane vize loka jevaDAM asaMkhyAtA khaMDaka dekhe ane jANe. (3) kALanI dRSTie avadhijJAnanI jaghanyathI AvalikAno asaMkhyAtamo bhAga dekhe ane jANe tathA utkRSTapaNe asaMkhyAta utsarpiNI tathA avasarpiNI sudhI, atIta kALa ane anAgata kALa dekhe ane jANe. (4) bhAvanI dRSTie adhijJAnI jaghanyathI anaMtA bhAva dekhe ane jANe tathA utkRSTapaNe paNa anaMtA bhAva dekhe ane jANe. (sarva bhAvano anaMtamo bhAga paNa dekhe ane jANe.)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 jinatattva Ama, dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe jaghanyathI utkRSTa sudhI jeTaluM jeTaluM dekhe ane jANe te darekano judo judo eka eka bheda gaNIe to avadhijJAnanA asaMkhyAta bhedo che ema kahevAya. eTale ja Avazyaka niryuktimAM kahyuM che : saMkhyAiyAo khalu ohinnANassa sabapayaDIo / kAI bhava paccaiyA khaovasamiyAo kAoavi / / avadhijJAnanI sarva prakRtio (sarva bhedo) saMkhyAtIta arthAt asaMkhya che. keTalAka bhedo bhavapratyayika che ane keTalAka kSayopazama pratyayika che. Ama, bhavapratyayika ane guNapratyayika evA be mukhya prakAronA peTA prakArono vicAra karatAM TheTha asaMkhyAtA bheda ke prakAro sudhI pahoMcI zakAya. jo avadhijJAnanA A rIte asaMkhyAtA prakAro hoya to e badhAnuM varNana kevI rIte thaI zake ? na ja thaI zake. eTalA mATe niyuktikAra kahe che : katto me vaNNe sattI ohissa savapayaDIo ? (avadhijJAnanI sarva prakRtio varNavavAnI mArAmAM zakti kyAMthI hoya ?) kSetra ane kALanI dRSTie koIkanuM avadhijJAna sthira rahe ane koIkanA avadhijJAnamAM potapotAnA kSayopazama anusAra vadhaghaTa paNa thAya. ekaMdare sarvaviratidhara evA sAdhuonA avadhijJAnane kSetrAdinI dRSTie avakAza vadhu rahe. tema chatAM koI gRhastha zrAvakane koI sAdhu karatAM vadhu avadhijJAna na saMbhavI zake evuM nathI. gautamasvAmI ane AnaMda zrAvakano prasaMga e mATe jANIto che. AnaMda zrAvake dIkSA nahotI lIdhI paNa dharmArAdhanA tarapha temanuM jIvana vaLyuM hatuM. kuTuMbanI javAbadArI putrane soMpI pote pauSadhazALAmAM dharmadhyAnamAM samaya vitAvatA hatA. ema karatAM emaNe AmaraNa anazana vrata svIkAryuM. e vakhate bhagavAna mahAvIra potAnA gaNadharo ane ziSyo sAthe vANijyagrAma padhAryA hatA. gautamasvAmI chaThThanA pAraNA mATe bapore gocarI vahoravA nIkaLyA hatA. rastAmAM emane thayuM ke, "AnaMdazrAvakanI zAtA pUchavA mATe pauSadhazALAmAM paNa joI AvuM." teo tyAM gayA. AnaMda zrAvaka anazanane lIdhe azakta thaI gayA hatA. gautamasvAmIne AvelA joI temane atyaMta harSa thayo. temaNe gautamasvAmIne vaMdana karyA. pachI potAne thayelA avadhijJAnanI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ avadhijJAna 33 vAta karI. gautamasvAmIe kahyuM, "AnaMda! gRhasthane avadhijJAna jarUra thAya, paNa tame kaho cho teTalA vyApaka kSetranuM na thAya." AnaMda zrAvake kahyuM ke, pote je kahyuM che te sAcuM che, eTale gautamasvAmIe kahyuM, "AnaMda ! tame asatyavacana bolo cho, mATe micchAmi dukkaDa Apavo ghaTe." AnaMda zrAvake kahyuM, "mArI sAcI vAtane Apa khoTI kaho cho to micchAmi dukkaDe Apane devo ghaTe." gautamasvAmIne thayuM ke amArA bemAM koNa sAcuM e to bhagavAna mahAvIra ja kahI zake. teo bhagavAna pAse pahoMcyA ane badhI vAta kahI. bhagavAne kahyuM, 'gautama ! AnaMda zrAvakanI vAta sAcI che. gRhasthane eTaluM vyApaka avadhijJAna thaI zake mATe micchAmi dukkaDaM tamAre Apavo ghaTe.' A sAMbhaLIne gautamasvAmI gocarI paNa vAparavA na beThA ane AnaMda zrAvaka pAse pahoMcyA ane potAnI bhUla mATe micchAmi dukkaDaM kahI AnaMda zrAvakanI kSamA mAgI. vardhamAna ane hiyamAna prakAranA avadhijJAnamAM dravya, kSetra, kALa, bhAva vageremAM vadhaghaTa thAya che. prazna e thAya che ke zuM e badhAM ekasAthe vadhe ane ekasAthe ghaTe ke emAM koI niyama che ? niryuktikAra kahe che ? kAlo cauNha vuDDhI, kAlo bhaiyaco khetta buDDhINa / vuDDhIya daba pajjava bhaiyavyA netta-kAlAu / / (kALanI vRddhimAM kSetrAdi cArenI vRddhi thAya che. kSetranI vRddhi thaye kALanI bhajanA jANavI. dravyaparyAyanI vRddhi thaye kSetrakALanI vRddhi bhajanAo jANavI.). sahamo ya hoi kAlo tatto suhamatarayaM ivai khettaM / aMgulaseDhImette osappiNIo asaMravejjA / / (kALa sUkSma che ane tenAthI kSetra vadhAre sUkSma che, kAraNa ke aMgulapramANa zreNI mAtramAM asaMkhyAta avasarpiNInA samaya jeTalA pradezo che.) kALa pote sUkSma che. kALathI kSetra vadhu sUkSma che. kSetrathI dravya vadhu sUkSma che ane dravyaparyAyo ethI vadhu sUkSma che. kSayopazamane kAraNe avadhijJAnIno jo kALano mAtra eka ja "samaya" vadhe to kSetranA ghaNA pradezo vadhe che ane kSetranI vRddhi thatAM dravyanI vRddhi avazya thAya che kAraNa ke dareka AkAzapradeza dravyanI pracuratA hoya che ane dravyanI vRddhi thavAthI paryAyonI vRddhi thAya che, kAraNa ke dareka dravyamAM paryAyonI bahulatA hoya che. bIjI bAju avadhijJAnInA avadhiMgocara kSetranI jo vRddhi thAya to kALanI bhajana jANavI eTale ke kALanI vRddhi thAya athavA na paNa thAya. jo
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jinatatva kSetranI ghaNIbadhI vRddhi hoya to kALanI vRddhi thAya, paNa jo kSetranI jarAka jeTalI ja vRddhi thAya to kALanI vRddhi na thAya. kAraNa ke aMgula jeTaluM kSetra jo vadhe ane te pramANe kALanI vRddhi thAya to asaMkhyAta utsarpiNI jeTalo kALa vadhI jAya. aMgula pramANa kSetramAM jeTalA pradezo che temAMthI dareka samaye eka pradeza apaharIe to asaMkhyAta avasarpiNI jeTalo kALa vadhI jAya. avadhigocara kSetravRddhi thaye dravyaparyAyo avazya vadhe che, paraMtu dravyaparyAyo vadhe tyAre kSetranI vRddhi thAya ke na paNa thAya. avadhijJAnanA jaghanya, madhyama ane utkRSTa evA traNa prakAra batAvavAmAM Ave che. kSetranI dRSTie darekanuM avadhijJAna ekasarakhA mApanuM nathI hotuM. vaLI jeTalA kSetranuM avadhijJAna hoya te kSetrano AkAra darekane mATe ekasarakho nathI hoto. jaghanya avadhijJAna tibuka (bindu) AkAre goLa hoya che. madhyama avadhijJAnanA kSetranA aneka AkAra hoya che. kevA kevA AkAre te hoya che tenAM keTalAMka udAharaNo ApatAM Avazyaka niryuktimAM kahyuM che : tappAgAre pallaga paDahaga jhallarI muiMga puSpha-jave / tiriya maNayANa ohI nANAvihasaMThio bhaNio / / trApo, palya, paDaha, jhallarI, mRdaMga, puSpacaMgerI ane yavanAlakanA AkAre tathA manuSya ane tiryaMcane vividha AkAre avadhijJAna hoya che. (1) nArakInuM avadhijJAna pANI upara taravAnA trApA-tarApAnA AkAra jevuM hoya che. (2) bhuvanapati devonuM avadhijJAna palya (pyAlA)nA AkAre hoya che. (3) vyaMtaradevonuM avadhijJAna paDaha (Dhola)nA AkAravALuM hoya che. (4) jyotiSI devonuM avadhijJAna jhallarI (jhAlara)nA AkAra jevuM hoya che. (5) bAra devalokanA devonuM avadhijJAna mRdaMganA AkAranuM hoya che. (6) nava raiveyakanA devonuM avadhijJAna puSpagaMgerI (phUlathI bharelI caMgerI)nA AkAra jevuM hoya che. (7) anuttara devonuM avadhijJAna yavanAlakanA AkAranuM hoya che. yavanAlaka eTale sarakaMcUo athaLA galakaMcUA. eno AkAra surakaNI je
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ avadhijJAna paheraNo pahere evo hoya che. deva ane nArakInA avadhijJAnanA kSetrano AkAra haMmezAM evo ne evo ja rahe che. e AkAra bIjA AkAramAM pariNamato nathI. (8) tiryaMca ane manuSyanuM avadhijJAna, kSetranI dRSTie vividha prakAranA saMsthAnavALuM - AkAravALuM hoya che. vaLI, je AkAra hoya te bIjA AkAramAM pariNamI zake che. alabatta, koIne eno e ja AkAra jIvanaparyata-kAyama mATe paNa rahI zake che. kSetramAM koNa kaI dizAmAM vadhAre joI zake che te vize kahevAyuM che ke bhuvanapati ane vyaMtara devone Urdhva dizAmAM avadhijJAna vadhAre hoya che. vaimAnika devone adhodizAmAM tathA nArakI ane jyotiSI devone tirachI dizAmAM avadhijJAna vadhAre hoya che. audArika zarIravALA tiryaMca ane manuSyone vividha prakAre vividha dizAmAM avadhijJAna vadhAre hoya che, jema ke koIne Urdhva dizAmAM vadhAre hoya to koIne adhodizAmAM ke tirachI dizAmAM vadhAre hoya che. manuSya ane tiryaMcane avadhijJAna valayAkAre paNa hoya che. devalokanA devo potAnA avadhijJAna vaDe keTaluM kSetra joI zake te nIce pramANe che : (1) saudharma ane IzAna devalokanA devo ratnaprabhA nAmanI prathama narakanA nIcenA bhAga sudhI avadhijJAna vaDe joI zake che. (2) sanatakumAra ane mahendra devalokanA devo zarkarAmabhA nAmanI bIjI naraka paryata joI zake. (3) brahmaloka ane lAMtaka devalokanA devo trIjI vAlukAprabhA nAmanI naraka sudhI joI zake. (4) zukra ane sahasAra devalokanA devo cothI paMkaprabhA naraka sudhI joI zake. (5) Anata, prANata, AraNa ane ayyata e cAra devalokanA devo pAMcamI dhUmaprabhA nAmanI naraka sudhI joI zake. (6) traNa nIcenA ane traNa madhyanA ema cha raiveyakanA devo tama: prabhA nAmanI chaThThI naraka sudhI joI zake. (7) uparanA traNa naiveyakanA devo tamastamaprabhA nAmanI sAtamI naraka sudhI joI zake.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinatattva (8) pAMca anuttara vimAnanA devo potAnA avadhijJAna vaDe saMpUrNa lokanADI joI zake che. badhA devalokamAM jema jema upara uparanA devalokano vicAra karIe tema tema te devo nIcenI ane tirachI dizAmAM uttarottara vadhu ane vadhu kSetra avadhijJAna vaDe joI zake. alabatta, Urdhva dizAmAM badhA devo svakalpanA khUMpAdi-dhvajAdi paryata avadhijJAna vaDe joI zake, tethI upara na joI zake. dravya, kSetra, kALa ane bhAvathI utkRSTha avadhijJAna manuSyone ja hoya che. deva, nArakI ke tiryaMcane te nathI hotuM. jadhanya avadhijJAna manuSya ane tiryaMcane hoya che. deva ane nArakIne te nathI hotuM. utkRSTa avadhijJAnanA be prakAra che : (1) saMpUrNa lokane ane lokamAtrane jonAra avadhijJAna. (2) saMpUrNa loka uparAMta alokamAM paNa jonAra avadhijJAna. temAM saMpUrNa lokamAtrane jonAra avadhijJAna pratipAti hoya che ane saMpUrNa loka uparAMta alokamAM eka pradeza jeTaluM vadhu jonAra avadhijJAna apratipAti hoya che. vizeSAvazyaka bhASyame kahyuM che. ... ukkAso maNuesuM maNussa-tericchiesuM ya jahaNNo / ukkosa logametto paDivAi paraM apaDivAi / alabatta, alokamAM AkAza sivAya bIjA koI dravya nathI eTale jovApaNuM paNa rahetuM nathI. to paNa avadhijJAnanA e sAmarthyane darzAvavA e pramANe kahevAya che. nArakInA jIvo, kSetranI dRSTie potapotAnA avadhijJAna vaDe keTaluM utkRSTa ane keTaluM jaghanya joI zake; te nIce pramANe che : narakanuM nAma utkRSTa kSetrapramANa 1, ratnaprabhA eka yojana (cAra gAu) paryata 2. zarkarAmabhA. sADA traNa gAu paryata 3. vAlukAprabhA traNa gAu paryata 4. paMkaprabhA aDhI gAu paryata 5. dhamaprabhA be gAu paryata 6. tama: prabhA doDha gAu paryaMta 7, tamastamaH prabhA eka gAu paryaMta
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ avadhijJAna narakanuM nAma 1. ratnaprabhA 2. zarkarAprabhA 3. vAlukAprabhA 4. paMkaprabhA 5. dhUmaprabhA 6. tama:prabhA jaghanya kSetrapramANa sADA traNa gAu paryaMta traNa gAu paryaMta aDhI gAu paryaMta be gAu paryaMta doDha gAu paryaMta eka gAu paryaMta 7. tamastuma: prabhA aDadho gAu paryaMta matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna e traNa jJAna samyaktvasahita hoI zake che ane samyaktvarahita paNa hoI zake che. mizrAdraSTi jIvane paNa matijJAna, zrutajJAna ane arvAdhajJAna hoI zake che. Ama, A traNe jJAnanAM pratipakSI jJAna paNa hoI zake che. eTale ke mithyA-matijJAna, mithyA-zrutajJAna ane mithyA-avadhijJAna paNa hoya che. mana:paryavajJAna mithyAtvIne hoI zakatuM nathI. kevaLajJAnamAM to mithyAtvano prazna ja hoto nathI, phakta samakitI jIvane ja mana:paryavajJAna thaI zake che. 37 mithyAdRSTi jIvane avadhijJAna thAya ja nahIM ema kahevuM yathArtha nathI. mithyAdraSTi jIvane avadhijJAna avazya thaI zake, paraMtu te malina hoya, dhUMdhaLuM hoya, aspaSTa hoya. kyAreka te avaLuM-savaLuM paNa dekhe. eTalA mATe mithyAdaSTi jIvanA avadhijJAnane vibhaMgajJAna kahevAmAM Ave che. eTale vibhaMgajJAna e adhijJAnano ja eka prakAra che. mana:paryavajJAnane kramamAM avadhijJAna pachI mUkavAmAM AvyuM che, kAraNa ke adhijJAna karatAM mana:paryavajJAna caDiyAtuM che. avadhijJAnano viSaya sarvarUpI padArthono che. e dRSTie cauda rAjalokanA sarvapadArtho-dravyo avadhijJAnano viSaya bane che tathA zaktinI dRSTie to aloka paNa avadhijJAnIno viSaya banI zake che. e rIte samagra lokAloka avadhijJAnano viSaya che. mana:paryavajJAnano viSaya phakta manovargaNAnA pudgala paramANuo pUrato che. cauda rAjalokamAM manovargaNAnA pudgala paramANuonuM pramANa eTaluM badhuM alpa che ke sarvAdhijJAnanA anaMtamA bhAga jeTalo viSaya mana:paryavajJAnano che. Ama, viSayanI dRSTie avadhijJAna moTuM che, paraMtu svarUpanI dRSTie mana:paryavajJAna caDiyAtuM che kAraNa ke mana:paryavajJAna potAnA viSayanA anekagaNA paryAyone jANe che. Ama,
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 jinatattva mana:paryavajJAnano viSaya ghaNo nAno hovA chatAM te vadhu sUkSma che ane vadhu zuddha che. mATe mana:paryavajJAna caDiyAtuM che. vaLI, vizuddhi, kSetra, svAmI ane viSayanI dRSTie paNa avadhijJAna ane mana:paryavajJAnamAM bheda che. avadhijJAna janmathI paNa hoI zake che, arthAt bhavapratyaya ke yonipratyaya paNa hoI zake che. devo, narakanA jIvo tathA tIrthakara bhagavAnane janmathI avadhijJAna hoya che. vaLI, avadhijJAna saMyamanI vizuddhithI ke tevA prakAranA prabaLa kSayopazamathI paNa pragaTa thAya che. mana:paryavajJAna janmathI mana:paryavajJAna hotuM nathI. viziSTa saMyamanI ArAdhanAthI arthAt saMyamanI vizuddhithI ja te utpanna thAya che. tIrthakara bhagavAnane paNa janmathI mana:paryavajJAna hotuM nathI. teo jyAre dIkSita thAya che tyAre ja temane mana:paryavajJAna utpanna thAya che. A dRSTie avadhijJAna karatAM mana:paryavajJAna caDiyAtuM che. matijJAna ane zrutajJAna karatAM avadhijJAna ane mana:paryava jJAnane vizeSa zaktine kAraNe kramamAM caDiyAtAM batAvavAmAM Ave che, to paNa eka apekSAe matijJAna ane zrutajJAnanuM jeTaluM mahattva che teTaluM avadhijJAna ane mana:paryavajJAnanuM mahattva nathI. kevaLajJAna mATe matijJAna ane zrutajJAnanI jeTalI AvazyakatA che, teTalI avadhijJAna ane mana:paryavajJAnanI nathI. koI jIva kyAreya matijJAna ane zrutajJAna vinA kevaLajJAna prApta karI zake nahIM. kevaLajJAnanI utpatti pUrvavartI zrutajJAnarUpI kAraNathI thAya che ema manAya che. koIka jIvone sIdhuM ja kevaLajJAna utpanna thaI zake che. zAstromAM evAM keTalAMye udAharaNo che. Ama, mokSamArgamAM avadhijJAna ane mana:paryavajJAnanI koI anivArya AvazyakatA nathI. alabatta, avadhijJAna ane mana:paryavajJAnathI jIvane potAnA AtmAnI vizuddhinI pratIti thaI zake. avadhijJAna ane vizeSata: mana:paryavajJAna AtmAnI vizuddhattara sthitinAM dyotaka che. zuM paMcama kALamAM avadhijJAna na thaI zake ? A vize keTaluMka matAntara che. keTalAkane mate hAla paNa avadhijJAnanI atyaMta alpa pramANamAM paNa zakyatA che. keTalAkane mate evI koI zakyatA nathI. eTaluM to nakkI che ke A kALamAM A kSetramAM kevaLajJAna nathI. jo tema che, to paramAvadhijJAna ke je aMte kevaLajJAnamAM ja pariName che te kyAMthI hoI zake ? eTale eTaluM to nizcita ja che ke A kALamAM paramAvadhijJAna nathI. mana:paryavajJAnano A kALamAM viccheda thayo che te vize paNa sarva zAstrakAro saMmata che, kAraNa ke te prApta thavA
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ avadhijJAna 39 mATe joItI saMyamanI teTalI vizuddhi ane AtmAnI tevI zakti A kALamAM jaNAtI nathI. digaMbara graMtha mahApurANamAM evuM varNana Ave che ke bharata cakravartIne parimaMDaLathI gherAyelo caMdra svapnamAM dekhAya che. teno artha karatAM RSabhadeva bhagavAna kahe che ke paMcama kALamAM avadhijJAna ane mana:paryavajJAna koIne nahIM thAya ema te sUcave che. bIjI bAju "tiloyapaNati' graMthamAM kahevAyuM che ke duSamakALamAM amuka hajAra varSe jyAre jyAre sAdhuonI gocarI upara karaverA nakhAze ane sAdhuo gocarI vAparyA vinA te pradeza choDIne cAlI nIkaLaze tyAre temAMnA koI eka sAdhune avadhijJAna thaze eTale ke hajAro varSe ekAda jaNane avadhijJAna thAya to thAya. vartamAnamAM koIka mahAtmAone avadhijJAna thayuM che evI vAta sAMbhaLIe chIe, paraMtu te mAnI levAnI utAvaLa na karavI joIe. keTalAka vacanasiddha mahAtmAonAM vacana ke vana sAcAM paDe che, paraMtu vacanasiddhi ane avadhijJAnane eka mAnI levAnI bhUla na thavI joIe. avadhijJAnInuM te jJAnanA upayoga dvArA kaheluM vacana avazya satya hoya che, paraMtu vacanasiddhi hoya tyAM avadhijJAna hoya ja ema mAnI na levuM joIe. keTalAka mahAtmAoe karelI AgAhI sAcI paDatI hoya che. AvI keTalIka AgAhI mAtra anumAnathI ja karelI hoya che. anumAna e cittano vyApAra che. keTalAkanI anumAnazakti nirmaLa hRdaya, tIvra avalokanazakti tathA tarka vagerene kAraNe eTalI badhI sarasa hoya che ke teo tene AdhAre je kahe te sAcuM paDatuM jaNAya. tevI rIte keTalIka vyaktio AMtaraskuraNA (fntution)ne AdhAre AgAhI karatI hoya che ane evI AgAhI paNa sAcI paDatI hoya che. paraMtu anumAnazaktine AdhAre ke AMtaraskaraNAne AdhAre karelI AgAhIne avadhijJAna mAnavAnI bhUla na karavI joIe. keTalIka vyaktio bhUta, vartamAna ke bhaviSyamAM banelI, banatI ke bananArI ghaTanAne potAnI kalpanA vaDe AMtaracakSu samakSa khaDI karI zake che, te pramANe varNave che ane e keTalIkavAra sAcI Thare che, paraMtu evI rIte karelo mAnasika kalpanA vyApAra game teTalo tAdRza hoya to paNa te avadhijJAna nathI. anumAnazakti, kalpanA vyApAra ityAdi mananI madadathI thAya che. matijJAnano e viSaya bane che. ene avadhijJAna mAnI na zakAya. keTalAka mahAtmAonI camatkArazaktine upasAvavA emanA ziSyo ke anuyAyIo
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 jinatatva taraphathI, kyAreka to khuda mahAtmAnI ja preraNAthI AvI keTalIka ghaTanAone avadhijJAna tarIke ThasAvavAno hetupUrvaka prayAsa thato hoya tyAre vicArazIla mANase tethI bhoLavAI javuM na joIe. A kALamAM avadhijJAna jene-tene thaI zake evuM avadhijJAnanuM svarUpa nathI. koI potAne avadhijJAna thayuM che tevo dAvo kare athavA bIjAne thayuM che evo dAvo kare to pratyakSa kasoTI vinA tevI vAta svIkAravI na joIe. gatAnagatika cAlI AvatI vAtane paNa mAnavAnI utAvaLa na karavI joIe. tattvamAM jemane zraddhA che temane mATe A bahu ja jarUrI che. koIno paNa anAdara karyA vinA yathAtathya pAmavAnI koziza karavI joIe.