Book Title: Atmanushasan Ek Parishilan Author(s): Darbarilal Kothiya Publisher: Z_Fulchandra_Shastri_Abhinandan_Granth_012004.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/210226/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pacama khaNDa : 667 AtmAnuzAsana : eka parizIlana DaoN0 darabArIlAla koThiyA, vArANasI "AtmAnuzAsana'' jaina vAGmayakA eka aisA grantha-ratna hai, jise samagrabhAvase jIvanameM utAra lene para vyakti svarNake samAna nirmala evaM Adarza bana sakatA hai| yaha 'SaTkhaNDAgama' ko dhavalA aura kaSAyapAhuDa' kI jayadhavalA TIkAoMke kartA AcArya vIrasenake pratibhAzAlI pradhAna ziSya AcArya jinasenake prajJAvAna vinIta ziSya bhadanta guNabhadrAcAryako zreSThatama kRti hai| dharma, nIti aura adhyAtma ina tInoMkA isameM prasAda guNa yukta saMskRta-bhASAmeM padya zailImeM pratipAdana kiyA gayA hai| isapara eka saMskRta-TIkA hai jo prabhAcandrakartaka hai / ye prabhAcandra kauna hai ? isa viSaya meM vidvAnoMmeM matabheda hai / kucha to ina prabhAcandra ko prameyakamalamArtaNDa aura nyAyakumudacandra ke kartA tArkika prabhAcandra batalAte haiM aura kucha unake uttaravartI 13vIM zatIke antima caraNameM honevAle prabhAcandrako isa TIkAkA kartA mAnate haiN| isakA vizeSa UhApoha hamane anyatra kiyA hai| saMskRta-TIkAke atirikta AtmAnuzAsana para tIna hindI TIkAe~ aura eka marAThI TIkA, ye cAra TIkAe~ likhI gayI haiN| inameM sabase prAcIna paNDita ToDaramalajI kI hindI-TIkA hai, jo rAjasthAnakI DhU~DhArI hindImeM hai aura jo prakAzita bhI ho cukI hai / dUsarI hindI-TIkA paNDita vaMzIdharajI zAstrI solApura dvArA racI gayI hai| yaha hindI-TIkA khar3I bolImeM hai aura jaina grantharatnAkara, bambaIse prakAzita huI hai| tIsarI hindITIkA paNDita bAlacandrajI zAstrI kRta hai, jo jIvarAja granthamAlA solApurase I0 1961 meM prakAzita hai| marAThI TIkA sva0 bra0 jIvarAja gautamacandajI dozI solApurane likhI hai, jo prAyaH paMDita ToDaramalajIkI hindI-TIkA para Adhata hai aura jo ukta jIvarAja granthamAlAse vI0ni0 saM0 2435meM prakAzita hai|| . prastutameM samIkSya hai-paMDita phUlacandrajI siddhAnta zAstrI dvArA sampAdita evaM zrI gaNeza varNI di. jaina saMsthAna, vArANasIse prakAzita paMDita ToDaramalakRta DhaMDhArI hindI TIkA sahita AtmAnuzAsana / isa saMskaraNakI apanI anya vizeSatA hai| vidvadvara paMDita phUlacandrajI ne isake sAtha jo prastAvanA dI hai, vaha vizeSa lambI to nahIM hai, kintu usameM jina muddoM para vimarza kiyA gayA hai vaha na kevala mahattvapUrNa hai, apitu gambhIratAke sAtha dhyAtavya bhI hai| hama yahA~ una muddoMmeMse do-eka muddoMkA saMketa karate haiM 1. Ajakala mithyAtva bandhakA kAraNa hai yA nahIM, isa viSayakI carcA vizeSa ho rahI hai| jo mithyAtvako bandhakA kAraNa nahIM mAnate unakA samAdhAna paMDitajIne Agamake vipula pramANa dekara siddha kiyA hai ki AgamameM mithyAtvako sabase sabala bandhakA kAraNa batalAyA gayA hai| unakA kahanA hai ki pahalA guNasthAna mithyAtva hai| usameM jina 16 prakRtiyoMkI bandhavyucchitti hotI hai unameM mithyAtva dhruvabandhinI prakRti hai| mithyAtvarUpa pariNAmake sAtha usakA bandha niyamase hotA hI rahatA hai| anantAnubandhIkI visaMyojanA karanevAlA jIva samyaktva AdirUpa pariNAmoMse cyuta hokara yadi mithyAtva guNasthAnameM AtA hai, to usake prArambhase hI anamtAnubandhI catuSkakA bandha hokara bhI eka AvalikAla taka apakarSaNapUrvaka usakI udaya-udIraNA nahIM hotI, aisA niyama hai| ataH aise jIvake eka Avali kAla taka anantAnubandhI krodhAdirUpa pariNAmake na hone para bhI mithyAtva pariNAma nimittaka mithyAtva prakRtikA bandha hotA hai / sAtha hI zeSa 15 prakRtiyoMkA bhI yathAsambhava bandha hotA hai / Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 : siddhAntAcArya paM0 phUlacandra zAstrI abhinandana-granthe isI prakAra mithyAtva bandhakA pradhAna kAraNa hai, ise paMDitajIne kaI tarahase siddha kiyA hai| isase pUrva prakRti, pradeza, sthiti aura anubhAga bandhoMmeM Adike do bandhoMko yoga nimittaka aura anya do ko kaSAya nimitaka batalAneke Agamake abhiprAyako spaSTa karate hue kahA hai ki yaha RjusUtra nayakI apekSAse pratipAdana hai aura mithyAtva Adi pA~cako bandha-kAraNa batalAnemeM naigama, saMgraha aura vyavahAra nayakI vivakSA hai| donoM hI kathana naya-vivakSAse apanI-apanI jagaha AgamAnusAra hI hai / isa sambandhameM kiyA gayA vistRta vivecana unakI vizeSajJatAko spaSTa prakaTa karatA hai| 2. muni-mArgameM Aja jo zaithilya dRSTigocara ho rahA hai, usake sambandhameM bhI paMDitajI ne bar3e spaSTa rUpameM likhA hai ki sAdhuko AgamacakSu kahA gayA hai / ataH use sarvaprathama AgamakA abhyAsI honA cAhie / AtmAnuzAsanakI gAthA 169 Adike dvArA sAdhuko Agama-niSNAta hone para bala dete hue paMDitajIne batalAyA hai ki jo sAdhu apane manarUpI markaTako apane vazameM rakhanA cAhatA hai, use apane cittako samyak zratake abhyAsameM niyamase lagAnA caahie| rayaNasAra' ke AdhArase Apane likhA hai ki jaise zrAvaka dharmameM dAna aura pUjA mukhya haiN| inake binA vaha zrAvaka nahIM ho sakatA / vaise hI munidharmaseM dhyAna aura adhyayana ye do kArya mukhya haiM / inake binA muni nhiiN| isI prasaMgameM paMDitajIne likhA hai ki mokSamArgameM Agama sarvopari hai| usake hArdako samajhe binA koI bhI saMsArI prANI mokSamArgake prathama sopAnasvarUpa samyakdarzanako bhI prApta nahIM kara sktaa| - AtmAnuzAsanake prArambhameM samyakadarzanake jina dasa bhedoMkA kathana kiyA gayA hai, unamese avagAr3ha samyagdarzana to sakala zrutake dhArI zrutakevalIke hI hotA hai / isase hI sAdhukI zrutAdhAratA spaSTa ho jAtI hai / paramAvagAr3ha samyagdarzana kevaloke hI hotA hai| para unakA yaha kevalajJAna zrutase hI hotA hai aura zrutakA janaka hotA hai / yahI kAraNa hai ki samantabhadra svAmIne bhI guruko 'jJAna-dhyAna taporaktaH' batAte hue use 'jJAna-rata' prathamataH kahA hai| isI sandarbha meM muni-mArga meM Aye zaithilyake samarthaka ullekhoMko bhI prastuta karake AcArya akalaMka aura AcArya vidyAnandake vivecanoM dvArA unakI kar3I samIkSA kI hai jo ucita hai| isa saMskaraNakI eka vizeSatA yaha hai ki AcAryakalpa paM0 ToDaramalajI dvArA DhUDhArI bhASAmeM likhI gayI TIkAko hI isameM diyA gayA hai / use khar3I bolImeM parivartita nahIM kiyA gayA hai| isakA mukhya kAraNa usa bhASA-bolIko surakSita rakhanA hai, kyoMki DhUMDhArI bhASA bhI hindI bhASAkA eka upabheda hai / aura vividha pradezoMmeM bolI jAnevAlI ina hindI bhASAoM (hindI bhASAke upabhedoM) kI surakSA tabhI sambhava hai, jaba unameM likhe sAhityako hama jyoM-kA-tyoM prakAzita kreN| isa dizAmeM paNDitajI tathA zrI gaNeza varNI di. jaina saMsthAna vArANasIkA yaha prayatna nizcaya hI ilAdhya hai /