Atmanand Prakash Pustak 024 Ank 06

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531279/1

Page #1

Reg. No. B. 431 200000006-06009
श्रीमविजयानन्दसूति सन्गुरुभ्यो नमः
000000000000000000000000000000000000000000000
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
000000000000000000000000000
0000000
19009085599090099999
॥स्रग्धरावृत्तम् ।। नैना रक्षन्तु धर्म विमलमतियुतास्त्यतरागादिदोषां
जैनान् धर्मश्च पातु प्रशिथिलप्रवलक्रोधशत्रूनुदारान् । जैनैरुत्साहशीलैः प्रिय निलविषयैरस्तु भद्र स्वभूमेर
'आत्मानन्द' प्रकाशो वितरतु च सुखं श्री जिनाज्ञापरेभ्यः॥ १॥ पु० २४ { } वीर सं. २४५३. पोष आत्म सं. ३१ ९ अंक ६ हो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા.
ત્રિય
नति अर्थ ... ४२न समावत.... अनुष्य बननी सार्थ उता.
४ परिश्रम सने ... उपभत्री मुद्रा ...
પૃષ્ઠ
વિષય ૧૫૭ ૮ વિશ્વરચના પ્રબંધ... ૧૫૮ ૮ કાર્યસિદ્ધિ માટે : સવિચારાની
૧૬ ૧ આવસ્યકતા ...
प्राणु मन वत्त मान समात्यार. १७८ ... १७१ १० वी२ भने सभालायना. ... १८१
TOGGOGG
पाबि
भूय ३.१) या
प ४ माना.
ભાવનગર આત પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં વાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું. ७७७७७७७७७७७७७०

Page #2

ઐતિહાસીક સાહિત્યના રસજ્ઞોને ખાસ તક .
જૈન એતિહાસીક ગર્જર કાવ્યસંચય. શ્રીમાન પ્રવૉ કજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી જૈન ઐતિહાસીક ગ્રંથમાળાનું પુષ્પ સાતમુ પુસ્તક, કે જેમાં જુદા જુદા એકત્રીશ મહાપુરૂષો સંબંધી તેત્રીશ કાવ્યાતા સંચય છે, તેના સંગ્રાહકે અને સંપાદક શ્રીમાન જિનવિજયજી આચાર્ય ગુજરાત પૂરાતત્ત્વ મંદિર છે. ક્રાવ્યના રચનાકાળ ચૌદમા સૈકાથી પ્રારંભી વીસમા સૈકાના પ્રયમ ચરણુ સુધી છે. આ સંગ્રહથી આ છ સૈકાના અંતગત સૈકાઓનું ગુજરાતી ભષિાનું સ્વરૂપ, ધાર્મિક, સમાજ અને રાજકીય વ્યવસ્થા, રીતરીવાજો, આચારવિચાર અને તે સમયના લાકાની ગતિનું લક્ષ્યબિંદુ એ દરેકને લગતી માહિતી મળી શકે છે. કાવ્યો તે તે વ્યક્તિ મહાશયાના રંગથી રંગાયેલ હોઈ તેમાંથી અદભૂત કપના, ચમત્કારિક બનાવો અને વિવિધ રસાના આસ્વાદ મળે છે. આ કાવ્યોને છેવટે રાસસારવિભાગ ગઘમાં નાટ આપી આ ઈતિહાસિક ગ્રંથને વધારે સરલ - અનાવ્યા છે. કાવ્ય સંચયના મૂળ કાવ્ય--રાસાનું સંશોધન અને કેટલાક રાસસાર પ્રથમ સંપાદક શ્રીમાને કરેલ છે તેમ છેવટના મહત્વપૂર્ણ અવશિષ્ટ ભાગ તૈયાર કરવા તથા સંશાધનાદિમાં કરવામાં સાહિત્ય પ્રેમી અંધુ લાલચંદ ભગવાનદાસ પંડિતજી કે જેમાં શ્રી ગાયકવાડ સરકારના સંસ્કૃત વિભાગ સેન્ટ્રલ લાયબ્રેરીના એક મેનેજર છે તેમણે કરેલ છે. કેટલાક રાસ રા. રા. વકીલ મોહનલાલ દલીચંદ દેશાઈ બી. એ. એલ. એલ. બી. તથા વકીલ કેશવલાલભાઈ પ્રેમચંદ માદી બી. એ. એલ. એલ. બી. તથા ઉદ્દધાત પરિશિષ્ટ વગેરે ભાઈ છોટાલાલ મગનલાલ શાહે કે જે ત્રણે બંધુએ જૈન સાહિત્યના ઉપાસકો અને સંશાધુકા છે તેમણે પણ તૈયાર કરેલ છે. વિદ્વાનોની સર્વોત્તમ સાહિત્ય પ્રસાદી આમાં છે. વિશેષ લખવા કરતાં વાંચવા ભલામણ કરીએ છીએ.
કિંમત ૨-૧૨-૦ પેસ્ટેજ જુદુ'.
- મળવાનું સ્થળ શ્રી જૈન આત્માનં સભા
ભાવનગર
૮ ૯ આત્મવિશુદ્ધિ ગ્રંથ. ” જેમાં શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ, શુદ્ધ આત્માનુ’ આરાધન, આત્મપ્રાપ્તિનાં સાધના, વિકટપાથી થતુ દુ:ખ, જીવના પશ્ચાતાપ વગેરે અનેક વિષયાથી ભરપુર સાદી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં કોઈ પણ મનુષ્ય સમજી શકે તેવી રીતે આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકેશારરિજીએ લખેલા આ ગ્રંથ છે. જેના પઠનપાઠનથી વાચકને આત્માનદ થતાં, કમેને નાશ કરવાની પ્રબળ ઈચ્છા થતાં માક્ષને નજીક લાવી મુકે છે. આત્મસ્વરૂપના ઇરછક મનુષ્યને આ ગ્રંથ મનનપૂર્વક વાંચતાં પોતાના જન્મ સફળ થયા માની તેટલી વખત તો ચોક્કસ શાંતરસવૈરાગ્યરસમાં મગ્ન થાય છે. શેઠ ઝવેરભાઈ ભાઈચ'દ સીરીઝના ત્રીજા પુષ્પ તરીકે પ્રગટ થયેલ છે. કિંમત ૭-૮-૯ પાસ્ટેજ જુદુ.
નીચેના ગ્રંથ છપાય છે. - વસુદેવ હિંડા મૂળ–નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં, ઉંચા ઈંગ્લીશ લેઝર પેપર ઉપર શાસ્ત્રી સુંદર ટાઈપમાં છપાય છે. તે સંબંધી વિશેષ માહતી હવે પછી આપીશુ.

Page #3

A.
આ સભા તરફથી બહાર પડેલ ઉત્તમોત્તમ ગુજરાતી પુસ્તકો. ૧ શ્રી જૈન તત્વાદર" ( શાસ્ત્રી) ૫૦-૦ ર૬ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા
- ૦-૪-૦ ૨ નવતત્વના સુંદર બાધ ૦-૧૦-૦ ૨૭ ગુરુગુણ છત્રીશી
૦-૮-૦ ૩ જીવવિચાર વૃત્તિ
૦-૬-૦ ૨૮ શ્રી શત્રુંજય તીર્થ સ્તવનાવલી ૦-૫-૦ ૪ જૈન ધર્મ વિષયિક પ્રશ્નોત્તર ૦-૮-૦ ૨૯ જ્ઞાનામૃત કાવ્ય કુંજ ( જ્ઞાનસાર ૫ જૈનતત્વસાર મૂળ તથા ભાષાંતર ૦-૬-૦ A અષ્ટક ગદ્ય, પદો, અનુવાદ સહિત) ૦-૧૨-૦ ૬ દંડક વિચાર વૃત્તિ મૂળ. અવચૂરિ ૦-૮-૦ ૩૦ શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા
૧-૦-૦ ૭ નયુમાર્ગદર્શક
૦-૧૨-૯ ૩૧ સંબધ સિત્તરી
૧-૦-૦ ૮ હંસવિદ ( શાસ્ત્રી ),
૦-૧૨-૦
૩૨ ગુણમાલા ( પંચપરમેષ્ઠિના ૧૦૮ ગુણનું ૯ કુમાર વિહાર શતક, મૂળ અવચૂરિ
વર્ણન અનેક કથાઓ સહિત ) ૧-૮-૦ ' અને ભાષાંતર સાથે (શાસ્ત્રી ) ૧-૮-૦
૩૩ સુમુખપાદિ કથા.
૧-૦- ૦ ૧૦ પ્રકરણ સંગ્રહ
in ૦-૪૦ ૩૪ આદર્શ સ્ત્રી રત્નો
૧-૬-૦ ૧૧ નવ્વાણુ” પ્રકારી પૂજા અર્થ સહિત ૦–૮-૦
૩૫ શ્રી નેમનાથ ચરિત્ર.. ૨-૦-૦ ૧૨ આત્મવલ્લભ સ્તવનાવલી ૦-૬-૦ ૧૩ મોક્ષપદ સોપાન
૦-૧૨-૭
૩૬ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા, ૧૯.૨-૦-૦ ૧૪ પ્રશ્નોત્તર પુષ્પમાલા (શાસ્ત્રી)
૨-૮-૦ ૦-૧૪-૦
૩૭ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. ૨ ૧૫ શ્રાવક કુપતરૂ
૩૮ શ્રી દાન પ્રદીપ
૩-૦-' ૧૬ આત્મપ્રબોધ ગ્રંથ (શાસ્ત્રી) = ૨૮-૦
૩૯ શ્રી નવપદજી પૂજા અર્થ ફૂટનોટ ૧૭ આત્મવલ્લભ પૂજન સંગ્રહ ૧-૮-૦
સહિત
૧-૪-૦ ૧૮ જંબુસ્વામી ચરિત્ર
૦-૮-2 ૪૦ શ્રી કાવ્ય સુધાકર
૨-૮-૭ ૧૯ જૈન ગ્રંથ ગાઇડ ( ગુજરાત
૪૧ શ્રી ધર્મરત્ન પ્રકરણ
૧-૦-૦ ૨૦ તપાર– મહોદધિ ભાગ ૧-૨,
૪ર શ્રી આચારપદેશ ( રેશમી પાકું તમામ તપ વિધિ સાથે
૦-૮-૦ ૧-૦-૦ - કપડાનું બાઈડીંગ) ૨૧ સમ્યકત્વ સ્તવ ロービーの ૪૩ કુમારપાળ પ્રતિઆધ..
છપાય છે. ૨૨ ચંપકમાળા ચરિત્ર
૦-૮-૦ | ૪૪ ધર્મબિન્દુ ( આતી બીજી ) ૨૩ શ્રી સમ્યક્ત્વ કૌમુદી
૧-૦-૦ | ૪૫ શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ અર્થ સહિત ૧-૧૨-૦ ૨૪ પ્રકરણ પુષ્પમાલા બીજી ૦-૮-૦ ) ૪૬ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર
છપાય છે. ૨૫ અનુયાગદ્વાર સૂત્ર
૦-૮-૦ | ૪૭ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર
પરચુરણ પુસ્તકો. તત્વનિર્ણ યુપ્રાસાદ ૧૦-૦-૦ સજઝાયમાળા ભાગ ૧ લે
૨-૯-૦ પ્રમેયરત્નકાષ
૦-૮-૦
ભાગ ૨ જો ૨-૦-૦ જેભાનુ.
૦-૮-૦
ભાગ ૩ જે
૨-૦૦ વિશેષનિર્ણય
૦-૮-૯
ભાગ ૪ થી
૨- ૦-૦ વિમલવિનોદ ૦-૧૦-9 સમ્યકત્વદર્શન પૂજા
૦-૧-૦ સજજનસન્મિત્ર ૪-૦૦ ચૌદરાજલાક પૂજ્ય
૦-૧-૦ અભયકુમારચરિત્ર ભાગ ૧ લે ૨-૪- | નવપદજી મલ
૦-૪-૦ ભાગ ૨ જે ૩-૦-૦ | નવપદજી મંત્ર
૦૨-૦ ઉપરનાં પુસ્તકા સિવાય શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, શા. મેધજી હીરજી બુકસેલર, શ્રાવક ભીમસી માણેક, સલાત અમૃતલાલ અમરચંદ વિગેરેનાં પુસ્તક્રા પણ અમારે ત્યાંથી મળી શકશે. ના જ્ઞાનખાતામાં જાય છે. જેથી મંગાવનારને પણ લાભ છે.
લખાઃ શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,

Page #4

४
નીચેના ગ્રંથો છપાય છે.
૧ કુમારપાળ પ્રતિમાધ—ઇતિહાસ અને ઉપદેશની દૃષ્ટિએ અનેક કથાઓ સહિત–શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે કુમારપાળ રાજાને જે ઉપદેશ દેષ્ટાંતકથાઓ સહિત આપી જૈન રાજા બનાવેલ છે, તે અન્યધી વાંચતાં પણ જૈન બની જાય છે તે જૈનધી તે વાંચતાં પરમ જૈન અને તેમાં શુ નવાઇ? ૬૦ ફારમ શુમારે ૫૦૦ પાના રાયલ માટી સાઇઝ=શેઠ નાગરદાસભાઇ પુરૂષાતમદાસ રાણપુર નિવાસીની સહાયવડે તેમની સીરીઝ તરીકે— ૨ શ્રી ધ બિન્દુ ગ્રંથ—શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ કૃત મૂળ તથા ભાષાંતર સાથે. આપણી શ્રી જૈન કારન્સની એજ્યુકેશનખા પાઠશાળાઓના અભ્યાસક્રમ તરીકે દાખલ કરેલ છે. દરેક જૈન તેના અભ્યાસી હાવેાજ જોઇએ. ૩ શ્રી પેથડકુમાર ચરિત્ર—અર્વાચીન ઇતિહાસીક ગ્રંથ ઉત્તમ ચરિત્ર મૂળ આ સભાએ છપાવેલ છે આ તેનુ ભાષાંતર છે.
શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર—વિવિધ ઉપદેશ અને ચમત્કારિક અનેક કથાએ સહિત ( ખાસ વાંચવા લાયક )
૫
શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર—અર્વાચીન ખાવીશ મહાન ( આચાર્યાશ્રી ) પુરૂષાના ચરિત્રા ( ઇતિહાસિક ગ્રંથ ). ૬. આત્મવિશુદ્િ
છપાઇ તૈયાર થયેલ અપૂર્વ ગ્રંથ, 66 गुरुतत्त्व विनिश्चय
1
35
પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા ન્યાયાચાર્ય મહાપાધ્યાય શ્રીમાન્ યોાવિજયજી મહારાજ છે. ગુરૂ· તત્ત્વના સ્વરૂપના સંગ્રહ વાંચકાને એકજ ઠેકાણે મળી શકે એવા ઉદ્દેશથી તેઓશ્રીએ જૈનાગમાનુ દોહન કરી પ્રસ્તુત ગ્ર ંથમાં તેવા સગ્રહને રોચક અને સરલ છતાં પ્રૌઢસાષ માં વર્ણવેલે છે જેને ખ્યાલ વિદ્વાન વાચકાને ગ્રંથના નિરીક્ષણથી આવી શકશે.
સંસ્કૃત ભાષાને નહી જાણનાર સાધારણ વાચક્રા પણ પ્રસ્તુત ગ્રંથ માટેની પોતાના જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરી શકે તે માટે ગ્રંથની આદિમાં સપાદકે ગ્રથને તેમજ તેના કર્તાના પરિચય કરાવી ગ્રંથનેા તાત્ત્વિક સાર તથા વિષયાનુક્રમ આદિ ગુજરાતી ભાષામાં આપેલ છે, અને અંતમા ઉપયેાગી પરિશિષ્ટો તથા ઉપાધ્યાયજીના અજ્ઞાત એ અપૂવ થાના ઉમેરા કરવામાં આવ્યા છે.
ખપી મુનિમહારાજો તેમજ ગૃહસ્થાએ મગાવવા સાવધાન રહેવું. દરેક લાભ લઇ શકે તે માટે કિંમત અડધી રાખવામાં આવી છે. કિંમત રૂા.૩-૦-૦ ટપાલ ખર્ચ જુદુ પડશે અમારે ત્યાંથી મળી શકશે.

Page #5

IOCOછીમ્બOO 3ી આમાનન્દ પ્રકાશ.
OOG)
છે જે વર છે तत्पुनर्द्विविधं कर्म कुशलरूपमकुशलरूपं च । यत्तत्र कुशलरूपं तत्पुण्यं धर्मश्वोच्यते । यत्पुनरकुशलरूपं तत्पापम धर्मचाभिधीयते । पुण्योदयजनितः सुखानुभवः पापोदय संपाद्यो दुःखानुभवः । तयोरेव पुण्य पापयोरनंतभेदभिन्न तारतम्येन संपद्यते खन्वेषोऽधममध्यमोत्तमायनन्तभेदवर्तितया ? विचित्ररूपः संसारविस्तार इति ।।
उपमिति भवप्रपंचा कथा.
حمید
rontein
sem F
પુરા રાજ શું. { વીર સંવત ર૦૧રૂ. ૪, આરમાંકત રૂ. } સંશા ૬ દો.
ઉન્નતિ અર્થ.”
( દિવ્ય દેશ અમ ઉજવલ કરવા ... ... એ લય) કેમ દેશ ધર્મોન્નતિ અર્થે,
સ્થાપો શાળા ઠામે ઠામ, શિક્ષણ કાજ... - એ ટેક. વિધવિધ ભાતનું શિક્ષણ આપી, કરો જ્ઞાનસુધારસ હાણ, લેવા લ્હાવ . કેમ. ૧ શ્રેષ્ઠ શિમણું દાન સકલમાં, જાણે અણમૂલ વિદ્યાદાન, જગવિખ્યાત .... .... કેમ. ૨ જ્ઞાન વિષ્ણુ પશુ સમ, ધૂળધાણી, ચક્ષુ છતાંયે અંધ મનાય, માનવ જાત. ... ... કેમ. ૩ અજ્ઞતાનું તિમિર હઠાવા, ફેકે ઉજવલ જ્ઞાન પ્રકાશ, ઓજસ કાજ. ... કેમ. ૪

Page #6

પટ
શ્રી આત્માનંદુ પ્રકાશ
સર્વજ્ઞ દેશિત પાઠ અમુલેા,
6
"
જ્ઞાન પછી દયા ' સુવિખ્યાત, એ વીરવાણુ....
આત્માનન્દે પ્રકાશ જગવવા
ધર્મ ધરા સહુ ગ્રહી સુજ્ઞાન, એ શુભ રાહ...
Exp જૈન સખાવત.
1000
કામ. ૨
મણીલાલ માણેકચંદ મહુધાવાળા શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય.
....
કામ. પ
agg 200
( ગતાંક પૃષ્ટ ૧૩૬ થી શરૂ ).
,,
જ્યારે અગાઉની રીતભાત અને આચાર વિચારમાં ફેરફારો કરવાને કાશીષા કરવામાં આવે છે અને સુધારા વધારા તેમજ માટાઇમાં આગળ પડવા જે આકાંક્ષા ધરાવવામાં આવે છે તે જોતાં સખાવતી કામેાનુ, ધારણુ તે અગાઉની સ્થિતિ પ્રમાણે જેવી રીતે થતુ હતુ ં તેવું ને તેવું કાયમ રહેલ છે; આ માટે ઘણા કાર્ય વાહુકા અને અગ્રેસરા તરફથી પાકાર કરવામાં આવે છે છતાં કામની દૃષ્ટિ તે તરફ ખેંચાતી નથી એ દુ:ખદાયક ખીના છે. લા. ફેન્ટેન નામના એક વિદ્વાન કહે છે કે “ વગર વિચારે અને અક્કલે દોડવું તે નિરર્થક છે; પણ વખતસર નીકળવું એજ સઘળી રીતે અનુકુળ છે દયા ઉપજાવે તેવી કંગાલીઅતની વાતા, કામની ગરીબાઇના પડઘા અને નાકરી ચાકરી વિનાની એકારીના પ્રશ્ન; તેમજ આજારીપણું તે જનસમૂહમાં સાધારણ જેવું થઈ પડયું છે અને કામની આખાદીના ચિન્હા નાબુદ થતાં જાય છે છતાં શ્રીમતા પેાતાનુંજ સ ંભાળીને બેસી રહેવામાં આનંદ માને છે તે અક્સાસ કારક છે. સારી જેવી માટી રકમેાની સખાવતે કાયમ નભી શકે તેવી જાતના ખાતાંઓ તરફ અત્યાર અગાઉ થઇ હાત તા જૈનાની આવી સ્થિતિ નહેાત. આજે તે અનેક ખાતાએ ચાલે છે તેમાં છુટીછવાઈ સખાવતની રકમ ઘસડાઇ જાય છે અને નવું કાર્ય કાંઇ થતુ નથી. કેામને નવા કાર્ય થી રાહત મળતી નથી. જો એકાદ કાર્ય આગળ વધે છે તેા બીજા બે કામા માટે બૂમ પડે છે ને કેામની મદદ માટે પેાકારા થાય છે. તેથી ચાલુ ખાતાએ રીખાય છે અને દિનપ્રતિદિન આશાજનકને બદલે ભવિષ્ય ચિંતાજનક બનતુ જાય છે. આપણી કામમાં સંપ જેવું પણ દેખાતું નથી; એક બીજા તરફ દ્વેષ, અદેખાઈ તથા પોતાની મેટાઇ બતાવવાની ખાસીઅતને લીધે ઐકયતાથી તેમજ એકત્ર કાર્ય કેમ થઇ શકે ? જો કે જાહેર કાર્ય કરનારાઓની નેમ એકજ હાય છે, છતાં હળીમળીને કાર્ય કરવાની બેદરકારીને લીધે કાંઇપણુ સંગીન કાર્ય થઈ શકતુ નથી.

Page #7

જૈન સખાવત.
૫૯
એક જન સમૂહના હિતને માટે મંડલ હાય અને તેના કાર્ય વાહકા વર્ષો સુધી કામનાં હિતના પ્રશ્નના ઉકેલ કરવા મથન કરતા હાય અને પચીશ વર્ષ સુધી હયાતી ભાગવ્યા પછી જેની સીલ્વર જયુબિલિ ઉજવવા જેવા પ્રસંગ ઉત્પન્ન થાય તેને પ્રસ ંગે કાઈપણ જાતના જનસમૂહના હિતના પ્રચાર કાર્ય માટે ઉભા થતાં ક્રૂડની વ્યવસ્થા કરવાને સારૂ હજારેા માણસાની હાજરી વચ્ચે તદ્દન જુદીજ રીતે જાહેર જૈન પ્રજા ખાસ નવી કમીટી ઉભી કરે તે શું સૂચવે છે ? આવી સ્થિતિ ચાલુ રહે તે મને ધાસ્તી લાગે છે કે કામને નામે કાઇપણ જાતના આવા મંડળને જનસમૂહ ખુલ્લી રીતે કહેશે કે “ મિત્રા અને વખાણનારાઓના મંડલ ” તરીકે ગમે તેમ કાર્ય કરી, પરંતુ કામને નામે કાય થવાની પણ મુશ્કેલી ઉભી થશે.
ઉપર પ્રમાણે સગા તરફ્ દૃષ્ટિ કરતાં, જાહેર સેવા બજાવનારા કામને નામે બહાર પડતા કેળવાએલ વગે તેમજ તેમની પાછળ દેરાતા શ્રીમંત વગે બહુજ સાવચેતીથી પ્રજાહિતના કાર્ય માં ઉલટ બતાવવા બહાર આવવું જોઇએ. અત્રે આ ખાખત તરફ જૈન કામનું ધ્યાન ખેંચતા મને સ્વયં સેવક મડળના પ્રમુખે સાહેબના શબ્દો યાદ આવે છે. તેઓ જણાવે છે કે “ સ્વયંસેવકના ખરા અર્થ આ પણે સમજ્યા નથી, સ્વય ંસેવક નિર્બ્સ સની, સાદેા, મિતાહારી, શાંત અને પેાતાના કાર્ય માં નિસ્વાર્થ પણે નિમગ્ન રહેનાર તવંગર યા ગરીબ તરફ સમભાવે વનાર હાવા જોઇએ, તેનામાં મેાટાઇની દુર્ગંધ-શબ્દા માટે વાદવિવાદ અને માનની મતરિક ઇચ્છાઓ ન ઘટે. અત્યારે આપણામાં આદર્શ સંસ્થા નથી, આનું કારણ મુખ્ય એજ છે કે આત્મભાગ આપનાર કાર્ય કર્તાએ પેાતાના હૃદયભાવથી કા કરતા નથી; પરંતુ કાંઇક સ્વાર્થ વૃત્તિના અંશ અને ડાળ નજરે પડે છે; આ ઉપરાંત કાંઈક માટાઈ, માન અને અભિમાનની લાગણીએ જોવામાં આવે છે; વળી સામાન્ય માન્યતા છે કે ઘણે ભાગે પોતાના ધંધાને ખીલવવા આવી રીતે સેવા નિમિત્તે બહાર પડી પેાતાના સ્વાર્થ સાધી, સસ્થાનાં કાર્યો અધુરાં રાખી પેાતાના
સ્વા માં લાલુપ થઈ જાય છે. દિનપ્રતિદિન દ ંભ, ડાળ તથા તટ વધતા જાય છે; આવા સમયમાં નિસ્વાર્થે સેવા આપનાર ખરા સ્વય ંસેવકા મેળવવા બહુજ મુશ્કેલ છે. હું અને તમે પશુ દેાષાથી ભરેલા છીએ. માટે બન્ધુએ, ઉપર જણાવી ગયા તેનુ નામ સેવા નદ્ધિ પણ નોં દંભ જ છે અને તે આવી દાંભિક પ્રથા ચાલુ રહેશે તે ઉપરથી ઘણું જ સુંદર દેખાતું કાર્ય અંદરથી ક્ષચ રૂપી દંભના કીડા ઢાતરીને ક્ષીણ કરતા જશે. કામની અંદર સેવા બજાવનાર આગેવાના કેવા હાવા જોઇએ તેને માટે એક વિદ્વાન લખે છે કે- “ Leaders of the learned must be themselves learned, leaders of the wise themselves wise but leadersof the blind must not be themselves blind. ” એટલે કે “વિદ્યાનાના આગેવાન તરીકે વિદ્વાના હાવા જોઇએ તેમજ સમજુ માણસાના આગેવાન

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. પણુ બુદ્ધિશાળી હવા જોઈએ, પરંતુ અંધ શ્રદ્ધાથી વર્તનાર જનસમૂહના આગેવાને અંધ ન હોવા જોઈએ.” આવી રીતે જાહેર પ્રજાની સખાવત ઉપર આધાર રાખી જે જે જાતની પ્રવૃત્તિ કરવા સારૂ જે જે વ્યક્તિઓ પુરતો આત્મભેગ આ
પ્યા સિવાય તેમજ પોતાની જવાબદારીનું લક્ષ્યબિંદુ કયા સ્થાને રાખવું જોઈએ તેને ખ્યાલ રાખતા નથી તેઓ જનસમૂહનો જોઈતો વિશ્વાસ લાંબે વખતે પણ ગુમાવ્યા સિવાય રહેતા નથી; એક વિદ્વાને વ્યાજબી જ કહ્યું છે કે-“થોડા માણસો થોડા વખત સુધી ઠગાય છે, થોડા માણસે બધા વખત સુધી ઠગાય છે, બધા માણસે થોડા વખત સુધી ઠગાય છે, પરંતુ બધા માણસો બધા વખત સુધી ઠગાતા નથી” એટલે કે લાંબે વખતે પણ જનસમાજમાં પારમાર્થિક વૃત્તિથી કરવામાં આવતી સેવાઓ છુપી રહી શકતી નથી. જેવી રીતે હાથના કંકણ જોવા સારૂ જેમ આરસીની જરૂર હોય નહિ તેવી જ રીતે સેવા ધર્મનાં કાર્ય કરનારાઓ માટે પોતાના કાર્યના સટીફીકેટ રજુ કરવાની પણ જરૂર રહેતી નથી; પંચ બોલે તે પરમેશ્વર તે ન્યાયે પણ કાર્યની કીમત સમજનારા હાયા વિના રહેતા નથી. તેટલાજ સારૂ સેવા ધર્મ બજાવનારે પોતાના ચારિત્ર સવર્તન અને જાહેર સેવા બજાવવાની પોતાની આવડત પ્રજા સમ્મુખ રજુ કરવાથી; જાહેર પ્રજા કુદરતી રીતે અંત:કરણથી પિતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કરવા તૈયાર થશે. દિલગીરીની વાત એ છે કે અત્યારે જૈન સમાજમાં આવી વ્યક્તિઓ ભાગ્યેજ જોવામાં આવે છે કે જેના તરફ દષ્ટિ ફેરવવાથી તેમના હિતના પ્રશ્નોને જલદીથી નિવેડો આવી જાય. અત્યારે કોમના મધ્યમ અને ગરીબ વર્ગની કઈ સ્થિતિ છે અને તેમના આજીવિકાના સાધને મેળવવામાં કયે ઠેકાણે મુસીબતો છે તેને વિચાર કરવા સારૂ એક પણ સંસ્થા નથી; અમુક માણસોજ કોમનું હિત કરવાને લાયક છે અને તેથીજ કોમનું ભલું થઈ શકશે, એ વિચારે ઉપર જનસમાજ વિશ્વાસ રાખી બેસી રહે તે જમાનો હવે રહ્યો નથી, પણ અત્યારે તે જનસમાજના ભલા માટે
ક્યા માણસો ઉપયોગી થઈ પડે તેમ છે અને તેમનું હિત સાચવી Practical ( વ્યવહારીક) કાર્ય કોણ કરી શકે છે તે ઉપરજ પ્રજાનો માટે ભાગ લક્ષ આપે છે તે એક શુભ ચિન્હ છે. જ્યારે જૈન સમાજનું લોહી અનેક જાતની સાંસારિક તેમજ ધાર્મિક સ્થાવર અથવા જંગમ તીર્થોની થતી અવદશા ને લીધે તપી ગયું હોય તેવે સમયે તેને શાંત પાડવા સારૂ, જૈન સમાજની સખાવતના નામે ચલાવવામાં આવતાં મંડલ મારફતે જાહેર જેને પ્રજાના વિચારોનું વાતાવરણ ફેલાવવા સારૂ જે જે ઠેકાણેથી માહિતી મેળવી શકાય તેવી જાતના પ્રયત્નો ખાસ કરવા જોઈએ. અને જનસમાજના મોટા ભાગને રૂચિકર વાણું જાહેર વર્તમાન પત્ર મારફતે પીરસવામાં આવે તેજ કેમનું ધ્યેય સમજી શકાય તેમ છે; મુબઇ જેવા શહેરમાં પરેઢીયું થતાં પારસી કોમના અર્ધો ડઝન જેટલા કોમી વર્તમાન પત્રો

Page #9

જેન સખાવત.
૧૬૧ આખી કોમ સમક્ષ રજુ થતાં, આખી પારસી કોમની અગવડતાઓ મુશ્કેલીઓ અને કયે ઠેકાણે શેની જરૂર છે તે આખી પારસી કોમ તત્કાલ જાણી શકે છે. અને તેને લગતા ઉપાયે પણ તાત્કાલીક લેવાના અનેક લખાણે વાંચી શકાય છે. ત્યારે અફસની વાત છે કે જેન કામ તેમાં જરૂર એ મગરૂરી લઈ શકે તેમ નથી; જાહેર સખાવતથી ચલાવવામાં આવતા મંડળ મારફતે નીકળતા માસિકમાં પણ જે મધ્યમ વર્ગ અને જનસમાજના અજ્ઞાનમાં અજ્ઞાન મનુષ્ય સમજી શકે તેવી જાતની કોની માહિતી મળી શકતી ન હોય અને કઈ ચોકસ એક જાતના સાહિત્યના લખાણ ઉપરજ; જેન સમાજને વિશેષ લક્ષ ખેંચવા સૂચનાઓ થતી હોય તે લેખકના નમ્ર અંગત વિચાર મુજબ અત્યારે જૈન સમાજને લગભગ મોટે ભાગે ભાગ્યે જ આવા વિષયમાં રસ લેતો હોય છે; અત્યારે જૈન સમાજને ચાલુ જમાનાને અનુસરતા, કમની ઉન્નતિ થવા સારૂ પ્રચલિત કેમની બેકારી, કેળવણું, ધાર્મિક કેળવણી, આર્થિક સ્થિતિ નિરાશ્રિતો તથા વિધવાઓ તેમજ ગૃહસ્થ જીવનમાં તેમજ આ છેવટની શરૂઆતમાં રજુ કરવામાં આવેલ હાજતા સંબંધી જેનેની શું સ્થિતિ છે આવી આવી જાતના અનેક પ્રશ્નો ઉપર લક્ષ આપવાની જરૂર છે; ખેદની વાત તો એ છે કે જૈન કોમમાં ગ્રેજ્યુએટેની સંખ્યા વધતી જતી હોવા છતાં આવા પ્રકારની જૈન સમાજની સેવા તરફ કેમ લક્ષ આપવામાં આવતું નથી તે સમજી શકાતું નથી.
(ચાલુ)
*મનુષ્ય જીવનની સાર્થકતા.
: મ નુષ્ય દેહ ધારણ કરવો અને મનુષ્યત્વ શું છે, અને મનુષ્ય દેહ
એ શાને માટે છે તેનું જે તે મનુષ્યને ભાન ન હોય તો મનુષ્યપણું Sી મળ્યું તોએ શું અને ન મળ્યું તો એ શું ઉદર પોષણ સૈ * એ કરે છે. પાશેરના પેટ માટે વૈતરું તે સૌએ કરે છે. પશુને પણ
પેટ ભરતાં આવડે છે, નાના જનાવરો ઉપર તરાપ મારતા આવડે છે, છતાં એ કેમ તેને સે કોઈ સમજણ વિનાનું જાનવર કહે છે? ફરક માત્ર એટલોજ કે પશુની આમ શક્તિ બાહ્ય વાતાવરણને લઈ દબાઈ ગઈ હોય છે ત્યારે મનુષ્ય પોતાના આત્માને ધારે તેમાં ફેરવી શકે છે. પશુને પિતાની જાતિને માટે કશીએ લાગણી નથી હોતી તેને તો ફક્ત પોતાનું જ ભાન હોય છે. જ્યારે મનુષ્ય પોતાને માટે, પોતાની જાતિને માટે અને આખા જગત પ્રત્યે પોતાને શી શી ફરજો અદા કરવાની છે, તે બધું એ સમજી શકે છે. મનુષ્યની ફરજેની મર્યાદા હજી આટ
* શ્રી જૈન બાળ મિત્ર મંડળ તરફથી લખાયેલ ઈનામી નિબંધ

Page #10

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
લેથી પણ બંધાય નહી. જે આટલીજ હદ હોત તો મનુષ્ય અને પશુમાં ઝાઝો ફરક ન હોત. પશુ આત્મા અને પરમાત્માને નથી ઓળખી શકતો; તે તો બીચારો મળેલા જન્મને ભોગવવામાં જ તેનું સાર્થકપણું સમજે છે, અને આ જન્મમાં પરભવની જરાપણ પરવા રાખ્યા સિવાય, અજ્ઞાનતાને લઈ સઘળું એ સુખ, સઘળીએ વિષય વૃત્તિ અને દરેક જાતની હિંસાનું પોષણ કર્યું જાય છે. મનુષ્યને તે પિતાના આત્માની અને તેની ઉપર પરમાત્માની બીક હોય છે. પરભવનું જ્ઞાન તેને આ પાપના પોટલામાંથી કેટલેક દરજજે બચાવે છે. તે સમજે છે કે મનુષ્ય જીવન સાર્થક કરવું એટલે આ જન્મને માટે જ નહી પણ, આગળ ઉપરના જન્મમાં પણ, સુખ મળે એવા પ્રયત્નો કરવા અને શક્તિ અને હિમત હોય તે જન્મ મરણના ત્રાસમાંથી છુટવું. જયારે પશુને એકલી એહિક વૃત્તિઓનું ભાન હોય છે ત્યારે મનુષ્યને ઐહિક અને પરમાર્થિક બન્ને વૃત્તિઓનું ભાન હોય છે, જો કે તેમાં એ દરજજા તે હોય છે જ. કેઈ આત્માને અજ્ઞાન વધારે પ્રમાણમાં તો કોઈ આત્માને અજ્ઞાન થોડા પ્રમાણમાં હોય છે. પણ એટલું તો કહેવું જ પડશે કે મનુષ્યને પિતાની ફરજોનું હંમેશ ભાન હોય છે, પછી કદાચ સ્વાર્થને લઈ એ ફરજેને ઘડી બે ઘડી છાજલીએ મુકીદે એ વાત જુદી. એને આદર્શને ઝાંખો
ખ્યાલ તો હોય છે જ. ટૂંકમાં કહીયે તો દરેક મનુષ્યને “મનુષ્ય જીવનની સાર્થકતા શેમાં છે અને થોડો તો ખ્યાલ હોય છે. ઉપોદઘાતરૂપે આટલું સ્પષ્ટીકરણ કર્યા પછી આપણે હવે “સાર્થકતા નું ચિત્રપટ દોરીશું. આ સાર્થકતા કેમ પેદા થાય એ સંબંધી સહેજ પીંછી ફેરવી અને પછી એ આદર્શત્વની પ્રભુતાના પ્રવાહમાં સહેલ કરી, એ આદતાના સ્વર્ગીય સુખના માનસિક લ્હાવા લઈ વિષયને સમાપ્ત કરીશું.
મનુષ્ય પોતાનું જીવન સાર્થક બનાવી શકે તે પહેલાં તેને સાર્થકતાનું ભાન હોવું જોઈએ, સાર્થકતાનું ભાન આવે તેને માટે પ્રથમ પગથી તરીકે, તેણે કેટલાક આદર્શો કેળવ્યા હોવા જોઈએ, આદર્શો વિનાનું સાર્થકપણું એ સંભવતું જ નથી. જેવાની શક્તિ વિનાનો મનુષ્ય જેમ કહે કે હું બધું દેખી શકું છું, અને તેના એ કહેવામાં જેટલું સત્ય હોય એટલું સત્ય આદર્શ વિનાના સાર્થકપણામાં સંભવે. આ આદતા, ઈગ્રેજી કવી મેથ્ય આરનોલ્ડ કહે છે તેમ “ગૃહ, સંપત્તિ, ભૂમિ, માન, અને ખુશામતીયાની જોડે નથી આવતી. તે દુનિયાની બજારમાં વેચાતી અગર ખરીદાતી નથી, પણ તેને મેળવવા માટે, દિવસોના દિવસો વિતાવવા પડે છે, મનુ
ની સંસાર જાળથી તેને અળગા થવું પડે છે, કેઈની પણ સહાય લીધા વગર, પોતાના બળ ઉપર મુસ્તાક રહી, એકાદી જીંદગી ગાળવી પડે છે અને ફક્ત હૃદયના પ્રોત્સાહનથી જીવવું પડે છે. ટૂંકમાં કહીએ તો આત્માને જાગ્રત દશામાં આવે પડે છે અને આત્મિક પ્રકાશથી જ કાજળરૂપ અવનિમાંથી આદશે ખાળવા પડે છે.

Page #11

મનુષ્યજન્મની સાર્થકતા. પણ આ આદર્શો દુનિયામાં રહી દુનિયાની સેવા કરીને પણ મેળવી શકાય છે. દુનિયાની સેવાના અંતિમ પગથીયે ચઢનાર વ્યક્તિ, તે માટેની જોઇતી કેળવણી, ગૃહ સેવા, જાતિ સેવા, દેશસેવા ઈત્યાદિમાં મેળવે. ગૃહસેવા એટલે માતાપિતા પ્રત્યે અનન્ય ભક્તિ, સ્ત્રી અને પુત્ર પ્રત્યે પોતાની ફરજો અદા કરવી. અને ગૃહ જીવનને કેમ આદર્શ બનાવવું તે; જાતિની સેવા એટલે પોતાની જાતિ, અને સંકુચિત અર્થમાં પોતાના સહધમીઓની સેવા. જ્યાં સુધી આપણે એક પણ સહધમી રોટલા વિના રઝળતો હોય, શરીર ઢાંકવાને વસ્ત્રના પણ સાંસા પડતા હાય, ગરીબ બીચારી વિધવાઓના પિકારથી સંઘ ગાજી રહ્યો હોય ત્યારે ખરા ધમી ભાઈથી મોઝ શેખમાં પૈસા ખરચાય જ કેમ, ઐહિક કૃત્યોમાં ન જોઈતો ખર્ચ કરાય જ કેમ, અને પોતાના જીવનનિર્વાહ માટે જોઈતી જરૂરીયાત ( necessities of life) સિવાય બીજી જરૂરીયાતો માં પોતાની સંપત્તિને વેડફી દેવાય પણ કેમ? આપણા વરા ગૈરવ ઈત્યાદિ કરવા પડે તો કરવા જોઈએ પણ તે સમય વીચારી ને જ, બીજા ભાઈયો તરફ દષ્ટિ રાખીને જ, અને તે પણ ખાસ જરૂર જેવું લાગે તો જ.
આ વિષય પર વધારે સ્પષ્ટિકરણ ઉચિત નહીં લેખાય.
સામી’ સેવા પછી દેશ સેવા આવે છે. કહ્યું છે કે “જે મનુષ્ય પોતાના દેશની સેવા નથી કરી જાણતો તે માણસ જીવતો હોય તે પણ મરેલા માફકજ છે.” દેશ સઘળી બાજુઓથી રીબાતે હાય, દેશના ભાઇને પ્રાથમિક કેળવણીના પણ સાંસા પડતા હોય, દેશની સ્ત્રી જ્યારે ગુલામ કરતાં પણ અધિક માનસિક યાને શારિરીક વેદના ભોગવતી હોય, દેશનો માલીક પાશવ વૃત્તીયોને પોષવામાંજ જી. દગીની મઝા માનતો હોય, ગરીબોના લોહી ચુસી ખીસ્સા તર કરતો હોય ત્યાં ખરા દેશ ભક્તને ઉંઘ પણ કેમ આવે ? આજના કહેવાતા રાજાઓ ધર્મસ્થાન પર તરાપ મારવામાં જરા પણ અચકાતા નથી, એનું એકજ કારણ અને તે આપણું ગાઢ નિદ્રા. નહીતર એક બાજુ દેશનું અસહ્ય રૂદન અને બીજી બાજુ તેજ દેશના એક અંગનું સુખભર્યું સ્વપ્ન આ સંભવે જ કેમ ? મનુષ્ય જ્યારે આ ફરજ બજાવી ચુકે ત્યારે તેને પોતાની શક્તિઓનો ઉપગ દુનિયાની ઉન્નતિ માટે કરવો જોઈયે. આપણે જોઈ રહ્યા છીયે કે આજે પાશ્ચાત્ય પ્રજા હિંસાને ડગલે ડગલે ઉપયોગ કરે છે પશુ-પક્ષીના જીવનને વાસ્તવિક જીવન ગણતાં પણ અચકાય છે તે તેને અવસરે અહિંસાના આદર્શો પાળનાર ધર્મોજે તેમની હારે ન ધાય, તેમને અજ્ઞાનતા અને અવનતિના ખાડામાંથી ન બચાવે તો એ ધર્મ અસ્તિત્વમાં હોય તો એ શું અને ન હોય તો એ શું?
હવે છેવટે મનુષ્યની ધર્મ પ્રત્યેની ફરજે તરફ આવીયે. અમુક એક ધર્મમાં

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આખી દુનિયાની ઐહિક અને પારમાર્થિક પિપાસાઓ તૃપ્ત કરે એટલું સાહિત્ય જળ હોય, દુનીયાના જબરમાં જબર યોગીને ઝાંખા પાડે એવું યોગીપણું હેય. આખી દુનિયા જે આત્મા અને અરિત વના સવાલોમાં શું ચાઈ છે તે સવાલોનો સ. હેલાઈથી દલીલ સાથે, નિર્ણય કરવાની અપૂર્વ શક્તિ હોય, છતાં એ ધર્મને માનનારા મનુષ્યો એ શક્તીયોનો લાભ ન લે તે પછી એનાં કરતાં કહ્યું વધારે કમ ભાગ્ય શક્તી એકલી કાંઈ કામ નથી કરી શક્તી. એ શક્તી પણ જોઈએ અને સાથે સાથે એના પ્રતિપાલન કરનારા અને એ શકતીનો બીજાને ખ્યાલ આપનાર ઉત્તમ પંડીત પણ જોઈએ. જડ વસ્તુઓ એકલી કાંઈ કામ નથી આવતી, એ જડ વસ્તુના ઉપયોગ કરનારા અને જ્ઞાતા તો જોઈએ જ. એટલે આવા મહર્ષિ અને ઉત્તમ પંડીતો પેદા કરવા, તે ધર્મના સાહિત્યમાં નવું જીવન રેડવું, તે ધર્મના ન્હાના બાળકોમાં ધાર્મિક કેળવણીનો પાયો મજબુત કરવાને સતત પ્રયત્ન કરે, અને છેવટે તે ધર્મની સુવર્ણ ધવજ ધરતીને ચારે છેડે ફરકાવવી, એ આપણું. આદર્શો ખોલનાર મનુષ્યની ફરજ છે.
હવે એની છેલ્લી ફરજ પિતાના આત્મા ઉપર અદા કરવાની છે. મનુષ્યની અનંત શક્તી હોય છે પણ બહુધા તે, બાહ્ય વાતાવરણને લઈ ઢંકાયેલી માલુમ પડે છે. આ બાહ્ય વાતાવરણ રૂપી પડલને દૂર કરવા માટે તપની ખાસ આવશ્યક્તા છે. તન અને મનના તાપ વગર આત્મા કદાપિ નિર્મલ થતો નથી. તનતાપ કરતાં પણ મનતાપ ઉપર વધારે લક્ષ આપવું જરૂરનું છે. પરંતુ તનતાપ એ પણું મનતાપનું પહેલું પગથીયું છે એ ભુલાવું ન જોઈએ.
બીજું, તેને જેટલો પોતાનો આત્મા પ્રિય હોય છે તેવી રીતે બીજા આત્મા તરફ પણ તેને તેજ ભાવ જોઈએ. કોઈ પણ જીવની વિરાધના, મસા, વસા અને કર્મણે પણ થાય છે તેમાં તેના પિતાનાજ આત્માને ઘાત થયે એમ લાગવું જોઈએ, સઘળા આત્માઓ સરખાજ છે. ગજ અને કીડી બન્ને આત્મિક દષ્ટિયે સરખાજ છે તેનું તેને સારી રીતે ભાન થવું જોઈએ.
ત્રીજુ ઇંદ્રિય દમન એટલે પાંચ ઇંદ્રિના વિકારને રોકવાની તેનામાં તાકાત જોઈયે. હંમેશાં લાલસા માણસને હેવાન બનાવી દે છે. રસાસ્વાદમાં લુબ્ધ બનેલ માણસ નથી કરવા કરતો એના મનુષ્યત્વની કે એના ધર્મની. વળી બ્રહ્મચર્ય, માનસિક, વાચિક અને કાયિક ગુતિ આદીને સંગ હોય તો ઘણું જ સારૂ. મનુષ્ય ભવને સાર્થક કરવાની ઈચ્છા રાખનાર માણસ કષાય ને તો જેમ બને તેમ વધુ જીતવા પ્રયત્ન કરેજ,
આ પ્રમાણે જેઓ આવા આદર્શ કેળવી શકે અને એ આદર્શો તરફ નિરં. તર શ્રદ્ધાથી જ જોતા હોય એને જ હું સાર્થક માનવી કહીશ. કારણ મનુષ્ય જીવ

Page #13

૧૫
મનુષ્ય જીવનની સાર્થકતા.
નને સાર્થક કરવાની શક્તીયે તેનામાં જરૂર આવવાની જ, અને છેવટે તેવાજ મનુષ્યાથી ન્યાત, જાત, દેશ, અવનિ અને ધર્મ પ્રત્યે અપૂર્વ સેવા થવાની,
અહીંયા સુધી આપણે આદર્શ વર્ણવ્યા, અને તેને કર્તવ્ય પંથે મુકવાના ઉપાયા ચેાજ્યા. હવે આપણે એ જોઇયે કે આ આદર્શ ખાળવાની શક્તિ મેળવવા માટે, કઇ કઇ જરૂરી ચીજોની પ્રાપ્તિ કરવી પડે.
તેને પહેલી જરૂરીયાત બાળપણના સંસ્કારાની છે. આ સંસ્કારો માટે, માતાપિતા બહુધા જવાબદાર હોય છે. ‘ કુમળુ ઝાડ જેમ વાળ્યું તેમ વળે ’ એ કહેવત પ્રમાણે બાળકાને પણ ન્હાનપણમાં જે ટેવા સચાટ રીતે પાડી હોય તે ટેવા જીદગીભર તેઓ ભૂલે નહીં. આ ટેવા જેટલે દરજજે સારી અને ધર્માભાવનાથી મિશ્રિત તેટલે દરજ્જે આત્માને પેાષક અને જેટલે દરજ્જે ખાટી તેટલે દરજ્જે આત્માના ગુણેાના શાષક.
ખીજી જરૂરીયાત કેળવણીની. બાળકાને પહેલેથીજ સુશિક્ષિત શિક્ષકોને હાથે કેળવવા જોઇયે, કેળવણીની અંદર ધાર્મિક અને વ્યવહારિક આ બન્ને જાતની કેળવણીના સમાવેશ થાય છે. પ્રથમથી જ પ્રભુતાના પાઠે શીખવવામાં આવે તા તે બાળકો તેમના મનુષ્ય જીવનમાં કદીપણુ લઘુતાના રસ્તા આદરે નહી, અને તે રસ્તાઓની અનુમેદના પણ ન કરે. ખાસ કરીને મનુષ્યના જીવન ઉપર માળ લગ્ન ઘણીજ ખરાબ અસર કરે છે, બાળ લગ્ન એટલે વિધવા વિલાપ, સ્રીયાની કરૂણુદશા. પુરૂષાની તરૂણતાને વિનાશ અને મનુષ્ય જીવનના આદર્શો ઉપર કારી ઘા. કેળવણીના પ્રશ્નને જો કાઇ પણ વસ્તુ વધુમાં વધુ ખાધ કરતા હોય તે તે ખાળ લગ્ન છે.
ત્રીજી જરૂરીયાત સંત પુરૂષના સમાગમ, ઇગ્રેજીમાં કહેવત છે કે “ A man is known by the company he keeps. ” કવી દલપતરામ પણ એજ ભાવના સ્પષ્ટીકરણ માટે લખે છે કે “ ખુરા સંગે ખુરા અને, રૂડા સંગે રૂડો અને ” જેટલી અસર વસ્તુ પોતે નથી કરી શકતી એટલી અસર બાહ્ય વાતાવરણુ મનુષ્ય ઉપર પાડે છે.
આ આદર્શો પાળવા એ કાંઇ જેવી તેવી વસ્તુ નથી. સૃષ્ટી હજી આવા આદ મનુષ્યા ગણ્યા ગાંઠયાજ પેઢા કરી શકી છે. મનુષ્ય જીવનને સાર્થક કરવું એટલે તેને મૂળમાંથી સીધુ કરવુ, દુનિયામાં કેટલેક દરજ્જે ગાંડા બનવું, અને કેટલેક દરજજે દુનિયાને અલગ કરવી. હુંમેશા દુનિયાના ગાંડાજ શાસનની અપૂ સેવા કરી રહ્યા છે. જેને દુનિયા નીંદે છે, જેની મશ્કરીએ કરવામાં ગાંડી દુનિયા મજાહુ માને છે તેવા પુરૂષાજ એ ગાંડી દુનિયાને વ્હેમ સીધે માગે લઇ જવામાં સહાયભૂત હાય છે. ઇંગ્રેજી કવિ રસ્કીન તે એટલે સુધી કહે છે કે દુનિયા હજુ

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
એક દુધ પીતું બાળક છે, તેનામાં સમજ શક્તિની ઘણું બેટ છે. માટે દુનિયાના ત્રાજવામાં નમવાને ધ્યેય સુજ્ઞ જનોને હોયજ નહી. દુનિયાને નમતું આપવું દુનિયા કહે તેમ કરવું અને દુનિયાના નિંદાથી બ્લીવું એ કાયર મનુબેનું કાર્ય છે, એ તે મૂઢતાની નીશાની છે અને આદર્શોને મૂળમાંથી છેદવામાટે કાતીલ કટારી સમાન છે, હંમેશાં દુનિયાના પરોપકારીને દુનિયા પ્રથમ તો પત્થરોજ મારે છે, સાન તો એને પછી આવે છે. દુનિયા મનુષ્યના પગ ભાંગવામાં અને તેને આદર્શવના અંતિમ પગથીએથી પટકવામાંજ સંતોષ માને છે, આદશત્વમાં એ કદીયે મૈરવ જેતી નથી માટે “મનુષ્ય જીવનને સાર્થક કરવા ઈચ્છનાર ભાઈ સદાએ પિતાના બાહુબળ ઉપર વિશ્વાસ રાખી શાસ્ત્ર વચન ઉપર શ્રદ્ધા રાખી, દુનિયાની જરાએ પરવા રાખ્યા વગર આગળ વધે એટલે નકકી ફતેહ છે ! ! !
f = =
૦ ૭૦૦૦===a. છે પરિશ્રમ અને કાર્ય. છે પણ૦ =૦૦ ૦ ૦ ૦ = !
લે. વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ.
(ગતાંક ત્રણ પૃષ્ટ ૮૯ થી શરૂ. ) ગત પ્રકરણમાં આપણે એમ જોયું કે સંસારમાં પ્રવેશ કરતાં વેંત યુવક કુસંગતમાં પડી જાય છે તો તેનું પરિણામ એ આવે છે કે તેનું સમસ્ત જીવન નષ્ટ થઈ જાય છે. એવી રીતે નષ્ટ થતું બચાવવાના ઉપાય ઉત્તમ જનેની સંગતિમાં રહેલો છે તેવાજ સારો ઉપાય કઈ કાર્યમાં જોડાઈ જવામાં પણ છે. પ્રાયે કરીને યુવક પોતાના માતાપિતાના વિશ્વાસ ઉપર જ પોતાના જીવનનો સર્વોત્તમ ભાગયુવાવસ્થા નષ્ટ કરે છે અને બાકીનું જીવન ઘણુંજ ખરાબ અવસ્થામાં વ્યતીત કરે છે. જે સંસારમાં પ્રવેશ કરતાં વેંત યુવક કોઈ કામમાં જોડાઈ જાય તો તેને માટે કુમાર્ગમાં ફસાઈ જવાને ઘણેજ થોડો સંભવ રહેલો છે. ઘણે ભાગે એવું જોવામાં આવે છે કે જે લોકોને કોઈ જાતનો કામધંધે નથી હોતો તેઓજ કુકર્મમાં પ્રવૃત્ત થાય છે. જેઓનો બધો સમય ઉપયોગી અને આવશ્યક કાર્યોમાં પસાર થાય છે તેઓને દુષ્ટ લોકોની સાથે રખડવાની અને કુમાર્ગે જવાની ફુરસદ જ નથી રહેતી. એક અંગ્રેજી કહેવતને પણ એવો અર્થ છે કે સેતાનને અધિકાર ખાલી હાથ ઉપરજ ચાલે છે. અર્થાત્ જે લોકો કોઈપણ જાતનો ઉદ્યોગ અથવા કાર્ય નથી કરતા તેજ કુમાગમાં ફસાઈ પડે છે. એટલા માટે એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે મનુષ્યને સદાચારી બનાવવાનું સૌથી સરસ સાધન ઉદ્યોગ અથવા કાર્ય છે. કાર્યજ મનુષ્યને શાંત, કર્તવ્ય-પરાયણ, ધીર, નમ્ર, પરિશ્રમી અને સાહસી બનાવે છે. જે વાસ્તવિક દૃષ્ટિએ જોઈએ તો કાર્યજ મનુષ્યો અને જાતિઓના જીવન તથા તેની સ્થિતિ અને ઉન્નતનું કારણ છે. કાર્યવગર ઉન્નતિ તે દૂર રહી, પરંતુ કોઈનું અસ્તિત્વ રહેવું જ અશક્ય છે.

Page #15

પરિશ્રમ અને કાર્ય.
૧૬૭ સંસારમાં એવા લેકોની સંખ્યા ઘણી જ નાની હોય છે કે જેઓને આ જમે કેઈપણ પ્રકારના પરિશ્રમ કરવાની જરૂર નથી પડતી અને જેઓ આરામથી પડ્યા પડ્યા બાપદાદાની કમાઈ પર પોતાનું જીવન ગુજારતા હોય છે. અને જે એવા કોઈ હોય તો પણ આપણે માનવું તો પડશે કે તેઓ કાર્ય વગરનું જીવન ગુજારીને એક જાતની આત્મહત્યા કરી રહ્યા છે. એવા લોકોને પણ ઘણે ભાગે કાંઈ ને કાંઈ કાર્ય, કાંઈને કાંઈ ઉદ્યોગ, કાંઈને કાંઈ પરિશ્રમ કર જ પડે છે. અને જે લોકો કોઈ પ્રકારનો ઉદ્યોગ અથવા શ્રમ નથી કરતા તેઓ પોતાના જીવન તથા વૈભવને નાશ કરે છે. ઉલટું સંસારમાં એવાજ લોકોની સંખ્યા ઘણી મોટી હોય છે કે જેઓને પોતાના જીવનનિર્વાહ માટે અનિવાર્ય રીતે કાંઈને કાંઈ પરિશ્રમ અથવા કાર્ય કરવું પડે છે અને એવાનું જીવન જ સાર્થક છે. પરિશ્રમ અથવા કાર્ય વગર જીવનનો યથાર્થ ઉપયોગજ નથી થઈ શકત. આપણી પાસે પુષ્કળ સંપત્તિ હોય, આપણને સંસારમાં કઈ પણ વસ્તુની ન્યુનતા ન હોય તો પણ જીવનને ગ્ય ઉપયોગ કરવાને અને તેનું વાસ્તવિક સુખ મેળવવાને માટે આપણે યથાસાધ્ય પરિશ્રમ અથવા કાર્ય કરતા રહેવું જોઈએ.
પરિશ્રમ અથવા કાર્ય કરવામાં આપણી કઈ પણ પ્રકારની અપ્રતિષ્ઠા છે એમ માનવું ભૂલ ભરેલું છે. ખરી અપ્રતિષ્ઠા તો કામ ન કરવામાં રહેલી છે. સંસારમાં સુખનાં જેટલાં સાધનો છે તે સર્વની પ્રાપ્તિ કાર્ય કરવાથી જ થાય છે અને જેટલાં કષ્ટ છે તે સઘળાં અકર્મણ્ય રહેવાથી જ ઉત્પન્ન થાય છે. સદાચાર, કીર્તિ અને વૈભવ એ ત્રણે વસ્તુ પરિશ્રમનાં ફળરૂપ છે. અકર્મણ્યતાથી મનુષ્ય દુરાચારી, નીચ
અને દરિદ્ર બને છે. પરિશ્રમી અને કાર્ય—પરાયણ લોકો બીજા દેશમાં જઈને રાજ્ય કરે છે અને આળસુ તથા અકર્મણ્ય લેકે કાં તો ઘરમાં પડ્યા પડ્યા કષ્ટ ભેગવે છે અને કાં તો બહાર નીકળીને ઠોકર ખાય છે. જે જાતિના લોકો પરિશ્રમ અને કાર્ય કરે છે તેજ જાતિ ઉન્નતિના સર્વોચ્ચ શિખર ઉપર પહોંચે છે. અને જે જાતિના લોકો કામચોર અથવા અકર્મણ્ય હોય છે તે જાતિ નીચે પડતી પડતી છેવટે નષ્ટ થઈ જાય છે.
ઈતિહાસ પણ એ વાતની સાક્ષી પુરે છે કે પરિશ્રમી જાતિ હમેશાં સ્વતંત્ર, સંપન્ન અને સુખી રહે છે તથા નિરંતર ઉન્નતિ પંથે આગળ વધે જાય છે અને જે જાતિમાં અકર્મણ્યતા આવી જાય છે તેને પરાધીન, દરિદ્ર અને દુઃખી થતાં વધારે વાર નથી લાગતી. આપણા દેશનેજ દાખલો લઈએ. જે સમયે આ દેશના નિવાસી પ્રાચીન આર્યો પરિશ્રમી અને કાર્યપરાયણ હતા તે સમયે આ દેશ વિદ્યા કળા, ધર્મ, નીતિ વિંગેરેમાં બીજા દેશો કરતાં ગુરૂ સમાન અને વૈભવમાં રાજા સમાન હતો. તે લોકે પરિશ્રમી અને કર્મશીલ હતા તેને પુરાવા ઘણા પ્રાચીન ગ્રંથોમાંથી મળી આવે છે કે જેની અંદર યથાસા પરિશ્રમ કરવા ઉપરાંત દેવતાઓ

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પાસેથી યથેષ્ઠ ફળ પ્રાપ્ત કરવાની પ્રાર્થનાઓ કરવામાં આવી છે, જ્યારે ચીન દેશના લેક પરિશ્રમ અને કાર્યનું મહત્વ બરાબર સમજતા હતા ત્યારે તે દેશ પણ ઉન્નતિની ચરમ સીમા સુધી પહોંચી ગયો હતો. પ્રાચીન સમયના ચીના લોકો પોતાની જરૂરીયાતના બધા પદાર્થ પોતેજ ઉત્પન્ન કરવામાં ઘણા સિદ્ધ હસ્ત હતા. અને તેને લીધેજ અદ્યાપિ પર્યત તેઓની પ્રસિદ્ધિ ટકી રહેલી છે. તે દેશના લેકે પ્રાચીન આર્યોની માફક ઘણું જ ઉત્સાહપૂર્વક ખેતીવાડી કરતા હતા અને તેને માટે શારીરિક પરિશ્રમ કરવામાં તેઓ પિતાની અત્યંત પ્રતિષ્ઠા સમજતા. હતા. તે એટલે સુધી કે દર વર્ષ મજુરીનું કામ રાજા પોતાના હાથે જ શરૂ કરતો હતો. યુરોપની રેમન પ્રજા જ્યારે ઉન્નતિના શિખર ઉપર પહોંચી હતી ત્યારે તે લોકોમાં પણ પરિશ્રમનું ઘણું જ માન હતું. મહાન વીર પુરૂષ અને ચોદ્ધાઓ રણક્ષેત્રમાંથી આવીને ખેતીનું કામ કરતા હતા તથા શારીરિક પરિશ્રમના બીજાં કાર્યો કરતા હતા. પરંતુ જે દિવસથી રોમન લોકો પરિશ્રમને અપમાનકારક ગણવા લાગ્યા તે દિવસથી જ તેઓના અધ:પતનનો આરંભ થઈ ચુક્ય.
જાતિઓ અથવા પ્રજાઓની માફક વ્યકિતઓના પણ એવી જ રીતે ઘણા દ્રષ્ટાંતો આપી શકાય એમ છે કે જેમાં નિરંતર પરિશ્રમ અને કાર્ય કરનાર લોકોએ સારો યશ અને વૈભવ પ્રાપ્ત કર્યો છે અથવા જેમાં અકર્મણ્ય મનુષ્યોએ પોતાના પૂર્વજોની કીર્તિ અને સંપત્તિ ગુમાવી દીધી છે. પરંતુ આ સ્થળે એવા ઉદાહરણ આપવાની આવશ્યક્તા નથી. કેમકે એક તો એ સિદ્ધાંત સ્વત: સિદ્ધ છે અને બીજું એવા અનેક દાખલાઓ દરેક શહેર અથવા ગામમાં મળી શકે છે. એટલા માટે જે જીવનમાં સાથી અધિક આવશ્યક અને ચિંતનીય વસ્તુ હોય તે માત્ર એજ કે મનુષ્યની પ્રવૃત્તિ હમેશાં પરિશ્રમ અને કાર્યની તરફ જ રહે અને તે આળસુ અથવા અકર્મણ્ય ન બની જાય. આળસુ અને અકર્મણ્ય બની રહેવાની પ્રવૃત્તિ લોકમાં સ્વાભાવિક રીતે વધારે હોય છે. એક વખત એક અંગ્રેજ મહાશયે એક મુસાફર કે જેણે ઘણે ભાગે બધા દેશોમાં મુસાફરી કરી હતી–ને પૂછયું કે
મહાશય ! આપે એવી કઈ વાત જોઈ કે જે સઘળી જાતિઓમાં અને દેશમાં સમાનરૂપે વિદ્યમાન છે?” તે મુસાફરે જવાબ આપ્યો કે “મારા જેવામાં આવ્યું છે કે સર્વ કે પરિશ્રમ કરતાં અચકાય છે.” ઘણે ભાગે લોકો વિના પરિશ્રમે તેનું ફળ મેળવવા ઈચ્છે છે-ચાલ્યા વગર ઉદિષ્ટ સ્થાને પહોંચવા ઈચ્છે છે. સુપ્રસિદ્ધ વિદ્વાન જેમ્સ મીલને એ વાત એટલે સુધી ખટકી છે કે તેણે લોકેની એવી પ્રવૃત્તિને શાસન-પ્રણાલીની સ્થાપનાનું કારણ ગયું છે. એટલા માટે એટલું કહેવું જોઈએ કે લોકોને આળસુ થતા બચાવવાનો પ્રયત્ન જ સૌથી વધારે આવશ્યક અને મહત્વ પૂર્ણ છે.

Page #17

પશ્ર્ચિમ અને કાય .
વળી ‘ આજä દ્દેિ મનુષ્યાળાં શરીરસ્થો મારિપુ: ' અર્થાત્ આળસ શરીરમાં રહેલા મનુષ્યના મહાન શત્રુ છે. આળસુ મનુષ્ય હમેશાં ખિન્ન દુ:ખી અને સ ંતપ્ત રહે છે. એક અ ંગ્રેજ ગ્રંથકારે લખ્યું છે કે “ આળસ આપણાં શરીર અને મનનું ઝેર છે, દુષ્ટતા ઉત્પન્ન કરનાર છે, સમસ્ત દોષાને જન્મ આપનાર છે, સાત મહાપાતકામાંનું એક છે, સેતાનને રહેવાનું ખાસ સ્થળ છે. શારીરિક આલસ્યની સાથે સરખાવતાં માનસિક આલસ્ય તે વધારે ખરાબ છે. તે મનના પ્લેગ છે. એટલુંજ નહિ પણ સાક્ષાત નરક છે. જેવી રીતે બંધ પાણીમાં કીડા પડે છે અને વધે છે તેવીજ રીતે આળસુ મનમાં ખરાબ વિચારો ઉત્પન્ન થાય છે અને વધે છે, તેવડે આત્માના નાશ થાય છે, એટલુ તે દૃઢતા પૂર્વક કહી શકાય કે આળસુ મનુષ્ય ગમે તેવી સ્થિતિમાં હાય તાપણુ તે દિ સંપન્ન નથી થઈ શકતા. તેને કક્રેપણુ સારા મિત્રા મળી શકતા નથી, તે કઢિપણુ ભાગ્યવાન અથવા સુખી નથી થઈ શકતા. તેને આખા સંસારની સુખ-સામગ્રી મળી જાય, તેના મનની સઘળી કામનાઓ પરિપૂર્ણ થઇ જાય તાપણું જ્યાંસુધી તે સુસ્ત રહેશે ત્યાંસુધી તેને કદિપણ પ્રસન્નતા નહિ પ્રાપ્ત થાય તેમજ તેનું શરીર તથા મન પણ સારી સ્થિતિમાં રહેશે નહિ. તે હમેશાં કલાન્ત, રાગી, ઉદાસ અનેદુ:ખી રહેશે, તેને સ ંસારની સઘળી વસ્તુએ ખરાબ જ લાગશે અને જીવન એક એન્તરૂપ લાગશે. ” હેવાનુ તાત્પર્ય એ છે કે જે મનુષ્ય નિરાગી, સુખી અને સ પન્ન થવા ઇચ્છે છે તેણે આલસ્યના સર્વથા ત્યાગ કરવા જોઇએ.
જેને આપણે આળસુ કહીએ છીએ તે પ્રાયે કરીને શરીરથી જ આળસુ હાય છે, મનથી નથી હાતા. કાઇપણુ માણસનું મન કાદપણું સ્તબ્ધ નથી રહેતું. એટલાજ માટે ગીતાજીમાં કહ્યું છે કે:
न हि कचित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् । कार्यते ह्यवशः कर्म सर्बः प्रकृतिजैर्गुणैः ।।
આપણાં મનને વ્યાપારહીન અથવા સ્તબ્ધ રાખવું એ કદાપિ સંભવિત નથી. તે તા હંમેશાં ચંચળ રહે છે, કાંઇ ને કાંઇ વિચાર્યાજ કરે છે, કાંઇને કાંઇ કરતું રહે છે. જો આપણે આપણાં મનને કોઇ સારા કાર્ય માં અથવા મામાં નથી જોડતા તે। . તે અવશ્ય ખરાબ કાર્યોંમાં અથવા માર્ગમાં જોડાઇ જશે. જે જમીન ખેડવામાં નથી આવતી તે જમીનમાં નકામું ઘાસ ઉગે છે. એટલુંજ નહિ પણ કાંટાવાળા ઝાડ પણ આપેાઆપ ઉગી નીકળે છે. એજ કારણથી ક`માર્ગને પ્રધાનતા આપવામાં આવી છે. પરંતુ આપણા દેશનું દુર્ભાગ્ય છે કે લેાકેાએ તેના વાસ્તવિક વિચાર કર્યો નથી અને પ્રકારાન્તરે આળસુ અને અકર્માંણ્ય લેાકેાની સખ્યા વધી ગઈ છે.

Page #18

૧૭૦
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
સંસારમાં આપણને એવા એક પણ દાખલા નહિ મળે કે જેમાં કેવળ આલસ્યથી કાઈનું હિત થયું હાય, કે કાઇ વિદ્વાન, મળવાન અથવા ધનવાન બની ગયા ાય. પરતુ એવા હજારો-લાખે। દૃષ્ટાંતા મળશે કે જેમાં ઉદ્યોગ અને રિશ્રમ કરીને લેાકેા દરિદ્રતા દૂર કરીને સંપન્ન બન્યા છે, મૂર્ખતા દૂર કરીને વિદ્વાન બન્યા છે, દુખળતા દૂર કરીને વીર અથવા દુષ્ટતા દૂર કરીને સાધુ બન્યા છે. એક શાખાપર બેસીને તેને જ કાપી નાંખનાર કાળીદાસ મહા કવિ અન્યા, ખીરમલ, ટોડરમલ વિગેરે સાધારણ સ્થિતિમાંથી નીકળીને અકબરના પ્રધાન મંત્રી બન્યા, શીવાજી સરખા એક સાધારણ સ્થિતિના મનુષ્યે માટુ' સામ્રાજ્ય સ્થાપ્યું, નેલીયન એક સાધારણ સિપાઇથી વધીને પ્રાયે કરીને આખા યુરેાપને! સમ્રાટ અન્યા અને ખાલ્યાવસ્થામાં હંમેશાં રેગી રહેનાર રામમૂર્તિએ ખતાની છાતી ઉપર હાથીને ઉભા રાખ્યા. એથી ઉલ્ટુ જે લેાકાએ કોઇપણ પ્રકારના પરિશ્રમ અથવા કામ નથી કર્યું' તેઓએ પોતાને, પોતાના આત્માના અને પેાતાની શક્તિના ધ્વંસ કર્યો છે. કેમકે એક વિદ્વાનનુ એવુ માનવુ છે કે મનુષ્યનુ મન ઘટી સમાન છે. જો એમાં અનાજ નાખવામાં આવે તે તે પીસાથે અને જો કાંઇપણ ન નાંખવામાં આવે તેા પેાતાની જાતને જ ઘસવા માંડશે.
તદ્દન અકર્મણ્ય રહેવુ એ પેાતાનુ જીવન નષ્ટ કરવા ખરાખર છે. નાનામાં નાનુ` સત્કમ કરવું એ પણ સંસારનું કાંઇને કાંઇ કલ્યાણ કરવા બરાબર છે. સ લતા પ્રાપ્ત કરવાના અને પ્રસન્ન હેાવાના જો સંસારમાં કેઈપણુ ઉપાય હાય તા તે એ છે કે સાચા હૃદયથી ઉત્તમ કાર્ય કરવું. જગતના કલ્યાણ અર્થે, માનવજાતિની ઉન્નતિને અર્થે, પેાતાના આત્માની શાંતિને અર્થે, પેાતાનું આચરણ સુધારવા માટે અને પોતાનું સ્વાસ્થ્ય જાળવી રાખવા માટે સાથી સરસ સાધન કાઇ ઉત્તમ કાર્ય કરવું એજ છે. એક વિદ્વાનનુ એમ માનવુ છે કે એક દિવસ નવરા રહેવાથી જેટલેા થાક લાગે છે તેટલા થાક એક અઠવાડીયા સુધી કામ કરવાથી નથી લાગતા. તેથી પ્રત્યેક મનુષ્યે કાંઇને કાંઇ કાર્ય કરવું જોઇએ. જે મનુષ્ય સાચા હૃદયથી પરિશ્રમ પૂર્વક કાંઇ કાય કરે છે-પછી તે કાર્ય ગમે તેટલુ નજીવું હાય તાપણુ–તેનું કાંઇને કાંઇ શુભ પરિણામ આવે જ છે. યુરપમાં ઘણા દિવસે સુધી લેાકેા કીમીયા શેાધવામાં જ સમય ગાળતા હતા. જો કે એ એક તદ્દન નકામું કાર્ય લાગતુ હતુ, પર ંતુ તેમાં મંડ્યા રહીને લાકોએ અસંખ્ય વૈજ્ઞાનિક સિદ્ધાંતા પ્રાપ્ત કર્યો જેને લઇને આજકાલ જગત તે ક્ષેત્રમાં આટલું બધું આગળ વધ્યુ છે.
ચાલુ
પત્ત←

Page #19

મંત્રી મુદ્રા.
૧૭
密状皮状浓妆戏水蜜
મંત્રી મુદ્રા
(ગતાંક પષ્ટ ૧૪૨ થી સારૂ. )
પ્રકરણ ૭ મું.
* પેલે પાર.” સર્વને શાંતિનો પાઠ જાણે શીખવવાનું ન હોય તેમ વન શાંત ભાસતુ હતું તેના મધ્યભાગમાં એક યુવક પુરૂષ વિચાર મગ્ન બેઠો હતો. તે યુવકના દરેક અવયવો સંપૂર્ણ શોભાને પામી, વનની સુંદર સંદર્ય શોભા સાથે સ્પર્ધા કરી રહ્યા હતા, તેના નયનો વનની સર્વ ઘટનાને નિહાળવામાં તલ્લીન થઈ ઈચ્છા પુતિ પુરી થવાથીજ હાયની શું ? એમ નીચે નમેલા હતા, મુખ કમળ પણ અવનવા વિચારોથી ઉત્પન્ન થતાં હર્ષ–ખેદને વિચિત્ર ભ્રમર, ભ્રમરોથી વિચિત્ર શોભાને પામ્યું હતું. અને મને સંપૂર્ણ વિચારમાં ઝુકેલું હતું, વિચારની અટપટી ઘટનામાં તેને એજ હર્ષ બિન્દુ હતું કે પિતાજીની મંત્રી મુદ્રા પહેરવાનું મને રાજા જણાવે છે, પણ તે મારે પહેરવી કે નહિં ! એ વિચારોથી વપરાયેલી આત્મિક શકિતઓને એકઠી કરી આ માનસિક પ્રશ્નના ઉત્તરમાં તેણે સીધી દિશામાં વિચાર શ્રેણને ચલાવી-દોડાવી કે પ્રથમ વિચાર આવ્યો કે શા માટે મંત્રીપદ ન લેવું શું મારામાં કોઈ અપૂર્ણતા છે? અને તે અપૂર્ણતા હોય તો મને નંદરાજ બોલાવે જ કેમ? બેશક વેશ્યાનો સંગ એ મારા જીવનની એક આછી ઝાંખપ છે પણ આ ઝાંખી ધૃષ્ટતા મારા ભાવિ જીવનમાં વધારે નુકસાન નીવડશે ? નહીં નહીં તેથી શું? ઉઠયા ત્યાંથી સવાર બસ, મંત્રીપદની પ્રાપ્તિ એજ મારી જીવન બંસરીને મધુર મંગળ ધ્વનિ છે. હું મંત્રી થઈશ એટલે એશઆરામ લઈ શકીશ, હુકમ કરી શકીશ, નવમદભરી રમણીઓ પરણીશ, અવનવા ચમન ભગવીશ, કોશ્યાને લહાવો પણ મળશે, દરેક જણ મારી આજ્ઞા ઉઠાવશે, મારા વચનો ઝીલશે તથા જગતને બતાવી આપીશ કે મંત્રી પુત્ર પણ મંત્રી કુળનો ઉજવળ દીપક છે.
અરે......પણ આ ભાગમાં માત્ર એકજ શલ્ય છે કે હું સોડમાં નિરંતર કશ્યાને બેસારી શકીશ નહીં. નિરંતર તેણીના નિવાસમાં ભાગે જોગવી શકીશ નહીં, કમળ કરના ધષા મેળવી શકીશ નહીં, મદનદેવના ઝણઝણાટ કરતું નાટક જેવા બેસી રહીશ નહીં એટલે સર્વથા કશ્યાનો આનંદ મેળવી શકીશ નહીં તેમજ બીજી લલનાઓને પણ લાભ લઈ શકીશ નહીં. માત્ર મંત્રિપદના લોભમાં

Page #20

૧૭૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. આ બધી તરખડ ઉભી થશે. આ ઉપરાંત મંત્રિવટાના મોભામાં હું રાજ્યની ચિંતામાં રખડતો-રઝળતે થઈ પીશ, મારી જીવન નૌકા સૂની થઈ પડશે. રમણીએ આલીશાન મહેલમાં મારા નામના નિસાસા નાખશે કેશ્યાની દેહ-લતા કરમાશે અને હું નઠેર થઈ એ દુ:ખ જોતો રહીશ.
અહો તે જન્મ્યો ત્યારે તેના રૂદનમાં જગત હસતું હતું અને હતો હસતો છેલ્લી મુસાફરીએ ગયો ત્યારે સારૂં જગત તેને અશ્રુ પૂર્ણ નેત્રથી સંભારતું હતું. આ દશાએ પહોંચેલ મનુષ્યત્વની રેખામાં સન્માનનીય પદક મેળવનાર તે અભયકુમાર પણ મંત્રિ હતો. આ રીતે મને પણ અદલ ન્યાયવડે જગતનું કલ્યાણ સાધવાની ઉત્તમ તક મળી છે. તો અ૫ દુ:ખની કસોટીમાં આ સોનેરી તક જતી કરું-એહિક સુખની લાલસામાં નગ્ન સત્યને છેદી નાખું. આ પણ મારી નબળાઈજ મનાય.
વળી નવી વિચાર ધારા પ્રકટી કે–અરે.પતાજીનું મૃત્યુ. હાશાથી થયું ? .
આ પિતાજીના મૃત્યુનું કારણ પણ મંત્રિમુદ્રા છે, તો આવી વિટંબના કારક મુદ્રાના ગ્રહણ કરવાથી શું લાભ છે ! માટે મંત્રી મુદ્રાને ત્યાગ કરવો જ ઉચિત છે મંત્રીને સ્નાન, ભજન, નિદ્રા, સ્ત્રી અને કુટુંબ કબીલાના સુખને અવકાશજ નથી. ચિંતાને લીધે શરીરસ્વાથ્ય પણ ટકતું નથી. દુર્જનોથી ઉપદ્રવો સહન કરવા પડે છે, દુ:ખપરંપરામાં સોસાયા કરવું પડે છે, તે કો સજજન પિતાને જાણું જોઈને દુ:ખના ખાડામાં ગબડાવી ઘે, આ વિચાર શ્રેણી ચાલતી હતી એટલામાં તેને આઘાત લાગ્યો, ને તુરત વિચારને વેગ ગુલાટીયું ખાઈ પાછો હઠ, અને બુદ્ધિએ તોડ કાઢયે કે ભલે ગમે તેવાં દુઃખ સહન કરવાં પડે પરંતુ આખા જગતને પિતાના કબજામાં રાખવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત કરવું, એ, મંત્રીપદને આધારે જ રહેલું છે, શું અભયકુમારે મંત્રીપદમાં ઓછો લાભ મેળવ્યા છે ? તેના અધિકારમાં શી મણ હતી ? તે પછી મહા સુખને માટે અ૫ દુ:ખની પ્રાપ્તિ થાય તેમાં શું હરકત, માટે મંત્રી મુદ્રા લેવી એ ઠીક છે. આ પ્રમાણે બુદ્ધિના બજારમાં ઘણા તેજી મંદીના આઘાત લાગ્યા, મતિસાગરના મુખમાં ઘણા રત્નો ચમકયા અને નિસ્તેજ થયા પણ કાંઈ ચેકસ થઈ શક્યું નહિં, એટલે મગજને વિશેષ શાન્તિ આપવી–તેની પાસે એક સુન્દર સરોવર હતું તે તરફ ચાલવા લાગ્યા, ત્યાં જતાં જ કુદરતી લીલાને દેખતાં વિચાર આ કે–આવું સુન્દર સરોવર પાણી વગરનું થઈ જતાં પક્ષીઓ તેની સામું પણ જોતા નથી, આ આનંદી પક્ષીઓ પણ પાસે રહેલા ફળ વિનાના ઝાડ સામું બીલકુલ જોતા નથી, અને કરમાયેલા પુષ્પ પણ રસલુબ્ધ સ્વાથી ભમરાના આવા ગમનથી રહિત બની નિસ્તેજ લાગે છે.

Page #21

મંત્રી મુદ્રા.
૧૭૩
અહ, આમાં બધે સ્વાર્થનોજ પ્રબળ વિલાસ છે, ખરેખર જગતમાં સ્વાર્થ લગીજ પરને પિતાનું માને છે તે પછી હું મંત્રીપદ લઉ પણ મારામાં સ્વાર્થ દેખાશે ત્યાં સુધી સર્વ કોઈ મારૂં થઈ બની રહેશે, ને મારામાંથી જ સ્વાર્થ નહિં દેખાતાં જ કોઈ મારી સામું પણ જોશે નહિં; આમાં પ્રત્યક્ષ દષ્ટાંત મારા પિતાજીનું છે.
મંત્રી મુદ્રાથી તો મારે કંઈ કામ નથી. આ પ્રમાણે જ્ઞાનનો પ્રકાશ થતાં જ એક્રમ ત્યાં વિવેક મૃદુતા ને વૈરાગ્યે વાસ કર્યો તેનું હૃદય સમરસથી ભીંજાવા લાગ્યું, પરંતુ હજી આમાં એક અડચણ હતી,
કોણ્યા ગણકાના પ્રેમ ચટકાએ અત્યાર સુધી લક્ષ્ય બહાર હતા, પણ ઉપરનો વિચાર આવતાં જ મનમાં પ્રશ્ન થયો કે જ્યારે મંત્રી મુદ્રા નથી લેવી તો શું વેશ્યાને ઘેર જવું ? ના ના ત્યાંતે નજ જવું. ગણકા પણ નિધન પુરૂષને ત્યજે છે. જે કોસ્યાને હું ચાહું છું તે કોશ્યા પણ અત્યાર સુધીમાં પિતાએ મેકલેલ ૧ર કરોડ સ્વર્ણ પ્રાપ્તિના સંતોષથી મને ચાહતી હતી. અહો! સજજન પુરુષને તેની સંગત પણ ત્યાજ્ય છે.
મારા પ્રબળ પુણ્યબળને ગણકાની સોબતથી પાયમાલ કરું છું એ કેવું શરમ ભરેલું છે? જો કે હજી મારૂં કંઈ પુણ્ય અવશેષે રહેલું છે કે ભ્રષ્ટાચારી એવા મને રાજાએ બોલાવ્યા, મંત્રીપદ આપવા ઈચ્છા બતાવી, પણ મંત્રીપદ વડે થતા જુથી એ અવશેષ પુણ્યનો નાશ કરે, એ મને કઈ રીતે હિતકર નથી, હું નિપુણ્યક બનીશ ત્યારે કોઈ વેશ્યા કે રાજા મને કામ આવશે નહિં, માંટે ગણકાપરથી પ્રેમ ઉઠાવે, ને દગાબાજ ગણકા પરથી પ્રેમ ઉઠાવી નિષ્કપટપણે સેવા કરનારની સતી સાધ્વી-શાંતિની સાથે પ્રેમ સંબંધ જોડ...માત્ર ગણુકાના હિત ચાહવા બદલે સમસ્ત જગતનું હિત ચડાવું. વળી રાજા પણ કેઈના થયા નથી માટે અવિચારી રાજાની નોકરી કરવા છતાં શુદ્ધ ચૈતન્ય દેવની નોકરીમાં જોડાઈ એકપક્ષી જગતનું હિત આરાધવા ફરતાં સર્વ જગતનું હિત સાધવું એજ માત્ર હવે મને ઉચિત છે,
ત્યારે કરવું શું? દીક્ષા લેવી ? જગતનું પરમાર્થ સાધતાં ઉચ્ચ જીવનના હરીફાઈમાં ઉચી શ્રેણીએ લઈ જનાર અમરપદ પ્રાપ્ત કરવાનું વૃત, તેનો અંગીકાર કરો, અને તે માટે વિશ્વપુજ્ય મુદ્રાને અંગીકાર કરવી. બસ, આજ પરમોચ્ચ અડગ ધ્યેય છે. એમ વિચારી ત્યાં ને ત્યાંજ પંચમુષ્ટિથી લેચ કરી પહેરેલ રત્ન કંબલના તાંતણાનું રહણ બનાવ્યું ને સાધુવેશમાંજ નંદ રાજાની સભામાં હાજર થા.
આ યુવક તે મંત્રી શકડાલનો પુત્ર સ્થલીભદ્રજ હતો.

Page #22

૧૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રકરણ ૮ મું.
વિચિત્ર મુદ્રા” આજે નંદની સભાને જુદે જ તાલ હતે. શકહાલના પુત્ર સ્થલીભદ્રને મંત્રીપદ આપવાનું રાજાએ જણાવ્યાથી “સ્થલીભદ્ર તે સંબંધી વિચાર કરવાને રાજવાડીમાં ગયા છે તે હમણુંજ પાછા આવતાં રાજા તેને મંત્રીપદથી વિભૂષિત કરશે,” આવી ધારણા સર્વ કેઈના હૃદયમાં રમી રહી હતી. ને તે આવે ત્યાં સુધી સભ્યગણ જુદી જુદી વાર્તાને આનંદ-ઉપભોગ કરતા હતા. એક તરફથી ગાયકવર્ગ પણ પોતાની કળાપટુતા દેખાડવાને, રાજા સમક્ષ અનેક પ્રકારનાં પ્રકાંડ ગોઠવી રહ્યા હતા. જેને જેવાથી શ્રોતાજનોને અભિનયની સાથે રસ પરિ વર્તનની ક્રિયા આવી રહી હતી.
એટલામાં વિચિત્ર વેશધારી સ્થલીભદ્દે સભામાં પ્રવેશ કરી રાજા સન્મુખ જઈ ધર્મલાભ એવા શબ્દને ઉચ્ચાર કર્યો.
રાજા તેને ઓળખીને બોલ્યા કે સ્થૂલભદ્રજી જ કાઢોજિતમ્ શું ? આલોચના કરી?
ગ્લીભદ્દે જણાવ્યું હૃા રોનિત-હા લોચ કર્યો. જે કરવા લાયક હતું તે વિચારીને કર્યું છે, દુઃખદ પ્રધાનમુદ્રા કરતાં મેં ધારેલ પ્રધાનમુદ્રા વધારે કિંમતવાળી છે. માટે રાજન્ ધર્મલાભ ! આ પ્રમાણે કહી આ ગીરાજસભાનો ત્યાગ કરી જલદી અધિક શાંતિનો પરિચય થાય તેવા સ્થાન પ્રતિ ચાલવા લાગ્યા.
& વિનીત , = 3 . ઉપદેશકપદ.
રાગ-માલકેશ” જીન નામ રટણ કર ભાવ ધરી, (૨) નર દેહ ન મળશે ફરી ફરી .જીન નામ. રાગ રહિત વિતરાગ ને પામી, (૨) ખામી ન રાખીશ ભાઈ જરીજીન નામ. કેક ભવમાં ભટક ભાઈ, (૨) કહેને કમાણુ શી તે કરી.. ......જીન નામ.

Page #23

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૧૭૫
અગાધ આ ભવ દરીયે તરવા, (૨) પ્રભુ ભક્તિ છે સાચી તરી... જીન નામ. ભવ વનમાં રખડ્યો બહુ વેળા, (૨) હવે જઈ બેસજે ઠામ ઠરી... છન નામ. પરમાતમ ! પામી છે ! આતમ, (૨) ભંડાર ભક્તિને લે તું ભરી જીન નામ. અધવચ અટકી જાશે ઓચિંતિ, (૨) દેહ રૂપી આ શકટ ધરિ......જીન નામ. ભજ ભાવે જીન નામહે! મનસુખ,(૨) એ છે અત્તે મુડી ખરી જીન નામ.
મનસુખલાલ ડાયાભાઈ શાહ-વઢવાણ કેમ્પ.
==
.
..
=
.
=
=
=ા
૬
રશિg ૬ . || વિશ્વરચના પ્રબંધ. ||ગતાંક પૃષ્ટ ૧ર૭થી શરૂ
Seiq-2
જ ભૂગોળ મીમાંસા. ૨૦૦૦ ગજ લાંબી અને ૫૦૦ ગજ પહોળી વસ્તુના ચીત્ર માટે ઉંચાઈ સૂચક રેખા નાની નાની દેખાડાય છે. જહાજ દૂર જાય છે તેની ક્રમશ: ફિલમ લઈએ તો અંતિમ ફેટામાં કેવળ વજાનું ચીન્હ હોતું નથી, તે શું વજા નથી એમ કહેવાય ? કેટલીક દૂર રહેલ વસ્તુની ધ્વજા દેખાતી હોય તે પણ તે વજાને રંગ કેમ દેખાતો નથી ? શું તે ધ્વજાને રંગ નાબુદ થયો છે?
પશ્ચિમ જેફીમાં કહે છે કે–ભુભાગપર, નીચે સ્થૂલ સ્થલ અને ઉપર ઉપર સૂમ સૂમ પૃથ્વી જાતિના અને જલજાતિના સ્કંધો ફરે છે, જેમાંના સ્થલ સ્કંધ દષ્ટિના પ્રતિરોધક છે. આ હેતુથી પણ ઘરના વહાણને ઉપરનો ભાગ દેખાય છે, પણ નીચેનો ભાગ દેખાતો નથી.
ભૂભ્રમણ કરનારા મુસાફરે જે સ્થાનેથી નીકળે તેજ સ્થાને પાછા આવે છે, તેનું કારણ પૂર્વ-પશ્ચિમ વૃત્ત ગમન છે. (જુઓ ચીત્ર ) આપણું દષ્ટિ ચારે બાજુ ૩ માઈલ સુધી દેખે છે, ઉંચે ચઢી જતાં વિશેષ દેખે છે, તેથી પૃથ્વીને ઉપસવા જેવી ગોળ માનવામાં આવે છે. સમુદ્રમાં પણ આ રીતે દેખાય છે, તે શું સમુદ્ર ઉપસેલો છે કે સપાટ છે?
• શકટ ધરિગાડાની ધરિ.

Page #24

૧૭૬
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
વળી એક પાષાણુની ગાળીની એક બાજુ માટીના માટેા ઢગલે કરીએ, પણ તેનુ આકર્ષણ દેખાતું નથી.
આ દરેક માખતાથી નક્કી થાય છે કે આપણી ષ્ટિ દૂરના ભૂભાગને નથી દેખી શકતી. માટે પૃથ્વી ઢાળ પડતી ગાળ દડાજેવી છે એમ નથી. અથાત્ પૃથ્વી સીધી સપાટ છે. દૂરના પદાર્થ નહી જોવામાં ષ્ટિના દોષ છે, તથા ગુરૂત્વા ણનુ મંતવ્ય પણ ગલત છે.
વીશમી સદી ૭–૧ પા. ૪૨૨
ઓગસ્ટ ૧૯૧૯
શ્રીમાન સ્યાદ્વાદ વારિધિ ૫. ગેપાલદાસજી મરૈયા મુરૈના ( ગ્વાલીઅર ) સ્થાન.
ख ભૂભ્રમણમાં નદીનુ
પાણીના પ્રવાહ નીચાણમાં ઢળે છે, જેથી નદીનુ વેણુ પણ ઢોળાવ તરફ હાય છે. આ રીતે કેાઇ ની ઉત્તરમાં, કેાઈ દક્ષિણમાં, કાઇ પૂર્વમાં, તેા કાઇ પશ્ચિમમાં જઇ મહાનદી કે સમુદ્રને મળે છે, પણ અહીં એમ તેા ન માની શકાય કે સમુદ્ર નદીના પાણીનું આકર્ષણ કરે છે. હવે જો પૃથ્વીને ચક્રાવા લેતી માનીએ તેા જ્યારે સમુદ્રવાળા ભૂખડ ઉપર આવે અને નદીના મૂળને ભાગ નીચે રહે ત્યારે નદીના પાણીની ત્રિશંકુના જેવી કઢંગી સ્થિતિ થાય, અને નદીનું પાણી નીચામાં ન જતાં અવળુ પણ જાય, આવી મનેાકલ્પનાને જન્મ આપવા પડે, તે આટલાથી એમ કબુલ નથી થતુ કે–પૃથ્વી સ્થિર હાઈ સૂર્યની આસપાસ ગમડતી નથી.
કમળશીભાઈ—રાધનપુર.
ग સૂર્યની ગતિના ફેરફાર.
( ડૉ. જગદીશચંદ્ર અસુ દિગ્વિજયવિભાગ ૮ પેરા ૫૮ )
અમે રાજ ઉપર ચઢીને નકશે જોવા જતા કે:—પહેલે દિવસે અમે કેટલી મજલ કાપી છે ? તે નકશામાં અઠવાડીયાના બધા વાર તથા તારીખેા પણ આપેલાં હતાં. એક દિવસે એક રાતમાંજ એક કૌતુક થયુ. અમે શુક્રવારે તા. ૨ જી એપ્રીલની રાત્રે પથારીમાં સૂતા હતા, અને બીજી સવારે જાગ્યા ત્યારે તા. ૪ થી એપ્રીલ અને રવિવાર થયા હતા. આ પ્રમાણે એક આખા દિવસ ભેદ ભરી રીતે ગુમ થઇ ગયા હતા × × કેલેન્ડરના આ ફેરફારે! પહેલી નજરે ગુચવાડા ઉભા કરે છે, કારણ કે—અમુક ગણિતરેખાની પૂર્વ તરફ શુક્રવાર હાય છે, અને ખીજી તરફ એ રેખાથી થાડી વારને છેટે એજ ક્ષણે રિવવાર થાય છે.
}
લી
મી અસીસ્વરસેન,

Page #25

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
જ
परिशिष्ट ७ मुं. આ તિરછા લોકમાં અઢી ઉદ્ધાર સાગરોપમના જેટલો સમય હોય તેની ખરેખર દ્વીપ એને સમુદ્ર છે. એકેક થકી બમણું બમણું, એટલે–પહેલા થકી બીજે બમણો અને તે થકી ત્રીજે બમણે એમ વિસ્તારે કહ્યા છે. વચમાં પહેલે જંબુદ્વીપ તે થાળીને આકારે છે, અને બીજા સઘળા દ્વીપ તથા સમુદ્ર ચુડીને આકારે છે. તેના નામની ક્રમવાર વિગત નીચે મુજબ– ૧ જંબુદ્વીપ ૨૧ અરૂણહરાવભાસ દ્વીપ ૪૧ ભુયંગ દ્વીપ ૨ લવણ સમુદ્ર ૨૨ અરૂણુવરાવભાસ સમુદ્ર ૪૨ ભુયંગ સમુદ્ર ૩ ઘાતકીખંડ દ્વીપ ૨૩ કુંડલ દ્વીપ
૪૩ ભુયંગર દ્વીપ ૪ કોલેદધિ સમુદ્ર ૨૪ કુંડલ સમુદ્ર ૪૪ ભુયંગર સમુદ્ર ૫ પુષ્કરવાર દ્વીપ ૨૫ કુંડલવર દ્વીપ ૪૫ ભુયંગવરાવભાસ દ્વીપ ૬ પુરવર સમુદ્ર ૨૬ કુંડલવર સમુદ્ર ૪૬ ભયંગવરાવભાસ સમુદ્ર ૭ વારૂણીવર દ્વીપ ૨૭ કુંડલવરાભાસ દ્વીપ ૪૭ કુસ દ્વીપ ૮ વારૂણીવર સમુદ્ર ૨૮ કુંડલીવરાવભાસ સમુદ્ર ૪૮ કુસ સમુદ્ર ૯ ક્ષીરવર દ્વીપ ૨૯ શંખ દ્વીપ
૪૯ કુવર દ્વીપ ૧૦ લીવર સમુદ્ર ૩૦ શખ સમુદ્ર
૫૦ કુવર સમુદ્ર ૧૧ કૃતવીર દ્વીપ ૩૧ શખવર દ્વીપ ૫૧ કુસવરાવભાસ દ્વીપ ૧૨ વૃતવીર સમુદ્ર ૩૨ શખવર સમુદ્ર પર કુસવરાભાસ સમુદ્ર ૧૩ ઇક્ષુવર દ્વીપ ૩૩ શખવરાવભાસ દ્વીપ પ૩ ફ્રેંચ દ્વીપ ૧૪ ઇક્ષુવર સમુદ્ર ૩૪ શખવરાવભાસ સમુદ્ર ૫૪ કૈાચ સમુદ્ર ૧૫ નંદીશ્વર દ્વીપ ૩પ રૂચક દ્વીપ
૫૫ ફેંચવર દ્વીપ ૧૬ નંદીશ્વર સમુદ્ર ૩૬ રૂચક સમુદ્ર
પદ કેંચવર સમુદ્ર ૧૭ અરૂણ દ્વીપ ૩૭ રૂચકવર દ્વીપ
પ૭ કેંચવરાવભાસ દ્વીપ ૧૮ અરૂણ સમુદ્ર ૩૮ રૂચકવર સમુદ્ર ૫૮ કૈચરાવભાસ સમુદ્ર ૧૯ અરૂણુવર દ્વીપ ૩૯ રૂચકવરાવભાસ દ્વીપ ૨૦ અરૂણવર સમુદ્ર ૪૦ રૂચકવરાવભાસ સમુદ્ર
કચ. એ પ્રમાણે અનુક્રમે ઉત્તમ વસ્તુઓના નામવાળા દરેક નામના ત્રિપ્રત્યાવતારે કરીને છેવટમાં પહેલા સુરવરાવભાસ સમુદ્રસુધી ગણવા. ત્યારપછીના દ્વીપ સમુદ્રોમાં ફરી ફરીવાર જબુદ્ધિપથી સુરવરાવભાસ સુધીના નામે હોય છે. એજ પ્રમાણે એક જ નામના અસંખ્યાતા દ્વીપ–સમુદ્રો છે, અને છેલ્લા દ્વીપ સમુદ્ર અનુક્રમે–૧-દેવદ્વિપ, ૨–દેવસમુદ્ર, ૩–નાગદ્વીપ, ૪-નાગસમુદ્ર, પચક્ષદ્વિપ,
ચક્ષસમુદ્ર, ૭-ભૂતદ્વીપ, ૮-ભૂત સમુદ્ર, ૮–સ્વયંભૂ દ્વીપ અને ૧૦–સ્વયભૂરમણ સમુદ્ર છે.
A ( સંપૂર્ણ ). નિરાજ શ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજ.

Page #26

-
-
-
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ఇంంంంcoacono000000000000 છે કાયૅસિદ્ધિ માટે સદ્દવિચારોની આવશ્યક્તા. છે. ဒီseaseeeeeeeeeeeeee
કોઈપણ કાર્યમાં સફલતા કે નિષ્ફળતાનું દર્શન થવું તે ઉભય પરિણામ મનુ વ્યના વિચારેનું પરિણામ છે. તેથી પ્રત્યેક મનુષ્યની નિર્બળતા, સબળતા, પવિત્રતા, અપવિત્રતા તેના સાથે જ સંબંધ રાખે છે. અને તેને ઉત્પાદક પણ તે પોતેજ છે. સુખમય અને દુઃખમય સ્થિતિ મનુષ્ય પોતે જ પોતાના હાથે ઉભી કરે છે.
મનુષ્ય પોતાના વિચારને ઉન્નત કરવાથી ઉન્નત બને છે. મનુષ્ય કેઈપણ કાર્યમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરવા પૂર્વે ગુલામીના વિચારે, પાશવવૃતિની દુર્વાસનાઓ કામવાસના વિષયક તથા સ્વાર્થ સાધનાના વિચારોને તિલાંજલી દેવી જોઈએ. પાશવવૃતિના વિચારો કરવાથી મનની ગુપ્ત શક્તિઓ હસ્તગત થતી નથી અને પરિણામે નિષ્ફલતા પ્રાપ્ત થાય છે. જેમણે પોતાના વિચારોને આરંભથીજ નિયમપૂર્વક રહી વશ રાખ્યા નથી તે કઈ પણ મેટો અધિકાર કરવાને કઈ સારા કાર્યની વ્યવસ્થા કરવાને લાયક નથી. કારણકે તેણે પસંદ કરેલા સ્વપ વિચારોની સીમાનું ઉલ્લંઘન તે કરી શકતો નથી.
મનુષ્ય પશુવતું વિચારેનો જેટલા પ્રમાણમાં ત્યાગ કરશે તેટલા પ્રમાણમાં તેની ઉન્નતિ થશે. જનસમાજ લોભી, સ્વાથી, કે દુષ્ટ મનુષ્યપર કદીપણ દષ્ટિપાત કરતો નથી. જ્ઞાન તથા વિદ્યાને માટે જે વિચારે એકત્ર કરવામાં આવે છે તેમના પરિણામરૂપ સફલતા બુદ્ધિ તથા જ્ઞાન છે. દરેક પ્રકારની સફલતા વિચાર તથા ઉદ્યોગને મુગટ છે.
એક મનુષ્ય જે એક વખત સંસારમાં મહાન વિજય મેળવે અને તે સાથેજ તે ઉત્તમ પ્રકારે આત્મ શાસન કરતે રહેતે તેની ઉન્નતિ ચિરસ્થાયી થશે, પરંતુ જે તે પોતાના મનમાં અભિમાન તથા બુદ્ધિના ભ્રમને પાડનાર વિચારોને પ્રવેશ કરવા દેશે તે તેનું પુન: પતન થશે તેમાં સંદેહ નથી.
ઘણા લેકે સફળતા પ્રાપ્ત કરવા માટે એક વખત વિચારો તથા સદુઉદ્યોગ કરે છે તે પ્રાપ્ત કર્યા પછી તેને ધારણ કરી રાખવા માટે જોઈએ તેટલી સાવચેતી રાખતા નથી તેઓ ફરી નિષ્ફળતા પ્રાપ્ત કરે છે. મનુષ્યને પિતાના ઇછિત કાર્યોને પૂર્ણ કરવા માટે તો આત્મસંયમની અવશ્ય જરૂર પડે છે.
જેઓને ઉચ્ચ પ્રકારની સફળતા પ્રાપ્ત કરવી હોય તેમને બલિદાન પણ ઉચ્ચ કોટીનું સામાન્ય મનુષ્ય ન આપી શકે તેવું આપવું જ પડે. દુ:ખ સહ્યા

Page #27

પ્રકી અને વમાન સમાચાર.
૧૭૯
વગર સુખ પ્રાપ્ત થતુ નથી, કેટલાક એમ કહે છે કે એક રાજા કે શ્રીમંતને ત્યાં જન્મેલ મનુષ્ય તે કયાં દુ:ખ સહન કરવા ગયા હતા ? તેને ખુલાસા માત્ર એ છે કે આપણે પુનર્જન્મ માનનારા છીએ. આગલાભવાની જેમ આ ભવમાં અને આ જન્મના આપણાં શુભાશુભ કર્મો જેમ આવતાં જન્મમાં ભાગવીએ છીએ–ભાગવ વાના છે એમ આપણે શાસ્ત્રોથી તેમ દુનીયા અને પોતાના અનુભવથી માનતાં જાણુતા આવ્યા છીએ, તે સિદ્ધાંત મુજબજ મનુષ્યની પ્રવૃત્તિ શુભ કાર્ય તરફ પ્રેરાય છે, એટલા માટે મનુષ્યના ભાગ્યને મનુષ્ય પાતે જન્મ આપે છે અને ઉપર જેમ કહેવામાં આવ્યું તેમ “ મન તેજ મનુષ્યેાના બંધ અને મેક્ષનુ કારણ છે ” માટે મનુષ્ય શુભ કર્મ કરી પોતાના જીવનનું સાર્થક કરવુ જોઈએ.
જે મનુષ્ય પેાતાની આ જન્મે સ્થિતિ સુધારવા માંગતા હાય તેમણે પ્રથમ પેાતાના વિચાર સુધારવા જોઇએ. પછી તે પ્રમાણે વર્તન કરવુ જોઇએ જેથી કહેવામાં આવે છે કે વિચાર તેવું પરિણામ છે, આત્માન્નતિ ઇચ્છનાર મનુષ્યે વિચાર સુધારવાની પ્રથમ આવશ્યકતા છે. આત્મવલ્લભ.
પ્રકીર્ણ અને વર્તમાન સમાચાર.
00 00
આ માસની તા. ૮–૯–૧૦ શની, રિવ અને સામવારના રાજ શ્રી દક્ષિણામૂતિ એર્ડીંગના પ્રયત્ન અને આમ ત્રણુથી છાત્રાલય [ ખેર્ડીંગ ] સંમેલન મુંબઇ ઇલાકા માટે થયું હતું. આ દક્ષીણામૂર્તિ ખેર્ડીંગના સુપરીન્ટેન્ડેન્ટ નૃસીંહપ્રસાદભાઇ તેના આત્મા અને સેવાભાવી સજ્જન મનુષ્ય છે. સાથે વિચારક, કેળવણીના ક્ષેત્રના બહેાળા અનુભવી છે. જેથી છાત્રાલયાની ઉચ્ચ સ્થિતિ થતાં તેમાં રહેતા બાળકા આદર્શ નિવડે તેવા કાઇ ખાસ પ્રબંધ તમામ છાત્રાલયામાં ચાય તે માટે આ સ ંમેલન તેઓ વગેરે બંધુઓના પ્રયત્નથી થયુ હતુ. અહીં જ્ઞાતિ, ધર્મ કે કામને ભેદ નહાતા. જૈન વગેરે છાત્રાલયાના સંચાલક્રાને પણ સાનિક આમંત્રઝુ હાવાથી સા આવ્યા હતા. સત્કાર કમીટીના પ્રમુખ જગજીવનદાસ નારાયણુ મહેતાનું ભાણું છાત્રાલયાના અનુભવસિદ્ધ જેમ હતુ, તેમ આ સ ંમેલનના પ્રમુખશ્રી રામનારાયણ વિશ્વનાથ પાઠક જેઓ અમદાવાદ વિદ્યાપીઠમાં પ્રોફેસર હાઈ અને અનુભવી અને વિદ્વાન હાઇ તેમનુ ભાષણુ વિદ્તાપૂર્ણ હતુ. સાથે કેટલુંક ખાસ છાત્રાલયા માટે નવુ જાણવા જેવુ હતું. ત્રણ દિવસ ભાષા, રાત્રિના નાટય પ્રયાગા, સંગીત અને કસરતના પણ પ્રેાત્રામા હતા. અનેક વિદ્વાનેા આવવાથી આવા સંમેલનેામાં જેમ ભાષાથી કંઇ નવું મળી શકે છે તેમ અરસપરસ ચર્ચાથી—આપ લેથી પશુ નવું મેળવી શકાય છે. શ્રીમાન પટ્ટણી સાહેબનુ ભાષણ અને પ્રમુખશ્રીનેા ઉપસંહાર ખાસ સાંભળવા જેવા હતા.
ધાર્મિક શિક્ષણની ચર્ચા પશુ એક દિવસ હતી; જો કે જુદા જુદા મતેા તે માટે મળ્યા હતા. જો કે આપણી જૈન સમાજને તે ઉપયાગી નહોતા. છતાં એટલુ તા કહેવુ જોઇએ કે જમાનાને અનુસરી આપણી જૈન સમાજમાં હદયની–મનની વિશાળતા હોય તેા ત્રણે ફીરકા. નહિ તે પશુ

Page #28

૧૮૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
દરેક ફીરકાઓએ પિતપોતાના શહેરમાં આવાં છાત્રાલયો ખેલવા જોઈએ. બીજા કરતાં આપણી સમાજમાં કંઈક સંખ્યામાં વધારે છાત્રાલયો છે, પરંતુ તેને આદર્શ બનાવવા માટે તેના વ્યવસ્થાપકે, માલેક, મનની ઉદારતાવાલા [ ગૃહપત્તિ આદર્શ જીવનવાળા સુશિક્ષિત, વ્યવસ્થા કરી શકે તેવા શાંત અને સરળ સ્વભાવી તેના આત્મા ભાડુતિ નહીં તેવા હોવા જોઈએ અને તેવા ] ગૃહપતિને સ્વતંત્ર વ્યવસ્થા સોંપવા માટે ઉત્સુક જોઈએ. આવી રીતે છાત્રાલયના સંમેલનની આપણ કામમાં પણ જરૂર છે. તેથી દરેક છાત્રાલયની ખામીઓ મુશ્કેલી જણાતાં દૂર થાય, ધાર્મિક શિક્ષણ એક સ્વરૂપ અને વ્યવસ્થિત થતાં સરખું આપી શકાય અને કોઈ પણ છાત્રાલયના ખામાં કે અપૂર્ણતા દૂર થતાં તે તે છાત્રાલય આદર્શ થતાં. અથવા વિદ્યાર્થીઓનું શિક્ષણ, વ્યવહાર કુશળતા, ભાઈચાર, સંયમ, સેવાની ભાવના, દિવસાન દિવસ વૃદ્ધિ થાય અને જેને સમાજને થોડા ઘણા અંશે આવા કાર્યમાં ખર્ચાતો પૈસાનો સદ્વ્યય થાય. જેમ પ્રાચીન કાળમાં ગુરૂકુળો હતાં, અધ્યાપકાને ત્યાં કુમારાવસ્થા શિક્ષક પાસે ત્યાં રહી ગાળવામાં આવતી, તેમ આ કાળ માટે આવા ગુરૂકુળ કે છાત્રાલયોની ખાસ જરૂર છે. જુદા જુદા ગામના, કુટુંબના, જ્ઞાતિના એકજ ધર્મ પાળતા, જુદી જુદી પરિસ્થિતિમાં ઉછરેલા અને ભિન્ન ભિન્ન પ્રકૃતિવાળા બાળકે એક સાથે એક સ્થળે રહી મનુષ્ય જીવન–ગૃહસ્થજીવનનું એક સરખું ધ્યેય સાધવાને મથે એવા કાર્યો કરવામાં ઐકય સાવે તો તે દ્વારા વિર્ય, સંયમ અને ત્યાગવૃત્તિ અરસ્પર સ્નેહ અને સેવાભાવનાની લાગણી ઉત્પન્ન થતાં સારું શિક્ષણ મેળવી, વ્યવહારકુશળતા પ્રાપ્ત કરી જેન ગૃહસ્થજીવન કેમ જીવવું તે શીખે, જેથી તેમાંથી ઉદ્દભવતું બળ, હિંમત, પ્રાપ્ત કરી સમાજ, જ્ઞાતિ, ધર્મ અને દેશ પ્રત્યે પિતાનું કર્તવ્ય શીખી તેનું પાલન કરે, એવા આ કાળના આપણા છાત્રાલયનો ઉદ્દેશ રાખી છાત્રાલયે ચલાવવા જોઈએ અને નવા છાત્રાલયો તેવાજ ઉદ્દેશથી ખોલવા જાઈએ.
આ છાત્રાલયમાં આવેલા ત્રણે ફીરકાના જેનબંધુઓએ આ સંમેલનનું કાર્ય જોઈ આપણે ટાણે ફીરકાઓએ પણ આવું સંમેલન કરવું જોઈએ, અથવા બહાર ગામથી આવેલા આપણું ત્રણે ફીરકાના બંધુઓએ ભેગા થઈ પિતાના છાત્રાલયો સંબંધી ત્રુટી–મુશ્કેલીઓ અગવડા, ખામીઓ વગેરે સંબંધમાં વિચારની આપલે કરવી તે માટે એક સ્થળે એકઠા થવાની ઈચ્છા થતાં તા. ૧૧-૧-૧૯૨૭ સોમવારના રોજ શ્રી ભાવનગર જૈન બોર્ડિગના તરફથી ભાઈ વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ તથા ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસે આવેલા સર્વ બંધુઓને ઉપરોક્ત વિષયની ચર્ચા માટે આમંત્રણ કર્યું. રાત્રિના સાતવાગે અત્રેના સંભાવિત ગૃહસ્થ, શેઠ કુંવરજી આણંદજી, માસ્તર મોતીચંદ ઝવેરચંદ, જેનપત્રના અધિપતિ શેઠ દેવચંદભાઈ, વોરા ગીરધરભાઈ ગોરધન, શાહ દામોદરદાસ હરજીવન, શેઠ હેમચંદ મંગળચંદ વગેરે તેમજ વિદ્યાર્થીઓ અને આવેલા બંધુઓ શુમારે સો માણસોએ હાજરી આપી હતી. આ વિષયના સંબંધમાં સૌ બંધુઓને પોતાના વિચાર જણાવવાની વિનંતિ કરતાં કેટલાક બંધુઓએ પોતાના વિચાર જણાવતાં, ચર્ચા થતાં છેવટ અમદાવાદ નિવાસી વિદ્વાન બંધુ પંડિત ભગવાનદાસભાઈ તથા શાહ ધીરજલાલ ટોકરશી બંને બંધુઓની નિમનોક કરવામાં આવી, અને તે બંને બંધુઓ એ મુબઈ ઇલાકામાં ત્રણે ફીરકાઓના કેટલાક છાત્રાલયો છે તેનો નેધ તથા તેના માલેકે, વ્યવસ્થાપકો સંચાલકોને છાત્રાલયના આવા સંમેલન માટે તેઓનો શું અભિપ્રાય છે, તે જાણવા માટે પરાવ્યવહાર કરી જેન પેપરોમાં ખબર આપવા. હાલ તેટલું કરવાનું નક્કી થતાં, પરસ્પર ઓળખાણ કરાવતાં આનંદ પૂર્વક મીટીંગ બરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી.

Page #29

૧૮૧
સાભાર સ્વીકાર અને સમાલોચના. સાભાર સ્વીકાર અને સમાલોચના
૧ જેનધમકી મહત્તા–-ઓર ૫. પરમાનંદજીકી અતા નામની બુક પ્રકાશકશાહ ઓટમલજી મોતીજી જાવાલવાળા તરફથી ભેટ મળેલ છે. આ ગ્રંથના લેખક મુનિરાજશ્રી કલ્યાણુવિજયજી મહારાજ છે. પંડિત પરમાનંદજી પાલીના જૈન સંઘ તરફથી જેન પાઠશાળામાં અધ્યાપકનું કાર્ય કરે છે. અને સાધુ સાધ્વી મહારાજને પણ સંસ્કૃત વગેરેનું અધ્યયન કરાવે છે. આવા એક જૈન અધ્યાપકના હાથે ન ધર્મ પર આક્ષેપો થાય તે જાણું સર્વને ખેદ થાય તે સ્વાભાવિક છે, પંડિતજી પરમાનંદજીએ શ્રીમાલી અબ્યુદય પુ• ૧૨ અંક ૨-૬-૭-૮ માં અને બીજે સ્થળે પણ જેનધર્મ ઉપર એટલા બધા આક્ષેપો કર્યા છે કે તે તેમની અજ્ઞાનતા સિવાય બીજું કંઈ નથી. જેજે પુસ્તકોમાં જૈનધર્મ પર આક્ષેપ કર્યો છે, તેના ઉપર આ બુકના લેખક મહાત્મા કલ્યાણુવિજયજી મહારાજે તેની સમાલોચના કરી પંડિતજી પરમાનંદજીની અજ્ઞતા બતાવી આપી છે. જેથી અમે મુનિરાજશ્રી કલ્યાણુવિજયજીને ધન્યવાદ આપીયે છીયે કે આવા એક જૈન ધર્મ ઉપર આક્ષેપ કરનાર જૈન ધર્મના અજ્ઞાની પંડિતને બહાર લાવી જૈન ધર્મનું ખરું સ્વરૂપે પ્રગટ કર્યું છે. જે મનુષ્ય જેન ધર્મનો ઠેલી હોય અથવા તેનાથી અા હોય તે ગમે તે ભાષા, વ્યાકરણ વગેરેને પંડિત હોય છતાં જેની પાઠશાળામાં કે સાધુ-સાધ્વીને ભણાવવાનું કાર્ય કરતો હોય તો તેનાથી ભણનારાઓને ભવિષ્યમાં કેટલે અનર્થ થશે તેનો ખ્યાલ લાવ્યા વગર પાલીના જૈન સંઘે આવા પંડિતેને જૈન ધર્મના અધ્યાપક તરીકે રાખ યોગ્ય નહોતો. આવી બાબત ખાસ સમાજે વિચારવા જેવી છે. આ ગ્રંથ હિંદી ભાષામાં લખાયેલ છતાં તેના જિજ્ઞાસુ અને પાલીના જૈન સ ધ પઠન કરવાની જરૂર છે. એક આનાની ટીકીટ મોકલવાથી પ્રકાશકને લખવાથી બેટ મળી શકશે.
૨ શ્રી સંમેત શિખર મંડન વિસંતિ જિનપૂજા--પ્રકાશક શ્રી હંસવિજયજી જેન કી લાયબ્રેરી તરફથી ભેટ મળેલ છે. આ પૂજા નવિન છે અને તેના રચયિતા શાંતમૂર્તિ મુનિરાજ શ્રા હંસવિજયજી મહારાજ છે તેઓશ્રીનું શાસ્ત્રીય જ્ઞાન સંગીન છે. તેઓશ્રીની કૃતિની આ બીજી પૂજા છે. તેની ભાષી રસિક, અર્થ ભાવ ગાંભીર્ય છે તેમજ તે વાંચનારને કે ભણાવનારને શાંતિ અને અને ભક્તિ સાથે પ્રભુ પ્રેમને પ્રવાહ જાણે વહેતો હોય તેમ અનુભવ થાય છે. પવીત્ર તીર્થની પૂજામાં વીશ પૂજાનો સમાવેશ કરેલો છે અને તે જુદા જુદા દે અને રાગોમાં રચના કરવામાં આવી છે. વિધિ પણ આપવામાં આવેલી છે. છેવટના ભાગમાં કેટલાક સ્તવનો મહારાજની કૃતિનાં આપી તેમજ આ ગ્રંથના કર્તા પરમ કૃપાળુ મહારાજશ્રીની છબી આપી પ્રકટ કરનાર સંસ્થાએ ગુરૂ ભક્તિ દર્શાવી છે. કિંમત બે આના સર્વ કઈ લાભ લઈ શકે તે માટે રાખેલ યોગ્ય છે. પ્રકટ કર્તાને ત્યાંથી મળી શકશે.
૩ પાટણ પત્રિકા-માસિક વર્ષ રજુ અંક ૧-૨ને સમાલોચનાર્થ અમોને ભેટ મળેલ છે. જેન સંસ્થા તરફથી પ્રકટ થતું છતાં તે એકલા જૈન સમાજને લગતાજ માત્ર વિષયે ન આપતાં સર્વ દેશીય વિષયો ચર્ચે છે. પિોતે જણાવેલી ભાવના પાર પડે તેમ અમો ઈચ્છીએ છીએ. દેશ

Page #30

શ્રી આત્માનંદપ્રકાર.
અને સમાજના સુધારા ને ઉન્નતિ માટે પેપર તે ચાર પાયા પૈકી એક પાયો છે. અને તેને દઢતા પૂર્વક નિભાવી રાખવો તે જન્મ આપનાર અને સહાય આપનાર ઉપરજ અધાર રાખે છે. આ પાટણ પત્રિકાના આ અંકનું પઠન કરતાં તેમાંહે આવેલા વિવિધ વિષે સમયને અનુસરતા અને યોગ્ય રીતે ચચેલા જણાય છે. પાટણની પ્રજાએ તે તે કેમ વધારે પ્રગતિમાન થાય તેવી દરેક સહાય આપવી જ જોઈએ. અમો તેની ઉન્નતિ ઈચ્છીયે છીયે. વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧-૦-૦ મળવાનું સ્થળ શા. અમીરચંદ ખેમચંદ શ્રી પાટણ જેમ યુવક મંડલ મુંબઈ-સેન્ડ હસ્ટરેડ હેરી બીલ્ડીંગ નં. ૪
૪ શ્રી દિગંબરી જેને માસિક સચિવ વીશમાં વર્ષ પહેલા બીજ અંક-– સમાચના માટે મળ્યો છે. દેશના સુધારા માટે અને તેની જાણ માટે પેપર તે એક સમાજને પાયો છે, તેમ દિગંબર જૈનબંધુઓની ધાર્મિક તથા વ્યવહારિક સુધારણા અને ઉન્નતિની જાણ માટે આ માસિક વીશ વર્ષથી તેમના સમાજની સેવા બજાવી રહેલ છે આખા હિંદમાં તેનો લાભ લઈ શકાય માટે ગુજરાતી તથા હિંદી ભાષામાં પ્રકટ કરવામાં આવે છે. આ અંકને ચિત્રમાં બનાવી તેની સુંદરતામાં વૃદ્ધિ કરી છે. આ અંકમાં પ૩ વિષયો તથા દેવ, ગુરૂ વગેરેના ચિત્રો આપી આ અંકને આકર્ષક બનાવેલ છે કેટલાક લેખો જુદા જુદા The Light everlasting શ્રીયુત જગમંદિરલાલ જેની બેરીસ્ટર એટલે, જેનધર્મ રાજા પ્રજાને હિતકાળ બ્રહ્મચારીજી શ્રીયુત શિતળ પ્રસાદજી વગેરે વગેરે અનેક વિદ્વાન બંધુઓના લેખો મનનીય છે. એકંદરે અમો તેના તંત્રી શ્રીયુત મૂળચંદભાઈ કિસનદાસ કાપડીયાને તેમની આ ઘણા વર્ષોની સેવા માટે ધન્યવાદ આપીયે છીયે.
નીચેના ગ્રંથ શેઠ અમરચંદ ભરૂદાનજી શેઠીયા બીકાનેર તરફથી અને , ભેટ મળ્યા છે તે આભાર સાથે સ્વીકારવામાં આવે છે. સુત્ર વિપાક સૂત્રમ
રા. ૦-૮-૨ નિતી શિક્ષા સંગ્રહ ભાગ ૧ લો. ... બડી સાધુ વંદના.
૦-૧-૨ હિન્દી બાલ શિક્ષા ભાગ ૧ લો. નૈતિક ઓર ધાર્મિક શિક્ષા
૦-૨-૦ લધુ દંડકના થોડા.
૦-૧-૯ જ્ઞાન બહોંતેરી. હિન્દી બાલ શિક્ષા ભાગ ૨ જે. ...
૦–૨–૦, • ભાગ ૩ જે... સચ્ચા દાઈજા–એક માતાની પુત્રીને શિખામણ.
૦–૨–૦ ઉતરાધ્યન સુત્ર. પાના ૧૬ ગાથા ૨૭૪ ( ઝીંકોગ્રાફ) ...
૧-૮-૦

Page #31

નમ્ર સુચના. અમારા માનવતા સભાસદોને જણાવવા રજા લઈયે છીયે કે સભાને સ. ૧૯૮૨ ના આસો વદી ૦)) સુધીના રીપોર્ટ તૈયાર થાય છે. થોડા દિવસ પછી તે પ્રકટ થશે જેથી તે સંબંધમાં કાઈપણ સભાસદ બંધુઓએ કાંઈ સુચના કરવા જેવુ’ હોય તે સભાને લખી જણૂાવવું, જેથી અગાઉ મળનારી મીટીંગમાં તે ૨જી કરવામાં આવશે..
શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર અર્થ સહિત. મૂળ, ભાવાર્થ, વિશેષાથ, નેટ વગેરે. તદ્દન શિક્ષણની પદ્ધતિએ નવી શૈલીથી અર્થ વગેરે સહિત રચના, બાળક, બાળકીઓ જલદીથી મૂળ તથા અર્થ સરલ રીતે શીખી શકે તેવી રીતે તૈયાર કરી છપાવેલ છે. શાળાઓ માટે ખાસ ઉપયાગી. વધારે લખવા કરતાં મંગાવી ખાત્રી કરો. કિ. રૂ. ૧-૧૨-૦ મુદ્દલ કિંમત પટેજ જુદું.
તૈયાર છે. ૮૮ શ્રાવક ઉપયોગી ખાસ ગ્રંથ. 22
તૈયાર છે. ૮૮ શ્રી આચારાપદેશ ગ્રંથ, ?? આચાર એ પ્રથમ ધર્મ છે એમ શાસ્ત્રકારો કહે છે, તે શું છે તે આ ગ્રંથમાં બતાવેલ છે. રાત્રિના ચતુર્થ પહેરે ( બ્રાહ્મમુહુત વખતે) શ્રાવકે જાગ્રત થઈ શુ ચિંતવવું? ત્યાંથી માંડીને આખા દિવસની તમામ વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક કરણી કેવા આશયથી તથા કેવી વિધિથી શું કરવી ? રાત્રિએ શયનકાળ સુધી માં, મન, વચન, કાયાની શુદ્ધિપૂર્વક ધમ આજ્ઞાઓના પાલન તરીકેનુ આચાર વિધાન કેવું હોવું જોઈએ ? વગેરે અનેક ગૃહસ્થ ઉપયોગી જીવનમાં પ્રતિદિન આચરવા ચાગ્ય સરલ, હિતકાર ચેાજના આ ગ્રંથમાં બતાવેલ છે. શ્રાવકધર્મને માટે જ દગીની શરૂઆતથી યુવહાર અને ધર્મના પાલન માટે પ્રથમ શિક્ષારૂપ આ ગ્રંથ છે, ખરેખર જૈન થવા માટે એક ઉત્તમ કૃતિ છે. કોઈ પણ જૈન નામ ધરાવનાર વ્યક્તિ પાસે તેના પઠન પાઠન માટે આ ગ્રંથ અવશ્ય હોવા જોઈએ. કિ મત મુદલ રા ૦-૮-૦ માત્ર માઠે આના પાસ્ટેજ જુદું .
4 શ્રી ધર્મરત્ન પ્રકરણ. ? સર્વ ધર્મ સ્થાનની ભૂમિકારૂપ એકવીશ શ્રાવકના ગુણનું વર્ણન, ભાવશ્રાવકના લક્ષણા, ભાવ સાધુના લક્ષણે સ્વરૂપ અને ધર્મ રનનું' અનંતર, પર પ૨ ફળ, અનેક વિવિધ અઠ્ઠાવીશ કથાઓ સહિત આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. પ્રથમથી છેવટ સુધીના તમામ વિષયો ઉપદેશરૂપી મધુર રસથી ભરપુર હાઈ તે વાંચતા વાચક જાણે અમૃત રસનું પાન કરતા હોય તેમ સ્વાભાવિક જણાય છે. વધારે વિવેચન કરતાં તે વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરવામાં આવે છે. કિંમત રૂા ૧૦-૦ પાટેજ જુદું',

Page #32
આe-»É© wee-»É©દ -69-દ©663+ ક્રાન્તિ. - 98 ઘણા માણસે સમાજમાં ક્રાન્તિ થવાથી ડરે છે. ક્રાન્તિમાં અનેક વસ્તુ- વેર છે આનો નાશ થઈ જાય છે તેને તેમને ભય લાગે છે, પણ આ ભય મિથ્યા છે, આ વેર ક્રાન્તિમાં સંહાર થાય છે એ ખરું છે, પરંતુ કોઈ પણ નવું મંગલ સ્વરૂપ ઘડવાને છે છું કે ઇક વસ્તુઓનો સંહાર તે થવા દેવો પડે જ. વિનાશ વિના સર્જન નથી. 9 - 88 ક્રાન્તિથી જુની વ્યવસ્થાઓ અસ્તવ્યસ્ત થઈ જાય છે. થોડા સમય છે 1 અવ્યવસ્થા થાય છે. લાકે વ્યવસ્થાને નામે કહે છે કે ભાઇ, ક્રાન્તિ ન કરી; તેથી આ અવ્યવસ્થા થશે. પણ દરેક નવી વ્યવસ્થા કરતાં જુની વ્યવસ્થા તુટેજ, અને છે નવી વ્યવસ્થા સંપૂર્ણ અમલમાં આવે ત્યાં સુધી અવ્યવસ્થા પણ ચાલે. અભ- રાઈ ઉપર વાસણા જુદી રીતે ગોઠવવાં હોય તો બધાં નીચે ઉતારી એકવાર અવ્યવસ્થા કરવી જ પડે. નવી ચેાજના પ્રમાણે ઘર ચણવું હોય તે જૂનું ઘર ' & પાડી નાંખવું પડે અને થોડા દિવસ ઘર વિનાના થઈ રહેવું પડે.. - 88 આપણા સમાજમાં એવું ઘણું છે કે જેને માટે હવે ક્રાન્તિની જરૂર છે, તે છે. સમાજ સડી ગયા છે. બાળલગ્ન, સ્ત્રીઓની મદ દશા, .ધમાંગ, મિથ્યાદાન, & મિથ્યાવ્યય, યમ" વ્યવહાર અને ધર્મના વિરોગ એ સર્વ મૂળ ઘાલીને પડેલાં છે છે. બાળક જન્મે છે ત્યારથી જે જુઠ્ઠાણાં શરૂ થાય છે તે મુઆ પછી પણ કાયમ . જ રહે છે. એ સર્વના ગમે તે ભાગે નાશ થવો જોઈએ. એ નાશ કરવાને માટે જે તે છે. વ્યય કરવો પડે એજ આપણે યજ્ઞ છે. " 44 ક્રાન્તિ ?? માંથી. For Private And Personal Use Only