Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः શ્રી
• [ ૯૩] [ ૯] = આકાશ
( દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રકટ થતું માસિકપત્ર. )
|| શાવિત્રીહિતવૃત્તમ્ |
कारुण्यान्न सुधारसोऽस्ति हृदयद्रोहान्न हालाहलं । वृत्तादस्ति न कल्पपादप इह क्रोधान्न दावानलः ॥ संतोषादपरोऽस्ति न प्रियसुहृल्लोभान्न चान्यो रिपु | युक्तायुक्तमिदं मया निगदितं यद्रोचते तत्यज ॥
૧ જૈન દન મહિમા કુળ
...
૨ પાપ પ્રતિઘાત–પ્રવચન ગુણુ બીજા
ધાન સૂત્ર.
૩. આત્મકલ્યાણની શિખામણુ.
૪ માણુસામાં રહેલું સ્વાનુભવપૂર્ણ ચૈતન્ય.
પુ॰ ૨૬ યુ.
વીર સ. ૨૪૫૫. માગ શિ. આત્મ સ. ૩૩.
પ્રકાશક શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર.
વિષયાનુક્રમણિકા,
૫ શ્રીમહાવીર વચન
૬ ધન સંબંધી કંઇક....
૧૧૩
૧૧૪
૧૧૮
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Reg. No. B. 431
૧૧૯
૧૨૦
૧૨૧
For Private And Personal Use Only
અંક ૫ મે.
૭ જૈન ધર્મ ...
૮ આદર્શ પત્ની.
૯ સ્ત્રીઓનુ શિક્ષણ, વાંચન કેવુ હાવું
જોઇએ ?
૧૦ વમાન સમાચાર,
૧૧ સ્વીકાર અને સમાલાચના.
૧૨ મૂળનું, જીતુ અને નવુ ૧૩ વિષય નિષેધ
મુદ્રકઃ—શા. ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇ. આનંદ પ્રી. પ્રેસ સ્ટેશન રોડ–ભાવનગર.
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ ૪ આના.
*. ૧૨૪
૧૨૮
...
...
૧૩૦
૧૩૨
૧૩૪ ૧૩૭
૧૩૮
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्री वसुदेव हिंडी ग्रंथ. ઉપરોકત પ્રાકૃત ભાષાનો ગ્રંથ તેમાં સહાય આપનાર બંધુઓની ઇચ્છાનુ સાર માત્ર જ્ઞાનભંડારી અને તે ભાષાના જાણનાર મુનિમહારાજાઓના ઉપચાગ માટે જ છપાય છે, ગ્રંથ એટલા માટે છે કે તેટલી પૂરતી સહાયના અભાવે તેના અમુક ભાગો કટકે કટકે તૈયાર થતાં જાય તેમ તેમ પ્રગટ કરી, તેની આવતી કિંમતમાંથી કમેક્રમે બીજા ભાગમાં પ્રક્ટ કરી આખા ગ્રંથ પ્રકટ થશે હાલમાં તેના પ્રથમ ભાગ પ્રકટ થવાની તૈયારી છે. આવા ઉચ્ચ પ્રતિનું અને પ્રાચીન સાહિત્ય સાથે પ્રકટ કર્તા આ સભાનું માત્ર મુબારક નામ જોડાય, તે પણ સભાનું અહોભાગ્ય અને જ્ઞાનભક્તિનું કાર્ય છે. જૈન સસ્તી વાંચનમાળાના ગ્રાહકોને :
અમારા ગ્રાહકોને ચાલુ સાલના પુસ્તકો માગશર માસમાં વી-પી–થી મો. કલવાનું અમાએ જણાવેલ. પરંતુ શ્રી અજારા પાશ્વનાથ ચરિત્રના પુસ્તકની વધુ ઈતિહાસીક હુકીકત મેળવવામાં ઢીલ થવાથી તે છપાય છે, જેથી પોષ માસની આખરીએ વી. પી. શરૂ થશે.
વધારામાં અમારા ગ્રાહકેને નીચેનો લાભ આપવાના છે.
જેમને જરૂર હાય હાય તેમણે મગાવી લેવો કૃપા કરવી, કારણ કે દરેકની ૪૦૦ નકલ ઘટાડેલ ભાવે ગ્રાહકોને આપવાની છે. ૧. ગુજરેશ્વર કુમારપાળ. સચિત્ર, મોટી સાઈઝ પૃષ્ઠ ૪૫. પાકું પુઠું. ઇતિહાસિક | રસીક દલદાર ગ્રંથ જેની કિંમત રૂા. ૪) છે તે રૂા. ૨-૪-૦ માં મલશે, ૨. વિમલમંત્રીના વિજય યાને ગુજરાતનું ગૌરવ માટી સાઈજ પૃષ્ઠ ૨૨૫ પાકુ
પુડું ઇતિહાસીક રસીક પુસ્તક જેની કિંમત રૂા. ૨) છે. તે રૂા. ૧-૪-૦ ૩. કચ્છ ગીરનારની મહાયાત્રા, પૃષ્ઠ ૩પ૦ પાર્ક રેશમી પુડું ૩૦ ચિત્ર સાથે જેની કિં. રૂા. ૨-૮-૦ છે તે રૂા. ૧-૧૨ ૦ માં મલશે.
ત્રણે પુસ્તક સાથે મંગાવનારને રૂા. ૫) માં અને છટક જણાવેલી ઘટાડેલી કિંમતે મલશે. પારટ રૂચ જુદુ'. સિવાય કોઈ પણ સંસ્થાનાં પુસ્તકો અમારી પાસેથી મળી શકશે.
- લખે જૈન સસ્તી વાંચનમાલા-રાધનપુરી બજાર–ભાવનગર, રૂબરૂ લેવા માટે—પાલીતાણા-જૈન સસ્તી વાંચનમાલા શાખા :ફીસ. અમદાવાદ-શેઠ હરીલાલ મુળચંદભાઈ. છે. રતનપોળ શેટની પે!!!,
જોઇએ છીએ. શ્રી વરકાણા જૈન વિદ્યાલય માટે એક વે જૈન, ઉપર લાયક, ઉચી કેળવણુ લીધેલી સંસ્થાઓના અનુભવી, સારીવર્તણુકવાળા માણસની સુપ્રીન્ટેન્ડેન્ટ તરીકેની જરૂર છે. પગાર લાયકાત મુજબ આપવામાં આવશે. લખાઃ-શ્રી પાર્શ્વનાથ જૈન વિદ્યાલય.
મુ. વકાણા, રાણીથઈ ( મારવાડ )
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
~~30000~99090oQs
ပြထဝထဝ၀ဝ၆၀၀၀၀၀၀၆ ၊ ၀၁၀၀၀၀၀၀၀၀၀
આમાનન્દ પ્રકાશ. အစားအစာတတတတတတတတ
છે યંજે થી . तेषां पारमेश्वरमतवर्तिनां जन्तूनां नास्त्येव शोको न विद्यते दैन्यं प्रलीनमौत्सुक्यं व्यपगतो रतिविकारः जुगुप्सनीया जुगुप्सा असम्भवी चित्तोद्वेगः अतिदूरवर्तिनी तृष्णा समूलकाषंकषितः सन्त्रासः किन्तर्हि तेषां मनसि वर्तते धीरता कृतास्पदा गम्भीरता अतिप्रवलमौदार्य निरतिशयोऽवष्टंभः ।
૩૫મિતિ મવપ્રપંજા થા. 9~~~~ ~ ~ ~~~3009 पुस्तक २६ मुं. वीर संवत् २४५५. मार्गशिर्ष, आत्म संवत् ३३.१ अंक ५ मो.
၁၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀
~~
જીના દર્શન મહિમાફી. (પદમ પ્રભુકી પૂજા શિવ સુખ દાનીરે—એ દેશી.) પ્રીતે શ્રી છનંદ પૂજા કરે ભવિ પ્રાણું રે. જીનેશ્વર પૂજે ભાવે, ગીત ગુણ ગાવે ધ્યાવે, શિવ વધુ વરે હરે ભવ દુઃખ ખારે
પ્રીતે. ૧ ફળ એક ઉપવાસ, ભવિજન લહે ખાસ; જન ગૃહે જાવા તણે ઈચ્છા મન આણુરે– પ્રીતે ૨ છઠ્ઠ ફળ પાવે ત્યારે, ઉઠત ઉમંગે જયારે; જતાં માર્ગ માંહિ તપ અઠ્ઠમનું જાણું રે– પ્રીતે ૩ જીન ચિત્ય આવે પાસ, ફળ ચાર ઉપવાસ; પ્રવેશ થવાનું ઉપવાસ પાંચ માનીરે– પ્રીતે, ૪ મધ્ય મંદિરે જાણે, પક્ષ ફળ પ્રીતે માને; માસ ઉપવાસ મુખ દેખી જીન જ્ઞાની રે– પ્રીતે. ૫ અનુક્રમે જાણે એમ, જીના ગમે ભાખ્યું જેમ; જીનવર સેવા ફળ મુકિત સુખદાનીરે– પ્રીતે ૬
ઝટ સુરવાડા,
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પાપ પ્રતિઘાત-પ્રવચનગુણુ બીજાધાન સૂત્ર.
સંક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા.
અનુવાદક-સગુણાનુરાગી શ્રી કપૂરવિજ્યજી મહારાજ.
u
JI
CEEEEE
6. H
તરાગ સર્વજ્ઞ દેવેન્દ્ર પૂજિત યથા સ્થિત વસ્તુવાદી રૈલોક્ય ગુરૂ અરૂહંત (જન્મ-મરણ રહિત અરિહંત યા અહંત) ભગવં. તાને નમસ્કાર !
જીવ માત્રને સંસાર-ભ્રમણ શી રીતે કરવું પડે છે?
અને તેને અંત શી રીતે આવી શકે છે? સવે અરિહંત ભગવંતો આ પ્રમાણે સભા સમક્ષ પષ્ટપણે સમજાવે છે કે નિચે આ લોક મધ્યે જીવ આદિ રહિત-અનાદિનો છે તથા અનાદિ કર્મ સંગ જનિત, જન્મ જરા મરણ રોગ શેક લક્ષણ, દુઃખરૂપ, દુઃખ ફળવાળો અને દુઃખ ની પરંપરાવાળે સંસાર અનાદિ-આદિ રહિત છે.
આ અનાદિ સંસાર ભ્રમણને અંત, શુદ્ધ જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર રૂપ ધર્મનું ઔચિત્ય વડે સતત સત્કાર–બહુમાન પૂર્વક વિધિવત્ સેવન કરવાથી થાય છે. ઉકત શુદ્ધ ધર્મની સંપ્રાપ્તિ, અજ્ઞાન મિથ્યાત્વ મોહનીય પ્રમુખ પાપ કર્મને નાશ થવાથી અને ઉકત પાપકર્મને નાશ તથાવિધ ભવ્યત્વ (સ્વભાવ) કાળપરિપાક નિવૃતિ-ભવિતવ્યતા અનુકૂળ કર્મને પુરૂષાતનવડે થવા પામે છે.
તથાવિધ ભવ્યત્વ-પરિપાકના સાધન અરિહંતાદિક ચારના શરણુ ગ્રહવા, દુષ્કૃત્યોની નિંદા-ગહ કરવી, અને સુકૃત્યોનું સેવન–અનુમોદન કરવારૂપ કહ્યાં છે તેથી મોક્ષના કામી જનેએ ઉકત અનુષ્ઠાન આપતુ સમયે વારંવાર સદા સાવધાન પણે ત્રિકરણ શુદ્ધ કરવું અને સુખ સમાધિ સમયે ત્રિકાળ અવશ્ય કરવું.
ચાર શરણાં પૈકી પ્રથમ અરિહંત શરણાદિ સ્વરૂપ નિવેદન
૧ પરમ ત્રિલોકીનાથ, પ્રધાન પુણ્યના ભંડાર, સર્વથા રાગદ્વેષ મહ વર્જિત અચિત્ય ચિન્તામણિ સમાન, અને ભવસાગરમાંથી પાર પમાડવા પ્રવાહ તુલ્ય, એકાન્ત શરણ કરવા લાયક એવા અરિહંત ભગવંતનું મહારે જીવિત પર્યન્ત શરણ હો !
૨ તથા જન્મ-જરા-મરણથી સર્વથા મુકત થયેલા, કર્મ કલંક રહિત, સર્વ
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપ પ્રતિઘાત-પ્રવચનગુણુ બીજાધાન સૂત્ર.
વ્યાબાધા વર્જિત, કેવળજ્ઞાન-દર્શન યુકત, મેક્ષનગર નિવાસી અનુપમ સુખસંપન્ન, અને સર્વથા કૃત કૃત્ય થયેલા એવા સિદ્ધ ભગવંતનું શરણું હો !
૩ તથા પ્રશાન્ત–ગંભીર હદયવાળા, પા૫ વ્યાપારથી વિરમેલા, પંચવિધ આચારમાં કુશળ, પરોપકાર સાધવા તત્પર, કમળવત્ નિર્લેપ રહેતા, શરદ જળ જેવા સ્વચ્છ હૃદયવાળા, જ્ઞાન ધ્યાનમાં રકત અને વિશુદ્ધમાન પરિણામવાળા સંત સાધુઓનું મને શરણ હો!
૪ તથા સુર અસુર અને મનુષ્યો વડે પૂજિત, મોહાંધકારને ટાળવા સૂર્ય સમાન, રાગ-દ્વેષરૂપી વિષને ટાળવા પરમ મંત્ર તુલ્ય, સમસ્ત કલ્યાણના હેતુ રૂપ કર્મ વનને બાળવા અગ્નિ સમાન અને પરમસિદ્ધિ દાયક એવા સર્વજ્ઞ ભાષિત ધર્મનું મને જાવજજીવ શરણ હો ! ઉકત ચારે શરણ આદરી હવે હું દુષ્કૃત્યની નિન્દા કરૂં છું –
દુષ્કૃત્ય–આચરણની નિંદા-ગહ. પરમપૂજ્ય અરિહંતો, સિદ્ધભગવંતે, આચારકુશળ આચાર્યો, ઉપાધ્યાયે, આત્મસાધક સાધુ-સાધ્વીઓ, તેમજ પૂજા–સત્કાર કરવા યોગ્ય બીજા ગુણજને પ્રત્યે તથા માતા-પિતાબંધુઓ-મિત્ર કે ઉપગારીજનો પ્રત્યે અથવા એથે જીવ માત્ર સમકિત પામેલા કે અણુ પામેલા પ્રત્યે, માર્ગદર્શક પુસ્તકો પ્રત્યે કે ખડગાદિક શસ્ત્રો પ્રત્યે જે કંઈ વિપરીત આચરણ કર્યું હોય, અવિધિ આશાતનાદિકવડે નહીં આચરવાયેગ્ય, નહીં ઈચ્છવાયેગ્ય, પાપાનુંબંધી પાપાચરણ નાનું કે મોટું મનથી વચનથી કે કાયાથી, રાગવડે, ષવડે કે મેહરડે, આ ભવમાં કે અનેરા ભ
માં કર્યું, કરાવ્યું, કે અનુમેવું હોય તે સમસ્ત પાપાચરણ, કલ્યાણમિત્રરૂપ ગુરૂદેવના ઉપદેશ-વચનને નિંદવા-ગર્હવાગ્ય અને છેડવાગ્યે જા, શ્રદ્ધાવડે એ હિત વાત તથા પ્રકારે અંતરમાં રૂચી; તેથી કરીને સમસ્ત અરિહંતસિદ્ધની સાખે છંડવાયોગ્ય ઉક્ત સકળ પાપાચરણને હું નિન્દુ છું –ગહું છું. એ સંબંધી લાગેલું પાપ મિથ્યા થાઓ, મિથ્યા થાઓ, મિથ્યા થાઓ ! અર્થાત્, અરિહંત-સિદ્ધ સમક્ષ મારા સકળ પાપ નિવેદન કરી માફી માગું છું..
શુદ્ધ અંતરના ઉદ્દગાર ઉકત પાપની આલોચના મારે યથાર્થ ભાવરૂપે થાઓ ! અને ફરી તેવાં પાપ–આચરણ મારાથી બનવા ન પામે તેમ થાઓ ! એ ઉભય વાત મને બહુ ગમી છે, તેથી શ્રી અરિહંત ભગવંતે તથા કલ્યાણમિત્રરૂપ ગુરૂમહારાજની હિત શિક્ષાને અંતરથી ઈચ્છું છું.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મને એમને પુણ્ય-સંગ પ્રાપ્ત થાઓ ! મને એવી રૂડી પ્રાર્થના કરવાનું પ્રાપ્ત થાઓ ! એવી રૂડી પ્રાર્થના કરતાં મને હદયપ્રેમ જાગ્રત થાઓ ! અને ઉક્ત પ્રાર્થના થકી મને મોક્ષબીજરૂપ કલ્યાણકારી સફળ સાધનમાર્ગ પ્રાપ્ત થાઓ ! અરિહંત ભગવંતને ને કલ્યાણમિત્રરૂપ ગુરૂમહારાજને સંજોગ પ્રાપ્ત થયું છે તે હું તે મહાનુભાવોની સેવા ઉપાસના કરવાને લાયક બનું, તેમની પવિત્ર આજ્ઞાને પાળવા લાયક બનું, તેને અંગીકાર કરવા ઉજમાળ બનું અને તે પ્રમાણે અતિચારાદિ દેષ રહિત તેનું સેવન કરી પારગામી થાઉં, અર્થાત તેમની આજ્ઞાને યથાર્થ રીતે પામી પાર ઉતરી જાઉં.
સુકૃત્ય સંબંધી અનમેદન. કેવળ મેક્ષાથી સતે હું શક્તિને છુપાવ્યા વગર સર્વ સુકૃત્યોનું અનુમોદન કરું છું. સવે અરિહંત સંબંધી ધર્મ દેશનાદિક સ૬ અનુષ્ઠાનની હું અનુમંદના કરું છું. તેમજ સવે સિદ્ધોના સિદ્ધભાવને, સર્વે આચાયોના ઉત્તમ આચારને, સ ઉપાધ્યાય સંબંધી સૂત્ર પ્રદાનને સર્વે સાધુજનની સાધુ ક્રિયાને, સર્વે શ્રાવક સંબંધી મેક્ષસાધન ભેગોને તેમજ ઈન્દ્રાદિક સર્વે દેવ અને નિકટભવી એવા શુદ્ધ આશયવાળા સર્વે ભવ્યજીના માર્ગાનુસારીપણું રૂપ માર્ગ સાધન ગોની હું અનુમોદના કરું છું.
ઉક્ત સુકૃત-અનુદના, મારે સમ્યમ્ સૂત્રાનુસારે વિધિપૂર્વક, શુદ્ધ આશયવાળી, આચરણરૂપે યથાર્થ પાળવારૂપ, અને તેને યથાર્થ નિર્વાહ કરવાવડે અતિચાર દેષ રહિત-નિર્દોષભાવે પરમગુણ યુક્ત અરિહંતાદિકના પ્રભાવથી હે ! કેમકે અચિત્ય શક્તિવાળા તે અરિહંત ભગવંતો વીતરાગ સર્વજ્ઞ પરમ કલ્યાણરૂપ હાઈ ભવ્યજનેને પરમકલ્યાણના હેતુરૂપ થાય છે.
મૂઢ, પાપી અને અનાદિ મેહવાસિત સત વસ્તુતઃ હિતાહિતને અજાણ એવો હું હિતાહિતને સમજું-જાણ થાઉં, અહિતથી નિવૃત્ત થાઉં અને હિતમાર્ગમાં પ્રવૃત્ત થાઉં અને સર્વ પ્રાણવર્ગ સંબંધી ઉચિત સેવા આદરી હું આરાધક થાઉં; એ રીતે સ્વહિતરૂપ સુકૃત-અનુમોદનાને હું અંત:કરણથી ઈચ્છું છું ઈચ્છું છું– ઈચ્છું છું.
એ પ્રમાણે આ સૂત્રને ભાવોલ્લાસપૂર્વક પઢનાર, સાંભળનાર તેમજ તેના રહસ્યાર્થીનું ચિન્તન-મનન કરનારનાં અશુભકર્મના અનુબંધ પાતળા-ઢીલા પડે છે, કમી થાય છે ને ક્ષાણ થવા પામે છે. અથવા આ સૂત્રના અભ્યાસ જનિત શુભ પરિણામવડે, બાકી રહેલાં અશુભકર્મ અનુબંધ રહિત-સત્ત્વ વગરનાં થયાથી વૃદ્ધિ પામી શકતાં નથી અને મંત્ર સામર્થ્યવડે કટકબદ્ધ વિષની પેરે અપફળ-વિપાક
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાપ પ્રતિઘાત-પ્રવચનગુણુ બીજાધાન સૂત્ર. વાળાં, સુખે ટાળી શકાય એવાં, અને ફરી પાછાં ન બંધાય એવાં નિર્મળ થવા પામે છે.
વળી શુભ કર્મના અનુબંધ સહેજે એકત્ર થવા પામે છે અને ભાવની વૃદ્ધિ વડે ખુબ દઢ ને સંપૂર્ણ થવા પામે છે; તથા પ્રધાન શુભ ભાવાજિંત; નિશ્ચિત ફળદાયી સાનુબંધ શુભકર્મ, સારી રીતે પ્રયુજેલા મહા આષધની પેઠે એકાન્ત કલ્યાણકારી, શુભ પ્રવર્તક અને પરંપરાએ પરમ સુખસાધક બને છે. એટલા માટે
આ સૂત્રને અશુભ ભાવના નિરોધવડે શુભભાવના બીજરૂપ જાણને પ્રશાન્તચિત્તે નિયાણારહિત, રૂડી એકાગ્રતા–સ્થિરતાપૂર્વક સારી રીતે ભણવું, વ્યાખ્યાન દ્વારા આદરથી સાંભળવું અને તેના અર્થ રહસ્યનુ ચિન્તવન કરવું. સુરવરે, નરવરે ને ગીજનવડે વંદિત એવા પરમ ગુરુશ્રી વીતરાગ પરમાત્માને નમસ્કાર ! તેમજ નમસ્કાર કરવા ગ્ય બાકીના સહ સગુણ સંપન્ન આચાયોદિકેને નમઃ સ્કાર ! સર્વજ્ઞ શાસન જયવંત વર્તો ! શ્રી સર્વજ્ઞ વીતરાગ પ્રણીત ધર્મની પ્રાપિવડે મિથ્યાત્વદેષની નિવૃત્તિયોગે ભવ્યાત્માઓ સુખી થાઓ, સુખી થાઓ, સુખી થાઓ !
ઈતિ પંચસૂત્ર મધ્યે પ્રથમ સૂત્રસ્ય સંક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા સમાતા.
અથ દ્વિતીય સાધુધર્મ પરિભાવના સૂત્રસ્ય સંક્ષિપ્ત વ્યાખ્યા
તથાવિધ કર્મના ક્ષયોપશમવડે શ્રાવકધર્મ યોગ્ય અણુવ્રતાદિક આદરવાની શ્રદ્ધા-રૂચિ પ્રગટ થયે છતે તે ધર્મગુણનું સ્વાભાવિક સુંદરપણુ ભવાન્તરમાં રૂડી વાસનારૂપે અનુસરવાપણું, પર પીડાદિક પાપ કર્મની નિવૃત્તિવડે પરોપકારી પણું તથા પરંપરાએ મેક્ષ સાધનરૂપે પરમાર્થ હેતુપણું આમાથી જનેએ વિચારવું.
તથા નિરંતર તે ધર્મગુણેના આદરપૂર્વક સેવનરૂપ અભ્યાસના અભાવથી તેનું દુ:ખે પાળવાપણું, ભગવદ્ આજ્ઞાના ભંગથી ભયંકરતા, ધર્મદૂષકપણુવડે મહામહનું ઉત્પન્ન થવાપણું અને તેના તેવા ધર્મગુણોને ફરી પામવાનું દુર્લભપણું ધર્મના અથજનેએ વિચારવું. * એ રીતે સમજી યથાશક્તિ શાસ્ત્રોક્ત વિધિવડે અત્યંત ભાવલાસપૂર્વક ધર્મવ્રત આદરવાં તે આ પ્રમાણે –
૧ સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત (પ્રાણહિંસા) વિરમણ, ૨ સ્થૂલ મૃષાવાદ વિરમણ, ૩ સ્થલ અદત્તાદાન વિરમણ, ૪ સ્થલ મિથુન વિરમણ તથા ૫ સ્થૂલ પરિગ્રહ વિરમણ (પરિગ્રહ પ્રમાણ), ઇત્યાદિ.
ઉક્ત ત્રતોને વિધિયુકત આદરી, તેનું પાલન કરવા સાવધાન રહેવું. શાસ્ત્ર
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. અધ્યયન-શ્રવણાદિવડે સદા આજ્ઞા ગ્રાહક થાવું. તેના અર્થ ચિન્તનવડે સદા આજ્ઞા ભાવિક થાવું, અને તદકુત અનુષ્ઠાનને સદા આધીન થાવું. કેમકે સર્વજ્ઞ વીતરાગના આજ્ઞા વચનરૂપ આગમ મેહવિષને ટાળવા પરમ મંત્રસમાન, દ્વેષ–અગ્નિને શમાવી દેવા જળસમાન, કર્મ વ્યાધિને ટાળવા પરમ ઔષધસમાન અને મોક્ષ-ફળ આપવાને કલ્પવૃક્ષ સમાન વખાણેલ છે.
(ચાલુ).
તે આત્મકલ્યાણની શિખામણ. |
મોકલનાર-મણીલાલ ખુશાલચંદ પરીખ-પાલણપુર. દરેક મનુષ્ય આ સંસારમાં અવતરીને ખાવું, પીવું, પહેરવું, વેપાર ધંધો કર, ઘર કામ કરવા વિગેરે વહેવાર તે કોઈના ઉપદેશ અને શીખવ્યા વિના પણ અનાદિકાળના તે સંસ્કાર હોવાથી કરે છે જ, પણ આત્મકલ્યાણના સંસ્કાર નવા અને બંધન રૂપ લાગતા હોવાથી ઘણા મહા પુરૂષોના ઉપદેશ અને બોધ છતાં તે તરફ રૂચિ જોઈએ તેવી થતી નથી. તે માટે નીચેની આત્મ-કલ્યાણની શિખામણ દરેકે મનન કરી અવસરે અવસરે અમલ કરવાથી કંઈક પણ આત્મ કલ્યાણ થશે.
(આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી કૃત. ) કરતા નહી કછુ સોચ અબ, મનુષ્ય હુઆ તો કયા હુઆ. મોતી વ પન્ના હીરલા, પુખરાજ નિલમ યૂનિયાં; અપના હીરા દેખા નહી, જહૈરી હુઆ તો કયા હુઆ.
કરતા. ૧ સેના સુહાગા આગશે, દેખ ખેટ સગરી જારતા; અપના સુવર્ણ શેખ્યા નહી સરાફ હુઆ તો ક્યા હુઆ. કરતા. ૨ ચાંદી વ સેના વેચતા, હુંડી બજાજ દેખતા; પરલેકકા દેખ્યા નહી, વ્યાપારી હુઆ તો કયા હુઆ.
કરતા૦ ૩ મુદ્દઇ મુદ્દાલા દેખતા, કાનૂન ક્તાબો ખોલતા, અપના ગુન્હા દેખા નહી, મુન્સફ હુઆ તો કયા હુઆ. માતપિતા સુત હેન ભાઈ, ઓર તિરિયા જમાઇરે; નિજ રૂ૫ આત્મ કે વિના, “વલ્લભ” હુઆ તે ક્યા હુઆ.
કરતા
૪
કરતા. ૫
-
હ
.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૯
માણસમાં રહેલું સ્વાનુભવ પૂર્ણ ચેતન્ય. માણસમાં રહેલું સ્વાનુભવ પૂર્ણ ચૈતન્ય
: : :
: : : : :
G : : : :
-
| મ | મુખ્ય કાંઈ જીવતું શરીર માત્ર નથી. તે આત્મસ્વરૂપ છે. અને
તેથી જીવનના સ્થલ અને બાહ્ય ક્રિયાઓના દષ્ટિબિંદુથી કેવળ
વાસ્તવિક લાગતા વિચારોથી કદી પણ તે સંતુષ્ટ રહી શકતો નથી. જે તેના સ્વાનુભવ પૂર્ણ ચૈતન્યમાં સ્થલતાથી પર રહેલાં સત્યની
સુચનાઓ અને ચિન્હો આવી રહેલાં છે. તેનામાં અનંતતા અને અમૃતત્વની ભાવના રહેલી છે. બીજી ભૂમિકાઓ, ઉચ્ચ શક્યતાઓ અને અનુભવનાં બીજાં ક્ષેત્રો વિષે તે નિશ્ચય પૂર્વક નિર્ણય કરી શકે છે. ભૈતિક શાસ્ત્રો આપણને અસ્તિત્વના બાહ્ય સત્યનું તથા આપણું શારીરિક અને પ્રાણમય જીવનનું ઉપર ચેટીયું જ્ઞાન સ્વાનુભવપૂર્ણ ચિતન્યનો વિકાસ કરી આપે છે. પરંતુ આપણને લાગે છે કે તેનાથી પર બીજા સત્ય પણ રહેલાં છે, અને સ્વાનુભવ પૂર્ણ ચૈતન્યનો વિકાસ કરીને તે સત્યને આપણે વધારે સ્પષ્ટ રીતે પ્રાપ્ત કરી શકીશું. જ્યારે આપણને આ દશ્ય જગતનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે, ત્યારે આપણે અદશ્ય અસ્તિત્વની
ધમાં અનિવાર્ય રીતે દેરાઈએ છીએ. આપણા મનની છીછરી સપાટીનું અને આપણું શારીરિક જીવનનું જ્ઞાન આપણે માટે બસ નથી; આપણું મન જેને ગ્રહણ કરે છે તે ભૂમિકા જે અનંત પ્રદેશ અજ્ઞાત છે તેની સીમા માત્ર છે. એ પ્રદે શેમાં શેખેળ કરવાનું કામ તો ઉપલકીઆ માનસ શાસ્ત્રથી જુદાજ શાસ્ત્રનું છે.
યોગ.
પ્રત્યેક મહાન ધર્મની પાછળ અર્થાત તેની વિધિ, શ્રદ્ધા, આશાઓ, ફળની લાલ, પ્રતિક, છુટા છવાયાં સત્ય વિગેરેની પાછળ જ્ઞાનપ્રાપ્તિ કરાવવાના હેતુથી આંતર આધ્યાત્મિક વિકાસનેગને સાધન માર્ગ પણ આવેલું હોય છે. એ માર્ગને અનુસરવાથી ગઢ સત્યાનું જ્ઞાન થઈ તેમનું અનુસરણ તથા તેમને પ્રાપ્ત પણ કરી શકાય છે. પ્રત્યેક ધર્મના બાહ્યાચારની પાછળ ગ સાધનાની પ્રણાલિ આવી રહેલી હોય છે. ધર્મમાં જે શ્રદ્ધા જોઈએ છીએ તે યોગસાધના દ્વારા પ્રાપ્ત થતાં સહજ જ્ઞાન પ્રત્યે પ્રથમ પગથીયું છે. વળી, ધર્મમાં જે પ્રતિક વપરાય છે તે બધા યુગમાં અનુભવાતા અનિર્વચનીય સત્યાના રૂપક જેવા છે. તેના છુટા છવાયા સત્યનું ઊંડું રહસ્ય દર્શાવનારાં સ્વરૂપ છે. અરે ધર્મનાં ફરજીઆત થઈ પડેલાં મંતવ્યો પણ યોગની ભૂમિકાના અપકવ સૂચક છે. અ. બા. પુરાણી.
શ્રી અરવિંદ એક શુદ્ધ આત્માને (ચોવીશ તીર્થકરમાના કેઈને) આદર્શ તરીકે સતત
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ધારણ કરી તેને પ્રાપ્ત કરે તથા તેને પ્રાપ્ત કરીને ઉચ્ચ શિખર ઉપરથી આપણું સ્થલ જીવનને અથત શારીરિક જીવનને સુદ્ધાં ધારણ કરવું તે યોગને ઉદ્દેશ હોવો જોઈએ.
નાનચંદ ઓધવજી દોશી.
કું શ્રી મહાવીર વચન. 80000000%
(પ્રભાત. ). જે વચન મહાવીરનાં ઝરણુ અમૃત સમાં, ઝીલતાં જીવ સમકિત પામે; આ તાપ પરિતાપ સંતાપ સહુ ઉપશમે, મૂળગાં મેહમિથ્યાત્વ વામે. વચન ૧
વચન મહાવીરનાં રત્નનિધિસમાં, લૂટતાં દુઃખ દારિદ્ર નાસે; જ સંપત્તિ બહુવિધ સાંપડે ઈષ્ટ આવી મળે, દેવી કમળા રહે નિત્ય પાસે. ૧૦ ૨ ૨ વચન મહાવીરનાં સુધારસ સમાં, ચાખતાં ચઉગતિ અંત આવે; છે જ્ઞાન આનંદની ઉમઓ ઉછળે, ઉપશમ રસઝરે અમેલું અનુપમ સુખ પાવે. વ. ૩
વચન મહાવીરનાં કોચર થતાં, કર્મના બંધ તત્કાળ તુટે પણ સુખ સંપદા વિવિધ વિસ્તરે, વિપ્ન વેગે ટળે, પૂણ્યના અંકુરા આપ કુટે. ૧૦ ૪ પણ વચન મહાવીરનાં ઉરવિષે ધારતાં, રંગ વૈરાગ્યનો ખુબ જામે; B તિમિર દૂષણ ટળે, જ્ઞાન લોચન વિકાસે, પાર સંસારનો સહેજ પામે. ૧૦ ૫ છે વચન મહાવીરનાં સર્વથા હિતકરાં, પ્રીતથી પ્રાણઆ પાન કીજે; છે આળ પંપાળ જંજાળ ભવ ભ્રમણની નિસ્તરે, સ્વર્ગ અપવર્ગની રિદ્ધિ લીજે. ૧૦ ૬ 8 આદર આદર કરી વચન એ વીરનાં, ધીર મહાવીર સમ સ્થિર થાવા; નીતરાં નિર્મળાં મીઠડાં મનહરાં વચનના વહેણમાં, દેડ નેહથી નિત્ય નહાવા.વ. ૭
છગનલાલ નહાનચંદ નાણાવટી.
વેજલપુર–ભરૂચ.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધન સંબંધી કંઇક
૧૨૧
I ધન સંબંધી કંઇક.
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ. મનુષ્યના જીવનને ધનની સાથે ઘણે જ ઘનિષ્ઠ સંબંધ રહે છે અને જેમ જેમ સભ્યતા, જન–સંખ્યા અને પ્રતિદ્વન્દ્રતા વધતી જાય છે તેમ તેમ એ સંબંધ પણ વધારે ઘનિષ્ઠ બનતો જાય છે. સંસારમાં એવા અનેક મનુષ્ય જોવામાં આવશે કે જેઓ કાંઈપણ ભણ્યા નહોય, પરંતુ એવા લેકો તો ઘણા થડા નજરે પડશે કે જેઓ પોતાની આજીવિકા અથે ધન નહિ કમાતા હોય. એ સિવાય આ જકાલ એમ પણ જોવાય છે કે મનુષ્યના ચારિત્ર આદિ ઉપર દ્રવ્યને ઘણે જ પ્રભાવ પડે છે. તેમજ લેકોપકારનાં અનેક કાર્યો દ્રવ્યની સહાયથી જ બહુ ઉત્તમતા પૂર્વક તથા જલ્દીથી થાય છે. એટલા માટે એના સંબંધી અહિં આગળ થોડા વિચાર રજુ કરવાની આવશ્યકતા પ્રતીત થાય છે.
ધન સંબંધી કેટલાક લોકોનો એવો મત છે કે તેને સંગ્રહ અતિ વધારે અથવા વ્યર્થ ન કરવો જોઈએ. તેઓ કહે છે કે ધન એક જ જાળરૂપ છે. તેનાથી મનુષ્યને ચિંતા વધે છે, મનુષ્ય લાલચુ બની જાય છે. અને તેનાથી લોકો જેટલા વધારે સુખની આશા રાખે છે તેટલું સુખ મળી શકતું નથી. એટલું તે નિર્વિવાદ છે કે ધન કમાવામાં તેમજ તેને સંગ્રહ કરી રક્ષણ કરવામાં ઘણું જ કષ્ટ ઉઠાવવું પડે છે. લેકે ધન કમાવા ખાતર દિવસરાત ઘોર પરિશ્રમ કરે છે, દિવસરાતનું પણ ભાન રાખતા નથી અને તેનો સંચય કરવા ખાતર અનેક જાતનાં શારીરિક કષ્ટ ભેગવે છે. તેઓનું આખું જીવન ધનની ચિંતામાં જ વ્યતીત થાય છે. જ્યાં તેનું ધન રહે છે ત્યાં આગળ જ તેઓને જીવ રહે છે. જે ધનને લોકે સાક્ષાત્ ઈશ્વર તુલ્ય સમજે છે તે જ ધનથી અનેક પ્રસંગે તેઓની ચિંતા અને માનસિક કે શારીરિક વેદના લેશ પણ ઓછી થતી નથી. અનેક લોકો ધન મેળવીને દુરાચારી બની જાય છે, તેમજ અનેક લોકો અન્યાય અથવા અત્યાચાર કરવા લાગે છે. અનેક લક્ષાધિપતિ તથા કરોડાધિપતિ લોકો પૈસાદાર ” કહેવાય છે, પણ વાસ્તવિક રીતે તો તેઓ “પૈસાદાસ” હોય છે. કેઈ કઈ વખત તો એ જ ધન તેઓ ના આત્માનું ઘાતક નિવડે છે. ધનનો નાશ થાય ત્યારે પણ મનુષ્યની ચિંતા એથી પણ વધે છે. ઘણે ભાગે એવા વખતે લોકોને અસહ્ય માનસિક વેદના થાય છે અને કોઈ વખત તેઓના પ્રાણુસુદ્ધાં જાય છે. આવા આવા અનેક પ્રકારના દોષે ધન સંબંધમાં ગણવવામાં આવે છે. એ ઉપરથી જ કહ્યું
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
जनयन्त्यर्जने दुःखं तापयन्ति विपत्तिषु ।
मोहयन्ति समृद्धा च कथमथोः सुखावहाः ॥ એથી ઉલટું ઘણા લોકોને એવો વિશ્વાસ હોય છે કે સંસારના સઘળા પદાર્થોમાં ધન જ શ્રેષ્ઠ છે અને માત્ર એનો જ સ ગ્રહ કરવાને દરેક મનુષ્યને પ્રેમ હવે જોઈએ. “સર્વે જ્ઞાઃ #iાનમાજાતિ અનુસાર ધનમાંજ સવ જાતના ગુણે રહેલા છે અને એની સાથે સરખાવતાં સંસારના સઘળા ગુણ તુચ્છ છે. એક ફારસી કહેવત અનુસાર ધન ભલે ઈશ્વર નથી, પરંતુ તેની અંદર ઈશ્વરના સઘળી ગુણે રહેલા છે. તેથી દરેક મનુષ્ય જીંદગીને ભેગે પણ દ્રવ્યોપાર્જન કરવું જોઈએ.
હવે આ બન્ને પક્ષોમાંથી કોઈ એક પક્ષની સઘળી વાતો પુરેપુરી સ્વીકારી શકાય એવી નથી. દ્રવ્ય એક નિરર્થક અને તુચ્છ પદાર્થ નથી. તેમજ ઈશ્વરનો અવતાર નથી. સંસારના સઘળાં કાર્યો ધનથી જ થઈ શકે છે એમ ન કહી શકાય. તેમજ મનુષ્યના સઘળાં કાર્યો ધન વગર જ સારી રીતે થઈ શકે છે એમ પણ ન કહી શકાય. દ્રવ્ય મનુષ્યને દુરાચારી અથવા અત્યાચારી બનાવી શકે છે તો તે દ્વારા અનેક દીન-દુ:ખીના ઉપકાર અને કલ્યાણ કરી શકાય છે. એટલે વસ્તુત: દ્રવ્ય એક એવી વસ્તુ છે કે જેના સદુપયોગ કે દુરૂપયોગનો આધાર ઘણે ભાગે માણસના નૈતિક ગુણે ઉપર રહેલો છે.
જે મનુષ્ય સંસારની સઘળી ઉપાધી છોડી દઈને ત્યાગી બની જાય તે જુદી વાત છે; નહિ તે પોતાની પ્રતિષ્ઠાનું રક્ષણ કરવા માટે, બીજા લોકોને સહાય કરવા માટે તેમજ અનેક પ્રકારની આકસ્મિક આપત્તિઓથી પૈતાની જાતને બચાવવા માટે ધનની મહાન આવશ્યકતા રહે છે. ગૃહસ્થાવસ્થામાં અચાનક એવા અનેક પ્રસંગ આવે છે કે જે વખતે જે મનુષ્ય થોડે ઘણે ખર્ચ ન કરે તો તેની પ્રતિષ્ઠા જળવાતી નથી. દીન-દરિદ્રી તથા દુઃખી મનુ ને સહાય કરવા માટે પણ ધનની આવશ્યકતા રહે છે. અનેક પ્રસંગે સાધારણ સ્થિતિના લોકો ધનના અભાવને લઈને જ બીજાને સહાયતા કરી શકતા નથી, પરંતુ જેની પાસે ધન હોય છે તે એકદમ પિતાની ઉદારતાથી પરોપકાર વૃત્તિનો પરિચય કરાવે છે અને શીઘ્રતાથી કેઈનું દુઃખ દૂર કરી શકે છે. કદાચ મનુષ્ય અચાનક બીમાર પડી જાય અને થોડા દિવસ સુધી ધન ઉપાર્જન કરવાને લાયક ન રહે તે એવી સ્થિતિમાં તેનું પૂર્વ–સંચિત ધન જ તેને ઉપયેગી થઈ પડે છે. લગ્ન વિગેરે અવરારોએ ધન વગર કશું થઈ શકતું નથી. એવા પ્રસંગે મનુષ્ય પોતાની પાસેથી દ્રવ્ય કાઢી શકતો નથી તે તેને શરમાવું પડે છે અને બીજા આગળ પિતાને હાથ લંબાવ પડે છે-કદિ કે મનુષ્ય નિર્ધન અવસ્થામાં જ મરી જાય તો તેની પાછળ તેનાં બાળબચ્ચાંને બહુ દુ:ખ વેઠવું પડે છે. પોતાના કુટુંબના જે લેકેનું ભરણ
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધન સંબંધી કંઇક.
પિષણ કરવું એ મનુષ્યનું પરમ કર્તવ્ય છે તેઓને દીન હીન અને અનાથ સ્થિતિમાં મુકીને જે મનુષ્ય જાય છે તે મહાન અપરાધી ગણાય છે. એવી સ્થિતિમાં જે તેની પાસે પૂર્વ સંચિત થોડું ઘણું દ્રવ્ય હોય છે તો તે તેના બાળબચ્ચાંને મોટા આધાર રૂપ થઈ પડે છે. એ રીતે બીજા ઘણા ઘણા એવા પ્રસંગે છે કે જેમાં ધનથી ઘણું કામ થઈ શકે છે–આમ છે તો પછી પ્રત્યેક મનુષ્યનું પરમ કર્તવ્ય એ છે કે તેણે હમેશાં પોતાની કમાણમાંથી કાંઈને કાંઈ બચાવવું જોઈએ.
પરંતુ આમ કહેવાનું એ તાત્પર્ય નથી કે મનુષ્ય સંસારના સુંદર વિચારો અને કાર્યોને તિલાંજલી આપીને એક માત્ર ધનની જ ચિંતા કર્યા કરવી, એ મનુષ્ય તો લોભી ગણાય છે. અને વખત આવતાં અનેક પ્રકારના પાપ તથા અન્યાય કરી શકે છે. અંગ્રેજ વિદ્વાન બેકનનું કથન છે કે ધનની વધારે પડતી ચિંતામાં મનુષ્ય પોતાનો એટલે બધો સમય ગુમાવે છે કે જેમાં પોતે જરૂર કરતાં વધારે સમય ગુમાવે છે. કે જેમાં પોતે ધન કરતાં વધારે ઉત્તમ બાબતો ઉપર ધ્યાન આપી શકે છે. અથૉત્ મનુષ્ય જેટલી સારી બાબતેનું ચિંતન કરી શકે છે એમાંના એક બાબત ધન હોવા છતાં તે સર્વ શ્રેષ્ઠ તે નથી જ. ધનની આવશ્યકતા કઈ વિશિષ્ટ પ્રસંગે વિપત્તિથી બચવા માટે અથવા પરોપકાર આદિ ઉત્તમ કાર્યો કરવા માટે જ રહે છે. ધન તે ત્યાં સુધી જ સારું ગણાય છે કે જ્યાં સુધી તે વડે જીવનની ઉપયોગિતા વધે છે. જે જીવન કેવળ ધન સંગ્રહ કરવામાં વીતાડવામાં આવે છે તે કદિ પણ ઉપયોગી તથા સારૂં ગણાતું નથી. મનુષ્યને સાધારણ રીતે જેટલા ધનની આવશ્યકતા હોય છે તેટલા પુરતો તેનો સંગ્રહ સારો છે, કેમકે તે વડે આપણે જીવન-નિર્વાહ થાય છે, પરંતુ એથી વધારે ધન આપણને જ જાળરૂપ તથા બોજારૂપ થઈ પડે છે. આવી સ્થિતિમાં જે મનુષ્ય દાની અથવા પરોપકારી નથી હોતો તેને માટે ખરું કહીયે તો ધન સંગ્રહ તો મહાપા૫ છે. અનેક લોકો એવા જોવામાં આવે છે કે જેઓ આ જીવન અનેક પ્રકારના છ પ્રપંચ કરીને અથવા ગરીબોને સતાવીને હજારો બલકે લાખ રૂપીઆ ભેગા કરે છે, અને તે રૂપિયા વડે તેઓ નથી પિતે કઈ જાતનું સુખ જોગવતા કે નથી કોઈ બીજાનું હિત કરતા. ઘણે ભાગે આવા લોકોના સંતાન અલ્પ સમયમાં બધું ધન વેડફી નાખે છે અને તેઓનું કુટુંબ પહેલાં જેવું દરિદ્ર બની જાય છે. ધન સંગ્રહ કરનાર મનુષ્ય એટલું નથી જાણતો કે પોતાનું સંગ્રહ કરેલું ધન કેણુ ભગવશે અને તેનું પરિણામ શું આવશે. પરંતુ હા, જે મનુષ્ય ધનનો સદુપયેગ કરવાની શકિત ધરાવે છે તેણે અવશ્ય તેને સંચય કરવો જોઈએ. સ્વ. દાનવીર તતા, જસ્ટીસ રાનડે, પં. ઈશ્વરચંદ્ર વિદ્યાસાગર આદિ અનેક દાનેશ્વરી પુરૂષોને આ વિષયમાં આપણા આદશ ગણવા જોઈએ. તાતાના દાનથી ભારતવર્ષની આર્થિક અને વ્યાપારિક ઉન્નતિ થવામાં જે મહાન સહાયતા મળી છે તે કેઈથી અજાણી
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ. નથી, જસ્ટીસ રાનડે પિતાની આવકનો મોટો ભાગ સાર્વજનિક કાર્યમાં જ વાપ૨તા હતા. તેમજ વિદ્યાસાગરના ધનવડે હમેશાં હજારો અનાથ બાળકે અને વિધવાઓનું ભરણપોષણ થતું હતું.
ધન કેવળ ભેગું કરીને જમીનમાં દાટી રાખવાની કે બેંકમાં જમા કરી રાખવાની ચીજ નથી. એટલું તો સો સારી રીતે જાણે છે કે લક્ષમી અતિ ચંચળ અથવા ચપળ છે, તે કદિપણ એક સ્થળે સ્થાયી રહેતી નથી, તેથી તેના જવાના ત્રણ માર્ગ હિતોપદેશમાં કહ્યા છે–દાન, ભોગ અને નાશ. વળી તેમાં એમ પણ કહ્યું છે કે ધનનો વ્યય પહેલાં બે માગ થી નથી થતો તો છેવટે તે પોતેજ ત્રીજા માર્ગેથી રસ્તો લે છે. અર્થાત્ જે મનુષ્ય પોતાના ધનનો વ્યય દાનમાં નથી કરતો તથા પોતે તેનો ભોગ નથી કરતો તેનું ધન અવશ્ય નષ્ટ થઈ જાય છે. કાંતો તે ધન ચોરાઈ જાય છે, કાંતો તેમાં આગ લાગી જાય છે, અને કાંતો સંગ્રહ કરના રના સંતાન તેને કુંક મારીને ઉડાવી દે છે. પ્રત્યેક મનુષ્ય હમેશાં નીચ અને ઘણિત કાર્યોથી બચવા પ્રયત્નશીલ રહેવું જોઈએ અને કેવળ સંચયના વિચારથી જ રળવું એ અત્યંત નીચ, ધૃણિત અને નિંદનીય કર્મ છે એમ સમજવું જોઈએ.
ચાલુ
જૈનધર્મ. આ
(ગતાંક અંક ૩ જાના ૬૬ મા પૃષ્ટથી શરૂ) ગુરૂસ્વરૂપ–આચાર્ય ઉપાધ્યાય અને સાધુરૂપ ગુરુતત્વના ત્રણ મુખ્ય ભેદ છે. અરિહંત પરમાત્માના ઉપદેશને જનતાની રૂચિ અનુસાર શું થવાનું કાર્ય ગુરૂ વર્ગના શિરે રહેલું હોય છે. તેથીજ “ગુરૂ દીવો, ગુરૂ દેવતા' જેવી ઉકિતઓ પ્રચલિત છે, ભાવનાના ઉપદેશને “દ્વાદશાંગી ” કે “બાર અંગ” ના રૂપકમાં ગુંથનાર ગણધર મહારાજ પણ આ ગુરૂ વર્ગમાંના જ. જો કે ચાદપૂર્વના જાણનારા અને ગણુને ધરનારા એવા તેઓશ્રીનું જ્ઞાન શ્રુતના ઉપગપૂર્વક કેવળજ્ઞાનીના જેવું જ હોય છે છતાં જ્યાં લગી કૈવલ્યની પ્રાપ્તિ થઈ નથી હોતી ત્યાં લગી એ સર્વનો સમાવેશ નવપદના ત્રીજાથી પાંચમા પદ સુધીમાં એટલે “ગુરૂપદ”. માં જ થાય છે.
સૂરિ કે આચાર્ય છત્રીશ ગુણ યુક્ત હોય છે જેની ગણત્રી આ પ્રમાણે છે. પાંચ ઇંદ્રિયોના વિકાર રોકનાર, નવવિધ બ્રહ્મચર્યરૂપ ગુપ્તિના ધારક, ચાર કષાયથી મુકત બનેલા, પાંચ મહાવ્રતધારી, જ્ઞાનાચાર, દશનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર અને વર્યાચાર રૂપ પાંચ પ્રકારના આચારને પાલનારા, પાંચ સમિતિ અને ત્રણ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધર્મ.
૧૫
ગુપ્તને ધરનારા. આ ગુણેમાંના ઘણા ખરા ઉપાધ્યાય અને સાધુમાં પણ જરૂરના છે અને હેાય છે છતાં એની પૂર્ણતા સુચક પદ સૂરિવરનું ગણાય. આવી જ રીતે પઠન પાઠનરૂપ ગુણેની ગણત્રીએ ઉપાધ્યાયજીમાં પચીશની અને સાધુમાં વર્તનના મુદ્દા પર દ્રષ્ટિ રાખી સત્તાવીસ ગુણની ગણના કરાયેલી છે.
સાધુ-મુનિ-શ્રમણ-નિગ્રંથ-અનગાર આદિ ગુરુના પર્યાયવાચી શબ્દો છે. જે કે દરેકમાં અર્થથી તરતમતા રહેલી છે છતાં સામાન્ય ભાવ સરખો જ છે. આ સિવાય લાયકાત તેમજ જ્ઞાન–અભ્યાસ અને ગહન આદિ ક્રિયાના ધોરણે પન્યાસ-ઉપાધ્યાય–પ્રવર્તક, વાચક, પંડિત-ગણિ-અનુગાચાર્ય, આચાર્ય, સૂરિ, ભટ્ટારક, ગચ્છાધિપતિ અને યુગ પ્રધાન પૂર્વધર અને ગણધર રૂપ નામાભિધાન છે.
જે આત્માઓને ત્યાગનું સ્વરૂપ સારી રીતે સમજમાં ઉતરી ગયું હોય અને જેમને મન સંસારમાં રહેવું એ કેદખાનામાં વસવા સમાન લાગતું હોય, તથા જેમનો ભાવ સંસારના ક્ષણિક સુખો પરથી છેલ્લી ડીગ્રી સુધી હેઠળ ઉતરી ગયો હોય, તેઓ મુખ્ય રીતે આત્મકલ્યાણ સાધવા અને ગાણ રીતે સ્વશતિ અનુસાર બીજાને સુમાર્ગના દર્શક થવા એ ઉત્કૃષ્ટ જીવન સ્વીકારે છે. સાધુ જીવન જીવવું હેલ નથી. એ પંથ પર સુવાસિત ગુલાબે કરતાં તીણ કંટકો વધુ પથરાયેલા છે તેથીજ કહેવામાં આવ્યું છે કે –“સંયમ પંથ અતિ આકરે, વ્રત છે ખાંડાની ધાર આમ છતાં કબુલે જ છુટકો છે કે એ વિના આત્મદર્શન કિંવા સ્વસ્વરૂપ પ્રાપ્તિનો અન્ય રસ્તો નથી જ. પારમાર્થિક સેવા પણ એ દ્વારા જ સુંદર રીતે થઈ શકે છે. એ જીવન જીવનારા જ જનતામાં અગર તે સાહિત્ય ક્ષેત્રમાં સ્વસેવાનો સારે પાક તૈયાર કરી શકે છે. તેમના બે કે લખાણુની કિંમત અમૂલ્ય અંકાવાની. કારણ એટલું જ કે તેમની પાસે ત્યાગી સ્પૃહા વગરની આદર્શ જીવનની મુદ્રા છે. એમને માટે જેવું મનમાં તેવું વચનમાં અને કરણીમાં પણ તે પ્રકાર રૂપ ત્રિપુટીનો સહચેગ સહજ છે. “ખાંડી વચન કરતાં શેરભર વર્તન વધુ અસરકારક નીવડે છે” એ વાતનો ઉક્ત પુરૂષના કાર્યમાં ડગલે ને પગલે સાક્ષાત્કાર થાય છે. કહેણ એવી જ કરણી એ તેમને મુદ્રાલેખ હોય છે. તેમના જેવા સંતે માટે ગવાયું છે કે –
मनसि वचसि काये पुण्य पियूषपूर्णा,
त्रिभुवन मुपकार श्रेणिभिः प्रीणयनी। परगुणपरमाणुन् पर्वतीकृत्य नित्यम्
निजहृदि विकसन्तः सन्ति संतः कियन्तः ॥ મન, વચન, અને કાયામાં એટલે વિચાર, વાણી અને વર્તનમાં પુન્યરૂપી અમૃતથી ભરેલા ને સકળ વિશ્વમાં ઉપકાર વષવતા સાકાઈને પ્રિય થઈ પડતા,
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પારકાના અણુ જેટલા ગુણને પર્વત સમે માટે ગણી સ્વ-અંતરને સદા વિકસ્વર યાને પ્રમુદિત રાખતા સંત પુરૂ વિચરે છે. એવા કેટલાક સંતો હોય છે ? સંતે કે ગુરૂઓની આ વ્યાખ્યાને એકાંત ન સંભવે. ઉત્સગ સાથે જ અપવાદ જોડાયેલો છે. Hedges have thorns વા વાડને કાંટા હોય એ નિયમાનુસાર આ નિયમ સર્વત્ર લાગુ ન પણ પડે. એ ઝભા તળે જ કેટલાક વિપરીત જીવન જીવતા હોય, એમાં અશકયતા જેવું નથી. વળી એનું માપ કાઢતાં માત્ર વર્તમાન કાળનેજ જેવાને નથી. અત્રે એ ઉલ્લેખ થઈ રહ્યો છે તેમાં ખાસ કરીને “ગુરૂતત્વ” માં જૈનધર્મની દ્રષ્ટિએ કેવી કેટિના પુરૂષોને સ્થાન છે તેનો કંઈક ખ્યાલ આવે છે અથે આટલો વિસ્તાર કરવો પડયો છે. ટૂંકમાં કહીયે તે “જ્ઞાન પૂર્વકને વૈરાગ્ય ’ એ પદના મૂલ્યવાન અલંકારરૂપ છે. ગુરૂપદમાં ઇંદ્રિયપર કાબુને કષાયના રોધ ઉપરાંત પાંચ મોટી પ્રતિજ્ઞાઓ જેવી કે અહિંસક રહેવું, સત્ય વદવું, દીધા વગર પારકી ચીજ લેવી નહીં, આજીવન બ્રહ્મચર્ય વ્રત પાળવું અને સંયમી જીવનમાં ઉપયોગી થઈ પડતાં ઉપકરણે વજીને કોઈપણ જાતનો પરિગ્રહ ન રાખવારૂપ છે. આ પાંચનું પાલન કડક રીતે ત્યાગી જીવન વાહકને કરવું પડે છે. ઉપરાંત રાત્રિભોજનની પ્રતિ બંધી તેમને ખાસ હોય છે.
જે મહા પ્રતિજ્ઞા વિષે અગાઉ કહેવામાં આવ્યું તેમાં કામિની અને ધનને પરિહાર આવી જ જાય છે એટલે સાધુ જનથી “કંચન અને કામિની' રૂપ સંસારની મધલાળ ઘણી દૂર જ રહે છે. તેમને કેવળ દેહ ટકાવવા અર્થે જેમ ભ્રમર પુષ્પને કિલામણું કિંવા ઈજા પહોંચાડ્યા સિવાય રસ ચુસી એક પુખેથી બીજા પર ને ત્યાંથી ત્રીજા પર જાય છે તેમ દરેક ઘરમાં ફરી થોડે થોડો આહાર લઇ સ્વજીવન જીવે છે. નથી તે કેઈને આશીર્વાદ આપતા કે નથી તો કેઈને શાપ દેતા. કેવળ “મોક્ષ” ની જ સ્પૃહા રાખનારા તેઓ હોય છે. એ માગે ગતિ કરવા દશ પ્રકારના યતિધર્મનું તેઓ કડક રીતે પાલન કરે છે તે આ પ્રમાણે (૧) ક્ષમા (ગમે તેવા ક્રોધી સામે પણ ખાશ રાખનાર) (૨) માર્દવતા–સરળતા (૩) આર્જવતાનમ્રતા (૪) મુકિત ધમ–નિલેપતા, (૫) ત૫ (૬) સંયમ (૭) સત્ય (૮) શાચ (૯) અકિંચનતા અને ( ૧૦ ) બ્રહ્મચર્ય આ ઉપરાંત ક્ષુધા, તૃષા વિગેરે બાવીશ પ્રકારના પરિષહ વા કથ્થો જરાપણ મનમાં દુભાયા સિવાય સહન કરવાના અને અનિત્યાદિ બાર ભાવનામાં મનને પરોવવાનું તેમના દૈનિક કર્તવ્યરૂપ લેખી શકાય. નવતત્વમાંનું આખું સંવર તેમજ નિજ રા તત્વ. આ ગુરૂપદની દિવ્ય પરાગને અંગે આલેખાયું છે તે સંબંધમાં આગળ વાત આવનાર હોવાથી અત્રે વધુ લંબાણ ઈષ્ટ નથી.
શ્રીરૂષભદેવ તેમજ શ્રી મહાવીરસ્વામી અથવા તે પહેલા અને છેલ્લા જીનના સાધુઓ માટે પ્રમાણે પેતવેત વસ્ત્રો પરિધાન કરવાને ધર્મ છે, જ્યારે મધ્યકાલીન
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ધમ. બાવીશ પ્રભુના માટે એ નિયમનું ફરજીઆતપણું નથી. તેઓ કિંમતી તેમજ રંગીન વસ્ત્રો પણ લઈ શકે છે. પ્રથમ ચરમને કાનુન પાંચ ભરત તેમજ પાંચ એરવૃતને બંધન કર્તા છે, જ્યારે બાવીશ જીનના મુનિ જેવું વર્તન. પાંચ મહાવિદેહમાં વિચરતાં સાધુ સમુદાય માટે છે. અઢીદ્વીપ બહાર સાધુ જીવન શકય નથી. વિદ્યાધર શ્રેણીમાંના કેટલાક વિદ્યા ચારણ કે જંઘાચારણુ મુનિઓ સ્વશકિતના પ્રભાવે નંદીશ્વર દ્વીપ સુધી તીર્થયાત્રા નિમિત્તે જઈ શકે છે, છતાં તે સર્વની ચયો કે ગમનાગમન આદિનું કાર્ય તિર્યંગ લેક પુરતું જ છે.
સાધુ જીવનના આશય ઉપરજ સાધ્વી જીવન ઘડાયેલું છે. પંચ મહાવ્રતરૂપ પ્રતિજ્ઞાઓનું પાલન આદિ સર્વ નિયમની સમાનતા ત્યાં પણ છે; વિશેષતા એટલીજ કે સાધ્વીજીવનમાં મોટું પદ માત્ર પ્રવતિનીનું છે અને ચિરકાળ દીક્ષિત સાથ્વી પણ નવી દીક્ષા લીધેલ સાધુને વંદન કરે. આનું કારણ ધર્મમાં પુરૂષ પ્રધાનતા છે. વળી સાધુ-સાધ્વીના વાસ માટે જૂદા જૂદા ઉપાશ્રય છે. ઉભયમાં ધર્મ શ્રવણ નિમિત્ત કે કંઈ શંકાના નિરાશન કાર્ય સિવાય જરા પણ મળવા કે સાથે રહેવાપણું નથી. બ્રહ્મચર્યને જરા પણ ડાઘ લાગે તેવું વર્તન કે આચરણ જનધર્મમાં લેશમાત્ર સંભવે તેમ નથી. અન્ય બાબતોમાં એને એકાંતવાદ પણ શિયળ પાલનના કાર્યમાં એકાંત સૂચક છે. શીળને દૂષિત કરનાર જરા માત્ર ખલનાને ત્યાં સ્થાન નથી.
અન્ય દર્શન કે પંથના સાધુએથી જનધર્મના સાધુ સાધ્વીનું જીવન ઘણું ખરી બાબતમાં ચઢીયાતું હાઈ પાલનમાં અતિ કડક છે તેથી જ તેની પવિત્રતા અને પુણ્યકતા અદ્વિતીય છે.
ઉકત સાધુ-સાધ્વીઓને તપ રૂપે જળથી જ સ્નાન કરવાનું હોવાથી દ્રવ્ય જલનું સ્નાન તેમને માટે નિષેધ છે, તેવી જ રીતે કેશલોચ અને શરીરશચ આદિના નિયમમાં કેટલીક વિલક્ષણતા છે એનો મુખ્ય ઉદ્દેશ જ્ઞાની પુરૂષોએ જ્ઞાનની ઉંડી દ્રષ્ટિ ફેંકી–અવલોકન કરી ઘડયો હોવાથી બાહ્ય નજરે જોનારને કેટલીક વાર અજાયબી પહોંચે તેમ છે છતાં તે દરેક નિયમ સહેતુ છે. એ માટે ટુંકામાં એટલું કહી શકાય કે સંયમી જીવન જરાપણ સ્વછંદની ગર્તામાં ગબડી ન પડે તે માટેજ એ બંધનની કડકતા છે. એથી સ્વચ્છતા કે શુદ્ધતાની દુર્લક્ષ્યતા છે એમ સમજવાનું નથી. શ્રી વીરના શાસનમાં થયેલા ધુરંધર સૂરિ પુંગવેએ દેશ-કાળને ધ્યાન માં લઈ કિંવા દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ ભાવ એ ચતુષ્કને અનુસરી કેટલાક સુધારા વધારા કરેલા છે એ સંબંધમાં અત્રે ઉલ્લેખ અસ્થાને હોવાથી પ્રસ્તુત વિષયનું અત્ર પૂર્ણ વિરામ થાય છે.
લેખક,
મેહનલાલ દો. ચેક્સી.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૮
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
દE
આ
છે
,
આદર્શ પત્ની. (મ્પિલકુમાર ચરિત્રના વાંચનથી ઉદભવેલા વિચારે.)
કુશાગ્રપુરમાં સુરેંદ્રદત્ત શેઠને ધમિલકુમાર નામે પુત્ર હતા, અને તેજ નગરમાં ધનવસુ શેઠને યશોમતી નામે પુત્રી હતી. ધમ્પિલકુમાર અને યશોમતીનો વિવાહ થયે. બંને જણા સંસાર સુખમાં પડ્યા પછી ધમિલકુમાર કાળાંતરે ધર્મ વાસિત થયા. સંસારની મેજમઝામાંથી વિરકત થતો ગયા. પિતાના પુત્રને વૈરાગ્યવાસિત થયેલે જાણ, માતાપિતાએ તેને સંસાર તરફ પુન: વાળવાને જુગટીઆઓની સોબતમાં મૂક્યું. ત્યારથી ધમિલકુમાર વેશ્યાને ઘેર જવા લાગ્યું. પિતાના પુત્રને પાછો ઘેર લાવવાના માતાપિતાના પ્રયત્નો નિષ્ફળ થયા. આખરે માતાપિતા સ્વર્ગવાસી થયા. સ્ત્રી યશોમતી પતિના સુખની ખાતર વેશ્યાને ઘેર દ્રવ્ય મેકલવા લાગી, છેવટે પોતાના આભૂષણે પણ મોકલ્યાં, પરંતુ પિતાના સ્વામી ઘેર પાછા ન આવ્યા. દ્રવ્યને તુટે પડવાથી, તેણુએ ઘરબાર વેચીને પણ પતિને સંતોષ આપે. પિતાની જાતને કંગાળ બનાવી, એક વખતની ધનાઢય શેઠના દીકરાની વહુ કહેવરાવનારી, પતિની ખાતર પિતાનું સર્વસ્વ હોમી દઈ, પિયરના આશ્રયે રહી.
ધ્યાન સ્વામીતણું ધરવું, ચરણે નપુર સંયમ કેરૂં ધરવું કાર્ય પરઉપકારનું કરવું. ” એ સૂત્રને પગલે બરાબર ચાલી, શિયલના મહાઓમાં અડગ ટેક રાખી, દુઃખી સ્થિતિમાં પણ પતિના સુખની ખાતર પોતાના દિવસે વ્યતીત કરવા લાગી.
ધમ્મિલકુમાર દ્રવ્ય રહિત થએલી વેશ્યાને ઘેરથી ત્યજાયેલ, જંગલમાં ભટકવા લાગ્યું. એક મુનિ મહારાજના મેળાપથી આયંબીલનું છ માસનું ઉગ્ર તપ કરી પોતાના પૂર્વ કર્મોને (અંતરાય ) નાશ કરી અખંડ સુખપાન કરવા લાગ્યા, એક પછી એક બત્રીસ કન્યાઓ પર.
યશોમતી પિયરમાં ભાઈ ભેજાઈના મેણુ સાંભળી, પોતાના ભાવી દુઃખને વિચાર કરતી, ઘણુ વરસોથી પતિથી તરછોડાએલી, દુઃખમાં ડુબેલી, મનમાં વિચાર કરે છે કે “જે સ્ત્રીને પતિએ તજી તેને દુનિયાએ તજી છે પરંતુ પિતે કેળવાયેલી છે એટલે જાણે છે કે –
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આદર્શ પત્ની.
૧૨૯ घृष्टं घृष्टं पुनरपि पुनश्चंदनं चारुगंधम् तप्तं तप्तं पुनरपि पुनः कांचनं कांतवर्णम् छिन छिन्नं पुनरपि पुनः स्वादु चैवेक्षुदंडम्
न प्राणांते प्रकृतिविकृति र्जायते झुत्तमानाम् જેમ જેમ ચંદનને ઘસવામાં આવે છે તેમ તેમ તે સુવાસ ફેલાવે છે. સેનાને જેમ તપાવવામાં આવે છે તેમ તે પીળું થાય છે. શેરડીને જેમ જેમ કાપવામાં આવે છે તેમ તેમ સ્વાદિષ્ટ થઈ મીઠે રસ આપે છે, તેવી રીતે ઉત્તમ પુરૂના સ્વભાવને મરણાંત સુધી ફેરફાર થતો નથી દુઃખના સમયમાં પણ અડગ રહે છે.
પ્રાણીઓએ કરેલા કર્મો અવશ્ય ભેગવવા પડે છે. હીરાને એરણ ઉપર ટીપ્યા પછી જ રાજાના મુગટમાં સ્થાન પામે છે. મનુષ્યની દુ:ખના સમયમાં જ ખરી કસોટી થાય છે. ”
ધમ્પિલકુમારને યમતિનો મેળાપ થાય છે, શિયલના પ્રભાવથી પુનઃ સંસાર સુખ ભેગવે છે, અને જ્ઞાની ગુરૂના ઉપદેશથી પ્રાંતે વૈરાગ્યના રંગથી રંગાય છે. “જે કમ શૂરા હોય છે, તેજ ધર્મ શૂરા થાય છે.” “હાક પડે રજપુત છુપે નહિ, સૂર્ય છુપે નહિ વાદળ છાયા” તે પ્રમાણે સંસારના - ગેને લાત મારી, બત્રીસ બત્રીસ સ્ત્રીઓને છોડી દઈ, દિક્ષા લઈ, આત્માનું કલ્યાણ કરી ગયા છે.
સ્ત્રીઓને કેળવણી આપવી તે ચાલુ જમાનાની નવી પ્રથા છે એમ કેટલાકનું માનવું હશે; પરંતુ તે જુગજુગની પ્રણાલિકા છે. જે ગુમાવ્યું છે તે પાછું મેળવવાનું છે, નિત્ય પ્રભાતે સેળ સતીઓના નામનું સમરણ કરાય છે. ચંદનબાળા જેવી ઘણી સતીઓ પિતાના ચારિત્રના પ્રભાવથી ઈતિહાસમાં સુવર્ણાક્ષરે કોતરાએલી છે. સીતા, દ્રૌપદી, ત્રિશલા, યશોદા, રામતી, મંદોદરી જેવી સતીઓ સ્વપરનું હિત સાધી ગઈ છે.
દમયંતી, નર્મદા, જક્ષા, સત્યભામાદિ પતિવ્રતા સ્ત્રીઓએ પિતાના પવિત્ર નામથી જગતને વિભૂષિત કરેલ છે.
આ બધે જ્ઞાનને પ્રભાવ છે, કેળવણુનો પ્રતાપ છે. જ્ઞાન વગર ચારિત્ર નથી અને ચારિત્ર વગર મોક્ષ નથી, કુવામાં હશે તો હવાડામાં આવશે. જે સ્ત્રીઓને જ્ઞાનની પ્રસાદી મળી હશે તો જ તેના સંતાનોને લાભ થશે, અને ભાવી પ્રજાને ઉદય થશે.
સ્ત્રી શિક્ષાને નહિ થશે, જ્યાં સુધી અહીં પ્રચાર; કરો હજારે યત્ન પણ, કદી ન થાય સુધાર.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૦
શ્રી આમાનદ પ્રકાશ.
===
=
====
=====
==
==
રસ વિભાગ સ્ત્રીઓનું શિક્ષણ–વાંચન કેવું હોવું જોઈએ?
( ૯૦–આત્મવલ્લભ. ).
- આ દેશમાં અને વળી તેમાં આપણું સમાજમાં પુરૂષે કરતાં સ્ત્રીઓ વધારે અશિક્ષિત છે. વસ્તીપત્રકમાં ભણેલ એ ખાનામાં જેનો સમાવેશ થાય તે પણ માત્ર બેચાર પાંચ ચોપડીઓને અભ્યાસ કરી ઉઠી ગયેલ હોવાથી, પાછળથી લખવા વાંચવાની પ્રવૃત્તિ તદન બંધ થઈ ગયેલ હોવાથી તેવા સ્ત્રી વર્ગને પણ અશિક્ષિત જ ગણી શકાય. કદાચ વધારે સ્કુલ અભ્યાસ કરેલી સ્ત્રીઓને પણ પિતાના જીવન વ્યવહારમાં ગુંથાતા જરાપણુ અવકાશ ન મળવાને લીધે સાવ છોડી દેવું પડયું હોય. ત્યારે પ્રથમ બાલ્યાવસ્થામાં કેવું શિક્ષણ હોવું જોઈએ, લગ્ન થયા બાદ ઘરેબારે ગયા બાદ ફુરસદના વખતમાં સ્ત્રીઓનું કેવું વાંચન હોવું જોઈએ એ વિચાર સમાજને ઘણું જ ઉપયોગી છે.
વાંચન એ એક અનુભવ જ્ઞાન છે. પ્રત્યેક વાંચન દરેકની કંઈને કંઈ લાગણી ને હલાવે છે. કેઈ વાંચન વાચકને ઉત્સાહ આપે છે, તો કોઈ વાંચન નિરૂત્સાહી બ
માટે યાદ રાખવાનું છે કે, એક કેળવાયેલી માતા સે શિક્ષકની ગરજ સારે છે. વિદ્વાન પંડિતો અને દ્ધાઓને પારણુમાં લાવનારી સ્ત્રી જાતિ જ છે. એક મહાન પુરૂષનું વચન છે કે –
કહે નેપાલ્યન દેશને, કરવા આબાદાન;
સરસ રીત તે એજ છે, દ્યો માતાને જ્ઞાન. માટે દરેક બહેનેએ સ્વપતિ ઉપર દ્રઢ અનુરાગ રાગી, પતિસુખની હાર્દિક ભાવના રાખવી જોઈએ. દુઃખના સમયમાં પણ સમતા રાખી અખંડ શિયલવૃત પાલવું જોઈએ. તથા પોતાની બાળાઓ જે ભવિષ્યની માતાએ છે તેને સજ્ઞાન આપવા કોશિશ કરવી જોઈએ.
જગજીવનદાસ વીરચંદ ઝવેરી.
જૈન ગુરૂકુળ-પાલીતાણા.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્ત્રી વિભાગ-સ્ત્રીઓનું શિક્ષણ વાંચન કેવું હોવું જોઇએ? ૧૩૧ નાવે છે, કોઈ વાંચન મનુષ્યને તરંગી બનાવે છે. વળી એકજ જાતનું વાંચન અધિ કાર ભેદ-વ્યકિત ભેદે ઓછું વધારે ઉપયોગી, નકામું કે અવળે માર્ગે દોરનારૂં પણ બને છે. આપણું માનસ ઉપર હરકોઈ વાંચનના સંસ્કાર પડયા વગર રહેતા નથી, માટે સ્ત્રીઓનું એવું હોવું જોઈએ કે તેની જાતને નુકશાન પહોંચાડી શકે નહિં વળી સ્ત્રીઓની અવસ્થાને લક્ષમાં રાખીને તેના વાંચનનો વિચાર અને નિર્ણય કરવા જોઈએ. પ્રથમ શાળામાં ભણતી કન્યાઓને શાળામાં શિક્ષણ અપાય છે, છતાં વાંચનની બાબતમાં શાળા અને ઘર બંનેને વિચારવાનું છે. ઘણે સ્થળે શાળા
માંઘરમાં કન્યાઓને માત્ર ધર્મનું વાંચન મનન વધારે અથવા ખાસ એકલું કરાવવામાં આવે છે અને વ્યવહારિક જીવન કેમ જીવવું જોઈએ તેને લગતા વાંચનથી દૂર રાખવામાં આવે છે, તે ભૂલ છે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં ધર્મ સાથે વ્યવહાર બંનેનું પાલન કરવાનું છે, જેથી કન્યા અવસ્થાથી જ-માં જ ભવિષ્યની તે માટે તૈયારી કરવા કન્યાઓ માટે બંને પ્રકારનું જેટલું સમય, કેમ અને પોતપોતાના વ્યયહારને અનુચિત હોય તેવું અને તેટલું શિક્ષણ અને વાંચન આપવું જોઈએ.
પરણેલી સ્ત્રીઓનું વાંચન પણ જુદી જાતનું છે. આજની નવવધુ–પરિણીત સ્ત્રીઓ જીવનના વ્યવહારના અનેક પ્રદેશમાં અજ્ઞાત દેખાય છે અને તેથી પોતાના ગૃહમાં પિતાનું ગૃહિણી તરીકેનું કર્તવ્ય બરાબર બજાવી શકતી નથી. ગૃહની અને નેક ફરજો બજાવવા, જવાબદારી સંભાળવા, ગૃહને સ્વર્ગ સમાન કરવા, પવિત્ર પ્રેમ મંદિર રચવા, બાળવૃક્ષને ઉછેરવા વગેરે માટે શરૂઆતમાં કેવા શિક્ષણ અને લગ્ન થયાં પછી કેવાં વાંચનની જરૂર છે તે આટલા ઉપરથી જણાશે.
વાંચન સંબંધી આટલી ટુંક હકીકત જણાવ્યા બાદ હવે શિક્ષણ સંબંધી કાંઈ જણાવીયે છીએ.
પુરૂષના શિક્ષણ કરતાં સ્ત્રીઓનું શિક્ષણ ભિન્ન છે. અને આ દેશમાં તેમ નથી. સ્ત્રીઓને આરંભમાં અત્યંત સરળ ભાષામાં લખેલ પુસ્તક ચલાવવા જોઈએ. પ્રથમ લખવા વાંચવાનું થોડું જ્ઞાન આવ્યા પછી. સ્ત્રી ઉપાગી કાર્યોનું શિક્ષણ શરૂ કરવું જોઈએ, કારણ કે જેમ પુરૂષને ઘરની બાહેર રહી ધનોપાર્જન કરી પિતાના આશ્રિત પરિવારની રક્ષા અને ભરણ પોષણ કરવાનું છે, તેમ સ્ત્રીને ઘરની અંદર રહી કુટુંબને સુખ આપી શાંતિ અને સુરક્ષિત બનાવવાનું છે. વળી પુરૂષ જેમ ધન કમાય છે પરંતુ એકલું કમાવાથી ગૃહસુખ શાંતિપૂર્વક ચાલતું નથી. કારણ કે ઘરની સ્ત્રી તેમ તે પ્રાપ્ત થયેલ ધનનો સદ્વ્યય ન કરે, યાચિત રીતે વ્યવસ્થા પૂર્વક ન રાખતાં અને પિતાને સ્વભાવ હાથમાં ન રહેતાં ઉછુંખળ બને તો ગૃહસંસાર નષ્ટ થઈ જાય.
તેજ ઘરની વૃદ્ધિ આબાદિ દિનદિન વૃદ્ધિ પામે છે કે જે ઘરમાં સ્ત્રીઓના મુખ મંડળ ઉપર પ્રસન્નતા, દયા, ઉદારતા. વાત્સલ્યતા, વિનીતપણું, સદાચારતા વિગેરે
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩ ૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
લક્ષણે દેખાતા હોય. જેના ઉપર ગ્રહને કારભાર, જીમેદારી, સંદર્યતા છે તેવી ગૃહણીઓનું શિક્ષણ સહજ નથી; તેટલા માટે સ્ત્રીઓનું શિક્ષણ તે વિષમાં પૂર્ણ હોવું જોઈએ કે જેનું ગૃહમાં રાતદિવસ કામ પડે છે. અમારા અનુભવ પ્રમાણે હાલના સમયમાં સ્ત્રીઓને નીચેના વિષયો માટે શિક્ષણ આપવું જોઈએ. ૧ સ્વાગ્ય રક્ષા, ૨ શરીર પાલન, ૩ ગ્રહણી, તરીકેનું કર્તવ્ય, ૪ પાકશાસ્ત્ર, ૫ શિ૯૫ શિક્ષા, ૬ શિશુપાલન, ૭ ધાત્રીશિક્ષા, ૮ અતિથિ સેવા, ૯ રોગીઓની શુશ્રષા ૧૦ ધર્મસં. બંધી સ્ત્રી ઉપગી કિયાકાંડ, અને અમુક તત્ત્વજ્ઞાનનો વિષય, જેથી શ્રાવિકા ધર્મનું પાલન કરી આત્મકલ્યાણ પણ સાધી શકે, ૧૧ જાતીય આચાર વિચારનું જ્ઞાન ૧૨ વ્યવહારની રીતભાતની સમજ અને પાલન લખવા, વાંચવાના શિક્ષણ સાથે ઉપરોકત વિષે સંબંધી શિક્ષણ ક્રમે ક્રમે ગ્રહણ કરી શકે તેવી રીતે આપવાથી તેવું શિક્ષણ પામેલ સ્ત્રીઓ ખરેખરી શ્રાવિકા રલ, જૈનકુલ ભૂષણ ગૃહિણી થઈ શકશે.
( ચાલુ) mFFFFFFESI) કે વર્તમાન સમાચાર.
શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ.
રાશીના અંતે, અને પંચાસીમાં?
એક મકાનને નામ અપાયું. બીજી બાકી છે. પડતો કાળ છે એમ કહેવાય છે. અને વ્યાપાર ધંધાની મંદીથી તેમ સમજાય છે ત્યા ચોરાશીની સાલ ચોરાશીનો ફેરો કઠણ છે. સંભાળવા યોગ્ય છે એમ કહેવાતું અને ઘણાઓને અનુભવ પણ થયો હશે.
આમ છતાં ધર્મ હૃદયવાળાએ શ્રદ્ધાપૂર્વક ધર્મ જીવન જીવી જાણે છે અને પોતાની કમાઈને બીજા વ્યવહારીક કાર્યો કરતાં પણ અધીક પ્રેમવડે ધાર્મિક અને સામાજીક ઉન્નતિ કરનારા કામોમાં વધુ ઉપયોગ કરે છે અને નબળે સમય પણ સારારૂપે પરિણમે છે.
નબળા સમયમાંથી પસાર થનારે પુન્ય ઉપર શ્રદ્ધા રાખી વિશેષ પુન્ય મેળવવા માટે પુન્યશાલી અને સાચા ધર્મજનાનું અનુકરણ કરી પંચાસી (૮૫) ની સાલમાં વિશેષ ધર્મકરણી કરવી અને મુડી તથા આવકના પ્રમાણમાં વ્યવહારીક ખર્ચોમાં વિવેકપૂર્વક બચાવ કરીને ધર્મ અને કામની ઉન્નતિના કામોમાં વપરાય તેટલું વાપરવું. પ્રેમથી માગ્યા પહેલાં કાર્યની ગ્યતા પ્રમાણે જરૂર આપો ખરી કમાઈ આ રીતે કરે.
ચોરાશીના અંતે આસોવદી મંગળવારે આ સંસ્થાની મેનેજીંગ કમીટીની મીટીંગ મળી હતી તેમાં શેઠ કેસરીચંદ ભાણાભાઈની પેઢી તરફથી આ સંસ્થાના નવા નાના મકાનને (પિોતે
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર.
૧૩૩ વાષિક મદદના બદલે રૂ. ૫૦૦૦ ની રકમ આપવા કહેલ તેમાં રૂ. ૨૫૦૧) નો વધારો કરી રૂ. ૫૦૧) આપવા અને તે મકાનને શેઠ કેસરીચંદ ભાણુભાઈ વિદ્યાર્થી ભુવન ” એ નામ આપવાને લેખીત પત્ર રજુ થયો હતો અને તેમાં જણવ્યા મુજબ સરતે મંજુર થયેલ છે.
મને આ સંસ્થાના પ્રમુખ તરીકે વધુ આનંદ થાય છે કે અત્યાર સુધી તેવી મોટી રકમ આપનાર ગ્રહસ્થમાં શેઠ સારાભાઈ મગનભાઈ મોદી અને શેઠ નરોતમદાસ જેઠાભાઈ પણ છે. ઘણા ભાઈઓ તરફથી નાના અને મોટા મકાન માટે પુરતી રકમ મળવા આશા હતી અને પ્રયાસ થતો હતો પણ તેવું બન્યું નહી એટલે રૂ. ૧૧૦૦૦) અને રૂ. ૨૫૦૦૦ ની હદ ધટાડવી પડી.
મજકુર પેઢીના માલીક પૈકી શેઠ ફકીરચંદ કેસરીચંદ જેઓ આ સંસ્થાના સેક્રેટરી પિકી એક છે, તેઓનું ધ્યાન ખેચવું પડયું અને કમીટીએ આગ્રહ પણ કર્યો જે તેઓના કુટુંબે તેને સત્કાર કર્યો. આ કુટુંબ તરફથી તીથી નીમીતે રૂ. ૨૦૦૦) અને મકાન ખાતે રૂ. ૧૦૦૦) ત્યા વાર્ષિક મદદરૂપે રૂ. ૩૦૦૦) એ રીતે અત્યાર સુધીમાં રૂા. ૧૩૫૦૦ થી વધુ રકમની મદદ મળી છે. સેક્રેટરી તરીકે મોટી જહેમત ઉઠાવવા ઉપરાન્ત આ રીતે મદદ કરી છે તેથી મને વધુ આનંદ થાય છે. બીજા સેક્રેટરી ભાઈ લલ્લુભાઈ કરમચંદ તરફથી મકાન ખાતે રૂ. ૧૦૦૧) મળ્યા હતા. અને રૂ. ૧૫૦૦) બીજા આપવા કહેલ તે ઉપરાન્ત મજકુર મીટીંગમાં બીજા રૂ ૧૫૦૦) તેમના ભાગીદારોના નામે ત્રણ તિથી માટે આપવા જાહેર કર્યું. આ ઉપરાન્ત વાર્ષિક મદદરૂપે રૂ. ૨૦૦૦) અને મકાન ખાતે બીજા રૂ. ૨૦૦૦) તેમના ભાગીદાર તરફથી રૂ. ૮૦૦૦) થી વધુ આજસુધી આવ્યા છે. હું આશા રાખું છું કે મેં જે ઉમેદથી આ સંસ્થાની સેવા ઉપાડી છે તે પાર પાડવા માટે મારાથી પણ યોગ્ય ફાળો જલદી અપાય.
બીજાઓના અનુકરણ માટે અને મોટા મકાન માટે રૂ. ૨૦ હજારથી વધુ રકમ આપનારનું નામ જોડવાનું બાકી હોવાથી પંચાસીની સાલમાં નવા વર્ષમાં તે માટે કોઈ સખી ગ્રહસ્ય તાકીદે બહાર આવે અને સ્વામીવાત્સલ્યની તીથીએ હજી પાંચેક માસની નોધાવાની બાકી છે તે તાકીદે નોધાઈ જાય તે માટે આ હકીકતને આ રીતે પ્રગટ કરું છું.
લી. જીવણચંદ ધરમચંદ
પ્રમુખ. શ્રી યશોવિજય જૈન ગુરૂકુળ–
નરકેસરી લાલા લજપતરાયને સ્વર્ગવાસ. જે કુળમાં જન્મેલા અને આર્ય સમાજેસ્ટ થયેલા પંજાબ નરકેસરી વીરરત્ન લાલાલજપતરાયના સ્વર્ગવાસે આખા હિંદની પ્રજાને શોકમાં ડુબાવી છે. તેઓની સરલતા, નિડરતા કર્તવ્ય પરાયણતા અને દેશ પ્રેમ તો અપૂર્વ જ હતા. વીરપુરૂષ જીવી પણ જાણે છે અને મરી પણ જાણે છે, તે લાલાજીએ બંને રીતે ભારતની પ્રજાને બતાવી આપ્યું છે. તેમણે દેશ ખાતર પૈસાનો, આત્માનો સંપૂર્ણ ભોગ આપે, દેશવટો લીધા, અને સર્વસ્વ ગુમાવવાની દરકાર પણ ન કરી, તેથી જ પંજાબના કેસરી નરરત્ન કહેવાણા-કેળવણીના ક્ષેત્રની આખી જીંદગી સેવા કરી તેટલું જ નહિં પરંતુ મરતી વખતે થોડા વખત પહેલાં બે લાખ રૂપિયા જેવી ઉદાર મદદ તે
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૪
શ્રી માત્માન પ્રકાશ. ક્ષેત્રમાં આપી. અને સંસાર સુધારાના કાર્યને પણ દેશ સેવા સાથે જ છેવટ સુધી પણ કર્તવ્ય માન્યું. તેમનું આખું જીવન, વાંચવાનું વિચારવા અને મનન કરવા જેવું અને બને તેટલું જરૂર અનુકરણીય છે. કહેવામાં આવે છે કે તેમની સ્મશાન યાત્રામાં લાહોરમાં એક લાખ માણસે હાજરી આપી આંસુ સાર્યા હતા; જે બનાવ સેવાભાવી તે મહાન પુરૂષ અસાધારણ હતા તેજ બતાવે છે. જેના કામમાં વર્તમાન કાળમાં લાલાજી જેવા નરરત્નો પાકે તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરવા સાથે તે નરપુંગવ વીરપુરૂષના પવિત્ર આત્માને અખંડ શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઈચ્છીયે છીયે.
કે
સ્વીકાર અને સમાલોચના.
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
જેનાગમ તત્વ દીપિકા-પ્રકાશક શ્રી શ્વેતાંબર સાધુ માર્ગી જેન હિતકારણ સંસ્થા બીકાનેર (રાજપુતાના) શ્રી સ્થાનકવાસી સંપ્રદાયમાં પ્રકરણોનું જ્ઞાન થેકડા દ્વારા અપાય છે, જેથી તે ઉપરથી પ્રતર રૂપે જેન ધર્મના તો છુટી છુટી રીતે આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ રૂપે પ્રગટ કરેલ છે પ્રથમ અભ્યાસી માટે ઠીક છે. શેઠ અગરચંદ ભૈરદાન શેઠીયા લાઈબ્રેરીના થાય નામાથી લખવાથી પુસ્તક મળી શકશે શ્રીયુત જેઠમલજી શેઠીયા આ સંસ્થા મંત્રી હોઈ આવા જૈન સાહિત્યના ગ્રંથો પ્રકટ કરવા સારો પ્રયત્ન કરે છે.
प्राकृत व्याकरणम् . | ( સિદ્ધહેમચંદ્રસ્યાણમે અધ્યાયઃ) પ્રકટ કર્તા શ્રી આહંમત પ્રભાકરના સ્થાપક શેઠ મોતીલાલજી લાધાજી પુના (છડું મયુખ) મુલ્ય બે રૂપીયા. શેઠ શ્રી મોતીલાલજીના સુપ્રયત્નથી જૈન સાહિત્યના ઉત્તમોત્તમ ન્યાય, વ્યાકરણ, તત્ત્વજ્ઞાનના ગ્રંથે આ સંસ્થા દ્વારા પ્રકાશિત થાય છે. તે જૈન સાસિત્ય અભિવૃદ્ધિ સુચવે છે. સાક્ષર અને વિદ્વાન પાસે સંશોધન કરાવી સારા કાગળ, શાસ્ત્રી સુંદર ટાઈપમાં પ્રકટ થતા હોવાથી તેનું આંતર સ્વરૂપ સાથે બાહ્ય સુંદરતા કરવામાં આવે છે. અભ્યાસીઓ, અને ભંડારો માટે પ્રકટ થતા આ ગ્રંથ ખાસ ઉપયોગી અને સંગ્રહવા યોગ્ય છે. આ વ્યાકરણનો ગ્રંથ સ્વોપજ્ઞવૃતિ સહિત છે. ગ્રંથની પાછળ ગ્રંથમાં આવેલ શબ્દોનું અક્ષરનુક્રમ નંબર અને સૂત્રની અનુક્રમણિકા આપેલ છે, છેવટે નોટ આપી અભ્યાસી માટે વિશેષ સરલતા કરી આપી છે. શેઠ શ્રી મોતીલાલજી પોતાના સાહિત્ય વિષયક આ પ્રયત્નમાં વિશેષ આગળ વધે તેમ ઈછીયે છીયે.
મરાજુલ–લેખક તથા પ્રકાશક ધીરજલાલ ટોકરશી શ્રી ચમનલાલ નગીનદાસ વિદ્યાલય ખાનપુર–અમદાવાદ. આ ગ્રંથાવલી યોજનાની પ્રથમ શ્રેણીના પુસ્તકો પૈકી આ બીજું છે. નાના બાળકને સરલતાથી ધાર્મિક જ્ઞાન થવા માટે આવી લધુ બુકે બાળ ગ્રંથાવલી તરીકે પ્રકટ કરી તેના લેખકે એક સારો પ્રયત્ન કર્યો છે. હિંદિ ભાષામાં આવી ધાર્મિક રેટ (બુક) શ્રી આત્માનંદ જૈન ટ્રેકટ સોસાયટી અંબાલા તરફથી પ્રગટ થાય છે પરંતુ ગુજરાતી ભાષામાં તેવી જરૂરીયાત સદરહુ લેખકે પુરી પાડી તે જૈન સમાજ માટે આવકારદાયક છે. વળી આ શ્રેણી
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૧૩૫ ઇનામી પરિક્ષા માટેની યોજના પણ ઉત્તેજનને પાત્ર છે. ગ્રાહક થઈ લાભ લેવા જેવું છે. કિંમત એક આને ત્રણ પાઈ.
દંડક તથા જબુદ્વીપ સંગ્રહણુ પ્રકરણ-(સાર્થ) પ્રકાશકશ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મંડળ મહેસાણું મુલ્ય ૦–૧૨–૦ બાર આના. જૈન બાળકે પ્રાથમિક દૃષ્ટિએ પ્રકરણદિનું જ્ઞાન સરલ રીતે અર્થ સહિત મેળવી શકે તેને માટે આ સંસ્થાના આ પ્રયત્ન છે. આ ગ્રંથમાં તેજ રીતે દંડક તથા લઘુ સંગ્રહણી પ્રકરણ બંને મૂળ, સંસ્કૃત અનુવાદ, અવતરણ, શબ્દાર્થ અને વિશેષાર્થ સાથે સરલ રીતે આપવામાં આવ્યો છે અને છેવટે બંને એકલી એક સાથે મૂળગાથા આપવામાં આવેલ છે. અત્યારે જે મનુષ્યના બંધારણ અને મગજ શકિત બાળવયથી જ નબળી દેખાતી હોય તેઓ માટે આવા પ્રકરણે ગાથા સાથે શબ્દાર્થ વિશેષાર્થ આપી આ રીતે કરેલ યોજના તેવા અભ્યાસી માટે સરલતાવાળી ગણાય. હાલમાં ચાલતી જેન શાળાઓમાં જે પ્રમાણે ધાર્મિક અભ્યાસ શિખવાય છે તે માટે આ પ્રકરણ ગ્રંથ તેને માટે ખાસ ઉપયોગી ગણાય. કાગળ ટાઈપ બાઈડીંગ વગેરે સારા છે તેમજ કિંમત પણ તેના પ્રમાણમાં યોગ્ય હોઈ ખુશી થવા જેવું છે. શ્રી સ્તભતીથ જેન મંડળને ત્રિવાર્ષિક હેવાલ સં. ૧૯૮૨-૮૩-૮૪ આ સંસ્થા કેળવણીને ઉત્તેજન માટે ફંડ અને ભાષણ શ્રેણી આ બંને ઉદ્દેશો પ્રમાણે ત્રણ વર્ષમાં કાર્ય કરેલું હોય તેના રીપોર્ટ ઉપરથી માલમ પડે છે હિસાબ તથા સરવૈયું ચોખવટ વાળું છે અને તેની ઉન્નતિ ઇચ્છીએ છીએ.
શ્રી વિજયધર્મ પ્રકાશક સભા–ભાવનગર (પાંચ વર્ષની ૫ રેખા.) ધીમે પગલે પિતાના ઉદ્દેશને વળગી આ સંસ્થા આગળ વધે છે. આ સંસ્થાના કેટલાક સભ્ય જાણવા પ્રમાણે કેળવણીમાં આગળ વધ્યે જાય છે તે ખુશી થવા જેવું છે. ગયા વર્ષ માં કાર્યવાહી માટે પિતાની બતાવેલી શિથિલતા આવતા વર્ષમાં આગળ વધવારૂપ છે. નવી દિશા માટે બનાવેલી આકાંક્ષાઓ અભિલાષાઓ-મનોરથે પાર પાડવા તે સંસ્થા ભાગ્યશાળી નિવડે તેમ ઈચ્છીએ છીએ.
કોઠારી મગનલાલ ભુરાભાઈ જેન ધેતાંબર મૂર્તિપૂજક વિદ્યાર્થી ભુવનના ધારા ધોરણ તથા નિયમો--આ સંસ્થા જેન બાળકોને કેળવણીના આગળ વધવા માટે એક સાધનભૂત હોઈ તે સ્થપાયાને આજે શુમારે બાર વર્ષ થયા છે. મૂળ કમીટીના સભ્યો અને ખાસ મુખ્ય હોદેદારે (પ્રમુખ સેક્રેટરીઓ ) ઘણા ઉત્સાહી અને ખંતીલા હોવાથી અને તેને અભાવ થતાં હાલના પ્રમુખ સેક્રેટરીઓ વગેરે પણ તેવાજ લાગણી યુકત અને સાથે આ સંસ્થા ના ગૃહપતિ મી. દલપતરાય પોતે જ સેવા ભાવી હોવાથી અને સ્થળે સ્થળે અવલોકન શકિતને ઉપયોગ કરી, આ સંસ્થાને અત્યારની સ્થિતિએ મુકવામાં પ્રમુખ સક્રેટરીઓ અને ગૃહપતિ તેટલા ધન્યવાદને પાત્ર છે. આવી સંસ્થાને ઘણે આધાર ગૃહપતિ ઉપર રહે છે અને આ સંસ્થા ઉછરતી હોવા છતાં ગૃહપતિ લાગણીવાળો તેમજ સુશિક્ષિત મળેલ હોવાથી આ ફળ છે. ધારાધોરણ અને બંધારણ જોઈએ તેવું છે. વહિવટ પણ કમીટી યોગ્ય રીતે કરે છે. પ્રમુખ રા. ભગવાનલાલ હરખચંદ શેઠ તથા સેક્રેટરીએ દુર્લભજી ઉમેદચંદ પરીખ, તથા મોહનલાલ ભુરાભાઈ દેશી છે.
મોહી ની માળ ૨ ચા પ્રકાશક ભાગમલ અમુલખ લોઢા તથા મગન
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
લાલ કાચટા સેક્રેટરી આત્મ જાગૃતિ કાર્યાલય બગડી (મારવાડ) આ ગ્રંથમાં સમકિત એર સંબંધી પ્રશ્નોતર આપવામાં આવેલા છે. જે વાંચવાથી સમ્યકત્વ તથા મિથ્યાત્વ એ બને વસ્તુનું જ્ઞાન થાય છે. હિદિ ભાષામાં હોવા છતાં રચના સરલ કરવામાં આવેલ છે. કિંમત અમૂલ્ય.
શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ કૃત આઠ પ્રવચન માતાની સજઝાય વિગેરે–અનેક પધોનો સંગ્રહ કેટલાકના અર્થ સાથે આ બુકમાં આપવામાં આવેલ છે. અગ્યાર બાલના સજઝાયમાં અધ્યાત્મવિષય, ચરણ કરશુ સત્તરી સજઝાય, આગમ છત્રીશી વગેરે જુદા જુદા ચૌદ વિષયો સમાવેલા છે. જેમાં પ્રથમ આઠ પ્રવચન માતાની સજઝાય અથ સાથે હોવાથી ખાસ દરેકને વાંચવા અભ્યાસ કરવા લાયક છે. ભેટ આપવાના આશયથી છપાવી પ્રકટ કર્તા શ્રી કચ્છી દશા–ઓશવાળ જૈન મહાત્મા હુબલી પ્રકાશક ચતુર્ભુજ તેજપાળ: હુબલીને પ્રયત્ન ધન્યવાદને પાત્ર છે.
- ૬ ધનાશાલીભદ્રને રાસ-પ્રકટ કર્તા શાહ લખમશી જેસંગભાઈ પાનસર (વાયા કલોલ) કિંમત રૂ. ૧–૮–૦ આ રાસ ગુજરાતી મોટા સારા ટાઈપમાં સચિત્ર પ્રકાશ કરવામાં આવેલ છે. સુપાત્રદાન દેવાનું શું ફળ છે તે જ વર્ણન આ રાસમાં છે. સ્થળે સ્થળે સંસ્કૃત અને માગધી ઉપદેશક બ્લેક અર્થ સાથે આપેલ છે. એકંદર રીતે રાસ વાંચવા જેવો છે.
૭ માસ ત્રમાસિક પુસ્તક ૧ લું અંક ૧ લો પ્રગટકર્તા શ્રી આત્માનંદ જેન ગુરૂકુળ પંજાબ (ગુજરાનવાલા) તંત્રી ચંદ્રગુપ્ત જેન બી.એ. તરફથી અમોને સમાલોચના માટે મળ્યો છે, ઉકત જેન ગુરૂકુળના હાર્દિક ભાવો જેન સમાજ સમક્ષ રજુ કરવા, તેમજ તેમાં થતી કાર્યવાહીથી સમાજને જાણ રાખવા અને આ ગુરૂકુળ ભવિષ્યમાં યુવાન થતાં સમાજના સંકુચિત વિચારોરૂપી કારાગૃહમાંથી મુક્તિ અપાવી ઉદાર અને વિશાળ વિચાર કરાવવા પ્રયત્ન સેવવા વિગેરે ઉદ્દેશથી આ ત્રમાસિક પ્રકટ થયેલ છે. અમે તેનો અભ્યદય ઇચ્છીએ છીએ અને તેને ઉદ્દેશ પાર પડે તેમ પ્રાર્થના કરીએ છીએ.
વીર-ધર્મને પુનરૂદ્ધાર-લેખક ન્યાયવિશારદ ન્યાયતીર્થ મુનિ શ્રી ન્યાયવિજયજી મહારાજ. પ્રકાશક વિજયધર્મ પ્રકાશક સભા.-ભાવનગર મૂલ્ય સદુપયોગ. સંગઠન, લગ્નસંસ્થા, દંપતીધર્મ-ગૃહસ્થાશ્રમ, સાધુ સંસ્થાદિ વગેરે સામાજીક અને ધાર્મિક વિષયો જે કે ઘણા ભાગે સમાજમાં અને પ્રજામાં ચર્ચાય છે તેના ઉપર લેખક મુનિરાજે પોતાના વિચારે સ્વતંત્રરીતે આ ગ્રંથમાં દર્શાવ્યા છે. આ ગ્રંથમાં આવેલ વિષયોમાં ઘણું ખરી બાબતોમાં વાંચકેને કડવી અને તીખી હકીકતો જણ્ય તેવું છે. આ ગ્રંથના વિચારે કોઈને રૂચે કે કોઈને ન રચે અથવા તેવા વિચારો વાસ્તવીક છે કે અવાસ્તવીક છે તેનું માપ તો લેખક, વાચક અને વિચારજ કરી શકે, પરંતુ આ લેખમાં મુનિશ્રીએ શાસન પ્રત્યેની પિતાની દાઝથી લખવા પ્રેરાયા છે એમ તેઓ જણાવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મૂળનું જુનું અને નવું.
છે.
IR
“મૂળનું જુનું અને નવું”
Joycoછ000000 બહુ દુર ન જઈએ તો મહાવીર પ્રભુએ આંતર ત્યાગ કેળવી, કાત્સર્ગ કરી (દેહામી મુકી, આત્માની કેળવી–બહીર્મુખ આત્માને અંતર આત્માની મદદથી પરમાત્મ દશામાં નીમગ્ન કરી) પુરેપુરું પરમાત્મ સ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરી મુકત દશા પ્રાપ્ત કરી તેને અનુભવી-કેટલાયને તાર્યા. આ મૂળનું થયું. ત્યાર પછી કેટલાય વર્ષો ચાલ્યા ગયાં પછી અજ્ઞાન દશાનું સામ્રાજ્ય હિંદમાં પ્રવર્તાવા માંડયું. વીર પ્રભુનાં પુત્રોએ આપસ આપસમાં જુદા જુદા ફાંટા કાઢયાં અને દરેકે પોતાને ફાંટે સાચે છે તે સાબીત કરવાને બીજા નિંદ્યા, તેમની સામે દુશ્મનાવટ કરી, જેથી ધર્મને બદલે કુસંપનું સામ્રાજ્ય ફેલાવ્યું. મૂળમાં ફોટો ન્હોતે, મુળમાં સંપ હતો. કષાયને ત્યાગ થાય તોજ નવા કર્મો બાંધતાં આત્મા અટકે, પણ આ લોકોને કષાય તો પોષવાજ હતાં તેથી ધર્મનું વિકૃત સ્વરૂપ કરી આપણને ધર્મને બહાને કષાય તરફ દેર્યા. પિતાને જે શેખ હતો તે આપણામાં દાખલ કર્યો. પોતાનામાં કષાય હતાં તે આપણામાં દાખલ કર્યો, આથી ધર્મને બહાને અધ પ્રવર્તી રહ્યો. બીજા ધર્મમાં મહાન પુરૂ નીકળ્યાં. શંકરાચાર્ય, વિવેકાનંદ, રામકૃષ્ણ રામતીર્થ-તેઓએ પોતાના માગ શુદ્ધ સ્વરૂપમાં બતાવ્યા. પોતાના અંત:કરણ ઉર્વમુખી હતાં તેથી તેની કહેવાની અસર થઈ, કુસંપથી કંટાળી ગયેલાં કેટલાક જેને આને અનુસર્યા. હજી પણ તેવી દશા ઘણું પ્રવર્તે છે, સમયને અનુસરીને કેળવણું આપવા માંડી તેથી તેમના અનુયાયીઓ રાજ્ય કારભારમાં પણ આગળ વધ્યાં, જેઓએ ફકત શાસ્ત્રના પુસ્તકો સ્થલ મન અને સ્થળબુદ્ધિમાં ભરી રાખ્યાં છે ને ગ્રામોફોનની માફક મેઢામાંથી બહાર કાઢે છે તેઓ આવી કેળવણીને ધિક્કારે છે. અંત:કરણને કેળવવાની વિરૂદ્ધ પડે છે. સીદાતા શ્રાવક ક્ષેત્રની દશા તરફ બેદરકાર રહે છે પોતાની અજ્ઞાનદશાને લીધે પોતાને જે બાબત તરફ શેખ થયો છે તે તરફ બીજા ન વળે તો ક્રોધે ભરાય છે, તેમને બેહિષ્કાર કરવાને બીજાને પ્રેરે છે. ઘણાં જુના જમાનાનાં છે કે જેઓને તે લોકો ઉંધે રસ્તે દોરવી શકે છે. આથી ધર્મનો મહાન વિનાશ થવા સંભવ છે. ધર્મ પાળવાવાળાની સ્થિતિ સુધારાય તો જ ધર્મ રહી શકે, નહિંતે માણસમાં ધર્મ ન રહે તે પછી પુસ્તકમાં જ રહે અને તેથી શું લાભ ?
જેનોમાં મોટામાં મોટી ખામી એ છે કે તેમનામાં આત્મબળ ઓછું થઈ ગયું છે, નીર્માલ્યતા વધતી ગઈ છે. જે લેકે હાલની કેળવણી અને કેળવણીની સંસ્થાઓથી
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. દુર રાખવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યાં છે તેમનું સંઘદન ઘણું છે, લગભગ આખા ગુજરાતને કાઠી વાડ તેમણે સર કર્યા છે, તેમની સામે લાંબી બુદ્ધિવાળાએ પોતાનું વીર્ય સારવવાનું છે. જેટલી સંખ્યામાં જે જેટલાં જેરથી જુના જમાનાના લોકો ભેગાં થઈ શકે છે તેટલી સંખ્યામાં ને તેટલા બળપૂર્વક કેળવાયેલાં ભેગાં થઈ શકતાં નથી. ભેગા થાય છે તેમાં પણ પુરતે સંપ નથી, આત્મબળ નથી સ્વાર્થ ત્યાગ પણ તેમનામાં જોઈએ તેટલો નથી, આથી કરીને જૈનો બધી બાબતમાં પાછાં પડતાં જાય છે અને ધર્મ કયાં સૂધી ટકશે તે કહેવું મુશ્કેલ થઈ પડે છે. દેશી નાનચંદ ઓધવજી.
“વિષય નિષેધ.”
( રાગ-હરિગીત.) ભવ્ય જનના હદય કમળ જે ભાનુપેરે ખીલવે, અજ્ઞાન અંધારૂ વળી નિજ તેજથી દૂર કરે; ટાળી દઈ દે વળી જે તેજ સઘળે પાથરે,
જેયવતિ એ ભારતી શ્રી આહેતી વાણી મને. ૧ અતિ કુપિત કો દુશ્મન થકી વા મત્તમાતંગથી અહા, કે કેસરી યા કેતુથી વા રૂછ રાજવથી કહો; અતિ રૌદ્ર કાળ કેટે વળી ચા મથકી ઉત્પન્ન થતું, જે દુ:ખ તેથી શતઘણું દંખ ઉગ્ર એ વિષય તણું. ૨ જે વિષમાં રાજવી કે શુક્ર નવ તૃપ્તિ લહે, સામાન્ય માનવ તેહમાં સંતેષ હા ! કયાંથી ગ્રહે ? માતંગ મેટા સહેલથી ખેંચાય છે જે સરિતાં, શશલા બિચારાના કહોકે તે નદીમાં શા ગજા ? ૩ સુરદેવને પણ જેહ વિષયે દુઃખકારી નીવડે, તેમાં કહે જન જપ્તના સુખ અ૯પ પણ ક્યાંથી લહે ? મદમસ્ત જુથ માતંગનું વિદારી નાંખે જે અહો ! તે મૃગપતિ મુખ મૃગલાને છોડી દેશે શું કહો? ૪ ઉર ઉદધિ જે તૃપ્તિ પામે સરિતકેરા સલલથી, વળી તુષ્ટ થાયે અગ્નિ કેદી જે કાષ્ટ કેરા સમૂહથી; તે માનવી આ વિષયમાં તૃપ્ત થાયે જણાએ, દુશમન ગણું સે તેહથી: તે વિમે.ચિતી મને. ૫
વાડીલાલ જીવાભાઈ ચેકસી–ખંભાત.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન સાહિત્ય પરિચય માટે એક અમૂલ્ય સુચના.
જૈન સમાજમાં થોડા ઘણા અંશે વાંચનનો શોખ વધ્યો છે તેવા સંયોગમાં અને તે વિશેષ વધે તે માટે કાંઈ પુસ્તક પરિચય આપવાથી વિશેષ લાભ થવા સંભવ છે, એમ જાણી દિવસાનદિવસે જે મની પ્રકટ થતાં નવા પુસ્તકા તે યા કયા છે ? શા વિષય ઉપર છે ? લખનાર ? પ્રકટ કરનાર કોણ છે ? કઈ ભાષામાં પ્રગટ થયેલ છે? કિંમત, મળવાનું સ્થળ વગેરે માહિતી, વાંચનના અભિલાષિએને અને જ્ઞાનભંડાર અને પુસ્તકાલયના સંચાલકોને મળે તેટલા માટે દર ત્રણુમાસે કે જરૂરીયાત પ્રમાણે આ માસિકમાં ઉપરોકત હકીકત રે
II માસિકમાં ઉપરોકત હકીકત સાથે વારંવાર પ્રકટ કરવાની ચેાજના કરવા ધારી છે, તેથી જેમ આ માસિક માં સમાલોચના ( અભિપ્રાયાર્થે) દરેક ગ્રંથ પ્રકટ કરનાર સંસ્થા અને કેટલાક જૈનબંધુ તેઓના તે તે ગ્રંથ તે માટે મોકલે છે, તેમ જૈન સમાજમાં પ્રકટ થતાં તમામ ગ્રંથા તેના પ્રકટ કર્તા તરફથી માહિતી સાથે અમને મળે જાય તોજ આ માહેતી પત્રક અમે બનતા પ્રયને આપી શકીયે, જેથી આ કાર્ય માં જૈનધર્મના પ્રકટ થતાં પુસ્તકોના લેખકે, પ્રકાશક, સંપાદક, અનુવાદકા વગેરે અમને ઉપર પ્રમાણે આ ખબર આપવામાં મદદ કરશો તો તે સાભાર સ્વીકારવા સાથે આવતા માસથી આ વાતનું પુસ્તક માહેતી વર્ણન આપવામાં આવશે, જેથી જૈન સમાજમાં કેવું, કેટલું, કઈ જાતનું સાહિત્ય પ્રકટ થાય છે તે જાણી શકાય,
મહાપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી વિરચિત
ऐन्द्र स्तुति चतुर्विंशतिका.
- ( વોષજ્ઞ વિવરપુરા)
સંપાદક મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ. આ ગ્રંથમાં વીશ જિનેશ્વરની સ્તુતિઓ વિવરણ સહિત સંસ્કૃત ભાષામાં શ્રીમાન યશોવિજયજી મહારાજ કૃત આવેલ છે. કાવ્ય સુંદર અને ટીકા શાસ્ત્રીય ગંભીર વિચારાથી ભરપૂર છે. અભ્યાસીઓને પઠનપાઠન કરવા ચોગ્ય આ કાવ્ય અને વિવરણ શુદ્ધ કરવા તેમજ અસલમતમાં તુટી ગયેલા પાઠોને ઉપાધ્યાયજીના શબ્દોમાંજ સાંધવા મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહ. રાજે રસ્તુતિપાત્ર પ્રયત્ન કર્યો છે. આ ગ્રંથમાં આ ચોવીસી સાથે પરમતિ પચ્ચીશી, પરમાત્મ પચીશી, વિજયપ્રભસૂરિ સ્વાધ્યાય અને શ્રી શત્રુંજય મંડન શ્રી રૂષભદેવ સ્તવન (સંસ્કૃતમાં ) વગેરે કાવ્ય પ્રકટ કરી સંસ્કૃત સાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ કરી છે. સાધુસાધ્વી મહારાજ અને જ્ઞાન ભંડારને ખાસ ઉપયોગ માટે આર્થિક સહાય આપનાર બંધુની ઈચ્છાને માન આપી તેમણે આપેલી રકમ બાદ ફરી વધારાના ખર્ચ પુરતી માત્ર કિંમત ચાર આના પાસ્ટેજ ખર્ચ અઢી આના સાથે માત્ર નામની કિંમત સાડા છ આના રાખેલી છે. ઉંચા એન્ટ્રીક પેપર ઉપર સુંદર વિવિધ શાસ્ત્રી ટાઈપમાં નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાવી ઉંચી જાતના કપડાનું પાકું બાઈડીંગ કરાવેલ છે.
લખા:શ્રી જેન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir = == == ==== == == ==== પંજાબ કેસરી લાલા લજપતરાય. - 86 રાજકીય રણાંગણમાં સદા શહીદના સાહસ, શાય" આવેશ અને નિર્ભય R તાથી ઝઝુમનાર લાલાજીના જીવનની બીજી બાજુએ પણ એટલી જ જવેલ ત To છે. દેશહિતની પ્રત્યેક પ્રવૃતિમાં એ નરવીર સદા અગ્રેસર હતો. એ રાજકીય આ લડવૈયા, શિક્ષણશાસ્ત્રી, ઇતિહાસકાર, સમાજસુધારક, દલિતોદ્ધારક અખબાર II નવેશ—અને શું શું ન હતું. એ નરપુંગવનું જીવન સંપૂર્ણ હતું. એનું હૃદય Sત ચોદ્ધાનું અને એનો આત્મા સના હતો, અને જીહા વાલાનાં તત્વોની I બનેલી હતી. દેશને કાજે ભોગ ધરવાની એની શકિત અજોડ હતી. એણે સ, એનું દેશકાર્ય એનાં મૃત્યુ પછીયે અવિરત ચાલુ રહે એટલા માટે ગેખ તે લેજીની હિંદ સેવક સમાજ જેવી હિંદ લોક સેવક સમાજ સ્થાપી; એણે || હિંદુ સમાજમાં નવ પ્રાણ પૂરવાને હિંદુ સંગઠ્ઠનની પ્રવૃતિની સરદારી લીધી; કે એણે હિંદુને તાકાત જમાવવાના મંત્ર શિખવ્યા; એણે લાહારની દયાનંદ છે It કોલેજ જેવી સંખ્યાબંધ શિક્ષણ સંસ્થાઓ સ્થાપવામાં હિસસે પુર્યો; અને || . છેલ્લે છેલ્લે પિતાની મિલકતની પાઈએ પાઈનું દાન કરી દઈ લાહારમાં પોતાનાં જ આ માતાનાં નામથી મહિલાઓ માટે એક ઇસ્પીતાલ સ્થાપીને અને પોતાના વતન માં || પિતાના નામથી એક હાઈકુલ સ્થાપીને એ આમાએ તૃપ્તિ અનુભવી લાલાજીએ ઇતિહાસ રચે છે. સદી પછી લેકે માનતાં અચકાશે એવા અદ્દભુત ઇતિહાસ I ર છે. લાલાજી, આ લીટીઓ લખનારને મન, અને કદાચ બીજા ઘણાયને કે મન, તિલક અને ચિત્તરંજનથી એ મહાન વિભૂતિ હતા. સ્વના, ચાજનાએ, ને It સિદ્ધિઓમાં એ પંજાબ કેસરી લજપતનું સ્થાન લેનીનની હરોળમાં છે. છે " મહાન લજપત તેના દેશબંધુઓની વચ્ચેથી ચાલ્યા ગયા; માનવામાં tri જન્મ અને મૃત્યુ ઉપર શાસના કરતા દેવતાઓએ તેને ઉચકી લીધા. આજે જ જાણે અરધી સદી સુધી, કોઈ ગિરિગ ઉપર ઉભી રણભેરી બજાવનાર એ આમ 1 ગની પાછળ અદશ્ય બની જાય છે. ઘડીભર લાગે છે કે એ રણભેરીનું રણ- ગાન પુરૂ થયું છે. પણ ના, એ રણગાનના પ્રેરકસૂરના દિગન્તવ્યાપી પડઘા ગિ- ii રિઓને ગેહુરા, અરણ્યા ને વનરાઇઓ, નદી તીરે અને જનપદોની મધ્યે હજી | આ ગાઈજ રહ્યા છે. અને જ્યાં સુધી ભારત સ્વાધીન નહિ બને ત્યાં સુધી ગાયા કરશે. એ તા લજપતની રણભેરી બન્યા જ કરશે. એ રણભેરી અમર છે ?" શ્રી કક્કલભાઈ કોઠારી. ======== = ============== v=EYESYESYESYESYESYESY For Private And Personal Use Only