Atmanand Prakash Pustak 047 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531554/1

Page #1

શ્રીભાન પ્રકાશ |
5 5 5
his is
પુસ્તક ૪૭ મુ.
અક ૫ મે,
આત્મ સ. ૫૪ તા. ૧૪-૧-૨૦
સવંત ૨૦૦૬.
પાષ
વાર્ષિક લવાજમ રૂ. ૩-૦૦ પાસ્ટેજ સહિત.
પ્રકાશક
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા,
ભાવનગર

Page #2

અ નુ ક મ ણિ કા.
૧૧૪
૧ સામાન્ય જિન સ્તવન
... ...( મુનિરાજશ્રી જ વિજયજી મહારાજ ) ૯૫ ૨ દેવગિરિ અને પેથડશાહ
(. ( 55 ) ૯૬ ૩ સ@ાસ્ત્ર
.. ... (મુનિરાજ શ્રી જિજ્ઞાસુ ) ૧૦૪ ૪ ગ્રન્થકા રાની પદ્ધતિ-પૂર્વકાલીન પ્રણેતાદિના નિદેશ (પ્રે. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડીયા એમ. એ.) ૧૦૫ ૫ દશમા શ્રી વિશાલ જિન સ્તવન
| ( ડાકટર વલ્લભદાસ નેણસીભાઈ) ૧૦૭ ૬ ધમ-કૌશલ્ય ... ••• | ... ... ... ... ( લે. મૌતિક ) ૧૧૧ ૭ મુક્તિ જખના .• •
... (શ્રીયુત મફતલાલ સંઘવી ) ૧૧૩ ૮ સભાના સાહિત્ય પ્રકાશન માટે ઉચ્ચ અભિપ્રાયા... ( મુનિશ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજ ) ૧૧૪
ગરીબ દુ:ખીઓની સેવા ઇશ્વર પ્રાપ્તિના સાચા માર્ગ ( સાક્ષરવર્ય શ્રી પુણ્યવિજયજી મ૦ ) ૧૧૫ ૧૦ વર્તમાન સમાચારો ...
૧૧૪ માનપુત્રને મેળાવડો ... આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસરીશ્વરજીને માટે જામનગરમાં શા ક સભા અને ભકિત,
૧ ૧૬. આચાર્ય શ્રી વિજયવલભમરીશ્વરજી મહારાજના વિહારનું સધ ભકિત સહિત વર્ણન } (સભા) થી જૈન કોનફરન્સન' સત્તરમા અધિવેશનના નિર્ણય
૧૧૮ સાભાર સ્વીકાર ... .. . ••• •••
૧૧૮ * આ માસમાં થયેલા માનવતા પેટ્રન અને લાઇફ મેમ્બરો. ૧ ર્ડોકટર સાહેબ વલભદાસ નેણશીભાઈ ૭ મુનીમજી શિરેમલજી નેમાજી લાઈફ મેમ્બર
| મહેતા પેટ્રન સાહેબ ૮ શાહ ધરમચંદુ ખેતસીભાઈ ૨ શ્રી બખલી જૈન શ્વેતાંબર લાઇબ્રેરી લાઈફ મેમ્બર ૯ શાહ અમુલખ વિઠ્ઠલદાસ ૩ આચાર્યશ્રી વિજયરામચંદ્રસૂરિ શાસ્ત્રસંગ્રહ ,, ૧૦ શાહ કેશવલાલ દામોદરદાસ , બીજા વર્ગમાંથી ૪ શ્રી વીસલપુર જૈન સંધ
૧૧ શાહ મનસુખલાલ ગુલાબચંદ ,, ૫ શ્રીમતી મંગળાબહેન ફકીરચંદ
૧૨ શાહ શાંતિલાલ ઓધવજી . વાર્ષિકમાંથી ૬ શેઠ રામચંદ્ર કસ્તુરજી મુથા
૧૩ શાહ ચીમનલાલ રતનચંદ બીજા વર્ગના લા.
આવકારદાયક સમાચાર આ સભા તરક્શી ગતિમાન થયેલ ( અનેકાન્તવાદ ધર્મ વિષય લખવા માટેની ) ઇનામી નિબંધની યોજના અને તેજ રીતે દરવર્ષે જૈન સસ્તુ સાહિત્ય પ્રકાશનના શરૂ કરેલ કાર્ય માટે જૈન મુનિમહારાજાએ જૈન અને જૈનેતર વિદ્વાનો તરફથી આવકારદાયક-પ્રશ’સાના તેમજ સહકારના પત્રો મળે જાય છે. આ જૈન ધર્મના મહાન અખંડ-સિદ્ધાંત (અનેકાન્તવાદ ધમર ) ઉપર નિબંધ લખવા જે જે મુનિમહારાજાઓ, વિદ્વાનો-વિચારકે, અયાસીઓ વગેરે મહાશયને વિનંતિ કરી નિબંધ લખવા આમંત્રણ આપ્યા હતા જે આપેલી મુદત સુધી ગુજરાતી-અંગ્રેજી, હિન્દી, મરાઠી વગેરે ભાષામાં આવી ગયેલ છે, તેના નિર્ણય કરવા માટે કમીટીઓ પણ નિમાઈ ગયેલ છે; જેને સૌથી શ્રેષ્ઠ નિબંધ હશે તેમને આગળ આત્માનંદ પ્રકાશમાં જણાવ્યા પ્રમાણે વેતન આપવામાં આવશે.
જૈન સસ્તુ સાહિત્ય પ્રકાશન કમિટી, ( શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર. )

Page #3

A / 5
નવા માનવતા પેટ્રન સાહેબ,
ooooooor
૦ ૦૦૧
09
સુસંસ્કારી સાહિત્યપ્રેમી :
ન હોય તો
હૈ. શ્રીયુત્ વલ્લભદાસ નેણસીભાઈ-મેરી.
એલ. એમ. એન્ડ એસ, મનના
મ
કર
:
'ક જ we woછotos
શ્રી મહોદય પ્રેસ-ભાવનગર.

Page #4

ડોક્ટર શ્રીયુત્ વલ્લભદાસ નેણશીભાઈ એલ. એમ. એન્ડ એસ, ને જીવન પરિચય.
પૂના પુણ્યયોગ અને ધર્મારાધન વડેજ પછીના મનુષ્ય ભવમાં વિદ્યા, શિક્ષણ, સ`સ્કાર, ઉત્તમકુળમાં જન્મ વગેરે સાંપડે છે. ડાકટર શ્રી વલ્લભદાસભાઈના જન્મ સવત ૧૯૪૩ આસો વદી ૩ના રાજ મારખી શહેરમાં ધાર્મિક અને સંસ્કારી ગણાતા કુટુંબમાં શ્રી નેણશીભાઇને ત્યાં માતુશ્રી કસ્તુરબાઇની કુક્ષિમાં થયા હતા. પિતા ધનિષ્ટ હતા, તેમ પૂજ્ય માતુશ્રી પણ સરલ સ્વભાવી અને ભદ્રિક. આત્મા હતા તેથી તેવા સ`સ્કાર વલ્લભદાસભાઇને જન્મથી જ વારસામાં મળ્યા હતા. પિતાશ્રી લખતર સ્ટેટમાં નાકરીને અંગે રહેતા હતા જ્યાં દરમ્યાન એક પણ ઘર તે વખતે મૂર્તિપૂજક જૈનનુ ન હતુ પરંતુ તેમના પ્રયત્નવડે વીશ, પચ્ચીશ ઘા મૂર્તિ પૂજક જૈનો હાલ ધર્મારાધન યથાશક્તિ કરી રહેલા છે. શ્રી વલ્લભદાસભાઈ સ્કુલમાં મેટ્રીક સુધીના અભ્યાસ કરી ધરમચંદ ઉદયચંદ એજ્યુકેશન ફંડમાંથી સહાય મેળવી સને ૧૯૧૦માં L M & Sની ડોકટરી પરિક્ષા પસાર કરી, સને ૧૯૧૧થી ૧૯૧૮. સુધી મોરબી રાજ્યના ચીફ મેડીકલ આપીસર તરીકે સરવીસમાં રહ્યા. ત્યારપછી આ વર્ષે વિરમગામમાં ખાનગી પ્રેકટીસ કરી. પછીના વર્ષામાં ( હાલ ) મેરખીમાં જ સ્વત ંત્રપણે ખાનગી પ્રેકટીસ કરે છે, અને સાધુ, સાધ્વી, મુનિમહારાજોની વૈયાવચ્ચ, સારવાર ભક્તિ તરીકે ( શ્રી ) કરતા રહે છે જેથી મુનિ મહારાજા વગરેમાં પ્રશંસા પામ્યા છે. ગયા વર્ષમાં ચાતુર્માસ બિરાજમાન શ્રી જયંતવિજયજી મહારાજની છ માસ સુધી અતિપરિશ્રમવડે સારવાર સેવા મજાવેલી હતી, જે અનેક રીતે મનુષ્યજન્મનું સાધેંક કરી રહ્યા છે.
પોતાની જ્ઞાતિમાં તેઓ અગ્રેસર હાઈ ધારા-ધારણા વગેરે તૈયાર કરવામાં તેમજ જ્ઞાતિનાં જરૂરીયાતવાળા કુટુંખમાં ગુપ્ત આર્થિક સહાય કરવા સાથે સારવાર પણ હજુસુધી કંઇ પણ લીધા વગર આપ્યા જ કરે છે.
મારખીનાં દેરાસર, પાઠશાળા વગેરેમાં પણ કાળજી ધરાવતાં, ત્યાંનાં

Page #5

I ||
આય'ખીલ ખાતુ' તેમનાં શુભ પ્રયત્ન સુમારે ૧૫૦ તીથીઓ પણ નોંધાયેલ છે. જીવદયા ઉપર પ્રેમ હોવાથી ત્યાંની પાંજરાપોળના સેક્રેટરી તરીકેની ફરજ બજાવતાં ત્યાંના ઠાકોર સાહેબની સહાનુભૂતિથી એક લાખ પંદર હજારને સુંદર ફાળો તેમની મુખ્યતાવડે થઈ શકયા હતા.
રાજ્યમાં સારી પ્રતિષ્ઠા હોવાથી ત્યાંની મ્યુનીસીપાલિટીમાં કેટલીક વખત ચેરમેન તરીકે અને તે પછી જુદા જુદા ખાતા તરફથી રાજય તરફથી નિમાતી દરેક કમીટીઓમાં રહી રાજા પ્રજાને સંતોષ આપી લોકપ્રિય થયા છે. આટલી પ્રવૃત્તિ ચાલુ હોવા છતાં જૈન ધર્મના તત્વજ્ઞાન પર રૂચિ લઘુવયથી જ હોવાથી જૈનદર્શનના અનેક ગ્રંથોનું વાંચન મનન કરતાં જરૂરી નોટ પણ કરતાં અને તેથી જૈન વર્તમાન પત્રોમાં ધાર્મિક લેખો આપવાની પણ પ્રવૃત્તિ શરૂ કરેલ છે, સાથે વૈદકીય ઉપગી લે છે પણ મેડીકલ જરનલોમાં પણ આપ્યું જાય છે, તેથી એક વખત અમેરિકાની એક પબ્લીશીંગ કંપનીએ તેમનાં એક લેખની માંગણી કરી હતી, એટલે ડાકટરી લાઈનના પણ નિષ્ણાત છે; છતાં ધાર્મિક પ્રવૃત્તિ તો નિરંતર ચાલુ જ છે. તેમના ધર્મ પત્ની શ્રીમતી જવલબેન સંસ્કારી, વ્યવહારકુશલ, ધર્મિષ્ટ હાઈ ડાકટર શ્રી વલ્લભદાસભાઈના દરેક કાર્યોમાં સહકાર આપી રહ્યાં છે. તેમના બે પુત્રો એક વસતલાલ મોરબીમાં આગેવાન વકીલ છે. જ્યારે નાના પુત્ર મહામુખલાલ જુનાગઢમાં ખાનગી પ્રેકટીશનર છે. ઘણા તીર્થોની સહકુટુંબ યાત્રાનો લાભ પણ કેમેક્રમે લીધે છે-લે છે. આખું કુટુંબ સંસ્કારી, શિક્ષિત અને ધર્મનિષ્ટ છે. ડોકટર વલ્લભદાસભાઈ ખાસ સાહિત્ય પ્રિય હાઈ આ સભાના વિવિધ સાહિત્ય પ્રકાશનો અવલોકતાં તેઓશ્રીને સભા માટે અત્યંત પ્રેમ, માન, પ્રગટ થતાં આ સભાના માનવંતા પેટ્રન થવા પત્ર લખવો સાથે જ લવાજમને ચેક મોકલવાથી આવા એક શિક્ષણ પામેલ સાહિત્ય રસિક, સેવાભાવી બંધુ માટે આ સભાને માન ઉત્પન્ન થાય તે સ્વાભાવિક છે. અને તે માટે સભી તેઓશ્રીનો આભાર માને છે અને આવા ધાર્મિક પુરૂષે દિવાસાનુદિવસ પેન પદો સ્વીકારી સભાના ગૌરવ, પ્રતિષ્ઠામાં વૃદ્ધિ કરે છે જે માટે આ સભા પોતાનો આનંદ પણ જાહેર કરે છે. છેવટે ડાકટર વલ્લભદાસભાઈ વધારે સાહિત્ય, સેવાભાવી બને અને તેઓ શારીરિક, આર્થિક, આધ્યાત્મિક સંપત્તિ વિશેષ વિશેષ મેળવે સાથે તીર્ધાયુ થાઓ તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીયે છીયે.

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
... પ્રકાશકઃ—-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર ,
પુસ્તક ૪૭ મું,
વિક્રમ સં. ૨૦૦૬.
અંક ૫ મો.
વીર સં. ર૪૭૬.
પિસ
:: તા. ૧૪મી જાન્યુઆરી ૧૯૫૦ :: FEFFERERSTITUTE SENTENEURSHIFFFFFF
सामान्य जिन स्तवन.
בוחבורכתכתבתכותב
(રાગ –એ દૂર જાનેવાલે.) એ જિન! મુઝે બચાલે, સેવક ન ભૂલ જાના, સેવક ન ભૂલ જાના છાયા હૈ ઘેર અધેરા, તિ મુઝે દિખાના. (૨) એ જિન૧ ભવ રાનમેં ભૂલા હું, મેહ પાસે છુડાના આયા મેં દ્વાર તેરે, શિવ પંથક બતાના. (૨) એ જિન ૨ સાગર બડા અમારા, નૈયા ડૂબી રહી હૈ સમરું મેં નામ તેરા, નૈયા મેરી તરાના. (૨) ઓ જિન ૩ ગુણે અનંત તેરે, ખૂટે નહીં ખજાના એક અંશ સ્વામી દે કે, સેવક સુખી કરાના. (૨) ઓ જિન૪ કરુણાનિધિ હો સ્વામી ! ભવ દુઃખકે હરાના; વિનવું મેં શિર નામી, જબુકે ઝટ તરાના. (૨) એ જિન ૫
મુનિરાજ શ્રીજબૂવિજયજી મહારાજ
USLELSUSULUCUS UÇUCUCUCUCICU
TELLENCUEVZUZUELCUCURUCULULUCUZL2ucru
בובתברכתכתכתבתברברכתכתבתכתבתכונות

Page #7

દેવગિરિ.
(ગતાંક પૃ. ૫૬ થી ચાલુ)
દેવગિરિ અને પેથડશાહ, માંડવગઢના મંત્રીશ્વર મહાન ધર્માત્મા પેથડકુમારના નામથી જન જનતામાં કોણ અજાણયું છે? તપાગચ્છાધિપતિ શ્રી સોમતિલકસૂરિમહારાજે પેથડશાહે ભારતવર્ષના ભિન્ન ભિન્ન સ્થળેએ બંધાવેલા ૭૮ જિનપ્રાસાદ, તેના મૂલનાયક તથા પેથડકુમારની ધામિકતાનું વર્ણન કરતું ૧૬ શ્લોકનું સ્તોત્ર રચ્યું છે. આ સ્તોત્રને તેમના શિષ્ય શ્રી સેમસુંદરસૂરિ મ. ના શિષ્ય શ્રી મુનિસુંદરસૂરિએ ગુર્નાવલીમાં ( રચના સં. ૧૪૬૬; યશોવિ. ઍ. પ્રકાશિત) (પૃ. ૧૮-૨૦) ઉદધૃત કર્યું છે. તેમાં જણાવ્યું છે કે-પેથડશાહે દેવગિરિમાં જિનપ્રાસાદ બંધાવીને તેમાં વીરપ્રભુની સ્થાપના કરી હતી, પરંતુ આ પ્રાસાદ કેવી કુશળતાથી બંધાવ્યું હતું અને કે સુંદર હતો એ સંબંધી વિસ્તૃત વર્ણન સુકૃતસાગર મહાકાવ્યમાં છે, જે સંક્ષેપમાં નીચે મુજબ છે.
પેથડકુમારે માંડવગઢ, શત્રુજય આદિ સ્થાનમાં ૮૪ જિનપ્રાસાદ બંધાવ્યા હતા, તે પૈકી દેવગિરિમાં એક દિવ્ય પ્રાસાદ જે રીતે બંધાવ્યું હતું તે જાણવા એગ્ય છે.”
મદઝરતા હાથીઓના સુગંધીમદથી મહમહતા જેના દરવાજા છે અને ઘણું સુવર્ણ હોવાથી જેનું સાર્થક નામ છે (દેવગિરિ-મેરુ–સુવર્ણગિરિ, આ પર્યાય છે) એવું દેવગિરિ નામનું નગર છે. આ નગર સુંદર પ્રાકાર( કિલ્લો), ખાઈ અને આરામથી સુશોભિત છે. આમાં રામ નામને રાજા રાજ્ય કરતા હતા. આ રાજા પાસે શત્રુઓને ત્રાસ પમાડનારાં ૧૨૦૦૦ યુદ્ધવાઘ હતાં (૧) બે મેતી, (૨) ચિત્તને ચેરનારી સ્ત્રી, (૩) કષ્ટભંજન ઘેડ, અને (૪) બાવન ચંદન-આ ચાર અમૂલ્ય વસ્તુઓ હતી; તથા ૧૨૦૦૦
૧ શ્રી સંમતિલકસૂરિ મહારાજને જવનકાળ સં. ૧૫૫ થી સં. ૧૪૨૪ છે. જુઓ ઉ૦ ધર્મસાગરજીત તપાગચ્છ પટ્ટાવલી. દીક્ષા સં. ૧૩૬૯ અને સૂરિપદ સં. ૧૩૦૩ માં છે.
૨ ગ્રંથકારે આ સ્થળે “બાવના ચંદન’ શબ્દનું સંસ્કૃતીકરણ કરીને વિચાર ઘનમ્ શબ્દ વાપર્યો છે. ગુરુ તા. ૨ા પદ). સુતસાગર મહાકાવ્યના કર્તા, તેમના સમય આદિ સંબંધમાં ગયા અંકના . ૫૨, માં કહેવાઈ ગયું છે.
અહીં એક હકીકત ખાસ વિચારવા લાયક છે –
સંરકતભાષામાં કોઈ પણ સ્થળે “ બાવનાચંદન’ શબ્દ જોવામાં આવતું નથી, ગુજરાતી ભાષાનાં સ્તવન-સભા-પૂજા આદિમાં જ હજુ સુધી એ શબ્દ જેવામાં આવ્યો છે. અહીં સુકૃત
* આ સભા તરફથી આ ચરિત્ર છપાયેલ છે.

Page #8

દેવગિર
હાથીએ, ૮૦૦૦૦ ઘેાડા, અને છપ્પન ક્રોડ સોનૈયા આટલા વૈભવ હતા. તેને હેમાદ્રિ નામના સાગરના કર્તાએ વિજ્ઞાń જનમ્ શબ્દો કે ઉપચેાઞ કર્યાં છે, પરંતુ એ કંઇ વાસ્તવિક સંસ્કૃત સબ્દ નથી, લેાકભાષામાં ચાલતા ભાવના ( અથવા ભાવન ' ) શબ્દનું સસ્કૃતરૂપ આપવા માટે મયકાર દ્વિપજ્ઞાો શબ્દનો ઉપયોગ કર્યો છે. પશુ વસ્તુતઃ તે દ્વિપારી શબ્દને અર્થે ખાવનમ્ર' ( પર મુ' ) ' એવા થાય છે. સુકૃતસાગરના કર્તાએ આવા તો અનેક લેાકભાષામાં ચાલતા શબ્દને સંસ્કૃતમાં પકિ ચિત્ રૂપાંતર કરીને ગેાઠવી દીધા છે.
.
ઊપાધ્યાય શ્રીમદ્ વિનયવિજયજી મહારાજે શ્રીપાલાસની રચના કરી છે, પશુ તેના પાછો ભાગ વિનર્યાવજયજી મહારાજ સ્વસ્થ થવાથી પાછળથી ઉપાધ્યાયત્રી યોાવિજયજી મહારાજે પૂ કર્યાં છે. શ્રીપાળરાસના ચોથા ખંડમાં ૧૧ મી તથા ૧૨ મી, ઢાળમાં અરિહતાદિષ્ટ નવપદેશનાં સ્વરૂપ અને મહત્ત્વ વર્ણવતી ગાથાઓ છે. અત્યારે જેને પૂ॰ ઉપાધ્યાયશ્રી યોોવિજયજી મહારાજકૃત નવપદની પૂજા કહેવામાં આવે છે તે વસ્તુતઃ આ શ્રીપાલરાસના નવપદવષ્ણુન સબંધી પદો, શ્રીજ્ઞાનવિમલસૂરિ ( સમય સ. ૧૬૯૪ થી ૧૭૮૨ )–વિરચિત પદો તથા પ્રસિદ્ધ આધાત્મિક શ્રી દેવચંદ્રજીએ ( સમય. સ. ૧૭૪૬ થી ૧૮૧૨ ) રચેલાં પદોના એકત્ર કરેશે સંમત છે. આમાં ઉપાધ્યાયપદના વર્ષોંનમાં નીચેની કડી આવે છે.
बावनवण्णवंदणरसेण जे लोयपावतावाई |
वसामयति सहसा तेऽहं झापमि उवज्झाए । १२५२ ॥
६७
..
આવના ચંદન રમ્રસમ વયણે, અહિતતાપ સવિ ટાળે,
.
તે ઉવજઝાય નમીને જે વલી, જિનશાસન અજીવાલે રે. ભવિકા સિદ્ધચક્ર પદ વંદા. બૃહદ્ગચ્છના શ્રીવસેનસૂરિના શિષ્યશ્રી હેમતિલકસૂરિના શિષ્ય શ્રી રત્નશેખરસૂરિએ વિક્રમની ૧૫, મી સદીના પ્રારભમાં સિરિસિરિવાલકહા—શ્રી શ્રીપાલકથાની રચના કરી છે. તેમાં ૧૨૦૫, થી ૧૩૩૫ સુધીની બધી ગાથાઓ નવપદેના વણુનમાં જ છે. ઉપ!૦શ્રી યશેવિજયજી મહારાજની શ્રીપાલ રાસમાંની નવપદવન સંબંધી ઘણીખરી ગાથાએ આ ર્માિસિરવાલ કહાની ગાથાઓને મળતી જ છે, અથવા તા તેના ગુજરાતી અનુવાદ રૂપે છે તેથી તેમાં ભાવનાચન રસસમ યો૦૦૦ માથાનું મૂલ તપાસતાં નીચે મુજબ પ્રાકૃત ગાયા જોવામાં આવે છે.—
અથ-ભાવનવરૂપી ચંદનના રસથી જે એકદમ ક્રાના પાપરૂપી તાપને શાંત કરે છે તે ઉપાધ્યાયનું હું ધ્યાન કરું છું.
આ જોતાં એમ જણાય છે કે સિિિસરિયાલકહાના કર્તાએ આ, આ, ૬, , વગેરે વ્યાકરણ પ્રસિદ્ધ પર, બાવન અક્ષરાની બારાખડી( મૂલાક્ષર )થી બનેલાં શાોરૂપી ચંદનરસની વિવિક્ષા કરી છે, કારણ કે સૂત્રેા ભણુાવવા એ ઉપાધ્યાયજીનું ક્રમ છે. અને સૂત્રા અક્ષરાના સચૈાગથી બનેાં છે. આ સ્થળે પૂર્વ ઉપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મહારાજે ચેાડુ' શબ્દપરિવર્તન કરીને લેાકભાષામાં પ્રચશિત ભાવનાચન શબ્દ દાખલ કર્યાં છે.
એટલે ખાવનાચનમાં ભાવના ' શબ્દ કઇ ભાષાના છે, અને તેના સાહિત્યમાં વપરાશ ક્યારથી શરૂ થયા છે, તથા ભાવનાચંદનનું સ્વરૂપ કેવુ' છે, તે વિષે પ્રકાશ પાડવા તેના દાતાઓને વિજ્ઞપ્તિ છે.

Page #9

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
મંત્રી હતા. તે નગરીમાં બ્રાહ્મણનું એકછત્ર સામ્રાજ્ય હોવાને લીધે ચૈત્ય કરાવનાર એને બલથી અટકાવતા હતા. આ વાત સાંભળીને પેથડકુમારે વિચાર કર્યો કે આ નગરી તે ઇદ્રપુરી જેવી છે, પણ મિથ્યાત્વરૂપી અંધકારથી વ્યાપ્ત છે. જે ત્યાં જિનપ્રાસાદરૂપી દીપક પ્રગટાવવામાં આવે તે ઘણે લાભ થાય, અને જિનશાસનની પ્રભાવના થાય.” સાથે એ પણ વિચાર કર્યો કે- જ્યાં સુધી રાજાના મંત્રી હેમાદિને પ્રસન્ન કરવામાં ન આવે ત્યાં સુધી ગમે તેટલા સુવર્ણ-રત્નાદિના ભટણુઓથી રાજાને પ્રસન્ન કરવાનું શક્ય નથી.” આથી હેમાદિને પ્રસન્ન કરવાની એક યુક્તિ શોધી કાઢી.
૧ આ હેમાદિ તે ગતાંક રૂ. ૫૧માં ટિપણમાં દેવગિરિના યાદવવંશીય મહાદેવ અને રામદેવ રાજાના પ્રધાનરૂપે જે હેમાદિની વાત જણાવી તે જ છે. હેમાદ્રિ રાયધુરંધર, વિદ્વાન, ચુસ્તવૈદિક અને કલાસ હતાતેના વખતમાં દેવગિરિ વિદ્યા અને સમૃદ્ધિ બંનેનું મોટું ધામ થઈ પડયું હતું. પંડિત પદેવ હેમાદિને જ આશ્રિત અથવા સહચર હો, બે પદે હેમાદિના કથનથી ભાગવતપુરાણનું તાત્પર્ય વર્ણવતે મુક્તાફલ નામને ગ્રંથ રચ્યો છે. અને તેની ટીકા હેમાદિના નામ ઉપર ચડેલી છે. આમાં હેમાદિ જણાવે છે કે બે દેવે વ્યાકરણ ઉપર ૧૦, વૈક ઉપર ૯, જ્યોતિષ ઉપર ૧, સાહિત્ય ઉપર છે, ભાગવત ઉપર છે, એમ ૨૬ ગ્રંથની રચના કરી છે. હેમાદ્ધિ અને બે પદેવની જોડીને ગુરુ-શુક્રની પણ ઉપમા આપવામાં આવે છે.
હજુ પણ મહારાષ્ટ્રમાં હેમાદ્રિની ઘણી પ્રસિદ્ધિ છે. સામાન્ય રીતે તેને હેમાડપંતના નામથી ઓળખવામાં આવે છે. પત મરાઠી ભાષામાં રાજ્યના મુખ્ય મંત્રી માટે વપરાતે માનવતે શબ્દ છે. આજે ૫ણુ મહારાષ્ટ્રીય લે કે રાજ્યના મુખ્ય પ્રધાનને પંતપ્રધાન કહે છે. મહાષ્ટ્રમાં એક વિશિષ્ટ પ્રકારની બાંધણીને દેવળ જોવામાં આવે છે કે જે હેમાડપંતી દેવળના નામથી ઓળખાય છે. હેમા૫તે આ મંદિર બંધાવેલાં છે અથવા તો તેણે શોધી કાઢેલી કળાને અનુસરીને બાંધવામાં આવ્યાં છે, એમ કહેવાય છે. એમ કહે છે કે આ હેમાડપંતી બાંધણીમાં બીલકુલ ચુના, માટી કે ઈંટને ઉપયોગ કરવામાં આવતું નથી. પણ મટી મેટી પાંચ પાંચ દશ દશ હાથની પથરની શિલાઓને પરસ્પર એવી ખૂબીથી જોડી દેવામાં આવે છે કે જરાપણ પર હલચાલે નહીં. આ જીતનાં અનેક મંદિરે અત્યારે પણ મહારાષ્ટ્રમાં મજા છે અને લગભગ બધા એક જ પદ્ધતિનાં દેખાય છે.
બીજુ, મહારાષ્ટ્રમાં એક મેડી નામની લિપિ પ્રચલિત છે. જલદી લખવા માટે વેપારી આદિ ઘણા લોકો આ લિપિને ઉગ કરે છે, અને શાળામાં પણ શીખવવામાં આવે છે. એમ કહેવાય છે કે આ લિપિને હેમાડપતે જ પ્રથમ શરૂ કરી છે. એમ પણ કહેવામાં આવે છે કે તે આ લિપિ લંકામાંથી લાવ્યો હતે.
આથી આવું મુખ્ય સ્થાન ધરાવતા હેમાદિને પહેલાં પ્રસન્ન કરવાનું પિયકુમાર વિચારે એ સર્વથા સંગત છે..
હેમાદ્રિના સંબંધમાં વિસ્તારથી માહિતી આપનું નાદિ ૩ માત જ જરિ એ નામનું જેરાવ કળા જાએ (એડવેકેટ, મુંબઈ હાઈકોર્ટ ) મરાઠી ભાષામાં લખેલું પુસ્તક પ્રસિદ્ધ થયું છે અને તે રઘુ મરાવી, જિwવ, કુંતા ન ક–અહીથી મળી શકે છે.

Page #10

દેવગિરિ
કારનગર કે જે વૈદિકનું મોટું નર્મદાના ઉત્તર કિનારે આવેલું તીર્થધામ છે ત્યાં એક સત્રાગાર-દાનશાળાની શરૂઆત કરી. અને તેમાં યાત્રાઘથે આવતા પ્રવાસીઓનું ઉત્તમ ભજન-પાન-સ્નાનાદિથી સ્વાગત કરવામાં આવતું હતું. દાનશાળા પાસે એક જિનાલય બંધાવ્યું હતું. પહેલાં પ્રવાસીઓ ત્યાં જઈને જિનપ્રતિમાને પ્રણામ કરીને પછી દાનશાળામાં આવતા હતા. એટલે સાધમિકબંધ થયેલા તેમનું ઉત્તમ સ્વાગત કરવામાં આવતું હતું. જાતજાતનાં પકવાન, ખાંડથી ભરપૂર માંડા, અખંડ ઉજવલ ભાત, પીળી દાળ, નાકથી પીવા જેવું ઘી, જાતજાતનાં શાક, પિત્તશામક કરે, ચીકાશવાળું દહીં તથા લવિંગથી સુવાસિત પાણી આ બધું ભેજનમાં અપાતું હતું. જોજન કર્યા પછી કપૂર અને સોપારી યુક્ત નાગરવેલનાં પાન આપવામાં આવતાં હતાં. ત્યારબાદ સૂવા માટે દિવ્ય ખાટલા આપવામાં આવતા હતા. આ બધાથી પ્રવાસીઓ એટલા બધા આનંદિત થતા હતા કે તેમને પોતાનું ઘર પણ યાદ આવતું ન હતું. જ્યારે તેઓ પૂછતા કે આ સત્રાગાર કેના તરફથી ચાલે છે ત્યારે પેથડશાહે ત્યાં રાખેલા માણસો કહેતા હતા કે દેવગિરિના મંત્રી હેમાદિ આ દાનશાળા ચલાવે છે. આ પ્રમાણે ત્રણ વર્ષ સુધી પેથડશાહે દાનશાળા ચલાવી.
આ પ્રવાસીઓમાંથી જે કઈ ભાટ આદિ લેકે દેવગિરિમાં જતા હતા તે ત્યાં હેમાદિની ખૂબ આદરથી સ્તુતિ કરતા હતા કે –“મંત્રીશ્વર ! કારનગરરૂપી કયારામાં દાનશાળારૂપી બીજમાંથી ઊગેલી તમારી અસાધારણ કીર્તિરૂપી વેલડી આજે બ્રહ્માંડ ઉપર ચડી રહી છે. પ્રારંભમાં તે હેમાદીએ આ વાત સાચી ન માની. પણ જ્યારે લાગલગાટ આ વાત સાંભળવામાં આવી ત્યારે તેના મનમાં થયું કે એકાદ માણસ બોલે તે ખોટું મનાય, પણ જ્યારે બધા એક જ જાતની વાત કરે છે ત્યારે છે શું? મેં યાચકોને આખી - ૧ કાર અને માંધાતા આ બે ગામે નર્મદાના ઉત્તર-દક્ષિણ કિનારે સામસામાં આવેલાં છે અને તે ખેડવાની ઉત્તરે લગભગ ૨૨ ૧૦ ઉત્તર અક્ષાંશ અને ૭૬ ૪૫ પૂર્વ રેખાંશ ઉપર છે, અત્યારે પણ આ હિંદુઓનું મોટું તીર્થધામ છે અને કાર માંધાતા એવા જોડીઆ નામથી ઓળખાય છે. કારેશ્વર પણ કહે છે અને તે મધ્યપ્રાંત (0. P.) ના વહીવટ નીચે નીમાડ જીલ્લામાં છે.
શ્રી મુનિસુંદરસૂરિજીએ ગુર્નાવલીમાં ઉધૃત કરેલા શ્રી સંમતિલકરિફત તેત્રમાં જણાવ્યું છે કે મારતો નિદં મારપાતરિ ઝિક્ષપાનું | શ૧ – પેથાશાહે કારપુરમાં અદભુત તેરણવાળું જિનમંદિર તથા માંધાતામાં ત્રિક્ષણ (2) જિનમંદિર બંધાવ્યું હતું. સુકૃતસાગરમાં ૫ણ જણાવ્યું છે કે–એકાપુરમાં તથા માંધાતમલમાં (“ માંધાતાના મૂલમાં” શું કરી જેવું કંઈ હશે કે “મૂલ” શબ્દ અહીં વાપર્યો છે???) પેથડશાહે જિનમંદિર બંધાવ્યું હતું.
૫. લાલચંદભાઈ ભગવાનદાસે તેમના “જિનપ્રભસૂરિ અને સુલતાન મહમ્મદ” નામના પુસ્તકમાં પૃ. ૮૬ માં લખ્યું છે કે-“ પુરાણપ્રખ્યાત કાર-માંધાતા' સંબંધી એક પરિચય લેખ “વાણી.’ હિંદી પત્રિકાના વિ. સં. ૧૯૯૧ ના “નીમાડ” ૨ અંકમાં છે” સાથે સાથે એ પણ જણાવ્યું છે કે-“હાલમાં અહિં તે . જૈનમંદિરનાં દર્શન થતા નથી. પરંતુ અર્વાચીન દિગમ્બર જૈન મંદિર કારછમાં “સિદ્ધવરફૂટ' સિદ્ધક્ષેત્રના નામથી ઓળખાવાય છે.

Page #11

૧૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
જિંદગીમાં ગાળા સિવાય કંઇ આપ્યું નથી. પછી દાનશાળા ચલાવવાની કેવી વાત? આમ વિચારી તપાસ કરવા પાતાના એક માણસ આંકારપુરમાં મોકલ્યા. આ માણુસે ત્યાં જઇ આવીને કહ્યું' કે-મત્રીશ્વર, તમે દાનશાળામાં અત્યારસુધીમાં કૂક્ષ્મ તે સવાક્રોડ જ ખર્યાં છે. પર`તુ યશ અને પુણ્ય એટલાં બધાં મેળવ્યાં છે કે કરાડા કલ્પ-યુગ સુધી ચાલે. હેમાદ્ધિ આ સાંભળીને બહુ ખુશી થયા અને જાતે આંકારપુરમાં જઇને તપાસ કરી તે ખબર પડી કે માંડવગઢના મંત્રી પેથડકુમાર આ દાનશાળાના ખર્ચ ઉઠાવી રહ્યો છે, પશુ નામ મારું' આપ્યુ છે. હેમાદ આશ્ચર્ય ચિકત અને આનંદપુલિત થઈને સ્તુતિ કરવા લાગ્યા કે ધન્ય તે પુણ્યવાન સ્ત્રીની કુક્ષિને કે જેણે આવા પુત્રરત્નને જન્મ આપ્યા છે, પરધનથી સ્વકીર્તિ મેળવવા ઇચ્છનારા ઘણા હાય છે, પરંતુ સ્વધનથી પારકાની કીર્તિ ફેલાવનારા તા એક પેથડકુમાર જ છે,
હેમાદ્ધિ ત્યાંથી નીકળી માંડલગઢ જઇ પેથકુમારને મળ્યા. ઉપકારના ગુરુતર ભાથી દખાયેલા તેણે પૂછ્યું કે-મારા નામે આપે દાનશાળા કેમ ચલાવી છે ? કૃપા કરીને જે કઇ ચેાગ્ય કાય હાય તે કહેા. હેમાદ્રિને અતિઆગ્રહ જોઇ પેથકુમારે કહ્યું કે દેવગિરિમાં જિનાલયને ચેાગ્ય વિશાળ ભૂમિની મારે જરૂર છે, તે તે આપેા. બ્રાહ્મણાની ઉદ્ધતાઈથી કાર્યું દુષ્કર સમજવા છતાં હુમાદિએ એ વાતના સ્વીકાર કર્યાં, અને પેથડશાહને સાથે લઇને દેવિગ્ટર આવ્યા. પેથડકુમારને એક સુંદર હવેલીમાં ઉતારી આપીને, રાજા પાસે ચૈત્ય માટે ભૂમિની માગણી કરવા માટે હેમાદ્રિ ચેાગ્ય અવસરની રાહ જોવા લાગ્યા.
એક વખત હેમાદ્ધિની અશ્વપરીક્ષાથી પ્રસન્ન થયેલા રાજાએ હેમાદ્દિને ઈચ્છિત માગવા કહ્યું. અવસર આવ્યા જાણી હેમાદ્ધિએ કહ્યું કે-મારા એક મધુને ચૈત્ય બધાવવા માટે ઇચ્છિતસ્થાને યાગ્ય ભૂમિ જોઇએ છે, તા તે આપે. રાજાએ કહ્યુ` કે-બ્રાહ્મણાની અપ્રીતિ છે, છતાં હુ' જમીન આપીશ. પરંતુ તે તમારા અધુ કાણુ છે અને કયાં વસે છે ? હેમાદ્ધિએ ઉત્તર આપ્યા કે-માલવદેશના રાજા જયસિંહ નામના રાજા છે, પરંતુ માત્ર છત્ર અને ચામર વિનાના ખરા રાજા તે તેના મંત્રી પેથડકુમાર છે. તે મારા માનેલે અડધુ છે. જ્યારે કાલે સવારમાં તે આપને પ્રણામ કરવા આવે ત્યારે તેનુ` માલવપતિચેાગ્ય સન્માન કરજો,
ખીજે દિવસે રાજા સમગ્ર-પરિષદ સાથે રાજસભામાં એઠે છે ત્યારે પેથકુમાર સાનામહેારાથી ભરેલા થાળ ઉપર નાળિયેર મૂકીને ભેટાંરૂપે લઇને રાજસભામાં આવ્યા. શજાએ એકદમ ઊભા થઈ, આલિંગન કરી, આાસન ઉપર બેસાડી, સ્વાગતાદિ પૂછીને પછી શ્રીફળ લઇને બાકીનુ" ભેટy પાછું આપ્યું. ત્યાંથી ઊઠીને નગરમાં જઇ ચોટામાં જે ભૂમિની પેથડકુમારે માગણી કરી તે ભૂમિ બ્રાહ્મણાનું મન દુઃખાવા છતાં રાજાએ આપી.
૧ પહેલાં જે રાજ્યનાં ચાર રહ્નામાં ભજન અશ્વની વાત આવી ગઇ તે જ આ અશ્વ છે. હેમાદ્રિએ જ આ અશ્વને લક્ષજીવત જાણી રાજાને ખરીદવા કહ્યું હતું. આ અશ્વ મોટા મોટા પાણીના પ્રવાહાને કૂદકા મારી એકળગી જતા હતા,

Page #12

દેવગિરિ
૧૦
ભૂમિ એટલી બધી વિશાળ હતી કે સાત શ્રીમંતની હવેલી બંધાય તેટલી જગ્યા હતી. આ ભૂમિમાં રહેલ દુકાન-ઘર વગેરે પાડી નાંખીને ચૈત્ય માટે ત્રણ વાસ ડે પાયે ખાજો.
પાયે ખેદાવતાં આખા નગરમાં રહેતું એવું અપૂર્વ વાદિષ્ટ પાણી નીકળ્યું. તે જાણતાં જ ઈષ્યર બ્રાહ્મણે રાજા પાસે પહોંચી ગયા અને કહ્યું કે આ ભૂમિ ચૈત્ય માટે નહીં, પણું વાવ માટે જગ્યા છે. અઢારે વર્ણના તૃષાતુર લેક પાણી પીને તરસ છીપાવશે તેમાં અપાર લાભ થશે. કાચા કાનના રાજાનું ચિત્ત પણ ડેલી ઊઠયું અને કહ્યું કે-આવતી કાલે જાતે આવીને હું જોઈશ, અને મીઠું પાણી હશે તે વાવ જ બંધાવીશું.”
રાજાને એક નાવિ (હજામ) હંમેશાં પેથડશાહને ત્યાં આવતું હતું અને પેથડશાહે તેને સંતુષ્ટ કરી રાખેલે હતો. તેણે બધી હકીકત પેથડશાહને જણાવી દીધી. બરાબર આજ અવસરે ગામ બહાર મીઠાથી ભરેલ બાલદિ આવ્યાની પેથડશાહને ખબર પડી. દ્વારપાળને ધન આપીને રાતોરાત મીઠાથી ભરેલા પઠિયા નગરમાં દાખલ કરાવી દઈને બધું મીઠું પાયામાં નંખાવીને પાણીને ખારું ખારું કરી નાખ્યું. બીજે દિવસે રાજાએ આવીને જોયું તે બધું ખારું જ પાણી એટલે બ્રાહ્મણો ઉપર ગુસ્સે થઈને અને પેથડશાહનું સમાન કરીને રાજા સ્વસ્થાને ચાલ્યો ગયે ભૂમિ મળવાથી પેથડશાહ પણ નિશ્ચિત થયા.
સિદ્ધરાજે સિદ્ધપુરમાં રૂદ્રમહાલય ( રૂદ્રમાળ) બંધાવ્યા પછી તેને કારીગર બીજું કેઈ સુંદર સ્થાપત્ય ન બાંધે એ હેતુથી તેને બંધ કરી નાખે હતો. તેણે પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે રૂદ્રમાળથી પણ સુંદર જિનપ્રાસાદ બાંધવો. પણ બંધાવનારના અભાવે પ્રતિજ્ઞા સફળ થઈ ન હતી. છેવટે તેની પાંચમી પેઢીએ રત્નાકર નામને કારીગર થયે. પ્રતિજ્ઞા પેઢીમાં ચાલી જ આવતી હતી. તે ફરતા ફરતે આ અવસરે દેવગિરિમાં આવી ચડ્યો હતો. પેથડશાહને મળે અને તેની પાસે જ જિનપ્રાસાદ બંધાવવાનું નક્કી થયું.
પછી પેથડશાહે માંડવગઢ જઈ ત્યાંથી ૩૨ સાંઢણી ભરીને તેનું મોકલી આપ્યું. દશ હજાર તે ઇંટ પકાવવાના નીભાડા કરવામાં આવ્યા હતા. અને પ્રત્યેકમાં દશ હજાર ઈટે તૈયાર થતી હતી. ચૈત્ય માટે ખોદેલાં ત્રણ વાંસ ઊંડા પાયાના પથ્થરના સાંધાઓમાં અનુક્રમે પાંચશેર, દશ શેર અને પંદર શેર લેઢાની પાદુકાઓ હતી. ૧૪૪૪ સ્થિર વાળા તે પ્રાસાદમાં ૧૯(૩૯) ગજ લાંબી કેટલીયે પથ્થરની પાટે હતી. ઈટ ચડાવવાની પાટને લાવતાં વચમાં રહેલા કિલ્લાથી વિદન થાય છે એમ જાણીને મહા
૧ ઉપદેશતરંગિણીમાં પૃ. ૧૧૯ માં આ સંબંધમાં “તદિનાકરદ્દ થવામિત ચિવણમાના દિવસે આવેલ બહાર રહેલ બાલદિમાંથી કેટલુંક મીઠું મંગાવીને ” એવો ઉલેખ છે. એ જોતાં બાલદિન બલદગડી એ અર્થ સંભવિત છે.
૨ સુકતસાગરમાં આ સ્થળે વળવાયામ શબ્દ છે. આ શબ્દથી ૯ નો આંક લેવાનો છે જાણ શબ્દથી સામાન્ય રીતે એક લઈએ તે * ૧૯ ગજ સાંબી ' એ અર્થ થાય. અને જગત ત્રણ હોવાથી ૩ની વિવક્ષા લઈએ તે “ ૩૯ ગજ લાંબી ' એ અર્થ નીકળે,

Page #13

૧૦૨
Visો.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સાહસિક પેથડશાહે ત્યાં આવીને રાતમાં જ કિલ્લાને તેટલે ભાગ પડાવી નાખીને પાટ અંદર દાખલ કરીને રાતમાં જ પાછે કિટલે સજજ કરી નાખ્યું હતું. ૧૮૪ સામાન્ય ચૈત્ય થઈ શકે એટલે માટે મંદિરને ઘાટ હતે. (૨૮૪ હજાર ટંકનાં દેરડાં તૂટ્યાં હતાં. અને કમ સ્થાય-કારીગરોને કામ કરવાનાં સ્થળમાં એક લાખ ટંકના દીવા બન્યા હતા. ઉદાર પેથડશાહે ખર્ચના ચોપડાને પાણીમાં નાંખી દીધે તેથી તેમાં ચૈત્યની અમૂલ્યવિહાર' તરીકે પ્રસિદ્ધિ થઈ હતી.)
૮૩ આંગળ પ્રમાણની શ્રી વિરપ્રભુની આરસપાની મતિ ભરાવીને ચૈત્યમાં પ્રતિષિત કરવામાં આવી હતી. પુતળીઓ અને બીજી અનુપમ આકૃતિઓથી તે ઉત્તેગ
૧ મુદ્રિત સંસ્કૃત સુનસાગરના મોલમાં ૮૪ સામાન્ય ચ થઈ શકે તેવા ઘાટાળી વાત નથી, પરંતુ ટિપ્પણમાં પાઠાંતરરૂપે જણાવી છે. - ૨ ( ) આવા કૌસમાં આપેલી હકીક્તવાળા લેક મુદ્રિત સંસ્કૃત સુકૃત સાગરમાં બીલકુલ નથી. પરંતુ પં. લાલચંદભાઈ ભગવાનદાસ ગાંધી (જૈન પંડિત, પ્રામ્યવિદ્યામંદિર, વડોદરા) એ તેમના જિનપ્રભસૂરિ અને સુલતાન મહમ્મદ નામના પુસ્તકમાં પૂ. ૧૦૦ માં સુકૃતસાગરના આધારે જ જણાવી છે તેથી આ સંબંધમાં પત્રથી પૂછાવતાં તેમણે જણાવ્યું છે કે-મુદ્રિત સુર માત્ર માં એ હકીકત ન હોય તે પણ પાટણના ભંડારની સતસાગર કાવ્યની હસ્તલિખિત પ્રતિ ઉપરથી સંe ૧૪ માં નવી લખાવેલી પ્રાચ્યવિદ્યામંદિર( વડોદરા )ની નં ૦૨૯૮૬ની પ્રતિમાં નીચે મુજબ છે લોકો આ સ્થળે છે–
कामासनसहस्राङ्क ८४ टङ्कानां त्रुटिता गुणाः । दीपो लक्षस्य जज्वाल कर्मस्थाये निशाकृते ॥१॥ श्रुत्वेत्युदार आदाय लेख्यस्य वहिकां जले ।
चिक्षेपाऽऽख्यत् तदा[s]मूल्यविहार इति तं जनः ॥ २ ॥ ઉપદેશતરંગિણીમાં પણ આ સંબંધમાં જણાવ્યું છે કે
સત્ર પૂર્વનામૂલ્લાનાં રાજાવ જતુશારિરસદણા લીટારતૈદરાઃ જરા पेथडेन तदनुमानेनाऽपरबहुद्रव्यव्ययं विचार्य लेख्यवहिका नीरे क्षिता । ततो लोकैरमूल्योऽ. मूल्योऽयं विहारः । पेथडेनाऽपि प्रतिष्ठावसरे श्रीगुरुपादिमूलिकविहारेति नाम प्रतिष्ठाપિતમ
અર્થ–“ આ કાર્યની દેખરેખ માટે રાખેલા વણિકો (વાતો ) એ પહેલાં તો અહ૫મૂલ્યવાળાં દેરાંઓ ૮૪૦૦૦ ટંકનાં વપરાય છે તેમ જણાવ્યું. ત્યારે દેરડાંમાં જ જે આટલો બધો ખર્ચ થયો છે, તે બીજે તે ઘણો જ ખર્ચ થયો હશે એમ અનુમાન કરી ઉદાર પેથડશાહે ખર્ચના હિસાબના ચેપઠાને જ પાણીમાં નાંખી દીધે. તેથી લોકેએ તેનું અમૂલ્યવિહાર નામ પાડયું. અને પેથડે પણ ગુરુ પાસે પ્રતિષ્ઠાના અવસરે મંદિરનું અમૂલ્યવિહાર નામ રાખ્યું હતું.”
આ હસ્તલિખિત પ્રતિના તથા ઉપદેશતરંગિણીના ઉલેખે લખી મેકલવા બદલ પ૦ લાલચંદભાઇને ભૂયો ભૂય અભિનંદન અને ધન્યવાદ આપું છું.

Page #14

દેવગિરિ
૧૦૩
પ્રાસાદ ભતે હતા, પ્રતિષ્ઠા વખતે લાખ માણસો એકઠા થયા હતા. અને સાધર્મિક વાત્સલ્ય, સંઘ-પૂજા-સત્કાર આદિમાં ઘણું મટે ખર્ચ કરવામાં આવ્યા હતા. આ પ્રમાણે મેટી કુશલતાથી અને ઉદારતાથી જિનશાસનની પ્રભાવના કરીને પેથડશાહે દેવગિરિમાં દિવ્ય પ્રાસાદ કરાવ્યું હતું.
( વિસ્તાર માટે જુઓ–સુકૃતસાગર મહાકાવ્ય, તરંગ, ૪. પત્ર ૨-૨૭) ખંડેર સમાન બની ગયેલા દેવગિરિમાં અત્યારે આ પ્રાસાદ કયાંયે દષ્ટિગોચર થત નથી. તેમજ રાજા રામના મરણ પછી આજ સુધી ત્યાં મૂર્તિમંદિરવિવંસક ધર્માધ મુસલમાનોને જ અમલ રહ્યો હોવાથી તેમના પંજામાંથી છટકીને તે બચી ગયા હોય એ સંભવ પણ નથી. જવા લાયક અને જોવા લાયક મુખ્ય સ્થળોએ અમે ફરી આવ્યા હતા, ત્યાં કઈ જવામાં આવ્યું ન હતું. માર્ગથી દૂર પડી ગયેલા ખંડેર ભાગમાં કાંટા-કાંકરા અને પથ્થરના ઢગલા પડેલા હોવાથી જવું શકય પણ ન હતું, છતાં કેઈને દેવગિરિ જવાને પ્રસંગ આવે તો જરૂર જઈને આડુંઅવળું ઘૂમીને તપાસ કરે કે તેનાં કઈ અવશેષે પણ મળે છે કે નહીં? હજુ તપાસ કરવામાં આવે તે ઈચ્છનીય છે. •
ગઢ ઉપર જતાં સડક ઉપર જ જમણે હાથે ૨૧૦ ફુટ ઊંચો અને મૂળમાં ૭૦ ફુટ પરિધિવાળે ચાંદ મિનાર (બહમની વંશના ૧૦ મા રાજા અલ્લાઉદીન અહમદશાહે સં. ૧૪૯૭ માં બંધાવેલ) આવે છે. આ મિનાર પાસેના સડક ઉપરના જ એક ભાગમાં
0 દીધેલા પથ્થરોમાં અરિડત ભગવાનના કાઉસગીય પ્રતિમાજી તથા કોતરેલી જિનપ્રતિભાવાળી બારશાખના કેટલાક ટુકડાઓ જેવામાં આવ્યા છે. કેટલાક મકાનના થાંભલા મંદિરનાં થાંભલા જેવા લાગે છે. આ સિવાય બીજું કંઈ અમારી નજરે પડ્યું નથી.
શ્રી સંઘતિલકસૂરિજીના આદેશથી શ્રી વિદ્યાતિલકમુનિએ રચેલા કન્યાનનીય મહાવીરક૯પપરિશેષમાં જણાવ્યું છે કે (સં. ૧૩૮૫ થી સં. ૧૩૮૭ આસપાસ) “જિનપ્રભસૂરિએ સાહ પેથડ, સાહુ સહજા, અને ઠક્કુર અચલે કરાવેલાં ચિત્યનો ભંગ કરતા મુસ્લિમોને શાહી ફરમાન બતાવીને અટકાવ્યા હતા.” (જુઓ સિંધી જૈન ગ્રંથમાલા પ્રકાશિત, વિવિધ તીર્થકલ્પ. પૃ. ૯૫. )
(ચાલુ)
પ્રાર્થના એ પ્રભુમય જીવનને પ્રથમ શ્વાસ છે. ઝઘડતા આત્માનો એ હૃદયના ધબકારા છે, અને કલેશ આપનારા વિચારોથી મુક્ત થયેલ શાંત ચિત્ત એ તેનું ફળ છે. દુ:ખિયા અને મૂંઝાયેલાને એ સૌથી મોટો વિસામો છે. પ્રાર્થનાથી શક્તિ અનંત, અવર્ણનીય, અદ્વિતીય છે અને કેવળ અનુભવેગમ્ય જ છે; તે શ્વાસનું સંગીત છે. પ્રાર્થનાનું બળ જ માનવજાતને બચાવશે, તેનાથી જ સર્વત્ર માણસના હૃદયમાં પરિવર્તન થશે. ”
–ક. રાધવાચાર્ય,

Page #15

સ્થિતપ્રજ્ઞ પુરુષની પવિત્ર વિચારશ્રેણિ
UGUE LEUCULUDUCUCU રચTrairlin
છે સશાસ્ત્ર છે
הבהבהבהבהבהבהבהלהט
શમ સંવેગાદિ ગુણે ઉત્પન્ન થયે અથવા ઘણું કરીને પુરુષને વચને આધ્યાત્મિક વૈરાગ્યવિશેષ-નિપક્ષપાતતા થયે, કષાયાદિ શાસ્ત્ર આત્મજ્ઞાનને હેતુ થાય છે, કેમકે, પાતળા પડયે અથવા કંઈપણ પ્રજ્ઞાવિશેષથી “પરમાર્થ આત્મા’ શાસ્ત્રમાં વર્તતો નથી, સમજવાની ગ્યતા થયે, જે સદ્ગુરુમે પુરુષમાં વતે છે. સમજવા ગ્ય અધ્યાત્મગ્રંથો છે–ત્યાં સુધી
શાસ્ત્રમાં કહેલી આજ્ઞાઓ પક્ષ છે, અને ઘણું કરી શસ્ત્ર જેવાં છે–તે પિતાની કહાનાએ ,
તે જીવને અધિકારી થવા માટે કહી છે. મેક્ષ જેમ તેમ વાંચી લઈ, નિરધારી લઈ, તે
થવા માટે જ્ઞાનની પ્રત્યક્ષ આજ્ઞા આરાધવી અંતરભેદ થયા વિના અથવા દશા ફર્યા વિના,
જોઈએ. વિભાવ ગયા વિના, પિતાને વિષે નાના કપે છે અને ક્રિયા રહિત તથા શુદ્ધ વ્યવહાર શાસ્ત્રોના શાસ્ત્રો મુખપાઠ હોય, એવા રહિત થઈ વર્તે છે, એવો પ્રકાર શુષ્ક અધ્યા- પુરુષે ઘણુ મળી શકે, પરંતુ જેણે થોડા તમીને છે.
વચન પર પ્રૌઢ અને વિવેકપૂર્વક વિચાર કરી, આત્મા મુખ્યપણે આત્મસ્વભાવે વત તે શાસ્ત્ર જેટલું જ્ઞાન હૃદયગત કર્યું હોય તેવા અધ્યાત્મજ્ઞાન”. મુખ્યપણે જેમાં આ વર્ણ મળવા દુર્લભ છે. હોય તે “અધ્યાત્મશાસ્ત્ર.” અક્ષર અધ્યાત્મીને શાસ્ત્રોના પાનાં ઉપાડવા અને ભણવા (પંડિતાન)મક્ષ નથી થતો. જે ગુણે અક્ષરમાં એમાં કોઈ અંતર નથી, જે તત્વ ન મળ્યું કહ્યાં છે, તે ગુણે જો આત્મામાં પ્રવર્તે છે તે. કારણ કે બેયે જો જ ઉપાડ્યો. પાના મોક્ષ થાય. પુરુષમાં ભાવાત્મ પ્રગટ ઉપાડ્યા તેણે કાયાએ બોજો ઉપાડ્યો, ભણું છે. માત્ર વાણું સાંભળવાની ખાતર વચને ગયા તેણે મને જે ઉપાડે. જેને ઘેર આખો સાંભળે, તે શબ્દ અધ્યાત્મી કહેવા. શબ્દ લવણસમુદ્ર છે, તે તૃષાતુરની તૃષા મટાડવા અધ્યાત્મીઓ અધ્યાત્મની વાતો કરે અને મહા સમર્થ નથી. પણ જેને ઘેર એક મીઠા પાણીની અનર્થકારક પ્રવર્તન કરે.
વીરડી છે, તે પિતાની અને કેટલાય બીજાની | સર્વ દર્શન પરિણામિક ભાવે મુકિત તૃષા મટાડવા સમર્થ છે. શાસ્ત્રાભ્યાસનો નિષેધ ઉપદેશ કરે છે એ નિસંશય છે, પણ યથાર્થ કરવાનો હેતુ નથી, શાસ્ત્રાભ્યાસ હશે તો કંઈ દષ્ટિ થયા વિના સર્વ દર્શનનું તાત્પર્ય-જ્ઞાને પાત્ર થવાની જિજ્ઞાસા થશે અને કાળે કરી હદયગત થતું નથી; જે થવા માટે પુરુષોની પાત્રતા મળશે પણ મૂળ વતુથી દૂર જવાય પ્રશસ્ત ભક્તિ, તેના પાદપંકજ અને ઉપદેશનું એવા શાસ્ત્રાભ્યાસને નિષેધ કરીએ છીએ. અવલંબન નિર્વિકાર જ્ઞાનગો એવા સાધને શાસ્ત્રાદિકના જ્ઞાનથી નિડા નથી, પણ તે શુદ્ધ ઉપાગવડે સંમત થવા જોઈએ. અનુભવજ્ઞાનથી નિવડે છે.

Page #16

નકtenષપાત
ત ા ા
ા ાં
ગ્રન્થકારેની પદ્ધતિ: પૂર્વકાલીન પ્રણેતાદિને નિર્દેશ
(લે. પં. હીરાલાલ ર, કાપડિયા એમ. એ.) સૌ કઈ દુઃખને આત્યંતિક નાશ અને છે કે અમે કંઈ અમારી ગાંઠનું કહેતા નથી, સંપૂર્ણ, સાચા અને શાશ્વત સુખની પ્રાપ્તિ પ્રાચીન સમયમાં જે કહેવાયું છે તે જ કહીએ ઇરછે છે. આને આપણે “મુકિત’ કહીએ છીએ, છીએ. વિદ્યાઓ-જ્ઞાન સનાતન છે તે એમાં એ મેળવવા માટે જાતજાતના પરંતુ સાચા નતન મૌલિક્તા માટે અવકાશ જ કયાં છે? અનેક ઉપાયો છે. મોક્ષના અસંખ્ય વેગ છે વસ્તુની સંકલના માટે આકર્ષક અને ઉચિત તેમ ગ્રન્થ રચવાના ઉદ્દેશને ફલીભૂત કરવા માટે પદ્ધતિ પૂરતી જ મૌલિકતા હોઈ શકે. આ વિવિધ શૈલીઓ અનુસરાય છે. વિષયે પણ પ્રકારની વિચારશ્રેણિને અનુસરનારા માલિકજાતજાતના પસંદ કરાય છે. આમ હોવાથી તાન દા ન કરેપૂર્વ પ્રણેતાનું ઋણ સ્વીરચનાઓમાં વૈવિધ્ય આવે છે.
કારે અને આગળ વધીને પૂર્વકાલીન પ્રણેતાકેટલાક ગ્રંથકારો એ વાતનો નિર્દેશ કરે એના હિસાબે પિતાનામાં કશું પાછું નથી જિનાગમ છે તે ઉપશમસ્વરૂપ છે. ઉપશમ આવ્યા છે. દેશ-કાળને અનુસરી સૂત્ર રચવામાં સ્વરૂપ એવા પુરુષોએ ઉપશમને અર્થે તે એટલે ગૂંથવામાં આવે છે. તે સિદ્ધાંતે ગમે પ્રરૂષા-ઉપદેશ્યાં છે. તે ઉપદેશ આમાથે છે, તે કાળમાં ગમે તે ક્ષેત્રમાં ફરતાં નથી. અન્ય કઈ પ્રયજન અર્થ નથી. આત્માર્થમાં સિદ્ધાંત છે એ પ્રત્યક્ષ છે. જ્ઞાનીને અનુભવજે તેનું આરાધન કરવામાં ન આવ્યું તે તે ગમ્યની બાબત છે. તેમાં અનુમાન પણું કામ જિનાગમનું શ્રવણ-વાંચન નિષ્ફળરૂપ છે. આવતું નથી. જેને ગુણાકાર અથવા સરવાળાનું
આત્માર્થ સિવાય શાસ્ત્રની જે જે પ્રકારે જ્ઞાન થયું છે, તે એમ કહે કે, નવે નવે જીવે માન્યતા કરી કૃતાર્થતા માની છે તે સર્વ એકાશી. ત્યાં આગળ જેને સરવાળા અથવા શાસ્ત્રીય અભિનિવેશ છે. આત્મા સમજવા અર્થે ગુણાકારનું જ્ઞાન થયું નથી, તે અનુમાનથી શાસ્ત્રો ઉપકારી છે અને તે પણ સ્વચ્છેદરહિત એમ કહે કે, “૯૮ થતાં હોય તે કેમ ના કહી પુરુષને. એટલું લક્ષ રાખી સશાસ્ત્ર વિચારાય, શકાય?’ તે તેમાં કાંઈ આશ્ચર્ય પામવા જેવું તે તે અભિનિવેશ ગણવા યોગ્ય નથી. પરંતું નથી. એ પ્રમાણે સિદ્ધાંત, આવરણને કારસત્સમાગમને વેગ પ્રાપ્ત થયો હોય તે ગે થી ન રમજવામાં આવે, તો પણ તે પણ સ્વછંદતા-નિર્વાહને અર્થે સત્સમાગમ સિદ્ધાંતપણાને પામતાં નથી, જ્યાં સુધી સમાન કે તેથી વિશેષ ભાર શાસ્ત્ર પ્રત્યે મૂકે અનુભવગમ્ય ન થાય ત્યાં સુધી સુપ્રતીતિ છે તે જીવને પણ અપ્રશસ્ત શાસ્ત્રીય અભિ- રાખવા જરૂર છે અને સુપ્રતીતિથી ક્રમે ક્રમે નિવેશ છે.
કરી અનુભવખ્ય થાય છે. સૂત્ર અને સિદ્ધાંત એ બે જુદાં છે, સાચવવા
મુનિરાજશ્રી જિજ્ઞાસુ સારુ સિદ્ધાંત સૂત્રરૂપી પેટીમાં રાખવામાં

Page #17

૧૦૬
છમસ્ત્યની કૃતિ એટલે અપૂર્ણતા અને અશુદ્ધિના સંભવવાળી રચના. આમ હાવાથી તા કેટલાક ગ્રંથકારી પ્રારંભમાં પેાતાની નબળી કૃતિ નિભાવી લેવા સુજ્ઞ સજ્જનેને વિનવે છે. કેટલાક અંતમાં પેાતાની પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિના નિર્દેશપૂર્ણાંક એમાં યાગ્ય સુધારા કરી લેવાની વિજ્ઞપ્તિ કરે છે.
એમ સ્પષ્ટપણે કહેવા તૈયાર થાય.
૧૫મા પદ્યમાં ભાસના અને એમનાં નાટકાના,
કેટલાકની માન્યતા મુજબ સર્વજ્ઞતા એ ૧૬મામાં કાલિદાસના, ૧૭મામાં બૃહત્કથાના અસંભવિત છે. જેઓ પેાતાના દેવને ‘સર્વન’ગુણાયે પૈશાચી”માં રચેલી અને આજે નહિ માને છે અને અન્ય પ્રાણીએ પણ ‘સ’મળતી કૃતિના અને ૧૮મામાં આવ્યરાજના, અની શકે એમ માને છે તેઓના મતે કોઇ નિર્દેશ છે. આમ ખાણે સ ંસ્કૃત કવિના સર્વજ્ઞે કદી ગ્રન્થ રચ્યા નથી અને કાઇ સ`જ્ઞ તેમજ પાઇય કવિએના ઉલ્લેખ માનભેર કર્યાં રચશે પણ નહિ. આ ઉપરથી જે કેાઇ ગ્રન્થમદ્ધ છે. પ્રથમ ઉચ્છ્વાસ(પૃ. ૪૧)માં વાયુવિકાર લખાણ થયુ છે અને થશે એના પ્રણેતા નામના પાય કવિની નોંધ છે. એમણે કઈ છમસ્થ અસજ્ઞ છે. કૃતિ પાઇયમાં રચી છે તે જાણવુ બાકી રહે છે.
કેટલાક ગ્રન્થકારી પૂર્વકાલીન પ્રણેતાઓના શુક્શેત્કીનના માર્ગ ગ્રહણ કરે છે અને એ દ્વારા ગુણેા પ્રત્યેના પેાતાના આદર વ્યકત કરે છે અને સાથે સાથે પોતાની લઘુતા પણ પ્રદર્શન કરે છે. પૂર્વકાલીન પ્રણેતાઓનાં નામના નિર્દેશ કરવાની પદ્ધતિને આપણા ભારત૧ના પ્રતિભાશાળી અનેક વિબુધવી અપ નાવે છે. પછી એ જૈન હા હું અજૈન હા. કાદ'ખરીના પ્રણેતા અજૈન ખાનુભટ્ટે રચેલા હ ચરિતના ઉલ્લેખ કરું છું, એમણે પ્રારંભમાં ત્રીજા પદ્યમાં વ્યાસને નમસ્કાર કર્યા છે એટલું જ નહિ પણ એમને માટે ‘સવ' અને ‘વિવેધસ્’એમ એ ગૈારવશાળી વિશેષણા વાપર્યા છે. ૧૧મા પદ્યમાં વાસવદત્ત નામની કૃતિના નિર્દેશ છે, ૧૨માં પદ્યમાં ભટ્ટાર હિર-આમ ચન્દ્રના ગદ્યમ'ધનાં વખાણુ છે. ૧૩મા પદ્યમાં સાતવાહનનાં સુભાષિતાના ગાહાસત્તસઈ ના ઉલ્લેખ છે. ૧૪મા પદ્યમાં પ્રવસેન અને એમની કૃતિ સેતુબધ( પા. સેખ'ધ )ને!,
6
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કાદંબરીનુ` સ્મરણુ કરાવનારી અને કેટલાકને મતે એના કરતાં ચઢિયાતી કૃતિ તિલસ’જરીમાં એના કર્તા જૈન ધનપાલે અનેક પ્રાચીન કવિઓ અને કૃતિઓનાં નામના નિર્દેશ કર્યાં છે. સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહુ તા પ્રાર ંભમાં àા. ૨૦માં વાલ્મીકિ અને કાનીન ( વ્યાસ ), ૨૧ માં બૃહત્કથા, ૨૨માં પ્રવસેન, ૨૩માં પાદલિપ્તસૂરિષ્કૃત તરંગવતી (પા. તરગવઈ), ૨૪માં જીવદેવ અને એમના પાઇય ૧પ્રબંધ, ૨૫માં કાલિદાસ, ૨૬માં બાણુ, ૨૭માં બાણની કૃતિઓ નામે કાદંબરી અને હર્ષોંખ્યાયિકા, ૨૮માં માઘ અને ભારિક, ૨૯માં સમરાદિત્ય-કથાનક (સમરાઇચ્ચરિય), ૩૦માં ભવભૂતિ, ૩૧માં વાક્પતિ અને એમનું કાવ્ય ગૌડવધ ( યા. ગઉડવર્લ્ડ, ), ૩૨માં ભદ્રકીતિ અને એમની તારાગણ નામની કૃતિ, ૩૩માં યાયાવર અને ૩૪માં મહેન્દ્રસૂરિ એ પ્રમાણે નાનિર્દેશ છે.
ઉદ્યોતનસૂરિએ જે પાઇયમાં કુવલયમાલા રચી છે તે શકસંવત્ ૭૦૦માં એક દિવસ આછા હતા ત્યારે પૂર્ણ કરાઈ હતી.
આ કૃતિ તિલમ'જરી કરતાં વિશેષ પ્રાચીન છે એમાં પાદલિપ્ત, સાતવાહન,
૧ આ પ્રબંધનું શુ' નામ છે? એ કાઇ સ્થળે મળે છે ખરી?

Page #18

શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજીકૃત વીશ વિહરમાન જિન સ્તવનમાંહેનું STERESERRIFFEREFFERESTEFFERESSESS પણ દશમા શ્રી વિશાલ જિન સ્તવન હો
תבחכתבתSתבחבתהבהבתם תבחבתה ובתלבובתגובהבהבהבהבהלב
સ્પષ્ટાથે સાથે
સં. ડૉકટર વલભદાસ નેણસીભાઈ-મોરબી દેવ વિશાલ જિણુંદની,
વિદેહમાં વિચરતા શ્રી વિશાલસ્વામીએ પિતાના તમે ધોવો તાવ સમાધિ રે; આત્મતત્વને એવંભૂત નયે સિધ પ્રગટ કરીને ચિદાનંદ રસ અનુભવી,
યુધ્ધાત્મ તત્વજન્ય સમાધિ નિવૃત્તિ પ્રાપ્ત સહજ અકૃત નિરૂપાધિ રે. સ. કરી છે તે અદ્વિતીય અનુપમ સમાધિને હે અરિહંત પદ વંદીયે ગુણવંત રે, ભવ્યાત્માઓ! તમે એકાગ્ર ચિત્તે ધ્યા-રાગ ગુણવંત-અનંત મહંત,
શ્રેષાદિ સકલ વિભાવથી આત્મપરિણામને વારી સ્તો ભવતારણે ભગવંત ૨. તદનુગત કરે.ચિદાનંદ રસ અનુભવી, સ્પાર્થ-સાધુ, આચાર્ય, ગણધરો વિગેરે. કેવલજ્ઞાનવડે ત્રિકાલિક પર્યાયે સહિત સર્વ માં પ્રધાન શિરોમણિ, અનંત દૂષણ રહિત, દ્રવ્યના યુગપતું પ્રત્યક્ષ દાતા હોવાથી પોતાના તથા અનંત આત્મીય ગુણવડે દેદીપ્યમાન મહા- આત્મદ્રવ્યને સર્વદા અખંડ અવ્યાબાધ જ્ઞાનપૂર્ણક, ગુણાય, વ્યાસ, વાલ્મિકિ, બાણ, પૂર્વકાલીન પ્રણેતાઓ અને તેમની કૃતિને વિમલ(સૂરિ), રવિસેન, જડિલ, દેવગુપ્ત, નિર્દેશ કરવાની જે પદ્ધતિ કેટલાક ગ્રન્થકારોએ પ્રભંજન અને હરિભદ્રનો ઉલ્લેખ છે. અપનાવી છે એથી એક તો આપણને તે તે
વિ. સં. ૧૨૧૪માં શ્રી ચન્દ્રસૂરિએ જે ગ્રન્થકાને કોના તરફ કે સદ્દભાવ હતો સણુંકમારચરિય (સં. સનકુમાર ચરિત્ર) તે જાણવા મળે છે. બીજું, જેમની કૃતિઓ થયું છે એમાં એમણે પ્રારંભમાં હરિભદ્રસૂરિ, આજે મળતી નથી એમનાં અને એમની મહાકવિ સિદ્ધ, અભયદેવસૂરિ, ધનપાલ કૃતિના નામ પણ આથી કેટલીકવાર જાણી દેવચંદ્રસૂરિ અને “માલધારી’ હેમચન્દ્રસૂરિની શકાય છે. આમ લાભ હેવાથી, અહીં જે લઘુ કૃતિઓને સાદર ઉલેખ કરી આ ગ્રન્થકારોનું લેખ લખ્યો છે તે વિસ્તૃત બનાવવાની જે ગુણકીર્તન કર્યું છે.
શથકારેએ અહીં સૂચવેલી પદ્ધતિ સ્વીકારી આમ આ પદ્ધતિ એક સમયે વ્યાપક હતી. હાય તેની સંપૂર્ણ નામાવલી ઈત્યાદિ તૈયાર એમ લાગે છે. આ પદ્ધતિએ પ્રથમ કાર્ય કરવાની અભિલાષા રાખું છું અને સાથે સાથે કરનાર કોણ છે એનો અંતિમ નિર્ણય તો મેં આ વિષયના જાણકારને પિતાને ફાળો અહીં જેમ ચાર ઉદાહરણો આપ્યાં છે તેવા આપવા વિનવું છું. બીજા એકત્રિત કરાઈ રહે ત્યારે અપાય.

Page #19

૧૦૮
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
દનાદિ ગુણે સદા પિરપૂર્ણ, કાઇપણ દ્રવ્યને સ્પષ્ટાથ-મહાન્ દુષ્ટ શત્રુરૂપ ક` રાજાજેને કાઇપણ કાળે ખાધા કરી શકે નહિં માટેના ભવરૂપ કારાગૃહમાં વસતાં અજ્ઞાન, કષાય અમાધિત જુએ છે. તેથી તજજ્યમાં નિર્ભયતા, અને મિથ્યારૂપ મિથ્યા આહારવિહારના નિરાકુલતા, સ્વાધીનતામય જ્ઞાનાનંદ રસના સેવનથી આત્મદ્રવ્યના જ્ઞાનદર્શનાદિ પરિણામે અનુભવી-આસ્વાદન કૈનાર શ્રી વિશાલ-દૂષિત થવાથી આત્માને તીક્ષ્ણ શલ્યતુલ્ય અસહ્ય દેવની તત્ત્વસમાધિ સહેજ અર્થાત્ સ્વાભાવિક દુ:ખ, કલેશ આપનારા ક્રોધ, માન, માયા, સર્વ પરદ્રવ્યની અપેક્ષા વગર માત્ર પેાતાના જ લાભ, શૈાક, વિયેાગ, મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન વગેરે ક્રૂન્યથીજ ઉત્પન્ન તથા અદત્ત પર-દ્રવ્યે જેને મહાત્, દુર્નિવાર સન્નિપાતિક રાગા ઊપજે છે ઉત્પન્ન કરી નથી એવી, તથા નિરુપાધિને રાગેટના પ્રભાવવડે વળી, જ્વર, અતિસાર, અર્થાત્ પૈાલિક વિષયે ભાગવતાં અનેક પ્રકા-જલેાદર, કઠોદર, ભગ ંદર, ક્ષય, કુષ્ઠ, પ્રમેહ, રની શારીરિક તથા માનસિક વ્યાધિએ ઊપજે ઉપદ ંશ, નેત્રરાગ, કણ રાગ, મુખાગ વગેરે છે, પરરમણુરૂપ મિથ્યા ચારિત્ર હાવાથી આ અનેક શારીરિક રાગજન્ય વેદનાઓ લાગવવી ભગુણઘાતક અનેક પ્રકારનાં દુષ્ટ કમ ખંધાય પડે છે, પણ હું વિશાલ પ્રભુજી! આપ જ સમ્યગ છે પણ શ્રી વિશાલદેવની સમાધિમાં કોઇ પણ દર્શન, સમ્યજ્ઞાન, સમ્યક્ ચારિત્રની એકયતા પ્રકારની ઉપાધિના સદ્ભાવ ઊપજવાને સભવરૂપ અમૃત આષધિનું દાન કરી તે સર્વે સન્નિપાતિક રાગેાથી. ભવ્યજીવાના સમૂહને મુક્ત કરી અનંત આત્મીયે ભરપૂર તુષ્ટપુષ્ટ કરી આગામી કાઇપણ કાળે તે રાગ પુનઃ ઉત્પન્ન ન થાય એવા અત્યંત નીરોગી કર્યા માટે હે પ્રભુજી ! આ ભુવનમ ત્રત્રયમાં નિ:સ?હપણે અમેઘ સાચા-સફળ-( જેના ઉપાય નિષ્ફળ જાય નહિ એવા) વૈદ્ય આપ જ છે.
નથી તેથી નિરુપાધિ છે, માટે હું ગુણાનુરાગી ભવ્યજીવા ! નિરુપચરિત નિસ્સગ નિપ્રયાસિક નિર્દેન્દ, એકાંતિક, આત્યંતિક અને સ્વતંત્ર સમાધિમય શ્રી વિશાલસ્વામીના અરિહંત પદને આપણા આત્મા નિર્મલ કરી ભવભ્રમણથી મુક્ત થવા નિમિત્તે વીયે-તેમાં લીન થઇએ. વલી શ્રી વિશાલસ્વામી કે જે જ્ઞાનાદિ અનંત લક્ષ્મીના સ્વામી તથા જન્મ, જરા, મરણુ તથા ક્રોધ, માન, માયા, લાલ, હાસ્ય, રતિ, અતિ, ભય, શાક, જુગુપ્સા વિગેરે કષાય અજ્ઞાન-જલથી ભરપૂર આ અપાર પારાવાર ભયંકર ભ સમુદ્રથી ઉદ્ધારી અચલ, અભ્યાષાધ, અરૂજ આત્મીય અનંત સુખના સ્થાનક મેાક્ષમહેલમાં ધરનાર, સર્વે પ્રાણીઓના અઘાતક, કરુણાસાગર તથા અન"ત ગુણના પાત્ર મટ્ઠાન ધર્મો મા છે તેને સ્તવા-તુતિ કરે-તેમના ગુણાનું ગાન-સ્મરણુ–ચિ`તન–અનુભવ કરી.
ભવ ઉપાધિ પદ્ય રાખવા, પ્રભુજી છે. વૈદ્ય અમેધ રે, રત્નત્રયી આષધ કરી, તુમ્હે તાર્યા ભવિજન આધરે તુમ્હેર
લવ સમુદ્રજળ તારવા, નિ_મક સમ જિનરાજ રે; ચરણુ જહાજે પામીયે,
અક્ષય શિવનગરનું રાજ રે.-અરિ-૩ સ્પષ્ટા :-રાગરૂપે જળે પરિપૂર્ણ દુસ્તર આ ભયાનક ભવસમુદ્ર કે જેમાં હું અનાદિકાલથી નિરાધારપણે જ્યાં ત્યાં ભ્રમણ કરી સહુ ભય, કલેશ, રાગÀાક, વિયેાગ, તૃષ્ણા, આક્રંદ વિગેરે અનેક દુ:ખો સહન કરું છું. અત્યંત સહજ સમાધિપ્રદ મારિ શુધ્ધાત્મભૂમિરૂપ શિવનગરથી અત્યંત રવતી વિયેગી થઈ રહ્યો છ'. તે ભવસમુદ્રથી પારગત કરી નિવિ ઇનપણે શિવનગરે પહોંચાડવા માટે હું વિશાલ

Page #20

વિશાલજિન સ્તવન-સાર્થ.
૧૦૯
પ્રભુ જિનેશ્વર ! આપ નિર્ધામક અર્થાત જ હાજ- નગરે દેરી લઈ જનાર આપ જ સમર્થ ના સૌથી અગ્રેસર ચલાવનાર છે. માટે જો બીજા સાથે વાહ છે, કારણ કે આપ જ શુદ્ધસર્વની આકાંક્ષા છેડી આપના સ્વભાવારણ અવિસંવાદ માર્ગને બતાવવાવાળા, કલ્યાણ રૂપ પંચમહાવતરૂપ જહાજનો આશ્રય લઈએ કારી, સિદ્ધપદ વેગના નાથ, માલિક, પ્રણેતા, તેમાં અમારા આત્માને સ્થાપન કરીએ તો સહેજે યથાર્થ પણે પ્રગટ કરનાર છો, તથા હે નાથ ! લીલામાત્રમાં નિઃપ્રયાસે આ ભયંકર ભવસમુદ્રથી આપના મન, વચન અને કાય-એ ત્રણે રોગ પારંગત થઈ કેઈપણ રીત જેનો નાશ ન ક્ષેમંકર-કલ્યાણકારી, પાપ કલેશથી મુક્ત થાય-સદા શાશ્વત રહેનાર એવું શિવનગરનું કરનાર છે અને સંસારી જીવાએ મન, વચન, નિષ્ક ટક રાજ્ય પામી એકાંતિક શાશ્વત સહજ કાયા, સ્ત્રી, પુત્ર, ધન, કુટુંબાદિ અનેક ગ કર્યા પરમાનંદના સ્વામી થઈએ.
તે યોગ બહુવાર વિનાશ થયા-ક્ષેમકુશલ ન ભવ અટવી અતિ ગહનથી,
રહ્યા પણ પ્રભુજી! શુદ્ધાત્મ અનુભવ ત્યાગ
કરાવી શાશ્વતી કેવળજ્ઞાનાદિ લક્ષમીના શિવગ પારગ પ્રભુજી રાથ્થવાહ રે.
કરાવે છે માટે એગ ક્ષેમકર છે. શુદ્ધ માર્ગ દેશકપણે, યોગ ક્ષેમકર નાહરે–ગ-અરિ૪ રક્ષક જિન છ કાયના,
વળી મેહ નિવારક વાગી રે; સ્પષ્ટાથે – આ ભાવરૂપ અટવી, જંગલ
શ્રમણ સંઘ રક્ષક સદા, કે જેમાં અમારો આકંદ, પરિતાપ જોઈ
તેણે ગોપ ઇસ આશિરામ . તેણે અરિ. ૫ કરુણરસવડે જેનું હૃદય ભીંજે તથા અમારી દયા કરે એવા સદગુરુરૂપ સજજનને સમાગમ પછાર્થ –જે અજ્ઞાન, વિષય અને કષાઅત્યંત દુઃખાય છે તેથી નિન, તથા જેથી યાદ દેથી નિવૃત્ત થયા નથી એવા કુદેવાદ પારંગત થવાનો સાચે સુગ માગ પામ “અહિંસક પદને યેગ્ય નથી, કારણ કે તેઓ અતિશય મુશ્કેલ હોવાથી અત્યંત ગહન ઘોર, સર્વ જીવથાન તથા સર્વે જેના દ્રવ્યભાવ તથા જેમાં અમારી શાનદણના અમૂકય પ્રાણુને તથા દ્રવ્ય ભાવ પ્રાણ ની હિંસાના આત્મસંપદાને લૂંટી લેવાવાળા ની અજ્ઞાન, હેતુઓને તથા તે હતુઓના પ્રતિકારને યથાર્થ મિથ્યાત્વાદિ દુષ્ટ સ્વ વિના ધારક ગુરુરૂપ જાણતા નથી. તથા વિષય કષાયાદિ સહિત લૂંટારાએ વસે છે, તથા અમારા શાનદશનાદિ હોવાથી પ્રમાદ અવરથામાં અનેક જીવના દ્રવ્ય આત્મપ્રાણનો ઘાત કરનાર, ક્રોધ, માન, માયા, ભાવ પ્રાણુને હણને પરને તથા પિતાના લેભ વગેરે નિર્દય શ્વા પદે વસે છે એવા આત્માને દુ:ખદાયક થાય છે, પણ તે વિશાલ ઘેર જંગલમાં ભૂલો પડેલે હું મારા આત્મીય પ્રભુ! આપ તો અજ્ઞાન, વિષય અને કષાયાદિ કુટુંબ તથા લક્ષમીન વેચાગવડે દયામણી દેથી સર્વથા નિવૃત્ત હોવાથી પૃથ્વીકાય, અવસ્થામાં ભય, ત્રાસ, રોગ, શેક, વિયેગ, અકાય, તેજકાય, વાયુકાય, વનસ્પતિકાય તૃષ્ણ, આતાપ વિગેરે પરિતાપ સહન કરું તથા ત્રસકાય- એ છ કાયના જીના દ્રવ્ય છું. શાંતિપ્રદ સંવરરૂપ જળના અમારવડે ભાવ પ્રાણના યથાર્થ જ્ઞાતા છો તથા વિષય કષાઅત્યંત તૃષ્ણા કલેશ રાહુ છું તેથી ભવાટવીથી યાદિ દેવ રહિત હોવાથી નિરંતર અપ્રમાદ પારંગત થઈ આત્મલક્ષ્મીવડે પરિપૂર્ણ શિવ- અવસ્થામાં અવસ્થિત રહી, કોઈ પણ જીવના

Page #21

૧૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
દ્રવ્યભાવ પ્રાણેને રંચમાત્ર પણ દુભવતા નથી દર્શનાદિ અનંત ધર્મો સંપૂર્ણ શુદ્ધ પ્રગટમાટે સત્ય ન્યાયે આ ત્રિભુવનમાં “જીવરક્ષક”નું વ્યકત થયા છે તેથી આપ અદ્વિતીય મારણ બિરુદ આપને જ લાયક છે.
અહિંસક પદવીના ધારક છે. તથા સ્થિતિબંધ અને રસબંધનો હેત પુષ્ટ કારણ અરિહંતજી, સર્વે કર્મને રાજા તથા સંસારી જીવોને - તારક જ્ઞાયક મુનિચંદ રે, અજિતશત્રુ એવા મેહરૂપ મહાન શત્રુથી
મોચક સર્વ વિભાવથી,
માર્ચ સંસારી જીવોને બચાવવા માટે તથા તે
ઝીપાવે મેહ અરીંદર-અરિ. ૭ મેહને નાશ કરવાનો સારો ઉપાય બતાવનાર
સ્પટાર્થ –સત્તાગતે રહેલા અનંત તથા તે ઉપાયમાં પ્રવૃત્ત પ્રેરણા કરનાર એક મધને સંપૂર્ણ શુદ્ધ પ્રગટ કરવામાં, આપ જ સમર્થ સુભટ છે, તેથી સાચા મેડ- અર્થાત્ આ સંસારસમુદ્રથી પારંગત થઈ મોક્ષ નિવારક પણ આપ જ છે.
અવસ્થા પ્રાપ્ત કરવામાં છે વિશાલ પ્રભુ
અરિહંત ! આપ પુષ્ટ કારણુ-અનંતર કારણ છે તથા અત્યંત દુઃખદાયક ભવાટવીમાંથી
તેથી સર્વે મુનિઓ જ્ઞાની એડમાં ચંદ્રમા સમાન નીકળી અત્યંત કલ્યાણકારી મોક્ષનગરે જવાના
પ્રધાન કાલકના જ્ઞાયક આપ જ આ ભયંકર જિજ્ઞાસુ, મેક્ષ સન્મુખ સાચા માગે ગમન
ભવસમુદ્રમાંથી તારનાર છે તથા રાગ, દ્વેષ, મેહ કરનાર ક્રોધ, માન, માયી, લાભ આદિને દૂર કરી વિગેરે સવે વિભાવથી મુક્ત કરવાવાળા તથા સમપરિણામે વર્તનાર જે શ્રમણુસમૂહ તેની અs aોમાં શ્રેષ્ઠ અત્યંત
સર્વે શત્રુઓમાં શ્રેષ્ઠ અત્યંત બલવાન મોહ આપ રક્ષા કરનાર છે, કારણ કે મોક્ષમાર્ગમાં
શત્રુથી છતાવવાવાળા છો. વિન કરનાર મિથ્યાત્વ, કપાય આદિ ચારે લૂટારાઓને બરાબર ઓળખાવનાર તથા તેને
કામકુંભ સુરમણિ પરે, વિદત નહીં કરી શકે એવા ઉપાય બતાવનાર
રાહેજે ઉપગારી થાય છે, તથા આગેવાન થઈ પિતાના અત્યંત બળ
દેવચંદ્ર સુખકર પ્રભુ, વયંવડે તેઓને નિર્વિક્તપણે મેલ નગરે પહોં
ગુણગેહ અમોહ અપાય રે ગુર - અરિ૦ ચાડનાર હોવાથી હે પરમેશ્વર ! આપ જ અદ્વિ
સ્પષ્ટાર્થ – જેમ કામકુંભ તથા ચિંતા
મણી રત્ન, વિના સ્વાર્થે અન્ય નવો જ વાંછિત તીય ગેપ તથા ઈશ્વર છે.
દાતાર થાય છે તેમજ હે પ્રભુ! આપ પણ ભાવ અહિંસક પૂર્ણતા,
સંસારજન્ય સકલ કલેશથી ભવ્ય જીવોને મારણતા ઉપદેશ છે. ધર્મ અહિંસક નીપ,
મુક્ત કરવામાં વિના સ્વાર્થ સહજે મદદગાર
થાઓ છે. એ આપની પરમ સજજનતા મારણ જગદીશ વિશેષરે-મારણ-અરિ૦૬
સૂચવે છે. દેવચંદ્ર મુનિ કહે છે કે-હે પ્રભુ! ૫બ્દાર્થ – હે જગદીશ્વર-આપના સર્વે આપ નિઃપ્રયાસિક અને નિરૂપનિત સુખના જ્ઞાન, દર્શનાદિ ભાવ પૂર્ણ અહિંસકપણે વર્તે કરવાવાળા તથા જ્ઞાનાદિ અનંત ગુણના ગેહછે તથા સંસારી જીવોને પણ સ્વપર જીવના નિધાન છે. તથા પરિવાર સહિત મોહરાજાને દ્રવ્ય ભાવ પ્રાણ ન હણવા એ ઉપદેશ આપે સમૂલધ્વંસ કરી નાખ્યા છે તેથી અહી તથા છે. તથા કેઈપણ જીવના દ્રવ્યભાવ પ્રાણુની અપાય કહેતાં કપટ રહિત શુદ્ધ સ્વરૂપના હિંસાને કત ન થાય એવા કેવલજ્ઞાન કેવલ. પ્રકાશક છે.

Page #22

ધર્મ-કૌશલ્ય. આ UHURSESSF (૭૧)SRF
વૃત્તિ-inclinations. માણા જ્યારે વૃત્તિનો દાસ બને છે ત્યારે તજજન્ય જન્મતા રાગદ્વેષમાં જકડાય છે,
રાગદ્વેષ જ દુઃખમૂલક ભવની લોખંડી બેડીઓ છે. વૃત્તિઓ માણસને દાસ બનાવે છે. અમુક વાત એ સર્વ કારણ રાગદ્વેષજન્ય છે. એમાં ગમે અને અમુક ન ગમે તે વૃતિઓ છે. વૃત્તિ તને દસ બનાવતાં આવડે તે ભારે કામ થઈ પસંદગી અપસંદગીને જન્મ આપે છે આ અાક નય છે, કારણ કે સંસાર એક ઝાડ જે છે અને વસ્તુ ગમે, બીજી વસ્તુઓ ન ગમે, તેનું કારણ, સંસાર વૃક્ષના મૂળ કરાયો છે, કષાય એટલે ક્રોધ, ભાવાભાવનું કારણ અને પસંદગી યા ખાફનું કારણ
માન, માયા અને લેભ, સંસારવૃક્ષના મૂળમાં ડામ આ રીતે વૃત્તિઓ જ બને છે. એના પર જેને અંકુશ લાગે તેટલા માટે તેને કાપી નાખવા જોઈએ, કારણ મૂકતાં આવો તે આ સંસારને જીતી જાય છે. કે રેગ એટલે કષાયના અર્થમાં એ શબ્દો પછી તેને ભાવ, અભાવ કે પસંદગી, અપસંદગીને વપરાય છે અને કણ એટલે જ સંસાર તેનો જેનાથી અવકાશ રહેતો નથી. પછી તેને સર્વ વાઓ આય એટલે લાભ થાય તે કષાય છે. અને તે પ્રત્યે એકાકાર નિસારતાનું રહસ્ય સમજાય છે. એના સંસાર વૃક્ષના મૂળ છે, એટલે વૃતિને અંકુશ કરે મનથી સર્વ વસ્તુઓ સરખી લાગે છે અને કોઈ એક રામ પર વિજય થાય છે. અને પરિણતિતરફ તેને ભાવ કે અભાવ થતો નથી કે પસંદગી માં જે સંસારને રસ પડે છે તે અનોખો છે. તે અપસંદગી ને આવાં માણસને અવકાશ રહેતો નથી. સંસારને ભારે વધારી મૂકે છે તે પર વિજય મેળવવા એને મનથી સર્વ વાત સરખી જણાય અને મનુષ્ય માટે રાગ દ્વેષ પર વિજય મેળવવાની જરૂર છે, એ પ્રેમ તેને પસંદગી, અપસંદગી કરાવતા નથી. માટે વગર એટલે એવા વિજય વગર સંસાર વધતે જ વૃત્તિ પર વિજય મેળવવા અતિ જરૂરી છે, એમાં ડાય છે અને આ પ્રાણીને સંસારરૂપ બેડીમાં રાખકોઈ પ્રકારની શંકા રહેતી નથી. એટલા માટે સર્વ નાર જે કઈ વસ્તુ હોય તે આ રાગ દ્વેષ જ છે પ્રાણીએ વૃત્તિ પર વિજય મેળવવા પ્રયત્ન કરે. અને રાગદ્દે ને એ ઉત્પન્ન કરનાર છે, રાગદ્વેષ અને અમુક વાત ગમે છે અને અમુક વાત ગમતી નથી ભાવ અને અભાવ અથવા પસંદગી અપસંદગી રામ એવી એવી વૃત્તિ રાખવી ન જોઈએ, અને સર્વ શ્રેષ ઉપર આધાર રાખે છે અને રાગદ્વેષ બેડીરૂપ વસ્તુને સરખી ગણી એ ભાવ મનષ્ય તરક કરવા છે અને સંસાર જન્ય છે એમાં તે કઈ જાતની જોઈએ, એમાં અમુક મનુષ્ય ગમે, અમુક ન ગમે રાંકાને સ્થાન નથી માટે વૃત્તિજન્ય રાગ દ્વેષને એમ થવું ન જોઈએ. એ ભાવાભાવ અથવા પસં. છોડે, કારણ સર્વ વાતને આધાર રાગ દ્વેષ ૫ર છે. દગી કે વેર વૃત્તિનો વિરોધી બને છે, અને એ ભાવ
તે જેમ સંસારને મુકાવનાર ઔષધ છે. તેમજ સંસાપણ કેળવો જોઇએ. જો કે એ વૃત્તિને અંકુશમાં રેને વધારનાર અને સંસારમાં રાખનાર એ બેડીલેવી ઘણી મુશ્કેલ છે, પણ મુશ્કેલ છે માટે જરૂરી રૂ૫ છે. બેડીને તેડવી કે રાખી મૂકાવી એ વૃત્તિ છે, કારણ કે સંસારને નિકાલ વૃત્તિ પર અંકુશ છે. પર આધાર રાખે છે.
When & man becomes servant of likes and dislikes, he is involved in fascinations and dislikes. Thogo fascinations and dislikos aro like a brake of Bhavas and Samsara. કલ્યાણ (કાર્તિક, ૨૦૦૫) મહાસાગરના મેતી,

Page #23

૧૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
દુખ-Pain, દુખ એ મનુષ્યને શિખવનાર માટે ધર્મગુરુ છે. તેની નીચે આત્માઓ વિકસે છે.
દુનિયાના સર્વ માણસે સુખને ચાહે છે અને પ્રગતિ પણ આ દુઃખ સહન કરવાની તમારી ટેવ તે મેળવવા માટે પ્રયત્ન કરે છે. તે માટે શિક્ષણની પર આધાર રાખે છે, માટે તમારે તમારા આત્માને જરૂરિયાત રહેતી નથી. બીજા માણસે તમારી ઓળખ અને તેની પ્રગતિ જે રીતે રંધાય તેવું સાથે કેવી રીતે વર્તે છે તે સુખપ્રાપ્તિનો એક કામ કરવું નહિ. અને દુઃખ સહન કરવું એ તે નિણિત ઉપાય છે અને તેને સમજવામાં ઘણાં આમિક ધર્મ છે. અને તે તમે સારી રીતે પણ છે મનુષ્યો નિષ્ફળ જાય છે. અજંપાનું કારણ બને છે. તેથી આત્મવિકાસ માટે પણ તમારે દુઃખ સહન અજંપાને માણસ દુઃખમાં માને છે, પણ તે વાસ્ત- કરવું જોઈએ. એમાં કોઈ પ્રકારને વિસંવાદ નથી, વિક રીતે દુ:ખનું કારણ સમજતો નથી અને તેથી આત્મવિકાસને સાષ ગણો અને જે રીતે નકામા વૈરવિરોધ વધાર્યા કરે છે. એમ જોતાં તમારું વર્ચસ તમારા આત્માને લાભકારી જણાતું જણાશે કે દુ:ખ એ વસ્તુતઃ દુઃખ નથી, પણ હોય તે આદરે, દુઃખને સમતાથી સહન કરવું આભાસ માત્ર છે. દુઃખમાં વધારે દિન-ગરીબ તરફ એ આત્મવિકાસની એક ચીજ છે, જરૂરી છે. નજર થાય છે અને તમે જે વાસ્તવિક દુઃખની તાર- અને તમારા આત્મવિકાસને લાભ કરનારી બાબત વણી કરવા માંગતા હે તે તમારાથી વધારે દુઃખી છે, માટે તેને તમે આદરો અને જડી આળપંપાળ માણસને જશે અને તેનું દુઃખ સમજશે તો છોડી દે, અને નાની મોટી બાબતમાં કકળાટ ન કરે તમને તમારું દુખ સહન કરવું જરાપણ મુશ્કેલ દુઃખ સહન કરતી વખતે તે આકરું લાગે છે, પણ લાગશે નહિ, તેટલા જ માટે દુઃખમાં વધારે દુઃખી આત્મવિકાસને અંગે તે જરૂરી છે અને તમને તે માણસને જોવાનું કહેવામાં આવ્યું છે એ રહસ્ય સુખ અને દુઃખ બને અનુભવ છે. પણ તમારું જે સમજે તેને વારતવિક રીતે દુખ ખમવું મુશ્કેલ હિત દુઃખને પક્ષ કરવામાં જ છે એમ આ સંથકાર લાગતું નથી, એ દુઃખને આનંદથી ભોગવી લે છે. કહે છે અને તમે તેને સમજવા પ્રયત્ન કરો છો એ અને સર્ષથી વધારે લાભ દુઃખ સહન કરનારને એ તમારું લય છે અને તેને સમજીને એને અનુસરે થાય છે કે એને આત્મા વધારે વિકાસ પામે છે; એમાં તમારું ભૂષણ છે, એટલે દુઃખમાં વધારે દુઃખીને દેખવા, આંધળાને
ધમી માણસ દુઃખથી ગભરાય નહિ, તેમજ જોવું, ભાઈ વગરના, બહન વગરના, ધન વગરના
નાસી છૂટવાને પ્રયત્ન કરે નહિ, એ પ્રયત્ન નકામો માણસને જોવા, તંદરતી બાબતમાં નબળા ઉપર નજર રાખવી. એના પરિણામે આ મવકાસ વધી
હોય તેને લાભ નજર કરે માટે જે આવી પડે તેને જશે એ મહાન લાભ છે અને દુઃખ ઊડીને ચોટી સહન કરવું તેમાં જ તમારી ભવ્યતા છે. એમ જતું નથી એ વાત ખાસ ધ્યાનમાં રાખવા યોગ્ય છે કરવાથી તમને દુઃખની માત્રા લાગશે નહિ અને અને ઘણી ગંભીર રીતે વિચાર કરવા લાયક છે. એમાં તમે દુઃખને પણ સુખ તરીકે ભોગવી શકશે, માટે જે પાછા પડે છે તે દુઃખ સહન કરી શકતા નથી કડ બાંધે અને આવી પડે તેને સહન કરવા તૈયાર અને નકામી રીતે આત્માને વિકાસ અટકાવી દે છે. થાઓ. અંતે તમારે વિજય છે એ ખાતરીથી તેને આ ગ્રંથકાર કહે છે કે તમારી આત્માની માન.
મૌક્તિક Pain is the great teacher of mankind. Benoath it souls develop.
Zarie Ehver Eshenbach.

Page #24

XXXXXXXXXXXXX
*મુક્તિ—ઝંખના ત્ર
XXXXXXXXXXXXX
( લેખકશ્રીચુત મફતલાલ સ ́ધવી. )
અવિનની આબાદી ટકી રહે અંતરની આબાદ દુનિયાથી. જો હાય "અંતર આપણું મેલું તે આપણી દુનિયામાં પણ મલિનતા ખદબદવા માંડે. હોય જો આપણા દિલની દુનિયા રક તા આસપાસની દુનિયામાં પણ આપણને રક જીવનની પરાકાષ્ઠા સૂચવતાં દશ્ય જ જોવા મળે.
ટૂંકી અને ટચ વાત છેન્ઝ ંખના હાય જે જીવનની તેને જ તમારું જીવન સાં.
પ્રાણીશ્રેષ્ઠ માનવની કલ્યાણ મુકિતથી આછી ઝંખના તેા ન જ હાય.
માનવકુલની નીતિ-રીતિ તરફ નજર નાખતાં પ્રતીત થાય છે કે આજ એનું સઘળુ' દૈવત સૃષ્ટિને સંચાના ખીખામાં ઢાળવાની દિશામાં ખર્ચાઇ રહ્યું છે અને તેના જ પ્રત્યાઘાતરૂપે જગતમાં અવ્યવસ્થા, અશાંતિ અને અનીતિના જોરદાર પવન ફૂંકાઇ રહ્યા છે.
ખળ, વિદ્યા અને લક્ષ્મીના આજના જેટલા દુરુપયેાગ ખીજા કેાઈ સમયમાં થયે હાય તેવું ઇતિહાસમાં કયાંય જોવા મળતું નથી. ખેર, થયું તે થયું. હજી પણ આપણે આપણા જે સાચા રાહ છે તેના ઉપર અડગપણે ડગલાં ભરી શકીએ તે પશુ આવતી કાલને ઇતિહાસકાર આપણુને સમયપારખુ, શાણા પ્રજાજનો તરીકે વર્ણવવામાં શરમ નહિ અનુભવે.
આપણે તેની જ શેાધમાં ખેાયા ખાયા ફરતાં રહી જઈએ છીએ.
ભલે
જીવનના પરમ માંગલ ધ્યેયનું, ભાવતા ઝંકૃતિરવ મુકિતના જ્યાં સુધી સ્થાન ન આપણી જ્યાં સુધી તે રવને વધુ સ્પષ્ટ અને
ઉર્ધ્વગામી અનવામાં મદદરૂપ ન થાય, ચાલ આપણી જ્યાં સુધી તેની પૂરતી રખેવાળી ન કરે, ઇન્દ્રિયાના મૂળમાં જ્યાં સુધી તેને જ
પ્રગટાવવાની અનન્ય ઉત્કટ લગની ન પ્રગટે ત્યાં સુધી મુતિરવ અંતરના મુક્તિના આસમાન સુધી કાઇપણ ઉપાયે ન પ્રસરી શકે.
મન, વચન અને કાયાના ત્રિવેણી સંગમ ઉપર શાભતા શાંતિમદિરમાં મુકિતના પરમ ઉજજવળ સ્વરૂપને આલિંગવાનું સ્વપ્નું ભરી દેવું જોઇએ કે જેથી હાલતાં-ચાલતાં પણ આપણે આપણા પરમ સ્વરૂપથી વિપરીત દિશામાં પગલાં ભરવાની મેાટી ભૂલ ન કરી બેસીએ.
પણ એ એક અચળ નિયમ નથી ભૂલાય એમ: અંદર હશે તેવું જ મહાર વંચાશે.
અને એટલે જ મુક્તિની ઝંખનાવાળાએ કામ-ક્રોધ, રાગ-દ્વેષ, હિંસા, અસત્ય, ચેરી, મૈથુન, પરિગ્રહ વગેરે સર્વ પ્રકારના પાપાથી મુક્ત થવું પડશે.
આત્મ દિવાકર આડે જયાં સુધી તરતુ અતલ અંતસ્તલમાંથી જાગે છે અકાર રહેશે નાનામાટા કર્મ નું નાનું-માટુ એક મુકિતની. પણ બહાર આવતાંવેંત તે નિપણ વાદળ ત્યાં સુધી પૂરતા પ્રકાશ નહિ જ યાના રંગરાગ અને વેરઝેરે જગવેલા કર્કશ પ્રગટે આત્માના. અને ત્યાં સુધી મુકિત અવાજમાં લગભગ લુપ્ત થઇ જાય છે અને ઝંખના આપણી અપૂર્ણ જ રહેશે.

Page #25

વર્તમાન સમાચાર,
-
-
-
શહેર ભાવનગરમાં શ્રીયુત મોતીચંદભાઈ ગિરધરલાલ કાપડિયા સેલીસીટરનું સન્માન. (૧) તા ૪-૧૨-૯ રવિવારના રોજ શ્રીયશ- રાષ્ટ્રસેવા બજાવી છે તે પ્રશંસનીય છે. અન્ય વિજયજી જૈન ગ્રંથમાળા તરફથી શ્રીવિજયધર્મ સરિ વકતાઓનાં વિવેચન થયા બાદ કાટ અને માનપત્ર જૈન સાહિત્ય સુવર્ણ ચંદ્રક અર્પણ કરવાને સમારંભ પ્રમુખ સાહેબનાં હાથે અર્પણ કરવામાં આવ્યા હતા. અની શ્રી શામળદાસ કેલેજના પ્રીન્સીપાલ શ્રી પ્રતાપરાય મંદીની અધ્યક્ષતામાં થયું હતું. શ્રી.
આભાર મેતીચંદભાઈની જેને સમાજની તેમજ સાહિત્યની સેવા અંગેના ભાષણો વિવિધ વકતાઓએ કર્યા શેઠ દેલતરામ જૈની નેહર(બીકાનેર)વાલા બાદ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયની ઉપયોગિતા તરફથી શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશને સહાય માટે રૂ. તેમજ અનેક જૈન યુવકોને પિતાના અભ્યાસમાં ૨૦-૮-૦ મળ્યા છે, જેને સહર્ષ સ્વીકાર કરીએ સગવડતા ઉપરાંત અમદાવાદ અને પુના જેવા સ્થ- છીએ. અને વગર પ્રયાસે મળેલ સહાય માટે ળામાં પણ વિદ્યાલયની શાખાએ ખેલીને શ્રી તેમને સભા આભાર માને છે. મોતીચંદ ભાઈએ જૈન કેમની અગત્યની સેવા બજાવી વિક પ્રવચન થયા બાદ પ્રમુખશ્રીએ સુવર્ણચંદ્રક શ્રી મોતીચંદભાઈને એનાયત કર્યો હતે.
આ સભાના સાહિત્ય પ્રકાશન અને (૨) તા. ૧૫-૧૨-૪૯નાં રોજ શ્રી ભાવનગર
સેવા માટે અભિપ્રાય. શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન સંઘ તરફથી સમવસરણનાં
અમદાવાદ તા. ૨૪-૧૨-૪૯. વડે વિશાળ શમીયાનામાં શ્રીયુત મોતીચંદભાઈને
સુશ્રાવક દેવગુરૂ ભકિતકારક સાહિત્યપ્રિય તેમની જોન કેમની સેવાઓ માટે ચાંદીના કાસ્કેટમાં
શ્રીયુત વલ્લભદાસભાઈ પાગ્ય. માનપત્ર એનાયત કરવાને મેલાવડ સૌરાષ્ટ્ર હાઈકોર્ટનાં ચીફ જસ્ટીસ શ્રી હરિસિદ્ધભાઈ દીવેટીયાની
લી. મુનિ મહારાજ શ્રી દનવિજયજી અધ્યક્ષતામાં યોજવામાં આવ્યું હતું. તે વખતે, આદિ ત્રિપુટીને ધર્મલાભ. શ્રી જૈન સંઘના આગેવાન ગૃહ ઉપરાંત સરકારી સભાની સાહિત્ય સેવા અપૂર્વ છે. તમે ખૂબ જ અમલદારો અને વિવિધ કેળવણીની સંસ્થાનાં પ્રયત્ન કરી આ વૃદ્ધાવસ્થામાં નવા નવા ગ્રંથા અને આગેવાનોએ પણ હાજરી આપી હતી. શ્રી ભાષાંતર બહાર પાડી છેતે ઉત્તમ છે. તેમાં વળી દીવેટીયા સાહેબે પિતાને અનુભવે રજૂ કરતાં સાંભલું તમે સીતેર પૂરા કર્યા. ખરી રીતે તો જણાવ્યું હતું કે જૈન ધર્મ પ્રાચીન છે, વગેરે સીત્તેર કાંઈ વધુ નથી પરંતુ આ અવસ્થાએ યુવાનની બાબતે પર વિવેચન કરી શ્રી મેતીચંદ ભાઈએ જેમ ઉસાથી કામ કરી તમે સભાને જે વેગ અને જે સાહિત્યની અને જે કામની અને સાથેસાથે ઉતસાહ આપી રહ્યા છે તે માટે અભિનંદનને પાત્ર છે.

Page #26

વર્તમાન-સમાચાર
૧૧૫
શ્રી પાટણની વિરાટ સભામાં સાહિત્યપ્રેમી મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજનું પ્રવચન “ગરીબ-દુઃખીઓની સેવા ઇશ્વરપ્રાપ્તિને આપણને જે વસ્તુ જોઈએ છીએ તે આપણે સાચો માર્ગ છે –
પિસાથી પેદા કરવા માંગીએ છીએ. આત્મભોગ તા. ૫-૧૨-૪૯ નાં રોજ શ્રી પાટણ મુકામે
આપવાની આપણુમાં તાકાત નથી. ભારતમાં થઈ
ગયેલા વિદ્વાનો અને મહર્ષિ કાંઈ પૈસાથી પાકમાં શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય જૈન સભાનાં આશ્રયે મળેલ
નથી. આ યુગમાં કેવળ પૈસાથી કાંઈ બની શકતું વિરાટ સભામાં સાહિત્યપ્રેમી મુનિરાજ શ્રી પુણ્ય
નથી, પણ આત્મભોગથી જ બની શકે છે. પ્રાચીન વિજયજી મહારાજે ઉપરનાં મનનીય શબ્દ શ્રોતા
રાજવીઓનાં ચરિત્રો ઉજવળ હતાં. આજના તેમનાં ઓ સમક્ષ બોલતાં જણાવ્યું હતું કે અત્યાર સુધીમાં આટલા બધા વિદ્વાનો અને આચાર્યોએ
ચરિત્ર આપણને વિચાર કરતા કરી મૂકે છે. આપણને આ વિષય ઉપર પૂરતો ઉપદેશ આપ્યો આજે સો પોતે પિતાની સંસ્કૃતિમાંથી ખસીને હેવા છતાં હજુ જીવનવિકાસનો પ્રશ્ન સામે ઊભેલે ગમે તે સંસ્કૃતિમાં આવી પડે છે. પ્રાચીન વખતમાં
જ છે. આજે અવિરત કાતિને આરે આવીને બ્રાહ્મણે મહર્ષિએ ન્યાય અને શિક્ષા કરતા હતા આખું વિશ્વ આપણી સામે આવીને ઊભું છે. ચારે વર્ણમાં તેઓ ઉચ્ચ ગણાતા હતા. પણ તેમનાસાંપ્રદાયિક, ધાર્મિક અને રાજકીય વિચારો આપ- માંથી નૈતિકપણું ચાલ્યા જતાં તેના ઉપર ક્ષત્રિશુને કચડી રહ્યા છે. છતાં હજુ આપણે બધાય ત્યારે યેનું વર્ચસ્વ જામ્યું, રાજાએ પિતાને ધર્મ ભૂલ્યા, વ્યાપાર સંસારમાં પડ્યા છીએ. આપણું જ્ઞાન અતિ મોજશોખી બન્યાં અને તેઓનાં ઉપર ધનવાનું છીછરું છે. ભારતમાં અસંખ્ય પ્રમાણમાં સાહિત્ય વર્ચસ જાગ્યું. ધનવાના( વૈશ્ય )માં સત્તા અને લખાયેલું હોવા છતાં તે બહુ જ ઓછું છે. સાહિત્ય- લેવા એટલા વધ્યા કે તેઓના ઉપર આજે શોનું ક્ષેત્રમાં આપણે કેટલા બધા પછાત છીયે? વર્ચસ્વ જામવા લાગ્યું છે. આજે દુનિયામાં શોની
, સંસ્કૃતી જીવતી રહે છે. લેભવૃત્તિ સિવાય બીજી સામાજિક, ધાર્મિક અને રાજકીય વિષમતાઓ
કષ્ટ વૃત્તિ કામ કરતી નથી. આજે રાજાએ આપણા આપણી વચ્ચે ઊભેલી છે. તે ટાળવા માટે આપણે
દેખતાં ભુંસાઈ રહ્યા છે, કારણ તેઓની ભક્તિ જ્ઞાન, સાહિત્ય તરફ રસ પેદા કરે જોઈએ. પ્રાચીન
છે. વૈશ્યને પિતાની સંસ્કૃતિ નહિં સાચવે તે વખતમાં અનેક ધર્મો અને સંપ્રદાયે હોવા છતાં
તેઓ ટૂંક વખતમાં જ ભુંસાઈ જશે. અને આપણું તેઓ એક બીજા સાથે હળીમળી રહી શકતા હતા,
નૈતિક જીવન સુધારવાની ખાસ જરૂર છે. તે સિવાય એક બીજને પચાવી શકતા હતા. આજે એથી
આપણને મળેલી સ્વતંત્રતા-આઝાદીનો ખરો લાભ વિપરીત દશા છે. પ્રજા જીવનમાં તે સંસ્કાર અને
આ૫ણુને મળવાનું નથી. કર્તવ્યપરાયણતા નહિં હોય, પ્રા અને રાજા વચ્ચેને સહકાર નહિ હોય તે સરકાર ગમે તેટલા પ્રાચીન સાહિત્ય આપણું જીવન સંસ્કૃતિ વિકકાયદા કરશે તે સર્વ નિફળ જવાના. આપણી સામે સાવવા માટે ખાસ જરૂરી છે. જે પ્રજાને પિતાના જ્યારે જ્યારે ધાર્મિક, રાજદ્વારી કે સાંપ્રદાયિક જીવનને વિકાસ સાધવે છે તેને જે પ્રાચીન સંસ્કૃતિનું પ્રો આવીને ખડા થાય છે ત્યારે ત્યારે આપણે જાન નહી હોય તે તે કાંઈ પણ મેળવી શકે નહિં. ખળભળી ઊઠીએ છીએ પણ કોઈ ચોક્કસ નિર્ણય આપણી સંતતિને ચારિત્રવાન અને સંસ્કારી બનાવવા લઈ શકતા નથી. આ એક મહાન ગુણી છે. પ્રયત્ન કરે જઈએ. નિર્ણય કરવાની તાકાત આપણામાં નથી.

Page #27

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શાસનસમ્રાટ શ્રી વિજ્યનેમિસૂરીશ્વરજી મહારાજશ્રીના સ્વર્ગારોહણ નિમિત્તે
જામનગરમાં થયેલાં ધાર્મિક કાર્યો. શાસનસમ્રાટ ભારતની ભવ્ય વિભૂતિ જગદગુરુ તેમૂતિ, અનેક રાજા-મહારાજાઓના પ્રતિબોધક, મહાન જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરીશ્વરજી મહા. અનેક વિદ્વાનોના ઉત્પાદક, પિષક આર્યસંસ્કૃતિના રાજશ્રીજીના સ્વર્ગવાસના સમાચાર જામનગર ખાતે પ્રચારક, ન્યાય વ્યાકરણ સાહિત્ય તેમજ ટુદર્શનના પહાંચતાં, તેઓશ્રીજીના પટ્ટાલંકાર પૂજય આચાર્ય દેવ જ્ઞાતા, આગમન પારગામી, મહાપ્રતાપી પુરુષ હતા. શ્રી વિજયભાવયસૂરીશ્વરજી મ. સા., તથા તેમના આજે તેઓશ્રીના જવાથી જેન જૈનેતર જગતને વિદ્વાન શિષ્ય પૂજ્ય મુનિરાજ શ્રી દક્ષવિજયજી મ. એક ન પૂરી શકાય એવી મહાન બેટ આવી પડી છે. શ્રી તથા પ્રશિષ્ય વિદ્વાન મુનિવર્ય શ્રી સુશીલવિજયજી પ્રાંત શાંતિસ્નાત્ર ને અઠ્ઠાઈઓચ્છવ કરવાનો નિર્ણય મ. આદિ મુનિમંડળ સમેત સંઘને સખત આઘાત થતાં સારો ફાળે થયે હતા. અને વિશાશ્રીમાળી લાગવા સાથે અપાર દુઃખ થયું હતું, નૂતન વર્ષારંભની જ્ઞાતિના શેઠશ્રી પ્રજારામભાઇએ પિતાના તરફથી પ્રભાતે ચતુર્વિધ શ્રી સંધ સમક્ષ દેવવંદન કર્યું હતું. વ. સૂરીશ્વરજીના સ્વર્ગવાસ નિમિત્તે શેઠને દેરે કાયમી અને પૂ. મુ. શ્રી દક્ષવિજયજી મ. શ્રીએ દર્દભર્યા આંગી માટે રકમ મૂકવાનું તથા પાંચ વર્ષ સુધી હદયે સ્વ. સુરીશ્વરજીના જીવનને ટૂંક પરિચય, દર બેસતે મહિને સ્નાત્ર ભણાવવાનું જાહેર કર્યું હતું. સમાજ ઉપરના અપાર ને અવિસ્મરણીય ઉપકારનું શાંતિસ્નાત્ર. ૧૧ જિનબિંબોની પ્રતિષ્ઠા, દિસૂચન કરવી, શ્રી સંઘને અઠ્ઠાઈઓચ્છવ અને મળનાયકછ સહિત ૪૦ મોટા પટ્ટના અભિશાંતિસ્નાત્ર કરવાની પ્રેરણા કરી હતી.
પેકે, સમવસરણની ભવ્ય રચના ને જીવબાદ કાર્તિક સુદ પાંચમે એટલે કે જ્ઞાનપંચમીના દયાને ફાળે. જ દેવબાગને વિશાળ ચેકમાં રવ. સૂરીશ્વરજીના શેઠ રાયસી શાહે બંધાવેલા શ્રી શાંતિનાથજીના સ્વર્ગારોહણ અંગે વિરાટ શોકસભા અત્રે પૂજયપાદ દેરાસરમાં ઓચછવ મંડાણે હતો, વિજય મુદ્દત આચાર્ય શ્રી વિજયલાવણ્યસૂરીશ્વરજી મ. શ્રીની ભસ્થાપના થઈ હતી. દરરોજ વિવિધ પ્રકારની પૂજ, નિશ્રામાં ભરવામાં આવી હતી. શરૂઆતમાં પૂ. અઢાર અભિષેકની ક્રિયાઓ, નવમહાદિ પૂજન અને આચાર્યશ્રીજીના મંગળાચરણ બાદ બાળાઓએ છેવટ ૪૦ અભિષેકની ક્રિયા, જિનપ્રતિમાની પ્રતિષ્ઠા દેવગર્વષ્ટકઠારા સ્વ. સૂરીશ્વરજીની સ્તુતિ કરી હતી. અને છેવટે માગશર શદ ૨ ના રોજ શાંતિસ્નાત્ર ત્યારબાદ માજી મેજીસ્ટ્રેટ સાંકળચંદભાઈ, વકીલ ઉત્સાહપૂર્વક ભણાવવામાં આવ્યું હતું. જમનાદાસભાઈ, માધવજીભાઈ, ખુશાલભાઈ તથા અચ્છાબાબા પ્રમુખ વક્તાઓએ સ્વ. સૂરીશ્વરજીના
પૂ. આ. દેવ શ્રી વિજયલાવણ્યસરીશ્વરજી મ. વિશિષ્ટ જીવનની વિશિષ્ટતાઓને વિવિધ રીતે યાદ કરી આદિ ઠાણું માગશર વદ એકમે અહિંથી વિહાર કરીને સાથુનયને શ્રદ્ધાંજલી સમપી હતી. બાદ પૃ કરી કદંબગિંર તરફ પધારશે. મુનિરાજ શ્રી દક્ષવિજયજી મહારાજશ્રીએ ગદ્દગદ્દ કંઠે સ્વ. સૂરીશ્વરજીને પિતાના ઉપર મહાન ઉપકાર,
વિહાર જગત ઉપર કરેલા મહાન ઉપકારે, જિંદગીના પૂ. પા. શ્રી યુગવીર આચાર્યશ્રી વિજયવલભજોખમે પણ કરેલા તીર્થોના ઉદ્ધાર, જેન જગતને સૂરિજી મહારાજ પિતાની શિષ્યકશિષ્યાદિ મુનિમંડળી સમપેલા સ્વ. સુરીશ્વરજી બુદ્ધિનિધાન, અખંડ બ્રહ્મ સહિત સાદડીથી કા. ૧. એકમે વિહાર કરી શ્રી

Page #28

વર્ત માન-સમાચાર
રાણુકપુર તીથની યાત્રાર્થે પધાર્યા હતા. ત્યાંથી સાદડી પધારી કા. ૧. અે વિહાર કરી મુંડારા, માદમે લારા, લુાવા પધાર્યા. બારસે સવાડી થઇ ચાદશે વિજાપુર પધાર્યા.
દરેક ગામના શ્રી સંધો. આચાર્યશ્રીજીનું અપૂ સ્વાગત કર્યું હતું. સક્રાન્તી લુણાવામાં કરવામાં આવેલ. રચયાત્રાના વરધેડા સમારેાહુથી કાઢવામાં આવેલ હતા. ભવ્ય સ્વાગત કરવામાં આવ્યું. સાજેશ શુભ મુહૂર્તમાં વિજાપુરના દહેરાસરમાં અને શ્રી રાતા મહાવીરજી એમ બંને સ્થળાએ કુંભસ્થાપના કરવામાં આવેલ હતી. ત્યાં આચાર્ય શ્રીજીએ પાતાના
શુભ હસ્તે વાસક્ષેપ કર્યાં અને રાતા. મહાવીરજીને વાસક્ષેપ પન્યાસ∞ સમુદ્રવિજયજી અને પન્યાસ પૂર્ણાનવિજયજીએ કર્યા હતા. આજથી અંજનશલાકા અને પ્રતિષ્ઠાના વિધિવિધાન શરૂ થયાં.
નવગ્રહપૂજનાદિ વિધિવિધાન કરાવવામાં આવ્યાં અને પંચકલ્યાણુ વગેરેના વરધોડા સમારોહયો કાઢવામાં આવ્યા.
૧૧૭
દાનમસજી, પુખરાજજી, મેક્રનલાલજીના તરફથી ધામધૂમપૂર્વક ચઢાવવામાં આવ્યેા હતેા.
દશમે ગામ બહાર વટવક્ષ નીચે હુન્દરાની મેદની અને તેઓશ્રીના સગાસબંધીઓ વચ્ચે આ ત્રણે ભાગ્યવાનાને આચાર્ય શ્રીજીએ ભાગવતી દીક્ષા પ્રદાન
કરી મુનિ શ્રી ન્યાયવિજય, પ્રીતિવિજય અને હેમવિજયજીના નામેાથી જાહેર કર્યાં અને પન્યાસ સમુદ્રવિજયજી, આચાર્ય શ્રી વિજયવિજ્ઞાસરિજી, પન્યાસ પૂર્ણાનંદવિષયજીના શિષ્યો તરિકે પ્રસિદ્ધ કર્યા પછી ધામધૂમ સહિત શહેરમાં પધાર્યા.
ખીજાપુરના શ્રીસંધે અજબ ઉત્સાક્ર તૈયા ઉદારતાપૂર્વક બંને મરુંાસત કર્યાં.
મ. સુ. બારસે આચાર્યશ્રી આબૂ તરફ્ વિહાર કરવાના હતા, પરંતુ વિજાપુર । ઠાÀાર સાહેબ દેવીસિહજી આદિની આગ્રહભરી વિનંતીને માન આપી તેરસે વાજતેગાજતે રાવળા( રાજમહેલ )માં પધારી જાહેર વ્યાખ્યાન આપ્યું હતું.
પછી ઠાકાર સાહેબે આચાર્યશ્રીજીને ચાદર, કામળી. વહેરાવી, વાસક્ષેપ લઇ આચા શ્રીજીને ધર્માંશુરુ તરીકે સ્વીકાર્યાં.
દિવસના ત્રણ વાગે આચાર્યશ્રીજી આદિએ શ્રી
માગશર સુદિ ૬ ઠે વિજાપુરના શ્રી મહાવીર સ્વામીજી અને ચાંદી વગેરેની ભવ્ય પ્રતિમાઓની સેએકની અ ંજનશલાકા આચાર્યજીના વરદ હસ્તે શ્રી રાતા મહાવીરજીનાદ હેરાસરમાં પ્રતિષ્ઠિત પ્રતિમા આદિની તેમજ ન્યાયાંભનિધિ જૈનાચાય ૧૦૦૮ શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરીધર ( આત્મારામજી) મહારાજની પ્રતિકૃતિન આચાર્યશ્રીના શુભ હસ્તે તે જ દિવસે પ્રતિષ્ઠા થઈ માગશર સુદ દશમે વિઘ્નપુરના દહેરા-સિદ્ધાચલજી તરફ વિહાર કર્યાં. લગભગ ઢેઢેક માઇલ સરમાં શ્રી સ’ભવનાથજી અને શ્રી ચંદ્રપ્રભુજીની પધાર્યાં હશે ત્યાં એક મેટર આવી એમાંથી ગાઢઆચાર્ય શ્રીજીના વરદ હરતથી અને રાતા મહાવીરજીની વાડના શેઠ મુળચંદજી રાઠે. આદિ આગેવાના ઊતરી ભોંયરામાં શ્રો મહાવીરસ્વામીજીની પ્રતિમા બિરાજમાન પૂ. પા. શ્રી આચાર્ય શ્રીજીના ચરણકમલા પકડી કરવામાં આવી, વાસક્ષેપ ૫. શ્રી સમુદ્રવિજયજી વિનતી કરી ક્રે–સાહેબજી અમેએ અખિલ ભારતમહારાજે કર્યાં હતા. વ જૈન કારન્સ ભરવાનું નક્કી કર્યું છે. આપ ત્યાં પધારો. ઇત્યાદિ દયાલુ ગુદેવે એએની શ્રીયુત રતનચંદજી, શ્રીચંદજી અને શિવ-વિનંતી સ્વીકારી પષ મીના મેળા ઉપર વરકાણા ચદજીના દીક્ષાના વરઘેડા રતાચજીના એ
નવમીએ સાદડી, લાઠારા અને ખેડા ત્રણુ ગામેાના
પધારવા વિહાર લાન્ચેા,
આચાર્ય શ્રીજીના સદુપદેશથી કા. વ. ૧૪ થી મ. સુદિ ૧૦ સુધી પેાતાના તાબાના ગામામાં જીવદયા પળાવી હતી. ( જીવડું સા બંધ કરાવી હતી ) અને દર વર્ષે મ. સુ. ૬ અને દશમીએ જીવદયા પળાવવા જાહેર કર્યું હતું.

Page #29

૧૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
મારવાડમાં જાગૃતિ.
કરી શ્રી પવિત્ર શત્રુંજય તીર્થની યાત્રા કરવા માટે પૂ. પા. શ્રી આચાર્ય શ્રી વિજયવલભસૂરિ સતત વિહાર કરે શરૂ કર્યો, સૌરાષ્ટ્રની જૈન મહારાજ આદિ સપરિવાર ગેડવાડના આગેવાની પ્રજા કૃપાળુ આચાર્યશ્રીના દર્શન, ઉપદેશ માટેની અત્યાગ્રહભરી વિનંતીથી બ. વ. નવમીએ શ્રી આનંદપૂર્વક આકાંક્ષા સેવતી હતી, પરંતુ ભાવિભાવ વરકાણુતીર્થે પધાર્યા. પંજાબ, મારવાડ, આદિ બળવાન હોવાથી વરકાણુ મુકામે મારવાડના જૈન દેશ-દેશાવરના ભાવક્રએ સુંદર વાગત કર્યું. બધુઓની શ્રી જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક જૈન
પષ દશમીએ શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનનું જન્મ કોન્ફરન્સને પિતાને આંગણે બોલાવી સચેતન કરવાની કલ્યાણક આચાર્યશ્રીજીની અધ્યક્ષતામાં ધામધૂમથી ઈચ્છા થતાં, આચાર્ય મહારાજને ઘણું જ આગ્રહપૂર્વક ઉજવ્યું. ભજનો, ભાષણ આદિ થયા અને પૂજા, વિનંતિ કરી ફાલના કેન્ફરન્સના અધિવેશન ઉપર વડે આદિ કાર્યો થયાં. આજે સંકાની હોવાથી સ્થિરતા કરવા, તેને આશિર્વાદપૂર્વક સચેતન કરવા આચાર્યશ્રીજીએ માંગલિક સ્તોત્ર શ્રવણ કરાવી પિય આચાર્ય મહારાજે જરૂરીયાત સ્વીકારી અને આ સંક્રાન્તીનું નામ સંભળાવ્યું. પ્રતિવર્ષે અત્રે પપ કાર્ય પણ સકલ જૈન સમાજ માટે અતિ મહત્વનું દશમીને મેળે ભરાય છે. જે જૈનેતર હજારાની હોવાથી તેઓ સાહેબને શુભ અને કોન્ફરન્સનું સંખ્યામાં શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુના દર્શનનો લાભ લે છે ૧૩ મું અધિવેશન તા. ૨-૨-૫૦ ના રોજ ભરવાનું આ વર્ષે પણ ખૂબ ઠાઠથી મેળો ભરાયો હતો. નકી થયું છે, તે વખતે આચાર્ય દેવને આશિર્વાદ ગડવાડના આગેવાને એ પિ સુદિ પુનમ અને અને શુભ પ્રયત્ન, અને હાજરી પડે જેને કોન્ફરન્સનું
આ અધિવેશન સફળ થશે. તે સચેત થઈ શાસનપ્રતિપદા શ્રી ગોડવાડ પ્રાતીય ઓસવાલ સંમેલન વરકાણું તીર્થ પર ભરવાનું નક્કી કર્યું છે અને
પ્રભાવક બને એમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરીયે છીયે.
મા અખિલ ભારતવર્ષીય જૈન શ્વેતામ્બર કોન્ફરન્સ
( સભા.) મહા સુદિમાં ફાલના મુકામે ભરવાનું નિશ્રિત કર્યું છે.
સાભાર-સ્વીકાર. મ. વ. તેરસે મુંબઇના આગેવાન શેઠિયાઓનું
નીચેનાં પુસ્તકો સમાન ભેટ મળ્યો છે. તે ડેપ્યુટેશન આવતું ચોમાસું મુંબઈ કરવા અને બી)
આભાર સાથે સ્વીકારીએ છીએ. આંખનું એ પરે શન મુંબઈ જ કરાવવા આચાર્યશ્રીને
૧. શ્રી ક્ષિા રાત્રમ્ -(પ્રતાકારે) આચાર્ય વિનંતી કરવા આવ્યું. અને આચાર્ય શ્રી જી આદિને
શ્રી વિજયભક્તિસૂરિજી તરફથી. આગ્રહભરી વિનંતી કરી, પરંતુ લાંબો રસ્તો હોવાથી જે બને તે ખરૂ'જેવી ક્ષેત્રસ્પર્શન.
૨. સિરિ લૂકમ ચરિતં:-(પ્રાકૃત) શ્રી મહા સુદિ સુધી આચાર્યશ્રીજીનું ગોડવાડ પ્રાન્તમાં
વૃદ્ધિ-નેમિ-અમૃત ગ્રંથમાળા ગ્રંથક ૧૬ પ્રકાશક
તરફથી. વિચરવાનું થાશે. આગેવાને પિતાના ગામમાં પધારવા આગ્રહભરી વિનંતી કરી રહ્યા છે.
૩. શ્રી પન્ના સંદë -(સાર્થ) પ્રકાશક શેઠ
ઝવેરચંદ રામાજી. નવસારી. મહાન વિભૂતિ પરમ ઉપકાર આચાર્ય મહારાજ ૪. હરિહમ પુપમાળા સ્તવનાદિ સંપ્રહ -પ્રકાશક શ્રી વિજયવરલભસૂરીશ્વરજી મહારાજ સપરિવાર ઉપ- સંધવી મુળજીભાઈ ઝવેરચંદ પાલીતાણું. કાર કરતાં કરતાં સાદરીયા વિહાર કરી બીજાપુર- ઉપરનાં . ૩ પં. ૪ માં પુસ્તકે મહેતા મારવાડમાં પ્રતિષ્ઠા અંજનશલાકા વગેરે માંગલિક કાર્યો નાગરદાસ પ્રાગજીભાઈ મારફતે ભેટ મળ્યા છે,

Page #30

આગલા અકામાં જણાવ્યા પ્રમાણે ત્રણ વર્ષોમાં અમારા માનવંતા સભ્યાને મળેલા અનુપમ પ્રથાની ભેટના લાભ,
અમાને પુછવામાં આવે છે કે ઃ—
શ્રી સ'ધપતિ ચરિત્ર, શ્રી મહાવીર ભગવાનના યુગની મહાદેવી, શ્રી વસુદૈવ હિંડી બાષાંતર, શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર અને શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ ચરિત્ર જેવા ગ્રંથા સ'. ૨૦૦૩– ૨૦૦૪-૨૦૦૫ એ ત્રણ વર્ષામાં રૂા. ૪૫) ના ભેટ આપવામાં આવ્યા છે અનેક પ્રશ'સાના પત્ર!
સભાને મળ્યા છે. વળી :—
આ સભામાં નવા સભાસદાની વૃદ્ધિ કેમ થતી જાય છે ? સ્થિતિ સંપન્ન જૈન બંધુએ અને હેનએ જાણવા જેવું—
આ સભાના પ્રમાણિક વહીવટ, દર વર્ષે રિપોર્ટ સરવૈયુ' વગેરેનું પ્રકાશન, સહર જામીનગીરીમાં નાણાનું રાકાણ અને ગયા અંકામાં જણાવ્યા પ્રમાણે ગયા ત્રણ વર્ષોમાં રૂા. ૪૫) ના પુસ્તક! ( જે આત્મકલ્યાણના ઇચ્છુકને તે રીતે, આર્થિક લાભની દષ્ટિવાળાને તે રીતે ) અને દર વર્ષે પેટૂન, તથા લાઇફ મેમ્બરાને પૂર્વાચાય' મહારાજકૃત મહાપુરૂષો અને સ્ત્રી રત્નાના સચિત્ર સુદર માકક મ્હોટા ગ્રંથાના ભેટના લાભ પુષ્કળ રીતે જ આ સભા ઉદારતાથી આપે છે. તેજ રીતે આ સવત ૨૦૦૬ની સાલમાં નીચે લખેલા ચાર ગ્રંથે। ૧ શ્રી દમયતી ચરિત્રસચિત્ર, ૨ જ્ઞાનપ્રદીપ ભાગ ખીજો, ૩ આદશ જૈન સ્રીરત્ના ભાગ ખીજો અને ૪ જૈનમતનુ સક્ષિપ્ત સ્વરૂપ પણ મનન કરવા જેવુ એ ચાર ગ્રંથા નવા થનાર લાક્ મેમ્બરને પણુ ભેટ આપવાના છે. (બાઇડીંગ થાય છે. જૈન હેનેા બધુએ ગુરૂ અને સાહિત્ય-જ્ઞાનભક્તિને પણ સાથે જ લાભ લાઇફ મેમ્બર થઇ લેવાના છે. ) વાંચે તે ગ્રંથેાની નીચે મુજબ જાહેર ખબર—
૧ મહાસતી શ્રી દમયંતી ચરિત્ર.
શ્રી માણિકચદેવસૂરિ વિરચિત મૂળ ઉપરથી અનુવાદ.
સચિત્ર.
પૂર્વના પૂણ્યયાગ અને શીલનું માહત્મ્ય સતી શ્રીદમયંતીમાં અસાધારણ હતુ, તેના શુદ્ધ અને સરલ ભાષામાં અનુવાદ કરાવી અમારા તરફથી પ્રકાશનનું કાર્ય શરૂ કરેલ છે. આ અનુપમ રચનામાં મહાસતી દમયંતીના અસાધારણ શીલ મહાત્મ્યના પ્રભાવવર્ડના ચમત્કારિક અનેક પ્રસ ંગે, વર્ષોંના આવેલ છે, સાથે નળરાજા પ્રત્યે અપૂર્વ પતિભકિત, સતી દમયંતી સાસરે સીધાવતાં માબાપે આપેલી સોનેરી શિખામણેા, જુગારથી થતી ખાનાખરાબી, ધૃત જનની ધૃતતા, પ્રતિજ્ઞાપાલન, તે વખતની રાજ્યનાતિ, સતી દમયંતીએ વન નિવાસના વખતે, આવતા સુખ દુઃખા વખતે ધીરજ, શાંતિ અને તે વખતે કેટલાયે મનુષ્યોને ધમ' પમાડેલ છે તેની ભાવભરીત નોંધ, તેમજ પુણ્યશ્ર્લાક નળરાજાના પૂર્વના અસાધારણ મ્હોટા પુણ્યભધના યાગે તેજ ભવમાં તેમના માહાત્મ્ય, મહિમા, તેમના નામ રમરજીથી મનુષ્યાને થતા લાભો વગેરેનું અદ્ભુત પઠન પાઠન કરવા જેવુ' વર્ણન આચાર્ય મહારાજે આ ગ્રંથમાં આપ્યુ છે. બીજી અંતર્ગત સુખાધક કથાઓ પણ આપવામાં આવેલી છે. ફામ ૩૯ પાના ૩૧૨ સુંદર અક્ષરા, સુ'દર ખાઇડીંગ કવર ડ્રેકેટ સહિત કિંમત રૂા. ૭-૮-૦ પોસ્ટે જ જુદું,

Page #31
Reg. No. B. 314 2 જ્ઞાનપ્રદીપ ભાગ બીજો લેખક-આચાર્ય શ્રી વિજયકસ્તૂરસૂરિ મહારાજ, જ્ઞાનના પરિપાકરૂપે ધામિક, નૈતિક અને સામાજિક વિષયે, લેખે કે જે સંસારમાં અટવાયેલા મનુષ્યને સાચી માનવતાના રાહ બતાવનાર, આબાલવૃદ્ધ સર્વ જન સમૂહને હૃદયસ્પર્શ થતાં મનનપૂર્વક પઠનપાઠન કરનારને મેધપ્રદ અને સાથે અામિક આનંદ થવા સાથે મનુષ્ય જન્મની કેમ સફલતા થાય તેવી રીતે સાચી સુગંધી પુષ્પમાળારૂપે ગુરુથી સાદી, સરલ, રોચકભાષામાં તૈયાર કરવામાં આવેલ છે. સાતમા વર્ષ ઉપર આ ગ્રંથના પ્રથમ ભાગનુ ( એક હજાર કૅપીન') પ્રકાશન થતાં જૈન જૈનેતર મનુષ્યને ઉદારતાપૂર્વક એકેએક ક્રેપી ભેટ આ ખવામાં આવેલી હતી, તેની જ ફરી વખત એટલી બધી પ્રશંસા સાથે માંગણી થતાં તેની બીજી આવૃત્તિ ( એક હજાર કેપી )નું પ્રકાશન કરવામાં આવેલ તેને પણ ઉપરોક્ત રીતે ઉપયોગ કરવામાં આવેલ હતા. આ બીજા ભાગમાં તેજ વિદ્વાન આચાર્યની કૃતિના નવા 37 વિવિધ વિષયોના સમૂહે છે, તેની કિ’મત રૂા. 4) છે. વિશેષ લખવા કરતાં પ્રકાશન થતાં વાંચીને લાભ લેવા નમ્ર સૂચના છે. ( બાઈડીંગ થાય છે. ) 3 આદશ જૈન સ્ત્રીરત્ન ભાગ બીજો.. જનસમૂહનું ક૯યાણ કરનારા મહાન પૂર્વાચાર્ય મહારાજાઓ રચિત કથાનુયોગ (કથા સાહિત્ય)માંથી જુદી જુદી આદી” ( જૈન સ્ત્રીરત્ના ) શીલવતી વગેરે પવિત્ર આઠ રમણીઓનું સુંદર, રસિક, બહેને માટે આદરણીય, અનુકરણીય, આદર્શ સ્ત્રી –ગૃહિણી અને પવિત્ર સ્ત્રીરત્નો થવા માટે આ સતી ચરિત્રા આલંબનરૂ૫ છે. દરેક સતી ચરિત્રાનું પઠનપાઠન કરતાં અને કવિધ આદર્શો અનુ૫મરીતે જોવાય છે. વિશેષ લખવા કરતાં વાંચકને મનનપૂર્વક વાંચવા નમ્ર સુચના છે. સુ દર ટાઈપ અને સારા કાગળ ઉપર સરલ ગુજરાતી ભાષામાં મજબુત અને આકર્ષક બાઈડીંગથી તૈયાર કરવામાં આવેલ છે. કિ મત રૂા. 2-0-0 પાસ્ટેજ જુદુ'. (બને ગ્રંથના ફોમ 37 પાના પર શુમારે ) 4 જૈન મતનું સ્વરૂપ, લેખક-સદગત ન્યાયાભાનિધિ શ્રી વિજયા દસૂરીશ્વરજી મહારાજ, ( સરલ હિંદી ભાષા માં ) શ્રી વિજયાનંદસૂરિ વર્ગારોહણ અધ શતાબ્ધિ પ્રકાશન ( ન', 2 અને શ્રી લબ્ધિસૂરીશ્વર રેત ગ્રંથમાળા નાં. 25 ) - આ ગ્રંથના લેખક મહાનવિભૂતિની છે. આ ગ્રંથમાં સ‘ક્ષિપ્તમાં નવતરવા, પડદશન, કમેનુ' સ્વરૂ 5, સાધુ ગૃહસ્થાના ધર્મોત્રત સ્વરૂ 5, દિનકર્તા 5 વગેરેનું સ્વરૂપ આપવામાં આવેલ છે. જે પ્રાથમિક જ્ઞાન માટે ઉપયોગી પુસ્તીકા છે. તે છુ કે અમારા માનવતા લાઈફ મેમ્બરાને ભેટ આપવા આચાર્ય શ્રી | વિજયલધિસૂરિજી મહારાજે એકલી છે તે માટે આભાર માનવામાં આવે છે. આવતી ૨૦૦૭ની સાલ માટે લાઇફ મેમ્બરોને નવા પ્રથા નીચે લખેલાં સચિત્ર જે છપાય de છે તે ભેટ આપવામાં આવશે, | 1 શ્રી શ્રેયાંસનાથ પ્રભુ ચરિત્ર સચિત્ર 2 શ્રી દેવભદ્રાચાર્ય રચિત કી કથારસનદૈષ પ્રથમ ભાગ જેમાં ( સમ્યક્ત્વનું વિસ્તૃત સ્વરૂપ દરેક ખેલ ઉપર સુંદર કંથાએ સહિત. ) મુદ્દે : શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ : શ્રી મહાદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ : દાણાપીઠ-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only