Atmanand Prakash Pustak 022 Ank 05

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531254/1

Page #1

கூதி
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
पृष्ट.
॥ स्रग्धरावृत्तम् ॥
अस्त्येतत्पुत्रपौत्रादिकमखिलमहो बन्धनायैव लोके, द्रव्यं चातिप्रमाणं मदमलिनधियां केवलं दुःखदं स्यात् । नित्यं तच्चिन्तयित्वा मतिमलहतये प्राप्तये ज्ञानराशेर, आत्मानन्द प्रकाशं विदधतु हृदयेऽज्ञाननाशाय जैनाः ॥ १ ॥
अंक ५ मो.
...
पु. २२. | बीर सं. २४५१. मार्गशिर्ष. आत्म सं. २६ प्रकाशक- श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर
વિષયાનુક્રમણિકા.
विषय.
૧ મહાવીર પ્રભુને વિનંતિ. १०७
१०८
२ श्री योगीपस्य भाषानुवहि... 3) विश्वश्यना अध.
૧૧૩
११८
४ श्री जैनाचार्य यरित्र.... ૫ ઉપદેશક પદ્ય. ६. ज्ञानआति माटे स्वस्थ सुचना... १२१ १० स्वीमर-सभासेोयना....
१२०
...
Reg. N. B. 431
विषय.
க்த
७ देव पूल.
૮ યેહી વીરકે આલ.
पद्य )
૯ વર્તમાન સમાચાર–આચાય પદારાહજી-માળાાપણુ અને વાસ્તુमहोत्सव.
वार्षिक मूल्य ३. १) स्याल अर्थ माना ४.
આનદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઇએ છાપ્યું-ભાવનગર.
पृष्ट. १२४
૧૨૫
१२६
१२८

Page #2

જલદી મગાવેા !
અમારા માનવતા લાઇફ મેમ્બરાને નમ્ર સુચના.
આ સભા તરફથી કોઇપણ ગ્રંથ છપાઇ તૈયાર થાય કે જૈન સમાજની જાણ માટે આ માસિ કમાં તરત જ તેની જાહેરખબર, સમાજ તે ગ્રંથૈાનેા લાભ લે તે માટે અપાય છે. જે વાંચી અમારા સુજ્ઞ લાઇફ મેમ્બરે તે ગ્રંથ ભેટ મગાવવા અમેને લખે છે, પર ંતુ તેવે દરેક વખતે એક એક ગ્રંથ છપાતાં આ સભામાં મોટી સ ંખ્યામાં લાઇક મેમ્બરા હોવાથી મેાકલાતા નથી. કારણકે તેથી લાક્ મેમ્બરેશને પાસ્ટના ખ' વારંવાર થાય છે,જેથી એછામાં ઓછાં ત્રણ ગ્રંથા કે તેથી વધારે પ્રગટ થાય ત્યારે સાથે જ લાઇફ મેમ્બરાને માકલવા માટે પ્રથમ આ માસિકમાં જાહેર ખબર અપાય છે, પછી વગર મંગાવે પણ ઘેર બેઠાં તે જાહેર ખબરમાં લખેલા ગ્રંથા અમારા લાઇક મેમ્બરાને દરવખતે આજે ઘણા વર્ષોથી મેાકલાય જ છે. તેથી એક એક ગ્રંથની જાહેર ખબર માસિકમાં આવે, તેથી અમારા માનવતા લાઇફ મેમ્બરોએ ભેટ નહી મગાવતાં, જ્યારે લાઇક મેમ્બરાને ભેટ આપવાની જાહેર ખબર આ માસિકમાં આપવામાં આવે ત્યારે મ ંગાવવા કૃપા કરવી. (કાઇપણુ લાઇક્ મેમ્બરને એક પશુ પુસ્તક તેમના લખ્યા સિવાય પણ દરેક વખતે આ સભા મેાકલી આપેજ છે) થોડી નકલા સીલીકે છે.
જલદી મગાવા !
શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર.
શ્રી તેમનાથ ભગવાન તથા સતી રાજેમતીનું અપૂર્વાં નવ ભવનું ચરિત્ર, સાથે જૈન મહાભારત–પાંડવ કૌરવાનું વર્ણન, અતુલ પુણ્યવાન શ્રી વસુદેવ રાજાને અદ્દભુત વૈભવની વિસ્તાર પૂર્ણાંક કથા, મહાપુરૂષ નળરાજા અને મહાસતી દમયંતીનુ અદ્ભુત છત્રન વૃતાંત, તે સિવાય પ્રભુના પાંચ કલ્યાણકા, પરિવાર વર્ણન અને બીજી અનેક પુણ્યશાળી જતાના ચરિત્રથી ભરપુર, સુંદર ટાઇપ, સુશેાભિત ખાઇડીંગથી અલ કૃત કરેલ આ ગ્રંથ છે. વાંચતા આલ્હાદ ઉત્પન્ન થાય છે કિંમત રૂા. ૨-૦-૦ પેસ્ટેજ જુદું.
જલદી મગાવા !
થોડી નકલા સીલીકે છે.
શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (ભાષાંતર. )
ભાગ ૧ લા તથા ભાગ ખીજ.
જલદી મગાવા !
( અનુવાદકઃ—આચાર્ય મહારાજ શ્રી અજીતસાગરજી ) પ્રભુના જન્મ મહાત્સવ વગેરે કલ્યાણકા અને દેવાએ તે વખતે કરેલ અપૂર્વ ભક્તિનુ વિસ્તારપૂર્વક વન, શ્રીસુપાર્શ્વનાથ પ્રભુને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા પછી અનેક સ્થળે વિચરી ભવ્ય જીવાતે હિતકર ઉપદેશ અનેક થાએ સહિત આપેલ છે. જેમાં તત્ત્વજ્ઞાનના મેધ એવા આપવામાં આવેલ છે અને તેની અલૌકિક રચના એવી છે કે આ ચરિત્ર ઉત્તમ શૈલીનુ છે એમ વાચકવર્ગને નિસહુ જણાય છે.
શ્રાવક જમાને પાળવા લાયક ત્રતા અને તેના અતિચારા વગેરેનું વર્ણન પણ જ વિશાળ રીતે આપેલ છે, જે બીજે સ્થળે આટલુ વિસ્તાર પૂર્વક મળવા અસંભવ છે; એટલુજ નહિ પરંતુ તે કથામાં બુદ્ધિને મહિમા-સ્વાભાવનું વિવેયન, અદ્દભૂત તત્ત્વવાદનુ વર્ણન, લૌકિક આચાર, વ્યવહાર, સામાજીક પ્રવૃત્તિ, રાજકીય પરિસ્થિતિ, ધાર્મિક પ્રભાવ તથા

Page #3

A
શ્રી
હશે તે જાતી અને ક
+20
+
|| વઢે વીર્
।। कि भंते ? जो गिलाणं पडियरइ से धो उदाहु जे तुमं दंसणेणं पडिवज्जइ १ गोयमा ! जे गिलागणं पडियर । से * केणां भंते ? एवं बुच्चई ? गोयमा ! जे गिलाणं पडियर से मंदंसणेणं पडिवज्जइ जे मं दंसणेगां पडिवज्जइ से गिलाणं पडियरइति । आणाकरणसारं खु अरहंताणं दंसणं, से तेरा
गोमा ! एवं बुच्च - जे गिलाणं पडियारह से मं पडिवज्जइ, जे मं पडिवज्जइ से गिलासं पडियरइ ||
પુખ્ત ૨૨ ] વીર સંવત ૨૪૧૧ માર્ચીજું આત્મ સંવત્ ૨૯. [ ઝં ? મો.
મહાવીર પ્રભુને વિનંતિ.
-~-~~-~
પોતાનાં પાપકમેનુ પ્રભુને નિવેદન,
( દેશી - આવવ સંદેશા કન્યા ) વીર જીનેશ્વર શરણું છે હવે તાડુક, આપ વિનાનડે મારે કે આધાર જો; કરી કર્ણ નગ્ન એવક સન્મુખ ભાયે, કરગરી કહુ તે દિનદયાલ જે.
આ ભવમાં મેં પાપ કરમ કીધાં ઘણાં, તુમ આગે જે કહેતાં આજે લાજ ; Aણા ા સઘળુ જ્ઞાને જિનરાજી, તે પણ સક્ષેપે કહું છું હું આજ જે,
વીર૦ ૧
વીર૦ ૨

Page #4

૧૦૮
શ્રી આત્માન। પ્રકાશ
જીવ તણા વધ ચિત્ત ચિંતવીયા ઘણા, પંચદ્રિ આદિના તે નહિ પાર જો; તીથની કીધી મેં અતિ સ્માશાતના, માન ગુરૂ દેવાનાં વાર વાર જો.
દેવ ગુરૂનુ ભુરૂ બહુ મૈં ચિંતવ્યુ, જે કહેતાં મુખડું મારૂં શરમાય જો; સતીયાનાં શિયળવ્રત મનથી મે' ભાંગીયાં, પરરમણીમાં મનડું બહુ મલકાયો, નિજ નારીમાં પણ સàાષ ન રાખીયે, પાળ્યું નહિ શિયળત્રત મેં નિર્ અતિચારજો; પ્રીતે વ્રત પચ્ચખાણ નહિ મે પાળીયાં, વિસાર્યાં ભાંગ્યાં તે વારવાર ૉ.
માહ્યા બહુ મિથ્યાત્વે મારા નાથજી, અજ્ઞાને થઈ અંધ, અરે ! અરિહંત ; તું નિર્દોષી દેવ નહિ મુજને ગમ્યા, ખાધીદાયક ભવભજન ભગવંત જો.
વચને કેઇક જુઠે વચન દીયાં ઘણાં, પર નિંદા કીધી પ્રેમે બહુ વાર જો; ક્રોધ માન માયા લેાભે વશ હું પડી, પગલે પગલે કર્યાં કુકર્મ અપાર જો. ઇષ્યોએ મેં પરને આળ ચઢાવીયાં, વ્યસનને વશ પડીયેા હૈ જગતાત જો; નિદિન મદમાં અક્કડ થઈને હું કરૂ, વિષયામાં આસક્ત રહું દિનરાત જે. એ વિષ્ણુ ક અશુભ કીધાં બીજા મહુ, કહેતાં નાવે પાર મારા નાથ જો; અલ્પ નહિ ગુણ મુજમાં અવગુણુ અતિ ભર્યો, શી રીતે ભવજલના પામીશ અત જો.
પાપીમાં હૈ પ્રભુજી ! હું... શિરામણી, પણ સ્વામિજી ! નામ ધરાવું દાસ તે;
વીર૦ ૩
વી૨૦ ૪
વીર૦ ૫
વીર૦ ૬
વીર૦ ૭
વીર૦ ૮
વીર૦

Page #5

શ્રી યોગ પ્રદીપસ્ય ભાષાનુવાદ.
૧૦૦ કરૂણવંત કરી કરૂણું ઉદ્ધાર, . માફ કરી અવગુણ સહુ પુરજો આસ જે. વીર. ૧૦ નિર્મલ મેં નિરખ્યા ગુણ બારે શોભતા, અષ્ટાદશ દેશે ખાલી જીનરાય છે; સેવકને શરણું છે એકજ આપનું, ભવભવ કરજો સહાય પ્રભુ સુખદાય જે. વીર. ૧૧
શાહ ઝવેર છગનલાલ-સુરવાડા.
(જેનું પવિત્ર નામ જાણવામાં નથી એવા કોઈક) પૂર્વ મહાપુરૂષ
પ્રણીત શ્રી યોગ પ્રદીપસ્ય ભાષાનુવાદ,
લેખક–સગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી ( ભાવનગર-દાદાસાહેબ) ૧ હે ભવ્યાત્મા! જ્યાં સુધી તું રેગથી ન ઘેરાય, જરા અવસ્થા આવી ન પહેચે અને આયુષ્ય આબાદ હાય-ક્ષીણ થઈ ન જાય ત્યાં સુધીમાં તું કલ્યાણ સાધી લે.
૨ “ વર્તમાન સ્થિતિ શું કારણથી પ્રાપ્ત થઈ છે ? હવે પછી કઈ ગતિમાં ગમન કરીશ ? કઈ ગતિમાંથી અત્યારે આવવું થયેલ છે? કેણુ મારા ઉપકારી બંધ છે, અને હું કોને કેને ઉપકારી થઈ આલંબન આપી શકું છું?” એ રીતે આત્મ-ચિત્તવન કરવું જોઈએ.
૩ કલ્યાણ થી જીવો તીર્થસેવાને ઈચ્છે છે ખરા, પરંતુ લેશના કારણરૂપ થવા પામે એવાં તીર્થોવડે શું વળે? શરીર મધ્યે રહેલું ધર્મતીર્થ સમસ્ત તીર્થથી અધિક છે; સભ્ય દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર રૂપ ધર્મથી પવિત્ર આત્મા સર્વોપરિ સત્ય ભાવ તીર્થ છે એમ મહાપુરૂષેનું કથન છે.
૪ આ તીર્થ છે” આ તીર્થ છે એમ જાણી જે ફર્યા કરે છે તે જ્ઞાન ધ્યાન વગરના રહી જાય છે, પવિત્ર તીર્થભૂમિમાં જઈને પણ જ્ઞાનધાન વ્રત નિયમનું સેવન કરી, તેમાં વધારો કરવા ખાસ પ્રયત્ન આદરવો જોઈએ. નહીંતે વિવેકશૂન્યપણે કેવળ પરિભ્રમણ કરવાથી શું ફાયદેશી સફળતા થાય? આવા પવિત્ર આશયથીજ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર રૂપ આત્મા એજ ઉત્તમ જનેને મન સત્ય ભાવ તીર્થ રૂપ છે.
૫ જન્મથી માંડી ઉપાર્જન કરેલાં સકળ સુકૃત્ય (પુન્ય)ને કાયામાં રહ્યો રહ્યો

Page #6

૧૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
ખાઈ જતે આ દુષ્ટ પ્રમાદ–આત્મા રૂપી પ્રસિદ્ધ ચોર ઉપેક્ષા કરવા ગ્ય નથીજ એ કોઈ પણ જોઈ શકતા નથી એ સખેદ ભારે આશ્ચર્યકારક છે.
દ નહીં જેવી કિંમતી વસ્તુ ચોરાઈ જતાં, લાકે ચેરની તપાસ કરવા માંડે છે, પરંતુ અનંત જ્ઞાન–દન ચારિત્ર ૩૫ નિજ સ્વરૂપ સર્વસ્વને છુપી રીતે ચેરી જતા દુષ્ટ મન રૂપી ચોરને અજ્ઞાન લોકો જોઈ શકતા નથી, એ ઓછા શોચની વાત નથી.
અત્ર જ્ઞાનીનું કર્તવ્ય બતાવે છે –
છે તેથી જ કાયારૂપી કિલ્લામાં આશ્રય કરી રહેલા પિતાના અજ્ઞાનાચ્છાદિત આમાને મુમુક્ષુ જનોએ સમતા-સામાયિક સમભાવરૂપ દીપકની સહાય વડે સદા જે-જાણ-અનુભવ જોઈએ,
૮ દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, તપ, વીર્યને ઉપગરૂપ આત્માજ સુપ્રસન્ન–સારી રીતે ખીલ્ય-વિક છતે અહીં જ સ્વર્ગાદિક સદ્ગતિરૂપ વખાણ્યો છે, પરંતુ એથી અન્યથા મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન, અવિરતિ જનિત રાગ દ્વેષાદિક વિભાવરૂપે પરિ. ણામ પામેલો અપ્રસન્ન-કષાય કલુષિત આત્માજ પોતે અહીંજ નરકાદિક નીચ ગતિરૂપ કહ્યા છે એ સંશય વગરની સાચી હકીકત છે.
જેના દર્શનની વાંછાવડે લેકે અહીં તીર્થ અહીં તીર્થ” કરી રહ્યા છે તે આત્મા દેવને અહીં જ દેહ મંદિરમાં વસતો છતે તેઓ દેખી શકતા નથી. ફકત જ્ઞાની પુરૂષે જ તેને દેખી શકે છે.
૧૦ દેવ દર્શન નિમિત્તે લેક ઠેકાણે ઠેકાણે દુનિયામાં ભમ્યા કરે છે, પરંતુ જડબુદ્ધિવાળા તે બાપડા સ્વશરીરમાં જ વસી રહેલા આ દેવને ઓળખી શકતા નથી.
૧૧ મુમુક્ષુ જનેએ તે સર્વ ધાતુ-વિકાર વગરના અને કર્મ કલંક વગરના જ્ઞાન સ્વરૂપી નિરંજન આત્માને જ ધ્યાવ-ચિતવ–અનુભવે જોઈએ.
૧૨ સદા સતેષ–અમૃતનું આસ્વાદન કરનારે, શત્રુ-મિત્ર ઉપર સમભાવ રાખનારો સુખ-દુ:ખમાં નહી મુંઝાતા નર્લેપ રહેનારો અને રાગ દ્વેષથી સુદૂરવિમુખ રહેનારે,
૧૩ સૂર્ય ને ચંદ્રમા જેવો ભાયુકત, સ્વર્ગ મૃત્યુને પાતાળવાસી સહને ઉપકારક, અક્ષય આનંદ સુખથી ભરેલે એવો નિજ આમાં મુમુક્ષુ જનોએ સદાય થાવવો જોઈએ.
૧૪ શુદ્ધ સફાટિક રત્ન જે ઉજવળ, સર્વિસ સરખા ગુણોથી ભૂષિત અને

Page #7

ગપ્રદીપસ્ય ભાષાનુવાદ.
૧૧૧ પરમાત્મા યોગ્ય સકળ કળાયુક્ત એ નિજ આત્મા સુબુદ્ધિશાળી જનોએ ધ્યાવ-ચિત્તવો જોઈએ.
૧૫ રૂપાતીત ધ્યાનમાં મુમુક્ષુ જનોએ બીજાં ગમે એવા સારાં સુંદર દશ્ય આલંબને તજીને પરમાત્મા સરખી શકિત-સંપત્તિ અનંત ગુણ સમૃદ્ધિના ધારક નિજ આત્માનું જ ધ્યાન કરવું જોઈએ.
૧૬ એ રીતે સતત અભ્યાસવાળા રૂપસ્થ અને રૂપાતીત ધ્યાન વેગ વડે યોગી પુરૂ નિજ શરીરમાં સ્થિતિ કરી રહેલા આત્માને યથાવસ્થિત અવલોકી શકે છે–અનુભવી શકે છે.
૧૭ જેણે સત્વ, રજે ને તમોગુણ-સ્વભાવ હિત આત્માને યથાર્થ એળખે–અનુભવ્યું ન હોય તેને જ તીર્થ તથા પ્રભુ પૂજાદિક કરવા ઘટે. સિદ્ધ ગીને તેની જરૂર રહેતી નથી.
૧૮ આત્મજ્ઞાન પરમતીર્થ રૂપ છે. બાહ્ય જળ માત્ર તીર્થ કહેવાય નહીં, કારણ કે નિજ આતમજ્ઞાન વડે જે શાચ-શુદ્ધિ થાય છે તે શોચ-શુદ્ધિજ ઉત્તમ કહેલી છે.
- ૧૯ સર્વ ધર્મકાર્યોમાં આત્મજ્ઞાન પ્રધાન ધર્મકાર્ય છે, અને સર્વ વિઘામાં આત્મજ્ઞાન પ્રધાન છે, કેમકે એ આત્મજ્ઞાનથીજ શાશ્વત અજરામર પદ રૂપ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે.
૨૦ આત્મજ્ઞાન વગર ગમે એવા આકરાં તપ તપવાથી અને દુષ્કર ત્રત નિયમેનું પાલન કરવાથી યોગી પુરૂષને પણ મોક્ષ થતું નથી. તો પછી બીજા સામાન્ય ન્ય જીવોનું તો કહેવું જ શું ? ખરેખર આત્મજ્ઞાન જ મોક્ષ સાધક બને છે. એટલે કે આત્મજ્ઞાન સહિત કરેલી સકળ કરણી મોક્ષદાયક થઈ શકે છે,
- ૨૧ સર્વ ધર્મમય, જ્ઞાનાદિ ગુણયુક્ત અને સર્વવર્ણ રહિત આ આત્માને જે ઓળખી–અનુભવી શકે છે તેને જન્મ–મરણ કરવા પડતા નથી.
| ભાવાર્થ-આત્મધર્મમાં સર્વ ધર્મ સાધનો સમાવેશ થઈ જાય છે, કેમકે સર્વ ધર્મ સાધન આત્માની પ્રાપ્તિ માટે છે. આમાં જ્ઞાન, દર્શન, ચા રિત્રાદિક ભાવ લક્ષમીથી યુકત છે. તેમજ આત્મા અરૂપી હોવાથી પંચવિધ રકત, પિત, વેતાદિક વર્ણ વગરનો છે એમ અનેક રીતે આમાની ઓળખાણ અને પ્રતીતિ કરીને તેને અનુભવ કરે તેનાં જન્મ મરણનાં દુ:ખ ટળી જાય છે. પરંતુ પરવસ્તુ માં લાગેલી અનંતી પ્રીતિ તજાય તેજ આત્માનુભવ થઈ રહે છે.
૨૨ એ રીતે સ્વદેહમાં સ્થિતિ કરી રહેલા પિતાના અરૂપી આત્માનું ધ્યાન (એકાગ્રતાથી ચિત્તવન) કરીને પરમપદને પામેલા નિરંજન પરમાત્માનું ધ્યાન કરવું જોઈએ,

Page #8

પપ
-
w
११२
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ૨૩ તીવ્ર વૈરાગ્ય ભીની દ્રષ્ટિથી, દુનીયાના સર્વ દ્રશ્ય પદાર્થોની અસારતાને નિશ્ચય કરીને ભેગી પુરૂષ જન્મ મરણની જંજાળમાંથી છુટવા માટે પરમપદને પામેલા પરમાત્માને જ કેવળ સાર રૂપ જાણે, જે ને અનુભવે.
કેવા દેવનું આલંબન લેવું યુક્ત છે તે કહે છે.
૨૪ શંકર કે જિનેશ્વર કે જે જેને સદા પ્રિય માનનીય હોય તે એક શાંત સિદ્ધ થયેલ પ્રભુનું શરણ લેવું.
૨૫ સુર–અસુર અને નર નાયકો વડે પૂજાયેલા, સર્વ જગ જીવને હિતકારી અને સર્વ દેષ-રાગ દ્વેષ મહથી સર્વથા મુકત થયેલા દેવાધિદેવ કહ્યા છે. તેમજ વળી
૨૬ સારી નરસી ગતિદાયક પુન્ય પાપના માર્ગની પેલી પાર ગયેલા–રવ સ્વરૂપમાં રહેલા, જન્મ મરણનો નાશ કરનારા, બાહા દષ્ટિવાળા અજ્ઞાની જીવને અગમ્ય (નહીં એાળખાય એવા) અને અંતદ્રષ્ટિવાળા જ્ઞાની વિવેકી જનેને ગમ્યસહેજે ઓળખાય એવા તે પરમાત્મા પ્રભુ સર્વજ્ઞ અને સર્વદશી હેય છે. તેમજ -
૨૭ નિરાકાર આભાસ-પ્રકાશ વગરના, ભવ પ્રપંચ રહિત, નિરંજન-કર્મ કલંક રહિત, સદા આનંદમય સિદ્ધ, બુદ્ધ અને સમસ્ત રેગ શેકાદિ દુઃખ રહિત એવા પરમાત્મા પ્રભુ હોય છે વળી–
૨૮ કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ, પૂર્ણ સ્વતંત્ર, અક્ષય, આકાશ જેવા નિર્મળ, શાશ્વત વિધાત્મા અસંખ્ય પ્રદેશી, જ્ઞાન શકિત વડે વિશ્વ વ્યાપક અને અનુત્પન્ન–અનાદિ કાળના–પુરાણા પ્રભુ છે.
૨૯ સકળ કમ-વિકાર રહિત સંપૂર્ણજ્ઞાન અને દર્શનવાળા અથવા સાકાર ને નિરાકાર ઉપગવાળા અથવા સશરીરી (ચરમ શરીરી) જીવનમુકત ને અશરોરી (દેહાતીત) વિશ્વ પ્રકાશક ૫રંબ્રહ્મ-ઉત્કૃષ્ટ જ્ઞાની, અને ઉત્કૃષ્ટ વીર્ય–શકિતવાળા એવા પરમાત્મા હોય છે.
(ચાલુ)

Page #9

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૧૩
વિશ્વરચના પ્રબંધ.
નિવેદન પાંચમું.
ચાલુ ગતાંક પૃષ્ઠ ૬૭ થી શરૂ. પાંચમે પ્રકાર પંચેન્દ્રિય પ્રાણી બીજા નીચે પ્રમાણે છે તે કહેવામાં આવે છે. ચાર પગે ચાલનારા ગાય, ભેંસ, બકરી, ઘેટે, પેટે ચાલનારા સર્પ, અજગર ને હાથે ચાલનારા ઉંદર, ગરેલી, ખીસકોલી, કાકીડા, , સઢાનલીયે, છછુંદર, જલનેલી, કુન, ગલટ્ટન, વીજલ, સેબલ, માટેન, સ્ટેટ્ટ, અબીન, પોલકેટ, કંક, મીલકસ, કસ્તુરી, બીલાડાં, ઉડતી ખીસકેલી વગેરે ભૂચર તીર્થંચ પંચંદ્રિય જાણવા, કલારીયા સલાજે રાજમીનનાં માછલાં વગેરને પણ આમાંજ સમાવેશ થાય છે. તે ગર્ભનું જ વધારેમાં વધારે દેહમાન છે ગાઉનું હોય છે ને ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્યમાન સામાન્ય રીતે મનુષ્યના ચાલતા આયુષ્યના અમુક હિસેજ હોય છે, હાથી, સિંહનું આયુષ્ય મનુષ્યના આયુષ્ય જેટલું હોય છે ને ઘેડાનું આયુષ્ય મનુષ્યના આયુષ્યથી ? ભાગે, ગાય ભેંસ ગધેડાનું ૨ ભાગે બકરી, ગાડર, શીયાળનું ટે ભાગે કુતરાનું ૧ ભાગે, હેાય છે.
(૩) રૂવાટીની પાંખવાળા હંસ, પોપટ, ચકલા, મેર તથા કાગડા, કલહંસ,બગતેતર, કંપિંજલ, પારેવા, હોલા, કુકડા, ઘુવડ, કોયલ, સમળી, બાજ, ગીધ, ગરૂડ, ચકરો. ચીબરીટી સ્વર્ગનું લીલમપક્ષી, મત્સરંગ, બુલબુલ, ચાંખ, રેન, લકકડ, ખેદીયુ, અગ્નિવર્ણ પક્ષી, બતક, પેટ્રોલ, આબઢ઼ામ ચામડીની પાંખવાલા ચામાચીડિયા વગવા ગુલ, વાગેલ, જલાકસભારંડ, જલવાયસ, વામ્પાયરજાતિ વગેરે વલી બીડેલ પાંખવાળા, કે ઉઘાડી પાંખવાલા સમસ્ત પક્ષી વર્ગ ખેચર પંચૅન્દ્રિય જ છે, વળી પ્રાણી શાસ્ત્રમાં વિવિધ પક્ષીને અધિકાર નીચે પ્રમાણે છે. ન્યુઝીલાંડ કે ઓસ્ટ્રેલીયાના કિવિ પક્ષીને પાંખ હોતી નથી. પીંછા હોય છે, હિને લુલુનું કુકડાં જાતનું પક્ષી ઉડી શકતું નથી હવઈ બેટમાં પક્ષીઓને સ્વરાજ નથી, પૅગઈન પક્ષી માં ચાલવાની કે તરવાની શક્તિ છે તે ઉડતું નથી તેની માતા એક ઇંડું મુકે છે. કરલું પક્ષી મહાગતિવાળું છે. હિંદુસ્તાની દરજી પક્ષી અંગુઠા જેવડું છે તે સાપ કે વાંદરાથી પિતાને બચાવ બહુ યુક્તિ કરે છે. પેટલ
૧૬ ઘેડ વિગેરે એક ખુરાવાલા અને નહિ વાગોળનારા પ્રાણીઓ છે. ઉંટ, પાડો, ગાય, રોજ, સાબર, વરાહ અને હરણ વગેરે બે ખુરાવાલા તથા વાગોલનારા પ્રાણીઓ છે. હાથી, ગેડે વિગેરે ગંડીપદા છે. સિંહ, વાઘ, શીયાલ, બીલાડે, કુતર, સસલે, નાર, જરખ, લોંકડી, શીહાગેસ, તરસ અને ઘેરખોદાઓ વિગેરે નાખવાલા પ્રાણીઓ છે, આવિષ, દૃષ્ટિ વિષ ત્વ4િષ લાળ વિવ, શ્વાસવિષ કૃષ્ણ વિગેરે ફણવાલા સર્પની જાતિ મંડલી વિગેરે અફણાવાલા સર્પની જાતિઓ અને અનંગર વિગેરે ઉર પર સર્પ (પટે ચાલનારા ) છે.

Page #10

૧૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પક્ષી ચીકણું હોય છે તેના મુખે કાકડી રાખી સળગાવવાથી તે પક્ષી જ એક કલાક બળે છે !! હિંદી મહાસાગરના પક્ષીઓ, આગીયા કીડાઓથી માલામાં અંજવાળું રાખે છે. સંદેશાના કબુતરો મીનીટે ૧૨૧ વાર ઉડે છે જે કલાકે ૫૪૦ મિલ, કેટલાક ૬૩૬ માઈલ ગતિ વાલા છે જહંસનું આયુષ્ય ૨૦૦, કાકટનું ૧૦૦, હંસનું ૮૦ કબુતરનું ૧૬ વર્ષનું હોય છે, રસીયાને ચેન પ્રાણુને નવડુંગ વનસ્પતિના ટુકડા કરીએ તો દરેક પ્રાણી ઉગવા રૂપ બને છે. કમલપુછ વેલ આ દરેક જાતના તીચો ઘણું મોટા પણ થાય છેલીંબર જાતિના વાંદરા ઉડે છે, કસ્તુરી બલદને બીસન એ ભૂમિચર છે, કંગ, ઓ સમ બાંદીકુ, અને જબ્રા વરૂને બચ્ચા રક્ષણ કરનારી કોથલી હોય છે.
સાંજવર્તમાન” પત્રમાં એકવાર “હાલ મનુષ્ય આનંદથી સુઈ શકે એવા ૨૮ ઇંચ જાડા ઇંડાના અડધીયા મળી આવે છે તે તે જાતના પક્ષીઓ કેટલા મેટા હશે ?” એવો લેખ હતો. અત્યારે પણ ૨૫ ટન મગરમચ્છના પીંજરો મળી શકે છે તેમજ ત્રણ ફુટ ઘેરાવાળો ૬૦ રતલનો દેડકો થાય છે તેના ખરા દેહમાન નહીં જાણનાર રાક્ષસી કદને કહી બેલાવે છે. સાડત્રીશ કીટ લાંબા સાપ મેક્સીકોમાં છે, રૂમી સીપાઈયે ૧૨૦ ફુટ લાબા સાપ કાંચલી રે મ મોકલી હતી, અબટીસ દરીયાઈ પક્ષી, હેઈને મનુષ્યનો કટ્ટો દુશ્મન છે તે એક ઘટકે પાચશેર ભાર ગળી જાય છે. રેડરનર પક્ષી બે ફુટ લાંબુ, ૮૦ ઇંચ લાંબા પગવાળું, મહાગતિવાળું સર્ષ મારનાર થાય છે. સર્વથી ઘણું ઉડનાર પક્ષી કાંડર અથવા કેલીફોનીયાનું ઘુડ છે તેની પાંખની અણીથી બીજી પાંખની અણી સુધીની લંબાઈ ૧૦ ફુટ છે તેની જાત નાબુદ થવા આવી છે.
- ૧૭ સર્વ જંતુ ૧૬૦૦૦. તીર્ય ચો ૮૦૦૦ પક્ષીયો ૮૦૦૦ છે. સર્પ જાત ૭૦૦ છે. પ્રાણીશાસ્ત્ર લંડન વોટરના સુવાસથી, સહ વાઘ વશ થાય છે. વિનાની આવનાર ઉંદર, મેંઢા, પિોપટ ગાય, હોય છે, ઐબીરીયાના ઉંદર પગાં ને ઘણાંજ નાના હોય છે. આ નિવેદન લખાઈ રહેતાં એક છણપત્ર મળેલ છે જેમાં નીચે મુજબ લખેલ
છે પાંચમે આરે આયુષ વિચાર. હાથિનો આયુ વર્ષ ૧૨૦ મનુષ્યનું આયુ વર્ષ ૧૨૯, સપના આવું વર્ષ ૧૨૦. કાગડાનું આયુ વર્ષ ૧૦૦, હંસનું આયુ વર્ષ ૧૦૦, સિહની આયુ ૧૫ ૧ - - - -' '' || -
૧ ૧૦૦, મચ્છની આયુ વર્ષ ૧૯ ૮, અશ્વના ન ૩ , 25થી ૪' , લોધન " , "રધમ વર્ષ ૨૪, છાલિનો વર્ષ ૧૮, શ્વાનને વર્ષ ૧૨, અથવા ૧૦, હિરણ. વર્ષ ૨૪ બિલાડાને વડ ૧૨, સ્થાલનો વર્ષ ૧૩, સુઆન વર્ષ ૧૩, ગેંડાને વર્ષ ૨૦, સારસર છે વર્ષ પ૦ ક્રોંચને વર્ષ ૬૦, બગલોનો વર્ષ ૬૦, ઉદરનો વર્ષ ૨, સિસલાનો વર્ષ ૧૮, વા વા ૫૦ સેકરને વર્ષ ૫૦, દેવનો વર્ષ ૨૦, પપિયાનો વર્ષ ૩૦, ઉટના વર્ષ ૨પ, ભેંસનું વ ૨૫, ગાયનો વર્ષ ૨૫ ઘેટાનો વર્ષ ૨૬, ગિધવ ૧૦૦, ગિલેઈ ૧, ૨ક વર્ષ પ૦, કાકડા વર્ષ ૧, જે માસ ૩, કંસારિભાસ ૩, અતિ પંચમે આરોરો આયુષ્ય વિચાર [ ભાષા મૂલ પ્રમાણે રાખેલ છે.]

Page #11

વિરચના પ્રબંધ. હાથે ચાલનાર સાંઢ ત્રણ ફુટ લાંબા હોય છે જે કીડીઓને બહુ નાશ કરે છે, તેને બંગાલી ભાષામાં લીન નામથી સંબોધાય છે, એક પ્રદર્શનમાં બહુજ લાંબા કાનવાળું સસલું મુકાયું છે. આલક્ષ્મમાં એક જાતની માછલીને પુંછડીએથી સળગાવ્યા પછી બત્તીનું કામ પુરૂં કરે છે. બત્તિમાછ (હુલિગ્યાન) નું તેલ ચરબીની પેઠે જામી જાય છે.
ન્યુસાઉથ વેસમાં કે આટ્રેલિઆમાં એવા દોઢ ફુટ લાંબા ને ટુંકા વાળની પંછડીવાળા વિચિત્ર પ્રાણી છે કે-જેને બચાં ધવરાવવાના આંચળ હોય છે ને મુ. ખે ચાંચ હોય છે. કેલીફોરનીયામાં દરીઆ સપાટીથી ૩૦૦૦ ફીટ ઉંચા માઉંટ બાલડિલીના પહાડ ઉપરથી એકત્રીશ ઇંચના વ્યાસ વાળું ૧૦૦ રતલના વજન વાળું કાચબાનું હાડપીંજર મળી આવ્યું હતું, તે ચાર હજાર વર્ષ ઉપરનું હોવાનું મને નાય છે. જેના માટે જમીનનો ઉછાળે આવી પાછી પાસિફીક મહાસાગરને કિનારો બનતાં આ કાચબો મરણ પામ્યા હશે. લપસતાં રહેલા બરફની સાથે તે અહીં આવ્યું હશે તેવું અનુમાન થાય છે. હંગરીમાં એક મેડકનું હાડપિંજર મળ્યું છે જેનું નામ લેવીરીન ડે ન રાખ્યું છે. તે જાતિના દેડકા ભૂતકાળમાં બહુ હશે તેની બન્ને આંખની વચ્ચેના ખાડામાં ૧૮ ઇંચનું અંતર હતું. તેની ખોપરી ૩૧૨ રતલ પ્રમાણુ હતી અને સર્વ હાડપીંજરનું વજન ૧૮૬૦ રતલ (આશરે એક ટન) હતુ. વળી ભારતના ૨૯ મા અધ્યાયમાં ૧૧ ચેાજન લાંબો અને છ જન ઉંચે હાથી તથા ૧૦ એજન ગેળ તથા ૩ એજન ઉંચે કાચબો હોવાનું લખ્યું છે. વળી પ્રો થીઓડર કકની ભૂસ્તરવિદ્યા જણાવે છે કે–એક ઉડતી ગરેલી (સ્કીન) ની ૨૭ કુટ લાંબી પાંખો હતી. મીલનમાં પકડાયેલા એક સાપ ચાર ઇંચના મેઢા વાળો દર ફીટના પેટ વાળે ૨૦ ઇંચ જાડો ૯ ફુટ લાંબે ને અઢાર મણુ ભાર વાળો હતો.
ઉંટ નાક દ્વારા ત્રણ માઈલ દૂરનું તલાવ જાણી શકે છે. અમેરિકાનું એક જાતનું પક્ષી બીજા પક્ષીના અવાજની બરાબર નકલ કરે છે. કુતરી, બીલાડી, અને ઘેડાને પણ સ્વપ્ન આવવાનું બને છે. એક વદરે મદારીના હાલાંમાંથી દહીં ખાઈ બકરીના મુખ ઉપર દહીં ચાંપડયા ની લુગાઈ કરી હતી. શીકારી કુતરાએ બે પક્ષીને એક સાથે લેવાને ૫ શિક હોવાથી એકેક મારી વારાફરતી લઈ જાય છે. અમેરિકાનું ક છ પક્ષી પોતાના માળાને ઝલકતા કેરાકેડી આ દેથી શેભાવે છે સસલાં પોતાના વાલથી બચ્ચાંની શઆ ગોઠવે છે.
એક વડોદરાની બુદ્ધિશાલી ગાય તરસી થતાં નળ પાસે આવી તેની ને માથાથી દબાવી પાણી કાઢીને પીતી હતી. બેચસ્ટનની નેચરલ હિસ્ટરી સોસાયટીના સાથે મી. દેલવેલ જણાવે છે કે રોબીન ચકલી ૬૮ કીડા, કાગડા વજનથી બમણું કીડા, બાજ ૫૦p મચ્છર એક દીવસમાં ખાઈ ગયો હતો, લંડનના એક મદારીએ eel (ઈલ) જલસને એવા કેવા છે કે તે અદારોના કહેવા સાથે

Page #12

૧૬૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
abe વિગેરે આકૃતિએ તથા શિક્ષકની નામવાર આકૃતિએ સ્વશરીરથી કરે છે. તે મનુષ્યની ગીરદીમાં ઉશ્કેરાતા હતા તથા ભય પામતા હતા. વળી કેટલાક ઘેાડાએ પેાતાના આંટા ગણે છે ત્યા રેટના ખળદા પણ સેા આંટા થયાને તુરત સમજે છે. એલ્મફેલ્ડ નગરના ઘેાડા શિક્ષક સુરક્રેલે ઘોડાને અંકગણિત શીખવેલ છે, તે ખરી ઢાકીને સરવાળા, બાદબાકી, ગુણાકાર, ભાંગાકાર, દ્રઢભાજક, સ્કવેરફુટની માહીતિ આપે છે. કુતરાં ખીલાડાંને ઉંદરો ચક્ષુના ઉપયેગ કર્યા વિન' કાત નાકને સુખના વાળથી કામ કરી શકે છે, પટીયાલામાં એક નાની ગાય અંગારા ખાઇને રહે
પણ જો તેની સામે ઠંડા કોલસા મુકવામાં આવ તા તેને ખાતી નથી. આવા પ્રત્યક્ષ પુરાવાથી પણ તેમનુ આયુષ્યને દહેમાન અને બુધ્ધિની પ્રધાનતા મહાન કલ્પી શકાય છે. તે જીવા સ્ત્રી પુરૂષના સયેાગથી ગર્ભ માં ઉત્પન્ન થતાં હાવાથી ગર્ભ જ હાય છે, સમુ િમ પણ હેાય છે. સમુ િમની ઉત્પત્તિ માતાપિતાની અપેક્ષા વિનાજ હેાય છે. જેમકે દેડકાં માછલાં વગેરે વૃષ્ટિ થતાંજ તુરત ઉત્પન્ન થાય છે. તેમનુ ચણુ પાણીમાં નાખવાથી પણ તુરતજ તે ઉપજે છે. તેમજ દરેક તિર્યંચાની જનન ક્રિયા થાય છે, આ વાતની પુષ્ટિ આપતાં વચને વિન્હ પુરાણમાં પણ છે કે-સર્વે જ્ઞાતિ વિશેયાઃ વૃત્તનોનુનન્તય આ દરેક જાતના તિય ચા મૃત્યુ ક્ષેત્રમાંજ જન્મે છે, વસે છે ને મરે છે.
(૩) હતો એકમ, દશક, શતક એમ એગણત્રીસમી આવેલ સ ંખ્યામાં રહેલ આપણે પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય તરીકે એળખાઈએ છીએ. આ દરેક મનુષ્ય જ્યાં વસે છે એ મનુષ્ય ક્ષેત્રના અધિકાર આગળ કહીશું. માત્ર દૃશ્યમાન પુરૂષો ૧૪ કરેાડ છે. મનુષ્યનું દેહમાન વધારેમાં વધારે હાય તા ૩ ગાઉનુ હ્રય છે ને આયુષ્ય ત્રણ પડ્યે પમનુ હાય છે, એક ૧૩૯ વર્ષના વૃદ્ધ પુરૂષ નિરોગી દશા ભાગવે છે. સન ૧૯૨૨ ના વસ્તિપત્રકમાં લડનમાંજ ૧૫ માણસા ૧૦૦ વર્ષ થી અધિક ઉમરના નીકન્યા હતા તથા સાઇબેરીયાને~~ Kazahioff નામે ૨૬ વર્ષના પુરૂષ ૯ ફુટને ૩ ઇંચ ઉંચા છે. તેના પગની લંબાઇ નવ ઇંચ, છńતની પહેાળાઇ ૫૬ ઇંચ તથા તેન! શરીરના ભાર પ ચણુ અને ૨૬ શેર હતા. વળી એવુ જણાયુ છે કે એક ચાદ વર્ષના માલકના ભાર સાત આઢ મણુ છે. સને ૧૮૫૦ ની સાલમાં સારૂઆ પાસેની ભૂમિ ખેાઢતાં રાક્ષસી કદના મનુષ્યના હાડ નીકળ્યા છે. તેના ઝડબા માણસના પગ જેટલા લાંબા હત!, તેની ખેપરીમાં એક મુશલ (૪૮ શેર ) ઘઉં માય શકતા હતા. તેના એકેક દાંતના ભાર પેગા આઈસ હતા. કીન્કલેસ નામના માણસ ૧૫ ફુટ ઉંચા હતા. તેના ખભાની ચેાડાઇ દશ ફુટ હતી. સારલા મેનનાં વખતમાં ફેટીકસ ૨૮ ફુટ ઉંચા હતા. લહેાર પાસે વલટાહ ગામને તેસીંહ શીખ ૧૦૦ મણના બેન્દ્રે ઉપાડી શકતા હતા અને લાફ઼ાર પાસે ચગ્રા ગામના રિાસીંહજી એ મણુની મેગરી ઉપાડી શકતા હતા.પેટલાદમાં રામજી હીરજી નામે કણબી

Page #13

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
૧૧૭.
૧૧૪ વર્ષની ઉમરે મૃત્યુ પામ્યો હતો તેને નવા દાંત આવ્યા હતા. જે તંદુરસ્ત હતું. તે છેવટ સુધી ખેતરમાં કામકાજ માટે જતો હતો. મન્મથ સ્નાયરના બ્રીજવીન ગામમાં મીસીસ બેટસસીઓનેલ્ડ નામની ગરીબ સ્ત્રી ૧૧૭ વર્ષની હોવા છતાં દરેક કામમાં હું શીઆર અને તંદુરસ્ત હતી. બુહર હેમ્પટનાના-મી. જેજેનું શરીર ૪૪ વર્ષની ઉમરે ૪૭૬ રતલનું હતું. સારી રીતે હાલવું તથા ચાલવું છ કલાક ઉંઘવુ તે તેને સહજ હતું. ૧૮
હાલ રશીયામાં ૨૦૫ વર્ષનો ડોસો છે. કાશ્મીરનો એક ચોપદાર ૭ ફીટ ઉચે હતે. નેપાલીયનને સીકંદરનું દેહમાન મેટું હતું. મહારાજા પ્રતાપસિંહજીનું પણ શરીર મોટું હતું. આ માપ પણ પડતા સમયના જાણવા. બાકી ઉપર કહેલા મા સત્યજ છે. મનુષ્યની ઉત્પત્તિ અને નાશ મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં જ થાય છે
( ૪ ) હો–દેવ, ભુવનપતિ, વ્યંતર, જોતિષી, વૈમાનિક એ ચાર પ્રકારના દે છે. તેને પણ પાંચ ઇંદ્રિય હોય છે જન્મ મરણ વગેરે કિયા મનુષ્યની જેમ પણ માતપિતાની અપેક્ષા વિનાની હોય છે. પણ માત્ર તેમાં દેહ સંબંધી સુખ ઘણું હોય છે. દેવ તરીકે ઉત્પન્ન થના૨ ૧૦ હજાર વર્ષ તે જીવેજ છે ને ઉત્કૃષ્ટીયુષ્ય અનુત્તર વિમાનની અપેક્ષાએ ૩૩ સાગરોપમનું હોય છે. દેહમાન ૧ થી સાત હાથનું હોય છે. આ પ્રમાણે નારકી, તિર્યંચ, મનુષ્યને દેવતા એ ચાર હસાથી પંચંદ્રિયને અધિકાર જાણો. આ પ્રમાણે છવું દ્રવ્ય પણ જગતમાં છે. આ છ દ્રવ્યથી સાતમું દ્રવ્ય છે જ નહીં. હવે આટલા જ્ઞાનથી સમજી શકાય છે કે
૧૮ અજાયબ નિદા.
એક માણસ નિદ્રામાં પડ્યો. ડો. ઓલિવર તને જોવા ગયો, તેણે એક ટાંકણી ઘાંચી, જેથી તે માત્ર નવેમ્બરની ૧૯ મી એ થોડોક જાણે પોતાની મા સાથે ચાર શબ્દ બોલ્યો પછી સુતો જે જાન્યુઆરીમાં ઉઠી ધંધે વળગે.
ફેન્સી વૈદ્ય બ્લાટ અને ૧૮ ૬૪ માં નીદ્રા ભક્ત માટે લખે છે કે એક બાઈ ૨૦-૪–૧૮૬૨ માં સુતી હતી અને ૧૮૬૩ ના માર્ચ માં ઉઠી હતી.
સ્ટો વિદ્વાને સોલમાં સકાનો વીલીયમ ક્રાંસલે કુંભારની ચમત્કારી વાત લખી છે, તે જણાવે છે કે આ કુંભારની ઉંઘ ચૌદ દિવસ અને પંદર રાત્રિએ પુરી થતી હતી. ખુદ ઈગ્લાંડનો રાજા સને ૧પ૪૬ માં આ કુંભારની નિદ્રા જોવા ગયો હતો.
સ્વીડન વર્ગની એક સ્ત્રી બાનુએ ૩૬ વર્ષની નીદ્રા બેંચી હતી.
યુનાઈટેડ સ્ટેટના રહેવાસી ટાપુ વાસીની એક દશ વર્ષની મ્યુલામીર નામની કન્યા અજબ શક્તિ ધરાવે છે, તેની આંખમાં હીનોટિઝમ કે જાદુ નથી પણ રેઝ x કિરણે છે. જેને લીધે તે નકરની આરપાર જોઈ શકે છે આ પણ મનુષ્ય જાતિની અજાયબી તે ખરી ?
+ જીવોનું પાંચ ઈન્દ્રિય અને દસ પ્રાણના અભાવે મૃત્યુ થાય છે. સિદ્ધના જીવોને તે એકે ઈદ્રિય હોતી નથી પણ ભાવ પ્રાણ હોય છે. શરીરના અભાવે સિદ્ધોને કર્તા, ભક્ત, ખાતા-પીતા, જન્મનારા કે મરનારા કાંઈ ન ધટાવી શકાય.

Page #14

૧૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કાર્યના કર્તા પ્રેક્ષક જ છે. જી કયાં કયાં છે? કર્તા કોણ કોણ થઈ શકે છે? તે કામ પુરામાંથી કરવાનું છે. તમારો પ્રશ્ન છે જગત કયારે બન્યું ? તેના ઉત્તરના સાધનો કાંઈક તૈયાર થયા. બનાવવાના અધિકારીને જેમાંથી બનાવી શકાય તે પુદગલોનું સ્વરૂપ સમજાયાથી આગળ વધવું ઠીક રહેલ પડશે.
શ્રી જેનાચાર્ય ચરિત્ર.
શ્રીમાન દેવદ્ધિગણિ ક્ષમાશ્રમણ ભગવાન.” જૈન સિદ્ધાંત સંરક્ષક, પરમ ઉપગારી અપશ્ચિમ પૂર્વધર શ્રીમાન દેવદ્ધિ ગણું ક્ષમાશ્રમણ નામના જૈનાચાર્ય, આ જ બુદ્વીપને વિષે ભરતક્ષેત્રના મધ્યખંડમાં સૌરાષ્ટ્ર દેશ મધ્યે વેળાકુળ પત્તન એટલે વેરાવળ પાટણ નામે નગર છે, ત્યાં અરિમર્દન નામે રાજા રાજ્ય કરતો હતો, તેને મૃગાવતી નામે પટરાણી હતી, અને સુબુદ્ધિ નામે મંત્રીશ્વર હતો, તે નગરમાં રાજ્યસેવક, કાશ્યપ ગેત્રીય, કામધિ૮ નામનો એક ક્ષત્રિય રહેતો હતો અને તેને કળાવતી નામે સ્ત્રી હતી. તેની કુખમાં ગર્ભપણે ઉત્પન્ન થયે હતા
એક વખતે શ્રી વર્ધમાન પ્રભુ રાજગૃહી નગરમાં સામેસર્યા, ત્યાં ધમે પ્રશ્ન કર્યો કે હે સ્વામી! દષ્ટિવાદ નામે બારમા અંગને વિચ્છેદ કયારે થશે? ત્યારે શ્રીમદ્ મહાવીર ભગવંતે ઉત્તર આપ્યો કે “મારા નિર્વાણથી ૧૭ વર્ષે ભદ્રબાહુ નામે આચાર્ય થશે ત્યાં સુધી ચઉદે પૂર્વ અર્થ સહીત રહેશે, અને (૨૧૫) વર્ષે શ્રી સ્થલીભદ્ર નામે આચાર્ય થશે ત્યાં સુધી ચઉદે પૂર્વે સૂવથી રહેશે, અને (૫૮) વર્ષે શ્રી સ્વામી નામે આચાર્ય થશે ત્યાં સુધી દશપૂર્વ રહેશે, (૬૧૬) વર્ષે દુર્બલિકાપુપમિત્ર નામે આચાર્ય થશે ત્યાંસુધી સાડા નવ (૯) પૂર્વ રહેશે અને મારા નિર્વાણથી હજાર ( ૧૦૦૦ ) વર્ષ પછી સઘળા પૂર્વે વિચ્છેદ જશે.”
દકે કહ્યું, હે સ્વામિન્ ! આપના નિર્વાણથી હજાર વર્ષે ક્યા આચાર્ય પછી સઘળા પૂર્વોનો વિચ્છેદ થશે ? ભગવંતે કહ્યું કે ગણિ દેવર્ષિ પછી વછેદ થશે. તે દેવર્ષિગણિને જીવ હાલ કયાં છે એવું ઈ પૂછવાથી ભગવંતે કહ્યું કે તારી પાસે રહેનાર હરિગમેથી નામે દેવતા જે નવ પાયદળ સેના અધિપતિ તારો પરમ
૧ શાસ્ત્ર–આગમ ર સંરક્ષણ કરનાર ૩ છેલ્લા ૪ ભરતક્ષેત્રના છ ખંડ પૈકી ૫ સોરઠ ૬ પ્રધાન-દીવાન-કારભારી છ પધાયાં ૮ સોધમાં દેવકને સ્વામી.

Page #15

1 જૈનાચાર્ય ચરિત્ર.
૧૧૯ ભક્ત અને મને ગર્ભથી સંહરનાર છે તે દેવલોકથી ચવીને દેવગિણિ થશે. આ પ્રમાણે ભગવંતના વચન શ્રવણ કરી સાધમે વિસ્મિત થઈ હરિસેગમેલીની પ્રશંસા કરવા લાગ્યો અને પછી ધર્મદેશના શ્રવણ કરી સ્વસ્થાનકે ગયે.
હવે તે હરિગમેષીનું અનુક્રમે દેવ સંબંધી આયુષ્ય ક્ષય થયે થકે છે માસ આયુષ્ય બાકી રહેતાં તેણે મનુષ્ય આયુ નિકાચિત કર્યું. ત્યાર પછી તેને ચવન ચિન્હ જણાવા લાગ્યાં. પુષ્પમાળા પ્લાન થવા લાગી. કલ્પવૃક્ષ કંપવા લાગ્યાં. બુદ્ધિને નાશ થવા લાગ્યો. લજજા જવા માંડી. વસ્ત્રમાં અપરાગ થવા લાગ્યા. ઈ કહેલા કાર્યોમાં આળસ થવા માંડયું. અકાળે નિંદ્રા આવવા લાગી. સર્વે અંગ ત્રુટવા લાગ્યાં. દેવાંગનાઓમાં અત્યંત રાગ ઉપન્ન થવા લાગે. અંગોપાંગ કંપવા લાગ્યા. દેવ વિમાન, વાવડી, કીડાવન, કીડાપર્વત, મેહનગૃહ, કિન્નરીગીત, ગાન, વાજીંત્ર, મિત્રગોષ્ટી, સભા બેસણુ, સિંહાસન, અને દેવશયામાં અરતિ પેદા થઈ. એ દાસિન્ય થયું. અણચિંતવી ચિંતા થવા લાગી. સંતાપ થવા લાગ્યા તથા નેત્રમાંથી બાપબિંદુ ( આંસુ ) પડવા માંડયા. ગરમ અને લાંબા શ્વાસોશ્વાસ આવવા લાગ્યા. એવા અવનના લક્ષણ દેખી હરિભેગમેષી ઈંદ્ર મહારાજ પાસે જઈ અંજલીબદ્ધ પ્રણામ કરી વિનવવા લાગ્યા કે “ સ્વામી ! આપ મારા પ્રભુ છો, રક્ષક છે, પાલક છો અને સર્વ પ્રકારે કૃપા કરનાર છે, માટે આપના ચરણ રજરૂપ સેવક ઉપર પસાય કરી જેમ મને પરભવમાં ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય તેમ કરશે. હું તો નિયંત્રના સંકટમાં પડીશ જેથી સઘળી બાબતે વિસ્મત થઈ જશે. માટે મારે સ્થાનકે જે બીજે હરિગમેષી દેવતા ઉત્પન્ન થાય તેને મારા પ્રતિબોધ માટે મોકલશે કે જેથી આપની પ્રભુતા પરભવમાં પણ સફળ થાય ” આ વાત ઇંદ્ર કબુલ કરી.
પછી હરિસેગમેષીએ પોતાના વિમાનની રત્નમય દિવાલને વિષે વાર નથી લખ્યું કે “આ વિમાનમાં જે હરિભેગમેથી ઉત્પન્ન થાય તેણે હવે પછીના ભવમાં મને પ્રતિબંધ કર, જે ન કરે તો તેને ઈદ્રની આજ્ઞા છે” અનુ. ક્રમે આયુષ્યની સ્થિતિ પૂર્ણ થયે તે હરિગમેષી ત્યાંથી ચવી પૂર્વે કહેલા કામધિ ક્ષત્રિયની કલાવતી ક્ષત્રીયાણીની કુક્ષીને વિષે ઉત્પન્ન થયે. માતાએ સ્વપ્નમાં મહર્ષિક દેવતા દીઠો. અનુકમે શુભ લગ્ન અને શુભ યોગે પુત્ર પ્રસવ થયે.
કામધિ ક્ષત્રિએ મોટા આડંબરથી કુળસ્થિતિ કરી સ્વજન વર્ગને આમંત્રણ કર્યું. તેઓની સમક્ષ તે પુત્રનું દેવધિ એવું નામ આપ્યું. પંચધાન્ચે કરીને જેનું પાલન થયું છે એવો તે બાળક અનુક્રમે બાર વર્ષને થશે ત્યારે માતા પિતાએ ઉંચ કુળની બે કન્યા સાથે તેનાં લગ્ન કર્યા. તેની સાથે તે કુમાર સંસાર સંબંધી સુખ ભોગવવા લાગે અને રાજ્ય સેવાથી વૃત્તિ કરવા લાગ્યો. પિતે અતિશય બળવાન હોવાથી તથા શસ્ત્રકળામાં પ્રવીણ હોવાથી સમાન વયના

Page #16

૧૨૦
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ.
રાજપુત્રા સાથે માઢેડા કરવા પણ જતે. ધર્મ એ શુ છે તેનુ તેને સ્મરણુ પણ હતું નહીં,
હવે તે વિમાન મધ્યે જે નવા હિરણેગમેષી નામે દેવતા ઉત્પન્ન થયા તે જ્યારે સુધર્મા સભામાં ઇદ્રની સેવા કરવા ગયે ત્યારે ઇંદ્ર તેને નવે। ઉત્પન્ન થયેલે જાણી વિસ્મિત થઇ તેના પ્રત્યે કહેવા લાગ્યા કે “ તારે અગાઉના હિરણેગમેષીના જીવને પ્રતિબંધ કરવા ” ઇંદ્રની તે આજ્ઞા તેણે માન્ય કરી. એકઢા તેણે પેાતાના વિમાનમાં પૂર્વે હિરણેગમેષીએ લખેલા વચના જોયા ત્યારે તે રિઊગમેષીના જીવને પ્રતિધવા એક પત્રમાં એક શ્લાક લખી તે પત્ર દેવવિધ નામના ક્ષત્રી પુત્રને પેાતાના સેવક દેવની મારફત મેાકલાવ્યે જે હવે પછીના અંકમાં હકીકત આવશે. (ચાલુ).
ગુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગયા નવ આવશે,
( હરીગીત )
આળસ અને અજ્ઞાનમાં, ગમગીન થઇ તું કાં કરે ? આવી અચાનક કાળ ઝડપે, જાળમાં તુને ધરે; સૂઝે ન એક ઉપાય આખર તેહુ આવી દખાવશે, ગુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગયા નવ આવશે. કોમળ વયે અભ્યાસમાં તલ્લીન થાો પ્રેમથી, હિં‘મત પાછી પામી ખરા ગુણવાન ગણજે હેમથી; માળપણુ જો મતમાં ને ગમત માંહી ગુમાવશે, ગુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગયા નવ આવશે. ફળ નવ હાય રત વિના કયાંય પાણી થકી કયારા ભરા, માળપણું' જે વીતશે નવ ખૂલશે વિદ્યા રા; વિદ્યારહિત રહેવા થકી શિર છાપ મૂખ ધરાવશે, ગુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગયે નવ આવશે, મત્સરધરી માયા તણેા ફુલણ બનીને ફાંકડા, મરવું નથી મન સમજતાં ફરે ફેલથી બહુ વાંકડા; પશુ અવધ વિતે આપણી પછી ઝડપ ઘેર લાવશે, ગુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગયે. નવ આવશે. ધન માટે ધાતુ ધરણીમાં શુભ કરણી વિષ્ણુનવ પામશે, ઉપકારના કૃત્યા વિના કેમ જગતમાં જસ જામશે; સ ંસાર સઘળે અરિસમા ચટપટ થકી સપડાવશે, ગુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગમે! નવ આવશે.

Page #17

જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે સૂચના.
૧૨૧
કોને ખબર છે કાલની આ દેહ કયાંય જનાર છે, આયુષ્ય તારું કેટલું મૃત્યુ તણી શી વાર છે? અણધાર્યું મૃત્યુ થશે ને ત્વરાભેર ઉઠાવશે, ગુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગયો નવ આવશે. તું પિઢ છત્ર પલંગમાં દીલ ધર્મ દાઝ ન જાણુતા, મગરૂર મનમાં તું ફરે હું પદ અતિશય આણતાં; પણ તેહ હુંપદ તાહરૂં ચિત્ત દશ દિશે રખડાવશે, સુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગયા નવ આવશે. સાથે ન આવે દ્રવ્ય કે તું જ કામમાં મરતાં નકી, ખાધું અને ખૂબ વાવર્યુ નિજ ધર્મ માટે ખુશી થકી; તે મરણતરે પણ સમજજે તુજ જયધ્વનિ ફરકાવશે, ગુણવાન ચિત્તમાં ચેતજે અવસર ગયે નવ આવશે. સંગ્રાહક, અંબાલાલ નગીનદાસ (વીશનગરીઆ. )
બોરસદ,
જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે સ્વ૯૫ સૂચના.
જગત્રયમાં જ્ઞાન એ સર્વોત્તમ વસ્તુ છે. અજ્ઞાન તિમિર પ્રલયકારક પ્રાણી માત્રને હિતકારક જ્ઞાન સામાન અન્ય કોઈ પણ પ્રભાવિક ચીજ નથી. જીનાગમમાં પણ અનેક સ્થળે જ્ઞાનનું જ પ્રધાનપણું પ્રકાર્યું છે. “પહેલું જ્ઞાન અને પછી દયા ” એ શ્રીમાન મહાવીર પ્રભુનું કથન સર્વ પ્રકારે સત્ય પ્રશંસનીય છે. ઘણુક જી દયાની મુખ્યતા માને છે એ ઠીક, પણ વિચાર એ કરવાનો છે કે આપણું દીલમાં દયાની જે રૂચિ પ્રકટ થઈ છે તે શાથી ? જે આપણને જ્ઞાન પ્રથમ ન હૈત, અર્થાત્ આપણું ચિત્તમાં અનાજ વ્યાપેલું હેત તે પછી દયાનું સ્વરૂપ શી રીતે સમજત ? જ્યારે અજ્ઞાનરૂપ તિમિર વિનાશક જ્ઞાનરૂપ દીપક ચિત્તમાં પ્રદીપ્ત થાય છે. ત્યારેજ દયા આદિ સમગ્ર ગુણેનું તેમજ સમસ્ત પદાર્થોનું સ્વરૂપ સમજાય છે.
વળી “જ્ઞાન સમ કોઈ ધન નહિ ” એ વાકય અક્ષરશ: પેશ્ય હોઈ મનન કરવા લાયક છે. જ્ઞાન સમ ઉત્કૃષ્ટ ધન, જ્ઞાન સમાન શ્રેષ્ટ રત્ન કેઈપણ નથી. આજ કાલ આપણે મેહમાં મુંઝાઈ સુવર્ણ, રૂચ આદિને જ ખરૂં ધન માની બેઠા છીએ, પણ સૂક્ષ્મ નજરથી વિચારતાં એ બાહ્ય ધન કેટલું ચિંતાજનક છે તે વિચાર કરવાથી સ્વયમેવ સમજાશે. જેને કોઈ પ્રકારનો ઉપદ્રવ થવો અશક્ય છે, જેના સંગ્રહથી સ

Page #18

૧૨૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. વથા નિશ્ચિતપણું છે, એવું ઈહલોક અને પરલોકમાં પરમહિતદાયક એક જ્ઞાન ધન ( લક્ષમી ) નો જેણે સંચય કર્યો છે, એજ મહાન આત્મા પૃથ્વીમાં પ્રશંસાપાત્ર હાઈ પરમ સુખી છે.
જ્ઞાન વિના પશુ સારીખા, જાણે એણે સંસાર;
જ્ઞાન આરાધનથી લહ, શિવપદ સુખ શ્રીકાર. ” ઉપરોકત ગાથામાં કેવું રહસ્ય સમાયેલું છે, જે વિચારવંત સજજનેની દષ્ટિ બહાર નથી. “જ્ઞાન વગરનું જીવન નિરર્થક છે ” અર્થાત ફેગટ છે. જ્ઞાન રહિત મનુષ્ય જીવનમાં અને પશુ જીવનમાં કંઈપણ અંતર નથી. એટલે ઉત્કૃષ્ટ માનવદેહ પામી જેણે યથાશક્તિ જ્ઞાન સંપાદન કર્યું નહિ તે જીવને જ્ઞાનીએ પશુ સમાનજ ગણેલ છે.
ઉપર મુજબ જ્ઞાન વિષે કિંચિત્ વિવરણ કરી ગયા. એથો સાર શું લેવાને છે તે ભવ્યાત્માઓ સ્વયમેવ સમજી શકશે, છતાં સમાચિત અપમાત્ર જણુંવવું ઉચિત સમજું છું.
આ દુઃખમય સંસારરૂપ મહાનું અરણ્યમાં ભ્રમણ કરતાં વર્તમાન સમયે મહાન પદયથી ઉત્તમોત્તમ મનુષ્ય ગતિમાં જન્મ લઈ, વળી સાથે ઉચ્ચ કુલ, પંચેંદ્રિયપણું, નિરોગી શરીર આદિનો વેગ પામી આપણે કોઈ એવું શુભ કાર્ય કરી લેવું જોઈએ કે જેથી આપણે પવિત્ર આત્મા કર્મ રિપુઓને છેઠી કોઈપણ સમયે અનંત સુખમય શાશ્વતપદને પ્રાપ્ત કરે. પણ આ પહેલાં આપણે જાણવાની જરૂરીયાત છે કે જ્યાં સુધી આપણને સજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું નથી, ત્યાં સુધી આપણે આત્મા સદ્ગતિ પામે, એવું શુભ કાર્ય કરવાની પવિત્ર મતિ આપણને ઉદય થવી અશકય છે. જેથી હરેક જીવોએ પિતાની યોગ્યતાનુસાર પોતાને મળેલ સંગેના પ્રમાણમાં જ્ઞાન મેળવવા પ્રયત્ન કરવાની પ્રથમ જરૂર છે.
આ પંચમ કાળમાં આ ક્ષેત્રમાં સર્વજ્ઞ મહાત્માઓને સર્વથા વિરહ છે. શ્રુતજ્ઞાનને જાણ મુનિરાજે પણ ઓછા છે. જેથી દરેક જીવને પત મહાત્માઓના સુગથી જ્ઞાનતાનો લાભ મળવો મુશ્કેલ છે. છતાં ભાગ્યવાનને એવા જ્ઞાની સદ્ગુરૂને ચેાગ પુન્યવશાત્ પ્રાપ્ત થયા ડેય, તેઓએ તેમના ઉપદેશામૃતનું અવશ્ય પાન કરવા ચુકવું નહીં. કારણ કે જ્ઞાનીથી પ્રાપ્ત થયેલ જ્ઞાન અપૂર્વ લાભનું કારણ છે, તેમના ઉપદેશવડે છંટાએલ જ્ઞાનરૂપી અમૃ. તથી કામ કોધ મિથ્યાત્વ અજ્ઞાનાદિ જવરારિઓ જલદી શાંત થઈ જાય છે. વળી સમક્તિ રૂપ વેલડી નવપલ્લવ થાય છે. અતિ વિસ્તાર પામે છે. જેને અશુભ કર્મ વશાત એવા જ્ઞાની મહારાજને વિગ રહેતું હોય તેમણે પ્રસંગોપાત્ એવા મહાત્માને વેગ મેળવી અગર કે તત્ત્વજ્ઞ સુશ્રાવકને મળી તેમને સવિનયથી પૂછતાં તેઓ રહસ્યયુક્ત જે જે ઉત્તમ ગ્રંથે જણવે તેનું વાંચન હંમેશા શરૂ

Page #19

જ્ઞાનપ્રાપ્તિ માટે સૂચના.
૧૨૩ કરવું. અત્રે મારી સમજ પ્રમાણે જે એને ભણવાની યેગ્યતા પ્રાપ્ત થઈ હોય તેઓએ પંચ પ્રતિકમણ, નવસ્મરણ, જીવવિચાર, દંડક, સંગ્રહણી, કર્મગ્રંથ, ક્ષેત્રસમાસ, સ્નાત્રપૂજા, તત્ત્વાર્થસૂત્ર, ગુણસ્થાન કુમારેહ વગેરે ગ્રંથો જરૂર કંઠાગ્ર કરવા જોઈએ. જે જીવને ભણવાની યેગ્યતા ન પ્રાપ્ત થઈ હોય તેઓએ ઉપદેશમાલા, ત્રેસઠ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર, પ્રવચન સારોદ્ધાર, પાંડવ ચરિત્ર, જેને રામાયણ, શ્રી પાલ રાજાનો રાસ, ચંદ રાજાને રાસ, શ્રાદ્ધવિધિ, અધ્યાત્મ ક૫દૂમ ઈત્યાદિ ગ્રંથ અવશ્ય વાંચી લેવા જોઈએ. એમ પૂર્વે થઈ ગયેલ મહાન પ્રભાવિક પુરૂષોનાં ચરિત્ર અને અધ્યાત્મ વિષયના ગ્રંશાનું પ્રેમપૂર્વક શ્રદ્ધાથી અવલોકન કરતાં વળી વેગ પ્રાપ્ત થયે સદ્દગુરૂના ઉપદેશનું શ્રવણ કરતાં હદયમાં જ્ઞાનરૂપ પવિત્ર દિપક પ્રકટ થશે. જેના પ્રકાશથી પૂર્વનું વ્યાપી રહેલ જે અજ્ઞાન. રૂપ ઘોર તિમિર તે તત્કાળ દૂર થશે. જેમ જેમ જ્ઞાન દિપકનો પ્રકાશ ચિત્તમાં વિસ્તાર પામશે, તેમ તેમ આત્માના ઉચ્ચ સુંદર ગુણોનું ભાન થતું આવશે. અર્થાત્ આમાના કેવા અલૈકિક ગુણે છે તે જણાઈ આવશે. આત્મગુણે પ્રત્યક્ષ માલુમ પડતાં તે પવિત્ર ગુણ પ્રાપ્તિ માટે પ્રયત્ન કરવા તિવ્ર રૂચી મનમાં જાગ્રત થશે, આ વિષે વળી પરમ ઉપકારનું કાર્ય સમજી અન્ય પ્રાણીઓને પણ ભણવા વાંચવા સંબંધી નિજ શકત્યાનુસાર તન મન ચા ધનથી અવશ્ય મદદ કરવી જરૂર રની છે. કારણકે આપણાથી કોઈ પણ ભવ્ય જીવને થોડું પણ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થશે તે તેથી તે અનેક પ્રકારના અશુભ કૃત્યોથી સંકેચાઈ માર્ગાનુસારી થશે, અને સ્વ આત્માનું શ્રેય કરવા સાવધાન થશે. જેથી અવર જેને જ્ઞાન દેવું તે પણ પરમ લાભનું કારણ છે.
એ રીતે સજ્ઞાન પ્રાપ્તિમાં અનેક લાભ સમાયેલ સમજી વળી અનુક્રમે પરમ શાંતિપદ શાશ્વત સુખનું કારણ જાણું સ૬જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા કરાવવા માટે પ્રત્યેક જીવે પોતાની યોગ્યતા મુજબ સ્વશકિત પ્રમાણમાં અવશ્ય ઉદ્યમ કરશે એવી પવિત્ર પ્રાર્થના છે.
પૂત જ્ઞાનપ્રાપ્તિના વિષયમાં જે કંઈ વિરૂદ્ધ લખાએલ હોય તે માટે સર્વ વાંચક વર્ગ પ્રત્યે ક્ષમા ચાહું છું
નલાલ - સુરવાડા,

Page #20

૧૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
દેવપૂજા.
દેવપૂજા નિરંતર કરવી. કેમ કે તેથી ધનવાનપણું, સંભાગ્ય, વિદ્વત્તા, ઉત્તમ પરિવાર, તથા એક છત્રરાજ્યપાણુ વિગેરે લાભ પ્રાપ્ત થાય છે. અને વળી દરિદ્રતા, દુભાગ્યપણું, મૂર્ણપણું, દુષ્ટ પરિવાર, દુષ્ટ રાજા, તથા દુષ્ટ બુદ્ધિ આદિક દેવપૂજાથી દૂર જાય છે. તે પાસે આવતા નથી.
હથ્થડા તે સુલખણ, જે ઇનવર પૂજત;
એક પુણે બાહિરા, પરઘર કામ કરંત. જે હાથ દેવપૂજા કરે છે તે હાથ ખરેખર પ્રશંસાને પાત્ર અને ધન્યવાદને લાયક થાય છે. અને દેવપૂજા વિનાનો હાથ નિરૂપયોગી ગણાય છે.
તિર્યંચ કે નારકીના છ દેવપૂજા કરી શકતા નથી પણ શુદ્ધ સમકતને ધરનાર એવા દેવો અને મનુષ્યો જ દેવપૂજા કરી શકે છે. તિર્યચે ભાવપૂજા કરે છે. દ્રવ્યપૂજા કરી શકતા નથી.
નિર્મળ ભાવવાળા ભવ્ય જીવોએ હંમેશાં દેવપૂજન કરવું, કે જેથી આ લેકમાં ભાગ્ય અને પરલોકમાં દેવલોક મળે છે, તથા અનુક્રમે સૂર્યાભની પેઠે મોક્ષ દેનારૂં થાય છે.
સાર –શુદ્ધ દેવગુરૂની શુદ્ધ ભાવે સેવા, ભક્તિ ને સ્તુતિ કરનાર ભવ્યજનો (ભાઈ બહેને ) તેમના જેવા પૂજ્ય–પવિત્ર બની શકે છે. પ્રભુની પૂજા–ભક્તિને યથાર્થ લાભ લેવા ઈચ્છનારા ભવ્યજનોએ અવિધિ દેષ ટાળવા અને વિાધનો આદર કરવા ઉજમાળ થવું જોઈએ. એથી જ અનુક્રમે અમૃત ક્રિયાને લાભ મળી શકે છે. ગૃહસ્થ ભાઈ બહેનોએ પ્રભુની અષ્ટપ્રકારી પૂજા હંમેશાં તેના ઉત્તમ હેતુઓ લક્ષમાં રાખી જાતે કરવી અને બીજા અજ્ઞજનોને તે કરવા સમજાવવા. ૧ જળપૂજા–આત્મા સાથે લાગેલ અનાદિ કર્મ—મળ ટાળવાના શુભ હેતુથી. ૨ ચંદન (વિલેપન) પૂજા–રાગ દ્વેષ ને કષાય તાપને શમાવવા તથા સમતા
શીતળતા પ્રગટાવવા નિમિત્તે. ૩ પુષ્પપૂજા–ઉત્તમ સુગંધી તાજા ખીલાં પુછો કે પુપની ગુંથેલી માળા
પ્રભુને નિઃસ્વાર્થ ભાવે સમપણ ચિનબાઇ " , ૧ . ૪ ધપપૂજા-અનાદિ કુવાસના ટાળી, આત્માને શુદ્ધ સુવાસના પ્રગટાવવા નિમિત્તે.
* શ્રી અમરચંદ તલકચંદ સીરીઝમાંથી.

Page #21

વેહિ વિરકે બાળ !
૧૨૫ ૫ દીપપૂજા–અનાદિ અજ્ઞાન અંધકાર ટાળી, આત્માને જ્ઞાનદિપક પ્રગ
ટાવવા માટે. ૬ અક્ષતપૂજા—અખંડ ઉજવળ ચેખાવતી સ્વસ્તિકાદિ અષ્ટ મંગળ પ્રભુ આગળ
આળેખવાને વિધિ, અખંડ ઉત્તમ આત્માનું સ્વાભાવિક સુખ મેળવવા માટે. ૭ નૈવેદ્યપૂજા–અનાદિ વિષય વાસના (રસ લાલુપતા) ટાળી, સહજ અણુહારી
ગુણ પ્રગટાવવા. ૮ ફળપૂજા–ઉત્તમ સરસ ફળ ઢોકવાનું, સર્વથા દુઃખના અભાવરૂપ મેક્ષફળ મેળવવા માટે.
આવા ઉત્તમ લક્ષથી કરવામાં આવતી પ્રભુપૂજાથી અનુક્રમે પ્રભુ સ્વરૂપ થઈ શકાય છે.
ચેહિ વીર કે બાલ!
(હિન્દી તરજ–ભૈરવી.)
ચેહિ વીર કે બાલ ! હમતો ! હિ! જગદુદ્વારક, ધર્મ કેશરી, દિવ્ય દયા પ્રતિપાલ ! કર્મયોગ એર કર્મવીર, દિલ જીસ્કા પૂર્ણ દયાલ ! હમ ! રાગ, દ્વેષ, મદ, મેહ,માન કે, કદ્દર કાલ કરાલ ! પ્રખર ભાનુ સર્જ્ઞાન ધ્યાન કે, પ્રકટત જીઓ ભાલ ! હમ ! પડી ચરણ જંજીર ગુલામી, ભારત નયને વાલ! દુર્બલતા, અજ્ઞાન, અશ્રદ્ધા, કુસંપ મહાવિક્રાળ ! હમેતે ! દિવ્ય જ્ઞાનસેં જગ ઉજવાત, બ્રહ્મચર્ય પ્રતિપાલ ! નિજ જીવન આદર્શ હિન્દકે, દિયા વીર તત્કાલ ! હમને ! ત્યાગ,શાંતિ, એર દિવ્ય દયાસે, જંજીર તોડી કરાલ!
વેશ કા સ્વાતંત્ર્ય દિયા, વીર સ્વદેશ વૃત પ્રતિપાલી હમ ૮ અસહકાર” અનમૂલ સત્યાગ્રહ, કમરાયકા કાલ ! સ્વાશ્રયસે મુકિત પદ પ્રાપ્તિ, કીની જગત્ દયાલ ! હમસે ચેહિ વીર સિદ્ધાર્થ કે નન્દન, ત્રિશા માત કે બાલ! “અનિષદ” કરૂણા ભરત ભૂમિ મેં, કરે વીર કરૂણાલ ! હમતો !
પાદરાકર,

Page #22

૧૨૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર.
લાહોર–પંજાબમાં પ્રતિષ્ઠા તથા પદારેહણ મહે . મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજને આચાર્ય પદવી અને પંન્યાસજી શ્રી સેહનવિજયજી મહારાજને ઉપાધ્યાય પદવી આપવા માટે તેમજ ત્યાંના જિનાલયમાં તે જ દિવસે કરવામાં આવેલા પ્રતિષ્ઠા મહોત્સવ,
સમયની બલિહારી છે! ભાવિભાવ બળવાન છે ! આ હકીક્ત સિદ્ધ થઈ ચુકી છે. કહે છે કે પ્રાતઃ સ્મરણીય ગુરૂરાજ શ્રી આત્મારામજી મહારાજને રવર્ગવાસ થયા પછી આ સમુદાયમાં કોને આચાર્ય સ્થાપવા એ સ્વાલ ચર્ચાયો હતો જે વખતે આ સમુદાયને બહાળે. ભાગ મુનિરાજ શ્રી વલભવિજયજી મહારાજને આપવાની તરફેણમાં હતો, છતાં ઉક્ત મહાત્માએ વડિલેની છાયામાં રહેવાનું અને લઘુતા પસંદ કરતાં ના કહી. જેથી આચાર્ય મહારાજ શ્રી કમળવિજયજી મહારાજને આચાર્ય પદવી અપાણી કે જે પસંદગી, એમત-સાની સ્વાનુભૂતિના યોગે યોગ્ય થઈ હતી; પરંતુ ગુરૂરાજશ્રી આત્મારામજી મહારાજના સ્વર્ગવાસ પછી જે મહાત્માની (મુનિરાજશ્રીવલ્લભવિજયજી મહારાજની) શાસનસેવા ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામતી જાય છે, જેનધર્મની પ્રગતિના અનેક કાર્યો સમાચિત એક પછી એક તેઓશ્રીના પ્રયત્નથી વધતા જાય છે (જે હકીકત નીચે જણાવેલ છે.) અને તેવા કાર્યોથી આયાર્યપદની લાયકાત પણ પ્રાપ્ત થયેલ છે, તેવા મહાપુરૂષની ઈચ્છા વગર તે પદ આપવાનું તે વખતે મુલતવી રહ્યું હતું, પરંતુ આજથી પચીશ વર્ષ પહેલાં જેમનું નામ બોલાઈ રહ્યું હતું, અને તે પછી અમારે ત્રણ દશકાના દરમ્યાનમાં કુદરતે તે મહાપુરૂષની શાસનસેવા આખી જૈન સમાજને ખુલી રીતે બનાવી આપી. તેવા મહાપુરૂષ નિરાજ શ્રી વિઠ્ઠભવિજયજી મહારાજને પંજાબના એકત્રીત ચતુવિધ જૈન સંઘે આચાર્ય પદ અને પંન્યાસજી શ્રી સેહનવિજયજી મહારાજને ઉપાધ્યાય પદ માહા શદ ૫ સોમવારે સવારના સાડાસાત વાગે આપવામાં આવ્યું અને એક મુનિરાજની મુબારક હસ્તે જે પ્રતિષ્ઠા થવાની હતી તે ભાવિભાવ બળવાન થવાથી, એક આચાર્યશ્રીના મુબારક હસ્તે બે કલાક પછી સાડાનવ ને પાંચ મિનિટે પ્રતિષ્ઠા થઈ. એવા બે મહોત્સવ પંજાબના જૈન સંઘના ઇતિહાસમાં સુવર્ણ અક્ષરે કાતરાઈ રહે તેમ બન્યા છે. પ્રાતઃસ્મરણીય વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજને આચાર્યપદવી અપાતા પહેલાં આખા સમુદાયના વિચારો જાણવા જેમ પ્રયત્ન થયેલે, તેમ આ વખતે પણ શ્રી પંજાબના સંઘે પ્રવર્તકશ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજશ્રી હું સવિજયજી મહારાજ તથા પંન્યાસજીશ્રી સંતવિજયજી મહારાજ દિક્ષા પર્યાયે મોટા હોવાથી તેઓશ્રીની સમ્મતિ મંગાવેલી. જેથી તે ત્રણે નિરભિમાની મહાપુરૂષોએ સમયને માન આપી સમ્મતિ આપવામાં ખરેખર જેમ ડહાપણ વાપર્યું છે, તેમ સમુદાયની મહત્વતા, અને ગૌરવતા સાચવવામાં પિતાના હક્કનો કિંમતિ ભોગ આપ્યો છે, જેથી તેઓ હજારો ધન્યવાદને પાત્ર છે, તેવી જ રીતે પંન્યાસજી શ્રી લલિતવિજયજી મહારાજ તથા પંન્યાસજીશ્રી ઉમગવિજયજી મહારાજ પણ પંન્યાસજી શ્રીસાહનવિજયજી મહારાજથી મોટા હેવાથી તેઓશ્રીની પણ શ્રી પંજાબના સંઘે લેખીત સમ્મતિ મંગાવેલ હોવાથી પંન્યાસજી શ્રી સોહનવિજયજીની

Page #23

વર્તમાન સમાચાર.
૧૨૭
પજાબની શાસનની સતત સેવા અને ભવિષ્યની ઉચ્ચ ભાવનાથી પ્રેરાઇ પન્યાસજીશ્રી લલિતવિજયજી મહારાજ તથા પન્યાસજી શ્રી ઉમ ંગવિજયજી મહારાજે પણ પોતાની નિરભિમાની વૃત્તિ બતાવી પેાતાના હક્કને તેવા જ ભાગ આપી પન્યાસજીશ્રી સહનવિજયજી મહારાજને ઉપાધ્યાય પદવી આપવા ( પોતાના માટેના પદના પ્રતિકાર કરતાં ) જે સન્મતિ આપેલ છે જેથી તે બ ંને મહાત્માએ પણ્ તેવાજ ધન્યવાદને પાત્ર છે. ધન્ય છે આવા મહાત્માઓને !
સુનિ મહારાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજ કે જેને પંજાબના શ્રીસથે આચાર્ય પદથી વિભૂષિત કર્યા છે, તેઓશ્રીની આચાર્ય પદવીની યેાગ્યતા, યથાર્થતા, અગત્યતા, સ જન માન્યતા, ઉપયાગીતા, આદિ વનીય બાબતે નુ વર્ણન અત્રે આ પવું અસ્થાને નથી. સ્વવાસી ગુરૂરાજ આત્મારામજી મહારાજ પેતાનેા અખુટ ખજાને આચાર્ય શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજને આપી ગયા છે; તેટલુંજ નહીં પરંતુ પંજાબનેા સહક્ક પણ આ મહાત્માને જ આપી ગયા છે. જ્યારે પંજાબના શ્રીસંધે ગુરૂરાજ આત્મારામજી મહારાજને એક વખત પુછેલુ કે આપ હારા વર્ષ જીવે; પરંતુ આપના પાછળ અમારી દોરી કાના હાથમાં સોંપી જાએ છે ? ત્યારે સ્વર્ગવાસી ગુરૂ મહારાજના મુખથી એજ વચનેા નીકળ્યા હતા કે ભાઇએ પીકર નહી કરેા. મારી પાછળ “ વલ્લભ • તમારી ધર્મ ભાવનાઓને જરૂર સિચન કરશે. ( આજે એજ વચને સત્ય થયાં છે. આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી ધર્મધ્વજ ફરકાવી રહ્યા છે અને ફરકાવશે ) તે સિવાય પાલણુપુરમાં સ્કોલરશીપ ફંડ કરેલ જે ચાલુ છે, મુબઇ માં શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય ચાલે છે, જુનાગઢમાં શ્રી વીશા શ્રીમાળી જૈન ઓર્ડીંગ, વેરાવળમાં એ સ ંસ્થાએ, પાલણપુરમાં જૈન ભેર્ટીંગ, શેઠ મેાતીલાલ મુળજીના અનેક ધાર્મિક ખાતા, ગાલવડ-મારવાડમાં લાખની રકમ, તેમજ સાદડીમાં, ખીયાવરમાં પાઠશાળા, બીકાનેરમાં હાઇસ્કુલ માટે કુંડ અને ત્યાંની પાઠશાળાની ઉચ્ચ સ્થિતિ, પંજાબમાં સાડાત્રણ લાખતુ` કેળવણી માટેકુંડ, અંબાલામાં હાઇસ્કુલ, હસ્તીનાપુર તથા કાંગડા જેવા પ્રાચીન તીર્થાના ઉદ્દાર, સમાણા, લાહાર આદિ ગામામાં નવા મદિરા અને પ્રતિષ્ઠા, પાળમાં ગુરૂરાજના નામની ઠામે ઠામ પાડશાળા, મૃતસર, અંબાલા આદિમાં સેન્ટ્રલ લાઇબ્રેરી અને આ વર્ષે પેાતાના સુશિષ્યાને મુબઇ માકલી મહાવીર વિદ્યાલય માટે વધારે ક્રૂડ કરાવવામાં કરવામાં આવેલા પ્રયાસ, આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લ ભસૂરીશ્વરજીને આભારી હોઇ કરેલી શાસનસેવા જગજાહેર છે; તેમજ નભા, પાલગ્રુપુર, લીમડી, નાંદોદ, વડેદરા આદિના નરેશને સમયાનુસાર એધ આપી જૈનદર્શન સત્ય સિદ્ધ કરી બતાવ્યું છે. તેઓશ્રીની ત્યાગવૃત્તિ, સાદાઇ વગેરે જોઇ હજારા મનુષ્યા પ્રશંસા કરી રહ્યા છે અને પંજાબ, રજપુતાના, દક્ષીણુ મહારાષ્ટ્ર, ગુજરાત આદિ અનેક દેશમાં તેમનુ વિદ્વાન શિષ્ય મ`ડળ વિચરી અનેકાનેક ઉપકાર કરી રહ્યું છે. આવા આવા અનેક શાસનસેવાના ઉચ્ચ કાર્યાં ગુરૂરાજના સ્વવાસ પછી શુમારે ત્રણુ દશકા સમાજ સેવા કરેલી હાવાથી પંજાબના શ્રી સ ંધે હજારા મનુષ્યાના વચ્ચે અપૂર્વ મહે।ત્સવ અને આનંદ સાથે મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજને આચા પદ ૫: શ્રી સાવિજયજી મહારાજને ઉપાધ્યાય પદારોહણ કર્યુ છે. ત્રણા વર્ષોથી ઘણા શાસન ભક્તોની માંગણી અધિદાયક દેવે ભર આણી છે. આ વખતે મુબઇથી શેઠ મોતીલાલ મુળજીભાઇ, શેઠ ગોવિંદજી ખુશાલભાઇ વીકાનેર નિવાશી શેડ સુમેરમલજી સુરાણાં વગેરે આગેવાનાનું ડેપ્યુટેશન આ મહેત્સવ પ્રસ ંગે ગયું હતું. આ આનંદદાયક સમાચાર વીજળીના ઝડપે આખાહિદમાં ફેલાતાં ગામેાગામથી સંધના ભક્તોના આચાર્ય પદવી પ્રદાન માટે પંજાખના સંધ ઉપર તારા તથા પત્રા ગયા હતા. આચાર્ય પદ મહેાત્સવ થયા પછી પણ સાંભળવા

Page #24

૧૨૮
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ.
પ્રમાણે મુબઈથીણી માટીસંખ્યામાં તારા ( શ્રી સ ંધ તથા ભક્તોના ) તેમજ શ્રી ભાવનગરના જૈન સંધ વિગેરેના અનેક તારે! હર્ષ પ્રદર્શિત કરવા પøઞ સધ ઉપર ગયા હતા. અમદાવાદ, જામનગરવગેરે ધૃષ્ણા સ્થળેથી મુનિ મહારાજાએ, જૈન સધ અને ગૃહસ્થાના મોટી સંખ્યામાં અભિનંદનના તારા લાહોર શ્રી સંઘ ઉપર પણ ગયા હતાં. અમદાવાદ વગેરે અનેક ગામના દેરાસરામાં ખુશાલી નિમિત્તે પૂજા લલ્યુાદ હતી. એ રીતે આચાર્ય તથા ઉપાશ્ચાય પદારોહણુના તથા પ્રતિષ્ટા મહાત્સવના માનદ વરતાયા હતા. ( મળેલું. )
પંજામના શ્રી સંધે વિદ્વાન મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજને આચાર્ય પદ તથા ૫. સાહનવિજયજી મહારાજને ઉપાધ્યાય પદ બહુ ભક્તિ અને મહેસવ સાથે આપેલ છે તેની ખુશાલી નિમિત્તે શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા ભાવનગરે પેાતાના મકાનમાં માગશર શુદ ૧૫ ના રાજ પ્રભુજી પધરાવી શ્રી પંચ પરમેષ્ટીના પૂજા ભણાવી ગુરૂ ભક્તિ દર્શાવી હતી.
શ્રી છાણી અને અમદાવાદમાં આચાર્ય પદારહણ,
આજ દિવસે છાણીમાં શ્રોમાન વિજયકમલસૂરીશ્વરજી મહારાજે પન્યાસજી શ્રી દાનવિજયજી મહારાજ અને વ્યા. વાચસ્પતિ મુનિરાજ શ્રી લબ્ધિવિજયજી મહારાજને આચાય પદવીએ અને અમદાવાદમાં શ્રીમાન્ વિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરજીએ પન્યાસજી શ્રી મેઘવિજયજી મહારાજને આચાય પદવી આપી છે.
માળારાપણ,
પાલીતાણા-પન્યાસજી શ્રી ભક્તિવિજયજી. પં. શ્રી ધર્મવિજયજી તથા પં. શ્રી પદ્મવિજયજીના નેતૃત્વપણા નીચે ઉપધાન વહન કરાવવામાં આવેલ તેની પૂર્ણાતિ થતાં માગશર શુદ ૫ ના રાજ માળારાપણુ મહાત્સવ થયા હતા, તેવીજ રીતે છાણીમાં પણ થયેલ ઉપધાન નિમિત્તે માળારાપણુનું મુહુર્ત તેજ રાજ હાવાથી આચાર્ય શ્રી વિજયકમલસૂરીજી તયા ન્યાસજી શ્રી દાવિજયજીના નેતૃત્વપણા નીચે માળારાપણુ તથા અઠ્ઠાઇ મહોત્સવ વગેરે થયાં હતા તેવીજ રીતે ભેઈમાં શ્રી વિજયમેાહનસૂરિના નેતૃત્વપણા નીચે ઉપધાન વહન થતાં માળારાપણુ મહાત્સવ તેજ રાજ થયા હતા.
વાસ્તુ મહાત્સવ.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા—ભાવનગર માટે રાજુપુર નિવાસી શેઠ નાગરદાસ પુરૂષોત્તમદાસની સહાયથી એક સારૂ મકાન બધાવવામાં આવ્યું છે તેનુ વાસ્તુ ( પ્રવેશ ) મુહૂત માગશર શુદ ૧૦ શુકરવારે ધાર્મિક ક્રિયા સાથે કરવામાં આવ્યું છે. આ મકાનને સગવડ ભર્યું કરવા માટે શેઠ કુંવરજી આણુ જી અને સંધવી દામેાદરદાસ તેમચંદ વગેરેની પુરતી કાળજી માટે ધન્યવાદ ધટે છે અને આ સભાને પ્રાપ્ત થયેલ આ મકાન માટે અમે પણ અમારી ખુશાલી જાહેર કરીયે છીયે.

Page #25

સ્વીકાર અને સમાચના.
૧૨૮
સ્વીકાર અને સમાલોચના.
નીચેના ગ્રંથો અમને ભેટ મળ્યા છે જેથી આભાર સાથે સ્વિકારીએ છીયે. ૧ શ્રી પર્યુષણ પર્વાષ્ટર્લિંકા વ્યાખ્યાનમ–મુનિ મહારાજ વિનય વિજય મહારાજ જામનગર. ૨ શાહ કે બાદશાહ
શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગ્રંથમાળા ભાવનગર. ૩ સંયમ શ્રેણી ગભીંત શ્રી મહાવીર સ્તવ ૪ ઉપધાન વિધિ ૫ અન્યગ વ્યવછેદ કાત્રિશિકા
વિજય ગ્રંથમાળા ૬ પાંડવચરિત્ર મહાકાવ્યમ
અમદાવાદ, ૭ સત્યશ્રી હરિશ્ચંદ્ર નૃપતિ ૮ ષષ્ટિશતક પ્રકરમ ૯ શ્રી દક્ષીણ મહારાષ્ટ્ર જેન વેતાંબર બેડ ગ સાંગલીને રીપોર્ટ સ. ૧૯૭૭થી સં. ૭
“ શ્રીપાલ રાજાને રાસ-અર્થ સહિત, . ૧૭૨૬ની સાલમાં અંચલ ગછના મુનિરાજ શ્રી ન્યાયસાગરજી મહારાજે રચેલો છે. પૂર્વાચાર્યશ્રી રતનશેખરસૂરિના રચેલા ગાથાબંધ ચરિત્રને અનુસરી આ કૃતિ ચેલ છે. છતાં પણ જે હાલમાં શ્રી તપગચ્છમાં વંચાતા શ્રી વિજયવિજય મહારાજની કૃતિ પહેલાંની આ થયેલ છે એમ જણાય છે. અર્થ વિસ્તારથી આપવામાં આવેલ છે. આપણે જયારે આશા, ચિત્ર શુદ થી સુદ ૧૫સુધી એળી ગણાય છે ત્યારે આ ગ્રંથમાં ચિત્ર આશો સુદ ૮થી વદી ૧ સુધા તે દિવસે જમ્મુવેલા છે. આ રાસની ભાષા પ્રાચીન મારવાડી ભાષાથી મીકીત ગુજરાતી હોઈ
અઢારમા સૈકામાં ગુજરાતી ભાષા કેવી હતી તે જણાય છે. શેઠ ખીમજી હંસરાજ મંજલ રેલડીયા નિવાસીની સહાયથી પ્રકટ કરેલ છે છતાં પુસ્તકને પ્રમાણમાં કિંમત ત્યારે રૂપીયા વધારે જણાય છે. અશુદ્ધિ ઘણું રહી જવાથી ગ્રંથ શુદ્ધિપત્ર માટે આપેલ ૧૧ પાના પાતો વખત જેનારનો બીન અન ભવ કે બેકાળજી ગણાય. રાસ વાંચવા જેવું છે. જેથી પ્રકટ કર્તાને તેની કિંમત ઓછી કરવા ભલામણ કરવામાં આવે છે.
“ શ્રાદ્ધગુણ વિવરણ હિંદી ભાષાંતર ભાગ ૧લે.” શ્રી આત્માનંદ જેન ટેકટ સોસાઇટીની તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ આ ગ્રંથ અમોને અભિપ્રાય માટે ભેટ મળેલ છે. મૂળ તથા ગુજરાતી ભાષાંતર બને છે કે આ સભા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. પરત પંજાબ, બંગાળ, મારવાડના જૈન બંધુઓને ઉપકારક થવા માટે આવા શ્રાવકા૫યેગી ગ્રંથની હિંદ ભાષામાં પ્રકટ થવાની જરૂરીઆત હતી, તે શ્રી પંન્યાસજી શ્રી સહનવિજયજી મહારાજે સમાજના ઉપકાર માટે વિદ્વત્તાથી લખી આપીને ત્યાંના બંધુઓની આવશ્યકતા પુરી પાડી છે. આમાં પ્રથમ ગુણનું વર્ણન આપવામાં આવેલ છે. દરેકે દરેક જૈન કે જેનેતર કેઈપણ મનુષ્યને ઉપયોગી છે તે માટે બેમત છેજ નહિ. ઉપરોકત સોસાઇટી સમાજ ઉગી આવા અનેક ગ્રંથ પ્રકટ કરી સાહિત્ય પ્રચારનું કાર્ય કરી રહેલ છે કિંમત રૂા. ૦૨-૦ પટેજ જુદુ.
* લાલા લજપતરાય અને જેનધમ. ભારતકા ઇતિહાસ નામનો ગ્રંથ લાલા લજપતરાયે લખી તેમાં જૈનધર્મ અને જૈન તીર્થ - કરોના સંબંધમાં તમણ જે ભૂલ ભરેલા વિચારો દર્શાવ્યા છે, તેનો યોગ્ય ખુલાસે વિગતવાર આપવા જ્યારે ઘણી વખત કેઈ બહાર ન આવ્યું ત્યારે તે જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી મહા

Page #26

૧૩૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
રાજે પરિશ્રમ લઈ તે સંબંધી એક લેખ લંબાણથી લખી જેનધર્મની સેવા કરી પુસ્તકાર શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડળદ્વારા પ્રકટ થયેલ છે. દેશમાં નેતા ગણાતા આવા વિદ્વાન પુરૂષ લાલા લજપતરાયે પ્રથમ જાણ્યા કે માહિતગાર થયા પછી કોઈ પણ ધર્મ માટે લખવું જોઈએ, પરંતુ તેમ ન કરતાં તેમના તે ઈતિહાસના પુસ્તક માંહેના લેખમાં જૈનધર્મ સંબંધી કરેલી ભૂલ પુસ્તકો લેખ વગેરેદ્વારા જણુવ્યા છતાં તેને સ્વીકાર કરી ને સુધારે તે ખેદજનક છે. દેશની સેવા કરતાં કઈ પણ મનુષ્ય કોઈપણ મનુષ્ય કે કામના ધર્મમાં વગર વિચારે જાયે હાથ નાંખવો કે તે સંબંધે કાંઈ પણ લખવું તે તે કોમના મનુષ્યનું મન દુખાવવા જેવું અને છેવટે તે કેમ સાથે કુસું ૫ થવા જેવું અમો લેખીયે છીએ. જેથી આવા એકયતા કરવાના જમાનામાં બીજાઓએ તેવું ભુલ ભરેલું કૃત્ય કરવું એ ગ્ય નથી.
શ્રી મહાવીર જન વિદ્યાલય” ને નામે વાર્ષિક રીપોર્ટ અમોને મળ્યો છે. કેળવણીના ઉત્તેજનાથે મુંબઈ જેવા ઉચ કેળવણી લેવાના સ્થાનમાં જે જરૂરીયાત હતી તે પુરી પાડી છે.
- સેક્રેટરીયાની સુવ્યવસ્થાથી આ સંસ્થા અત્યારે પ્રથમ દરવાજો:ધરાવે છે. પરમ કૃપાળુ સમાજ ઉપકારી મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજની અપૂર્વ લાગણીથી તેને જન્મ થયો છે. અને તેઓશ્રી દૂર છતાં તેના ઉપર તેવીજ લાગણી છે; કારણ કે હાલમાં પૈસાની જરૂરીયાત જણાતાં પંજાબ બિરાજતાં છતાં તેઓશ્રીના જેવીજ લાગણી ધરાવનારા તેઓના વિદ્વાન શિષ્ય પંન્યાસજી શ્રી લલિતવિજયજી મહારાજ આટલા દુર દેશથી તે અજ્ઞાવંત શિષ્ય મહાત્માએ પણ પિતાની અપૂર્વ લાગણી પ્રદર્શીત કરવા વિહાર કરી મુંબઈ પધારી ઉપદેશદ્વારા આ સંસ્થાને જે સહાય કરી રહ્યા છે તે જોન કેમે ભૂલી જવા જેવું નથી, પરંતુ ઉકત મહારાજશ્રી આટલે દૂર આપણા માટે આવું કષ્ટ સહન કરી જયારે અત્રે પધારેલ છે, તે તેઓશ્રીને તે પ્રયત્ન સફળ થવા રેન કામે તેઓશ્રીને ઉપદેશ વધાવી લઈ એક સારી રકમ આ સંસ્થાને ભેટ કરી દેવાની જરૂર છે કે જેથી ભવિષ્યમાં આ જાતની ચિંતામાંથી આ સંસ્થા મુક્ત થાય અને જેન કેમના વિદ્યાર્થી બાળકે કેળવણમાં વિશેષ પ્રગતિ કરે. અમે તેને અભ્યય ઈચ્છીએ છીએ.
શ્રી મહેસાણા શ્રો જૈન શ્રેયસ્કરમંડળ તથા જૈન સંસ્કૃત પાઠશાળા બંનેના સં. ૧૯૭૭ ૭૮-૭૯ના રીપેર્ટો મળ્યા છે. ઉપરોકત સંસ્થાઓ જેનબંધુ વેણચંદ ભાઈ સુરયંદના સુપ્રયત્ન
રૂપે છે. હિસાબ અને વહીવટની ચોખવટ છે. છતાં હાલ જે વ્યવસ્થા ચાલે છે, તેમાં જમાનાને અનુસરી સુધારા વધારો કરવાની જરૂર છે. આવી અનેક સંસ્થાઓની દરેક જીલ્લામાં જરૂર છે. વિણચંદભાઈએ રોપેલ આ વૃક્ષને નિભાવવા-રક્ષણ કરવા, પ્રગતિ કરવા બીજા આત્મભેગી જેનબંધુઓએ તૈયાર થવાની જરૂર છે. અમે આ સંસ્થાનો અભ્યદય ઇચ્છીએ છીએ.
જાગૃતિ–શ્રી દશાશ્રીમાળી વણિક જ્ઞાતિહિતના માસિકનો પ્રથમ અંક અને અભિપ્રાય માટે ભેટ મળેલ છે. પિતાની જ્ઞાતિનું શ્રેય સાધવા, કલેશો દૂર કરી ભ્રાતૃભાવ વધારવા, જ્ઞાતિમાં કેળવણીનો પ્રચાર કરવા, જ્ઞાતિના રીત રિવાજોમાં સમયાનુસાર સુધારો કરવા અને દેશની ઉન્નતિ કાર્યોમાં જ્ઞાતિજનોના ઉત્સાહ વધારવા વગેરે કાર્યો કરવા માટે આ માસિક પિતાના ઉદેશમાં જણાવે છે. વણીક કામ જેવી ઉય કેમની થતી અવનતિમાં અટકાવવામાં પણ દેશમાં આવા માસિકની જરૂરીયાત છે અને તેને પ્રથમ ઉપદ્દઘાત જતાં તેના તંત્રી મહાશયોને - તિની સેવા કરવાનો અભિલાષ જણાય છે. એકંદર તમામ લેખો જ્ઞાતિને જાગૃતિ કરવા માટેનાજ ખાસ વાંચવા જેવા છે. અમે તેને અન્યુદય ઇચછીયે છીયે.

Page #27

નૈતિક જીવન વિગેરે તત્વને પણ સમાવેશ કરવામાં આવેલ છે. એક ંદર આ ગ્રંથ મનુષ્ય જીવનને માદક, જૈન દર્શનના આચાર વિચારતું ભાન કરાવનાર અને તત્ત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી આત્માને મેાક્ષ પ્રાપ્ત કરવા માટે એક પ્રબળ સાધન રૂપ છે.
ઉંચા એન્ટ્રીક કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઇપમાં ઉંચા રેશમી કપડાના પાકાં બાઈડીંગથી અલંકૃત કરેલ છે. એક હજાર પાનાના આ બે ગ્રંથની કીંમત રૂ. ૪-૮-૦ પાસ્ટ ખર્ચ જુદા. આ બંને પ્રભુ ચરિત્રા ધરમાં, પુસ્તકાલયમાં, નિવાસ સ્થાનમાં અને કાઈપણુ પ્રસ ંગે સ્મરણુ મનન માટે કાઇપણુ પાસે ( અને ગ્રંથા ) હોવા જોઇએ,
અમારી સભાનુ જ્ઞાનાદ્વાર ખાતુ,
૧ જૈન ઐતિહાસિક ગુર્જર રાસ સગ્રહ ૨ ષસ્થાનક સટીક, ૩ વિજ્ઞપ્તિ સગ્રહ. ૪ સસ્તારક પ્રકીર્ણાંક સટીક ૫ વિજયદેવસૂરિ મહાત્મ્ય. હું જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સગ્રહ. ૭ લિ’ગાનુશાસન સ્વાપજ્ઞ (ટીકા સાથે) ૮ ગુરૂતત્ત્વ વિનિશ્ચય.
૧ પંચપરમેષ્ઠી ગુણુમાળા.
૨ સુમુખøપાદિ કથા.
૩ શ્રીતેમનાથ ચરિત્ર.
૪ શ્રીસુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાગ ૧ લા ૨-૦-૦ ૫ શ્રીસુપાર્શ્વનાથચરિત્ર ખીજો ભાગ. ૨-૮-૦ ૬ આત્મ પ્રોધ.
૭ શ્રાદ્ધગુણુ વિવરણુ શ્રાવક્રાપયોગી
ખાસ ગ્રંથ.
વાંચનના પ્રેમી અધુએ માટે ખાસ નવા વાંચવા યાગ્ય ઉત્તમ ગ્રંથા
૧–૮–૦ ૧૦ શ્રી ચંપકમાલા સતી ચરિત્ર-આદર્શ ૧-૦-૦ સ્ત્રી ચરિત્ર. ૨-૦-૦ ૧૧ સમેધસત્તરી-જૈનતત્ત્વજ્ઞાનનેા અપૂર્વ ગ્રંચ.
૧૨ શ્રી ઉપદેશ સઋતિકા ઋતિહાસિક ૨-૮-૦ કયા ગ્રંથ.
૧ ભાવસાર હેમચંદ ગાંડાલાલ ૨ શેડ માણેકચંદ જેચ દ
૯ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. ૧૦ ધ રત્ન પ્રકરણ ભાષાંતર. ૧૧ ચૈત્યવંદન મહાભાષ્ય ભાષાંતર. ૧૨ નવતત્ત્વ ભાષ્ય ( ભાષાંતર ) ૧૩ પ્રભાવક ચરિત્ર ભાષાંતર. ૧૪ શ્રી કુમારપાળ પ્રતિષેાધ.
( અનેક ઉપદેશક કથાનુસ ંગ્રહ ) નંબર ૯–૧૦–૧૧-૧૨-૧૩--૧૪ ના ગ્રંથમાં મદદની અપેક્ષા છે.
૮ શ્રી પાંચપ્રતિક્રમણ વિધિ સહિત વાંચી જવાથી ધેર બેઠા થઇ શકે છે. ૨-૦-૦ ૧૪ આદશ જૈન સ્ત્રીરત્ના. ૯. શ્રીજું પુસ્વામી ચરિત્ર આદર્શી મહાપુરૂષ ૨. ૦-૮-૦
૩. શેઠ કેશવલાલ મગનલાલ ઠાકરશી ૪ શા. નરભેરામ ચત્રભુજ વડાલવાળા
૫ ડાકટર પાપટલાલ છગનલાલ
નવા દાખલ થયેલા માનવંતા સભાસદેા.
ભાવનગર
૧-૮-૦૧૩ શ્રી વિવિધ પૂજા સંગ્રહ ( તદ્દન નવીન પૂજાનેા સંગ્રહ. )
',
અમદાવાદ ભાવનગર
33
01110
૧-૦-૦
27
૧-૦-૦
ખી. વ. લાઇફ મેમ્બર.
૧-૮-૦ ૧-૦-૦
પે. વ. વા. મેમ્બર.

Page #28
wwwwwwwww ધાર્મિક શિક્ષણની પાઠમાળા. Mar Moonwwww wan ખાલી પુતકે પઢવાથી ધાર્મિકતા આવતી નથી. ધાર્મિકતા એ એક સાવિક અને અંતર્મુખી વૃત્તિ છે. ધાર્મિકતા જાગૃત થવામાં મુખ્ય મહંદ આપનાર ઈશ્વરકૃપા, આત્મપરીક્ષણે, પશ્ચાતાપ, વિચારમય જીવન અને સતસં'ગતિ એ છે. ધર્મ એ ખાલી માહિતી નથી પણ કેળવણી ( Culture ) છે. ઘાડાને જે પ્રમાણે પાટીને તૈયાર કરે છે, લાઢાને જે પ્રમાણે પાણી પાય છે, ચામડાને જે પ્રમાણે કમાવીને નરમ બનાવે છે, આટાને જે પ્રમાણે કેળવવામાં ? આવે છે, મૂળમાં ખાતર ભરીને અને વધારે પડતાં ફાલેલાં ડાળાંપાખ રાં છાંટીને જે પ્રમાણે ફળલને જોર આપે છે, તે જ પ્રમાણે શરીર અને ચિત્તવૃત્તિ કેળ ? વવાં પડે છે. ધાર્મિક તત્તવજ્ઞાનની બિલકુલ ખબર ન હોય અને છતાં અત્યન્ત કે ધાર્મિક હોય એવા માણૂસે આપણા જોવામાં આવે છે. બીજી તરફ સર્વ ધર્મને - પી ગયેલા છતાં ધર્મવિમુખ એવાઓ પણ આપણે જોઈએ છીએ. કેવળ સૂપ- ર ટે શાસ્ત્રનાં પુસ્તકો વાંચ્યા એટલે રસોઈ બનાવતાં આવડતી નથી અથવા તરવાના છે શાસ્ત્ર ઉપરનાં પુસ્તકે ભણીને માણસ તારા બની શકતા નથી, તે જ રીતે ફક્ત { ધર્મગ્રંથ કે પાઠમાળા વાંચવાથી કંઈ ધાર્મિકતા આવતી નથી, શુથ વડે બુદ્ધિની આકલનશકિતને ટેકે મળે છે, પણ ધાર્મિકતામાં તો ઈરછાશકિત કેળવવાની છે હાય છે. આ ઈચછાશકિત અભ્યાસ, વૈરાગ્ય, શ્રદ્ધા અને સત્સ ગતિ એટલાં વાનાં૪ થીજ પાષાય છે. એનો અભાવ હોય તો પુસ્તકો વાંચવાથી કેવળ પાંડિત્ય અને > દંભ જ પેદા થાય છે. માટે ધાર્મિક ગ્રંથ કિંવા પાઠમાળા, યોગ્ય માણસે ચાગ્ય 2 પ્રકારે અને તેનાથીયે મહત્વનું ચોગ્ય વખતે શીખવવી જોઈએ. | આટલી ચેતવણી આપ્યા બાદ પાઠમાળા કેવી હોવી જોઈએ તે વિષે અહીં કે > નાં આપવામાં અાવે છે. શિક્ષણુશાસ્ત્રના નિયમ પ્રમાણે પ્રથમ વાર્તા, પછી વર્ણન, તે પછી ઈતિ હાસ, તે પછી તત્ત્વજ્ઞાન, તત્ત્વજ્ઞાન પછી બીજા ધર્મો સાથે તુલના અને આખરે ધર્મ સ શેધન; આ ક્રમ રાખવા જોઈયે. ધાર્મિક શિક્ષણ માં ફતેહ મેળવવાની ખરી ચાવી એ છે કે વિદ્યાથીની અંદર પ્રેમાળતા, વિનય અને આદરભાવ જાગૃત { થાય. ધાર્મિક શિક્ષણ દીધુ" અને આદરભાવને લેપ કર્યો તે પછી શિક્ષણું દીધુ ન દીધા બરાબર છે. " કાલેલકરના " લેખમાંથી. Enrnrnrnrummer For Private And Personal Use Only