Atmanand Prakash Pustak 022 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531250/1

Page #1

શ્રી જે આત્માનંદ
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
આત્મ સંવત : ૨૬ વીર સંવત : ૨૪૫૦
વિક્રમ સંવત :
ઈંટ, ભાવનગર - ૩૬૧
પુસ્તક : ૨૨
સન્ત

Page #2

Reg. N. B. 431
'श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः 2.goooooooo० श्री oooooooo
आत्मानन्द प्रकाश
CocoDDDDDDDDDDDDDDDDDAR
॥स्रग्धरावृत्तम् ॥
अस्त्येतत्पुत्रपौत्रादिकमखिलमहो बन्धनायैव लोके, द्रव्यं चातिप्रमाणं मदमलिनधियां केवलं दुःखदं स्यात् ।। नित्यं तचिन्तयित्वा मतिमलहंतये प्राप्तये ज्ञानराशेर्,
आत्मानन्द प्रकाशं विदधतु हृदयेज्ञाननाशाय जैनाः ॥१॥ पु. २२. वीर सं. २४५०. श्रावण. आत्म सं. २६ अंक १ लो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर
विषयानुभाव विषय. पृष्ट
विषय. ११ आरल अभु आर्थना........१७ मेतिहासिन... २गु३राय नमन.
विश्वरयना अध. ध्येयहनि मने याशियन....२री भावार विद्यालयसासरशाप ४ स्तवना. ...
...
ना नियमा. પ નૂતનવર્ષ ની સદ્દભાવના. ...3१० वतमान समाचार ૧ી ૬ શ્રીમદ દેવચંદ્રજી અને ગુજર સાહિત્ય. ૭ ૧૧ થાવલોકન અને મેધદૂત મહા
કાગ્યને સત્કાર.
पृष्ट.
वा िभूख्य ३.१) याला मय माना ४. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઇએ છાપ્યું-ભાવનગ૨.

Page #3

એકવીસમા અને બાવીશમા બંને વર્ષની અપૂર્વ ભેટ.
આદશ જૈન સ્ત્રીરત્ના. અમારા માનવતા ગ્રાહકોને જણાવવા રજ લઈયે છીયે કે, ઉપરોક્ત ગ્રંથ આ માસિકના ગ્રાહકોને આ વર્ષે ભેટ આપવાનું પસંદ કરવામાં આવ્યું છે.
પ્રાત:સમરણીય માંગલ્યકારી ચૌદ પવિત્ર માતાઓ-આદર્શ સ્ત્રીરને અને મહાસતીએનાં વૃત્તાંતા આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે, જે સ્ત્રી જાતિનું મહત્વ અને સ્ત્રોતના ગુણોના પર મ વિકાસ કરનાર એક ઉપદેશાત્મક રચના છે.
ચારિત્રય વિકાસ માટે ઉત્તમ ચારિત્રવાન અને સદ્ગુણી બનવા માટે, શાસ્ત્રકાર મહારાજે મહાન સ્ત્રી, પુરૂષાના ઉંચા આદર્શને નજર સામે રાખીને, પોતાના જીવનમાં ઉતારવાને અયાસ કરવાની બતાવેલી જરૂરીયાત આ પ્ર થ માં આવેલી સ્ત્રીરતાની કથા પુરી પાડે છે તેટલું જ નહીં, પરંતુ આ કથા એટલી બધી સરલ, સુંદર, રસિક, પ્રભાવશાળી, ગોરવતાપુણુ, ચમકારિક અને ઉપદેશક છે કે તે મનનપૂર્વક વાંચતાં દરેક મહેતા આદર્શ સતીરૂપ બની, તેમના ચારિત્રના વિકાસ થતાં પોતાના મામા માટે માલ નજીક લાવી મુકે છે. દરેક મનુષ્યને પ્રાતઃ કાળમાં
મરણ કરવા ચગ્ય, દરેક મહેતાને પોતાનું ચારિત્ર્ય ખીલવી જીવનને કહ્યું કન્ય પરાયણ અને પોતાના સ સાર-વ્યવહાર સુખમય બનાવી, મનુષ્ય જન્મનું સાર્થક કરવા માટે આ ગ્ર'થ ઉત્તમોત્તમ એકા આલંબનરૂપ છે. સતી ચરિત્રની આ કથાઓ સાથે સ્ત્રી કેળવણી કેટલી જરૂરીયાતની છે? શ્રી કેળવણી કેવી હોવી જોઇએ ? અને સાથે સ્ત્રી હિતાધ અમૂલ્ય વચનાનું પણ આ થ્ર"થમાં વિસ્તારથી વિવેચન કરવામાં આવેલુ છે. આવા ઉપદેશક, અને પઠન પાઠન કરવા યોગ્ય આ અપૂર્વ ગ્રંથ આ વર્ષે અમારા સુજ્ઞ ગ્રાહક બંધુઓને ભેટ આપવાનો છે.
અમારા ગ્રાહક બંધુઓ સાથે જણાવેલ જાહેર ખબર પ્રમાણે બે વર્ષની ભેટની બુકના લવાજમનું વી પી છે તેમના ઉપર શ્રાવણ વદી ૫ થી શરૂ થશે જેથી તે સ્વિક્રારી લઈ જ્ઞાનખાતાને નુકશાન કરશેજ નહીં, એમ અમેતે સંપૂર્ણ ભરોસા છે; છતાં ભેટની બુકનું વીરુ પી૦ ન સ્વીકારવું હોય તેમણે અમને પ્રથમ લખી જણાવવું, જેથી વી પી ના નકામા ખર્ચ ન થાય તેમજ પોસ્ટ ખાતાને નકામી મહેનતમાં ઉતરવું પડે નહીં. તેટલી સુચના ધ્યાનમાં લેવા નમ્ર વિનંતિ છે..
| અમારા માનવતા લાઇફ મેમ્બરાને ભેટ. ૧ શ્રી નેમનાથ પ્રભુનું ચરિત્ર. રૂા. ર-૦-૦ ૩ આદર્શ જૈન સ્ત્રી રત્ના ૧-૪-૨ા ૨ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભાગ ૧ લો ૨-૭-૨
ઉપરના ત્રણ મહાન પુરૂષ અને સ્ત્રીઓના ચરિત્રાના થી ભેટ આપવાના છે. બહાર ગામના લાઇફ મેમ્બરને પોસ્ટ પૂરતા પૈસાનું વીપીટ કરી મોકલવામાં આવશે.
ગમે તેટલી કિ મતના ગ્રંથા કોઈ પણ રકમ કાપી લીધા સિવાય દર વખતે અમારા લાઈ૬ | મેમ્બરાને ( છપાતાં તમામ ગ્રથ ભેટ ) અપાય છે. આ ક્રમ સાહિત્યપ્રચારની દૃષ્ટિએ ઉદાર ભાવનાથી લાષ્ટક મેમ્બરાને લાભ આપવાનો આ સભાએજ રાખ્યા છે. અત્યારસુધી અનેક સારા સારા ( દોઢસે) ગ્ર’થા લાઈફ મેમ્બરને કાંઈ પણ લીધા સિવાય ભેટ આપી એક નાનું" પુરતકાલય બનાવી દેવામાં આ સભા સહાયભૂત થયેલ છે. લાઇફ મેમ્બર થનારને આવા સારા લાભ આ સભાથીજ મળતા હોવાથી દરેક જૈન બંધુઓ લાઈફ મેમ્બર થઈ અવશ્ય તેવા લાભ મેળવશો..

Page #4

“આત્માનંદ પ્રકાશ” માસિકના માનવંતા
ગ્રાહકોને નમ્ર વિનંતિ. સુજ્ઞ મહાશય
આપશ્રી “આત્માનંદ પ્રકાશ” માસિકના ચાલુ ગ્રાહક છે. ગયા બે માસથી આત્માનંદ પ્રકાશમાં ભેટની બુક “ આદશ જૈન સ્ત્રી રને વી. પી. થી મોકલવાની સુચના આપવામાં આવેલ છે જે આપના ધ્યાનમાં હશે.
આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકનું આ શ્રાવણ માસથી ૨૨ મું વર્ષ શરૂ થયું છે. લડાઈને અંગે તેમજ બીજા કારણે કાગળની અને છપાઈનો મેંઘવારીને લીધે બીજાં માસિકેએ-લવાજમમાં વધારે કર્યા છતાં, અમોએ તેજ લવાજમથી શરૂ રાખી દર વરસે ભેટની બુક પણ નિયમીત આપેલ છે તે આપને વિદિત છે. આવી સ્થિતિ વચ્ચે તેજ લવાજમમાં માસિક અને ભેટની બુક નિયમીત અપવા છતાં, પિસ્ટ ખર્ચના વધેલ ચાજ થી ગ્રાહકોને ટપાલ ખર્ચને બે વસ્તિ હોવાથી અમે સસ્તુ આપીએ છીએ તે લાભ જતો રહેતો હોવાથી, અમોએ આ વર્ષની ભેટની બુક બે વર્ષની સાથે ( ડબલ મેટી) (એટલે આત્માનંદ પ્રકાશ પુ. ૨૧-૨૨ ની ) આપવા નિર્ણય કર્યો છે. દર વરસે દશ ફોરમની એંશીથી સો પાનાની બુક ભેટની આપવાનો ધારે છે, તેને બદલે આ વખતે અઢીસે પાનાનું મોટું પુસ્તક બે વર્ષનું ભેગું આપવું કે જેથી એક વર્ષનું વી. પી. કરવામાં જે ટપાલ ખર્ચ રૂ. ૦–૮–૦ થાય છે તે ગ્રાહકોને આ વર્ષ અને તેવી રીતે દરવર્ષે આઠ આનાનો બચાવ થતાં વાંચનને લાભ ગ્રાહકને તે પૂરેપૂરે બેવડો અને તેથી વધારે મળ્યા કરે.
આ વખતની ભેટની બુક લગભગ અઢીસે પાનાની થશે. અમોએ અષાડ માસમાં વી. પી. કરવાની સુચના ગયા બે અંકમાં કરેલી, પરંતુ ઉપરની હકીકત ધ્યાનમાં લેતાં આ પુસ્તક મોટું કરવામાં આવતાં વધારે વખત છપાતા લાગવાથી હવે શ્રાવણ માસમાં આત્માનંદ પ્રકાશ પુ. ૨૧ માનું ચડેલું લવાજમ તથા આ શ્રાવણ માસથી આવતા અષાડ માસ સુધી પુ. ૨૨ માનું લવાજમ (બે વર્ષનું લવાજમ) સાથે પોસ્ટ ખર્ચ સાથે રૂ. ૨–૧૨–૦ ના વી. પી. થી રવાના કરવામાં આવશે.
આપને આ પત્ર ખાસ લખવાનું કારણ એજ કે આપશ્રી આ હકીકત બરાબર જાણી શકે, અને વી. પી. સમજફેરથી પાછું ન વાળે. ભેટનું પુસ્તક સુંદર, દળદાર, અને એટલું બધું ઉપયોગી છે કે જે ગ્રાહકને મળતાં ઘણેજ સંતેષ થશે. આશા છે કે, આપશ્રી ઉપરની હકીકત ધ્યાનમાં લઈને બંને વર્ષના લવાજમનું રૂા. ૨–૧૨–૦ નું ભેટની બુકનું વી. પી. સ્વીકારી લેશે. છતાં પણ સ્વિકારવામાં કઈ જાતની અડચણ હોય તે અમેને તુરત લખશે જેથી જ્ઞાનખાતાને નુકશાન ન થાય. એજ વિનંતિ
લી. નમ્ર સેવક,
સેક્રેટરીએ. આનંદ પ્રેસ-ભાવનગર.

Page #5

Page #6

पुस्तक २२ ] वीर संवत् २४५०
मात्मानं मडा.श.
॥ वंदे वीरम् ||
॥ किं भंते ? जो गिलाणं पडियर से घराणे उदाहु जे तुमं दंसणेणं पडिवज्जइ ? गोयमा ! जे गिलाणं पडियरइ । से hi भंते ? एवं वृच्चाई ? गोयमा ! जे गिलाणं पडियर से मंदंसणं पडिवज्जइ जे मं दंसणेणं पडिवज्जइ से गिलाणं पडियरइति । आणाकरणसारं खु अरहंताणं दंसणं, से तेरागोयमा ! एवं चइ - जे गिलाणं पडियरइ से मं पडिवज्जइ, जे मं पडिवज्जइ से गिलाणं पडियरइ ||
मांगल्य-वंदन -
શ્રી
गुरुराय नमन---
श्रावण आत्म संवत् २६. [ अंक १ लो.
تی
प्रारंभ - प्रार्थना.
( हरिशित. )
( १ )
प्रारंभमां मंगा भड्डा प्रभुवीर ने वहन ४३, આનંદ મોંગલ ગૌતમ ગણધર સુ-નાણુ દિવાયરૂ; स्युलिभद्र याहि भुनिन्द्र मंगल रत्नत्रय भाराघा, स्याद्वाद धर्म विशिष्ट मंगल शिव सहन पथ हर्शिक्ष. (२) ત્રિવિધ નમન ક્રમથી વળી ગુરૂરાય નૈતિમરામ ને કળિકાળ માંહિ સૂરિશ ઇશ સમાન ભ્રાત ! વિચારને;
ઉપદેશ દ્વારા ભારતે આનંદ આત્મિક અપતા, દૈવી મનેાતુર સામ્ય મૂરત નિપુણ ચેાગીશ્વર હતા.

Page #7

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શેર સર્શન––
( ૩). સેવા સમાજ તણી કરી અતિ હર્ષ થી ગત વર્ષમાં, તદ્ વિધ નૃતનું વર્ષમાં ઉત્સુક છું ઉત્કર્ષમાં સતુ શાસ્ત્રના ફરમાનની મર્યાદ લક્ષ વિષે ગ્રહી,
ચશિ વિધ વિધ વિષય સુંદર મધ્ય માર્ગ વિષે રહી. શિવર––
( ૪) પાલક અને ગ્રાહક વળી જિન ધર્મ ધારક માત્રના, ઈસિત પૂર્ણ થવા અધિષ્ઠાયક કરૂં છું પ્રાર્થના આનંદ વાત્માનંદ ના અભ્યાસથી સહેજે થશે, માંગલ્ય માલા અર્પતા મમ હૃદય આશિ વર્ષશે.
વેલચંદ ધનજી.
| સ રથાણ ના || સહુ રાષ્ટ્ર માંહિ સુ રાષ્ટ્ર છે “સોરાષ્ટ્ર” ભારત ભૂતલે, તીર્થો વિષે તીશ “ શત્રુંજય” પવિત્રજ એ સ્થલે; છાંય તળે શુભ ભાવ વાસિત “ભાવનગર ” ગણાય છે, ત્યાંથી વિશિષ્ટાદશ અતિમાનં પ્રકટિત થાય છે,
છે. ધ.
Rાવના,
(ભુજંગી છંદ) કપાળ ! કૃપા પૂર્ણ રાખોજ દેવ, સદા શાનિત આપે પ્રત્યે ! તખેવ, દયા દાન દાતાર ઘો દેવ મહારા, મહેને આપણે એક આધાર વ્યારા, ર ધરું ધ્યાન હારૂં સદા શુદ્ધ ભાવે, સ્તવું હું, નમું હું, બીજું દીલ નાવે. મહને સુખ બીજું ગમેના કદીક, સદાએ મતિ શુદ્ધ ભાવે રહે છે. ૨ ત્રિવર્ગ તાપે દેહે સર્વ કાળે, વહી અંતરે નીર તેને વિદ્યારે, ભૂલ્યા પ્રાણી સુપંથેજ સ્થાપે, ડૂબે સિધુમાં તેહને હાથ આપે. તે ઉપર વારી રહે છે સદા સર્વ સ્થાને, નહિ ભેદ વંદક નિંદક નામે ! હશે કે એજ અન્ય પ્રાણી ?, છબી નિર્મી હા ન જેણે પિછાણી. *

Page #8

નૂતન વર્ષની સંભાવના. ભૂલું ભાન મહા વિશે જે જિનેશ, વળું વિપળે એવી રહે છેજ દેશ
તથા નિર્મલી જ્ઞાન જાતિ પ્રજાળી, વળાવે સુ પંથે રહીને અગાડી. પ મુબઈ ) શાહ. ગોરધનદાસ વીરચંદ-
સિરવાળા.
नूतनवर्षनी सद्भावना.
માનવ સૃષ્ટિને જૈનતત્તવજ્ઞાનની રોશનીવડે પ્રકાશિત કરતું, વિલાસ અને જડવાદની સામે આધ્યાત્મિક આંદોલને પ્રેરતું, વાચક વર્ગના હૃદય ક્ષેત્રમાં શ્રદ્ધા, જ્ઞાન અને ચારિત્રના બીજે વાવતું, તેમજ આમિક વિશુદ્ધિના મંગલમય આનંદને કરાવતું આત્માનંદ પ્રકાશ આજે બાવીશમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. આમાને આનંદ બ્રહ્મચર્ય ઉપર નિર્ભર છે, બ્રહ્મચર્ય એ આમાનંદ પ્રાપ્ત કરવાનું મૌલિક સાધન છે; એ બ્રહ્યચર્યના અધિષ્ઠાતા આ જન્મ બ્રહ્મચારી બાવીશમાં શ્રી નેમિ નાથજી પ્રભુનું પ્રસ્તુત વર્ષના પ્રારંભમાં સ્મરણ કરી ગત વર્ષના ભૂતકાલીન સ કમરણે વિચારવા સાથે નૂતન વર્ષના મનેર વાંચકગણુ સમક્ષ રજુ કરવામાં આવે છે.
- માનવ જીવનની મહત્તા કયાં છે ? આપણે વર્તમાન પરિસ્થિતિમાં કયા. ઉભા છીએ ? ભવિષ્યમાં આપણે કર્યનિર્દેશ કઈ ગતિમાં વહન કરવાને છે ? આપણે લક્ષ્યને છોડી માત્ર સાધનોમાં ગુંચવાઈ જતા નથી કે ? આપણું જીવન માત્ર પ્રવૃત્તિ અને વિકાસમાં વીતાવી પુરૂં કરવા માગીએ છીએ, કે શાંતિ શોધવા મેટે કાંઈ અવકાશ છે? જીવન કલહ ઘટાડી આમિક આનંદ જે આપણને પ્રિય છે, તે તરફ આપણું દષ્ટિબિંદુ (point of view) અનિશ જાગૃત રહે છે ? જ્ઞાનાભ્યાસના તર્કવાદ અને વિતંડાવાદમાં જ માત્ર જીવનનું બળ ખર્ચવાનું છે, કે ચારિત્ર-વર્તનમાં પ્રવેશ કરવાની અભિલાષા પ્રકટી છે? આ અને આવાજ પ્રકરના પ્રશ્નો પ્રત્યેક મનુષ્ય પોતાના આત્માને પૂછી હવે કર્તવ્યશીલ થવાને સમય આવી લાગે છે. જ્ઞાનય નું વિરતિઃ એ મહાન સૂત્રને અમલમાં મૂકવાના પ્રયાસનું વાતાવરણ સ્થળે સ્થળે દષ્ટિગોચર થાય છે.
બીજી દષ્ટિએ તપાસતાં જેનદર્શન શાસ્ત્રના વચનોને હૃર મૂકી આપો કેટલા બધા સ્વાથી, અભિમાની અને ક્ષણિક આવેશોને આધીન બની ગયા છીએ, કે વિચાર સ્વાતંત્ર્ય અને મતસહિષ્ણુતા જાળવી શકતા નથી. મૈત્રીભાવનાનું રહસ્ય લગભગ ભૂલી ગયા છીએ; આપણું જ્ઞાતિજીવન, આપણું સામાજીક જીવન તેમજ
* દે 'શ ? વ્હીક, ભિતિ. તથાઃ હેવે વખતે.

Page #9

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આપણું ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક જીવન આપણે વિલાસમાં, લોભમાં અને અતિ પ્રવૃત્તિમાં ગુમાવી બેઠા છીએ. આપણું સ્થાન ક્યાં છે ? તે આપણે જાણી શકતા નથી. તેમજ ત્યાં સ્થિર થઈ શકતા નથી. આ સર્વ માટે આપણુ આત્માને જાગૃત કરી વિશુદ્ધિ માટે તત્પર બનાવવા કટિબદ્ધ થવાની આવશ્યકતા વગર વિલંબે પ્રકટાવવાની જરૂરીઆત છે.
આત્માના આનંદને પ્રકટાવવાનો માટે આધાર હંમેશાં મનુષ્યની ભાવના ઉપરજ હોય છે; પ્રત્યેક મનુષ્ય તેની ભાવનાએ ઉપજાવેલી સૃષ્ટિમાંજ વિહરે છે, રમે છે અને હર્ષ કે શોક અથવા રાગદ્વેષાદિ તંદ્રામાં વિલસે છે; પોતાની ભાવના સૃષ્ટિને પોતે જ કર્તા હોય, જ્યારે વિલાસ અને ઇંદ્રિય સુખના પડાને ભેદી આત્મા સાથે વિચાર કરવા લાગે છે ત્યારે, તેનાં આંતર ચક્ષુ ઉઘડે છે, મનુષ્ય મનુષ્યનું તાત્વિક સ્વરૂપ સમજે છે અને જીવન વ્યવહારમાં કલેશને સ્થાન નહિ આપવા જેવી ભૂમિકા તૈયાર કરે છે.
કાર્ય કારણની સંકલનાના કુદરતી નિયમને પ્રસ્તુત માસિક પણ આધીન હેવાથી જે જે લેખ સમૃદ્ધિ ગત વર્ષમાં વાચકવર્ગ સમક્ષ મૂકવામાં આવી છે, તે તે લેખકોની ભાવના સૃષ્ટિમાંથી પ્રકટેલી હોવાથી અવશ્ય સારાં ફળ નીપજાવી રહી છે. અને ભવિષ્યમાં તે ફળે વિશેષ સુંદર અને રસપૂર્ણ થાય તે માટે લેખકોને વધારે વિયશાલી ભાવનાઓથી પ્રસ્તુત માસિકમાં ગદ્ય પદ્ય લેખો આપવા સાદર સૂચવીએ છીએ.
વિલાસ અને અતિ પ્રવૃત્તિના ગર્ભમાં બેલા જૈન સમાજને હવે વ્યવહાર વિશુદ્ધિની ખાસ જરૂર છે. ન્યાયોપાર્વત ધન જે વ્યવહારશુદ્ધિનો મુખ્ય પાયે છે તે લગભગ હચમચી ગયો છે. સટ્ટો અને મીલોનો યાંત્રિક વ્યાપાર નસમાજમાં વિશેષ પ્રમાણમાં પ્રચલિત થયેલ છે. આવી પરિસ્થિતિમાં જ્યાં ગૃહસ્થ વ્યાપારમાં ન્યાય અન્યાયની તપાસ ન રાખે ત્યાં ધર્મપૂર્વક અર્થ અને કામ પુરૂષાર્થો સિદ્ધ નહિ થતાં મૂળમાંજ સડો પેસી ગયેલ છે. આત્મા અને તેના આનંદની ઉત્કૃષ્ટતા માત્ર શાસ્ત્રના પાનાંઓમાં અને મુખેથી દલીલ કરવામાં જ રહી ગઈ છે.
ક્રિયાકાંડેનું જૈન જીવન પણ લગભગ શ્રદ્ધાહીન થઈ ગયું છે. યુવકે ઉત્સાહી હોય છે, તેમને યથાર્થ શાસ્ત્ર વચનેનું પરિણામ ન થાય તે, તેઓ વિચાર સ્વાતંત્ર્યના બહાના તળે શાસ્ત્રીય મૂળ ભૂત સિદ્ધાંતને અને ક્રિયાકાંડને નહિ સમજતાં અર્થના અનર્થ કરે તેમાં દેષ કોને ? જેનસમાજના આચાર્યો, મુનિ વરો અને વિદ્વાન ગૃહસ્થને ક્રિયાકાંડને રસકાંડને રસમય કરવા માટે તેઓ સ. વેળા નહિ તે તે, હજી પણ ભવિષ્યમાં જેનસમાજને શોચવાનું રહેશે. અને સાચા જેન સિદ્ધાતે રગદોળાઈ જતાં તેમને શોધવા મુશ્કેલ થઈ પડશે. વસ્તુ

Page #10

નૂતન વર્ષની સદ્દભાવના.
સ્થિતિ આમ હોઈ વ્યવહાર વિશુદ્ધિમય જીવન કરવા પછીજ આમાનંદની અલાકિક વાનકી મળી શકશે.
ગત વર્ષમાં લગભગ ૨૬ પદ્ય અને ૫૧ ગદ્ય લેખે મળી ૭૭ લેખે આપવામાં આવ્યા છે. પદ્ય લેખેમાં ૧૩ સંઘવી વેલચંદ ધનજીના છે, જેમાં આંતર આલાપ, પ્રભાવિક જ્ઞાનબીજ અને માનવદેહની પુણ્ય પ્રભા મુખ્ય છે. પ લેખો હમેશાં લાગણી ઉપર અસર કરે તે જ સાર્થક છે. પ્રસ્તુત લે તેવી કોટિના હાઈ પ્રશંસા પાત્ર છે, તે સિવાયના ૧ સાંકળચંદ કવિને, ૪ સપેકટેટરના અને ૩ પાદરાકરના વિર વચનામૃત આદિ ૬ વિગેરે પદ્મ લેખો પણ ઘણાજ સુંદર અને આકર્ષક છે. મહાત્મા કપુર વિજ્યજીને “ચેત ચેત નર ચેત ” સંગ્રહ કરેલું પદ્મ પણ ખાધ્યામિક ભાવમાં વાંચકોને તકલીન કરે છે. બઘ લેખમાં સાન્મિત્ર શ્રીમદ્દ કપુરવિજયજી મહારાજના લગભગ ચાર લેખો પૈકી “હિત વાગ્યો અને ”પર્યુષણ પર્વ અને આપણું કર્તવ્ય” એ બન્ને લેખો વાંચકને વ્યવહારિક અને ધાર્મિક સૃષ્ટિમાં હિતકારી નીવડે તેવા છે, તેમને પ્રસ્તુત પત્રને વિશેષ પ્રયત્નથી ભવિષ્યમાં લેખ આપવા વિનંતિ કરીએ છીએ. ગાંધી વલૂભદાસ ત્રિભુવનદાસે જૈન એતહાસિક સાહિત્ય નો લેખ લગભગ દશ વખત થઈને પૂર્ણ કર્યો છે. ને અનેક ગ્રંથોમાંથી સંગ્રહ કરી શ્રી આબુજીનું જાણવા લાયક વર્ણન આપવામાં આવેલ છે, તે સિવાય લગભગ છે લેખ શાંતિની શોધ; શ્રાવક સંસારના છ ત, સ્વભાવનું બંધારણ, વિગેરે ઉત્તમ શિલીથી લખી જૈન સમાજ ઉપર ઉપકાર કરેલ છે. રા. રા. મોહનલાલ દલીચંદે
જયવંતસૂરિ'નો લેખ લખી જેને ઈતિહાસની પ્રાચીનતામાં વધારો કર્યો છે. રા. શિષ્ય આત્માનંદ પ્રાપ્તિનો માર્ગ અને ચારિત્ર-બંધારણને લેખવડે વ્યવહાર અને ધર્મનું ભાન ઠીક કરાવ્યું છે. રા. પ્રભુદાસ બેચરદાસે ગદ્ય તેમજ પદ્મ લેખ પર્યુષણ સંબંધે સુંદર અને બાળકને સમજાય તેવી ભાષામાં લખ્યા છે. મુનિ શ્રી દર્શનવિજયજીએ “વર્તમાન યુગમાં નેવેલેનું સ્થાન” તેમજ મુનિ શ્રી જ્ઞાનવિજયજીએ “પ્રભુ મહાવીર અને ગતમબુદ્ધ” જૈન મંત્રીઓ’ વિગેરે લેખો વડે પોતાની અસાધારણ વિદ્વત્તા બતાવવા સાથે એતિહાસિક દષ્ટિએ જૈન સમાજ ઉપર ઉપકાર કરેલો છે. તેઓશ્રીને પણ હવે પછી પોતાના લેખે ચાલુ રાખવા વિનંતિ કરીએ છીએ.
પ્રસ્તુત વર્ષમાં ચૈત્ર માસને અંક “મહાવીર જયંતિ અંક” તરીકે મુકવામાં આવ્યા છે, જેમાં મુનિશ્રી દર્શનવિજયજી એ સંવાદરૂપે ગદ્ય પદ્યમાં “મહાવીર જન્મોત્સવ' દર્શાવેલ છે; જે સાક્ષરી ભાષાને શોભાવે છે. તેઓ આવા સંવાદો હવે પછી સુંદર શૈલીથી લખશે તેવી આશા રાખીએ છીએ. મુનિ શ્રી જ્ઞાનવિજયજીએ પણ તે ખાસ અંકમાં સુંદર અને આકર્ષક શૈલીમાં લેખ આપેલ છે, તે

Page #11

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સિવાય ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ તથા શા. ફતેહચંદ ઝવેરભાઈના લેખા પણ તે અંકમાં ઠીક શૈલીથી લખાયલા છે.
"
ગત વર્ષમાં ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ્ અત્રે ભરાતાં ત્યાં તેને માટે લખાયેલા એ લેખા જેમાં એક સુખલાલજી પડિતના જૈન ન્યાયના ક્રમિક વિકાસ ’ અને ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસના ‘ ગુજરાતી ભાષામાં જૈન રાસાઓનુ પ્રથમ સ્થાન કે જે તે વખતે વહેંચાયલે તે લેખ પ્રસ્તુત પત્રમાં જૈન સમાજનુ ઐતિહાસિક જીવન કેટલું પ્રાચીન હતું તે દર્શાવવા ખાતર મૂકવામાં આાવ્યા છે. રા. ફતેચ દ ઝવેરભાઇના જૈનદર્શન તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ ' નિબંધ પણ બે વખત મળીને પૂર્ણ કરવામાં આવ્યે છે.
આ સિવાય ગ્રંથાવલેાકન વગેરે આ સભાના સેક્રેટરી રા. વલ્લભદાસ ત્રિભુવ નદાસ તરફથી લખાયેલા છે. વાચક વર્ગને ગત વર્ષના માટલે ઇતિહાસ નિવેદન કરવા સાથે કહેવા રજા લઈએ છીએ કે અમારી અનેક ત્રુટિઓનુ પણ અમેને ભાન છે. દરેક મનુષ્ય સંપૂર્ણ હાઇ શકતા નથી. હજી અમે માસિકનું બાહ્ય તેમજ આંતર સાંદર્ય વધારે સમૃદ્ધ કરવા ઇચ્છીએ છીએ. સચિત્ર માસિકના યુગ ચાલે છે તે ખ્યાલમાં છે, તેમજ આંતર સાંય જે જૈન વિદ્વાન સાક્ષરાની લેખિનીને આધીન છે તેમને વધારે એજસ્વી કરવા વિનંતિ કરીએ છીએ. પર ંતુ અમારા આ સર્વ વિચારો ગ્રાહકવર્ગ ઉપર આધાર આધેય સખ ધથી જોડાયેલા છે. વિદ્વાન મુનિવરે અને લેખકેા તેમજ અમારી સંસ્થા ઉપર અમીદ્રષ્ટિ રાખનારા પૂજય મુનિવરા ઉપર અમારી ભાવના સૃષ્ટિની ફળદ્રુપતાને આધાર રહેલા છે. જેથી આ સ`ને તેમ કરવા નમ્ર વિનંતિ કરીયે છીયે,
અજ્ઞાન રૂપી અંધકારના વિલય થતાં, ઉદય પામતાં ઉદ્દયગિરિની પાછળ રહીને સૂર્ય જેમ પૃથ્વીને ઉજાળે છે. તેમ આત્માને પ્રકાશમય જગતનું ભાન થાય છે; જીવનની વિશાળતા લેખની જડ સામગ્રીથી આત્મા સાથે મેળવી નવીન આનંદ—સત્વ ઉપજાવી કાઢે તેવુ સાહિત્ય પ્રસ્તુત માસિકમાં હવે પછીની અમારી મનાથ સૃષ્ટિને અનુકૂળ પ્રકટે અને તે પ્રકટાવવામાં આવીશમા શ્રી નેમિનાથજીના અધિષ્ઠાયક દેવ સંપૂર્ણ સહાય પ્રેરી અને જૈન જીવનને વ્યવહાર વિશુદ્ધ બનાવી અતીન્દ્રિય આધ્યાત્મિક આનંદના અધિકારી બનાવા એ મગલમય પ્રાર્થના સાથે વિરમીએ છીએ. ॐ शान्तिः

Page #12

શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી.
શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી
હેમનું જીવન અને ગુર્જર સાહિત્ય. - શ્રી જૈન ધર્મના ખરતરગચછીય અધ્યાત્મજ્ઞાનગગનદિનમણિ પંડિત પ્રવર
કહ૪- શ્રીમદ દેવચંદ્રજી મહારાજના જીવનચરિત્રની રૂપરેખા તેમના શ્રીમદુનું જીવન વર્તમાનકાળે ઉપલબ્ધ એવા અમૂલ્ય ગ્રંથમાં શ્રીમદે ચરિત્ર જાણવાનાં કાઢેલા વાણીના ઉદ્દગાર પરથી દેરી શકાય છે. તેઓશ્રી સાધન. જેન ધર્મના મહાન ઉપદેષ્ટા, અનન્ય આત્મજ્ઞાની, જૈનધર્મ
રક્ષક, ગિતાથ, અધ્યાત્મી મુનિવર હતા. આ કૌન તત્વજ્ઞા. મહાન્ અલમસ્ત કવિરત્નનું સાવંત જીવનચરિત્ર, સાહિત્ય, ધર્મ કે જ્ઞાનના અનન્ય ઉપાસક તરીકેનું વૃત્તાંત, કોઈ પણ ઠેકાણેથી જોઈએ તેવા સ્વરૂપમાં ઉપલબ્ધ થતું નથી, એ જેને ઈતિહાસના આલેખનના અભાવને આભારી અને શચનીય છે. તેમના સમકાલીન શ્રીમદ્દ જ્ઞાનસાગરજી, મમ્હામહોપાધ્યાય શ્રીમદ થશેવિજયજી, શ્રીમદ જ્ઞાનવિમળસૂરિ, શ્રીમદ્ જિનવિજયજી, શ્રીમદ્ ઉત્તમવિજ થજી, શ્રીમદ્દ વિનયવિજયજી, શ્રીમદ્ ઉદયરત્નજી, શ્રીમદ્ મેહનવિજયજી આદિ મહાસમર્થ વિદ્વાનો, કવિઓ, પંડિતો અનેક ગ્રંથોના સંચયિતા હતા, તેમ છતાં તેમનું જીવનચરિત્ર કેઈએ સાહિત્યમાં જળવાઈ રહે તેવા પ્રબંધ તરીકે રચ્યું હોય, તેમ અદ્યાપિ નિર્ણય થયું નથી. જૈન દર્શનના મહાત્માઓ, પોતાનું ચરિત્ર પિતાની મેળ, આત્મ પ્રસંશાદિ કારણે, નહિં લખવાની પ્રણાલિકાના કારણે, તેઓના જીવનની હકીકત, તેમના શ્રીમુખથી વા લેખિનીથી કર્થ પ્રકટી શકે? જે તેઓ આચાર્ય પરંપરાની પાટ ઉપર થયા હોત, તો કેટલીક હકીકત, ૫ટ્ટ પરંપરામાં થનારા, આચાર્યોની પેઠે જાણું શકત, વા તેમના શિષ્યો જ્ઞાની થયા હોત, તે તેઓએ પિતાના ગુરૂનું જીવનચરિત્ર આલેખ્યું હોત જ, પણ તેમ બન્યું નથી. પૂર્વાચાર્યોની પાછળ થનાર તેમના શિષ્યો વા તેમના ગુણાનુરાગી એ, પૂર્વાચાર્યોનું ઐતિહાસિક મુદ્દા આદિથી મિશ્ર જીવનચરિત્ર લખી શકે છે, પણ અસલીયાતમાં અને કૃત્રિમતામાં ભેદભાવ પ્રકટ જ રહે છે. શ્રીમના બનાવેલા અનેક અમૂલ્ય સંસ્કૃત, પ્રાકૃત તથા ગુર્જર ભાષાના ગ્રંથોની પ્રશસ્તિઓ પરથી શ્રીમદનું કેટલું જીવનચરિત્ર જાણી શકાય તેમ છે, અને તે પરથી તેમના હૃદય વિચારના અવલે કન દ્વારા, આચારાદિ બાહ્ય ચારિત્ર, અંતરંગ સ્થિતિ, અધ્યાત્મજ્ઞાનમસ્ત દશા ઉચ્ચ કવિત્વ-વકતૃત્વ-લેખનશક્તિ અને તે પ્રસંગના બનાવોને આલેખી શકાય. પણ તેમ કરવા માટે તેમના ગ્રંથોનું પૂર્ણતયા સતત્ પરિશીલન થવું જોઈએ.
રા. મણિલાલ મોહનલાલ પાદરકરે સાતમી ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદમાં વાંચેલ નિબંધ.

Page #13

.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
શ્રીમદ્દના સંસ્કૃત પ્રાકૃત-જ-માગધી અને ગુર્જર ભાષાના ગ્રંથાની હસ્ત લિખિત દુ િળ પ્રતા મેળવવાના પ્રયાસ, પ્રાત:સ્મરણીય– જીવનચરિત્ર માટે અધ્યાત્મજ્ઞાની—વિદ્વાન કવિરત્ન શ્રી આચાર્ય શ્રી મુદ્ધિપત્ર વ્યવહા સાગરજી સૂરીશ્વરજી એમના સદુપદેશથી, મ્હારા અધ્યાત્મઅને શેાધખોળ. જ્ઞાનરસિક પૂજ્ય પિતાશ્રી વકીલ મેહનલાલ હિમચદ એમણે જાહેર ખબરે વડે, તથા મારવાડ, મેવાડ, જોધપૂર, મીકાનેર. જેસલમેર, કલકત્તા, અમદાવાદ, સુરત, ભરૂચ, આદિ દૂરદૂરના પ્રદેશામાં માણુસે મેાકલી-પત્રવ્યવહાર કરી–ને કોઇ કોઇ સ્થળે જાતે જઇ, દ્રવ્ય વ્યયથી, લાગવગથી, ઘણી મુશ્કેલીએ દીર્ઘ સમય પ્રયત્ન કરી, મેાટા સ ંગ્રહ મેળવ્યે. જૂદા જૂદા ભડારામાંથી એકજ ગ્રંથની ભિન્ન ભિન્ન પ્રતા મેળવી, તે શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરજી મહારાજ પાસે સÀોધિત કરાવી, પેાતાના અધ્યાત્મજ્ઞાનરસિક સહાધ્યાયી એ સાથે છપાવવાને પ્રબંધ કરી છપાવી, જે પરથી શ્રીમનું જીવન ચરિત્ર તૈયાર કરવા મને સારી અનુકૂળતા મળી ગઇ.
શ્રીમદ્દી જન્મભૂમિ.
કેટલાક વૃદ્ધ પુરૂષાના કહેવા પ્રમાણે શ્રીમની જન્મભૂમિ ગુર્જ રાષ્ટ્ર ( ગુર્જરત્રા)છે એમ જણાય છે. કારણ શ્રીમની સાથી પ્રથમ કૃતિ સ`. ૧૭૪૭ ની સાલમાં બનેલી અષ્ટપ્રકારી અને એકવીશપ્રકારી પૂજા એમાં તે વખતની ઘરગથ્થુ ગુર્જર ભાષા વપરાયલી જણાય છે. ગુર્જર સિવાય અન્ય દેશીયની ગુજરાતી ભાષા શરૂઆતના ગ્રંથ માં આટલી સુંદર અને પૂર્ણશે ન હેાય. ગુર્જર ભાષાના સાક્ષરો જો તે લક્ષ દઇને વાંચશે તે। શ્રીમની શરૂઆતની કૃતિઓની ભાષામાં છંટાઇ રહેલી ઘરગથ્થુ ગુર્જર ભાષાની છાંટ જણુાઇ આવ્યા સિવાય રહેશે નહીં. શ્રીમદ્દની ૨૧ પ્રકારી પૂજામાંની ૧૭ મી પૂજાની ભાષા જીએ:
ભંભા ભેરી મૃદંગ વર, તંત્રી તાલ કટુતાલ । ઝારિ દુંદુહિ શંખ ઇતિ, વાજિત પૂજ વિશાલ ।। જિમ જિમ વાજિંત્ર વાજે, ગાજે અતિ ઘનઘેર । તિમ તિમ જિનગુણ રાચે, નાચે યુ ધનાર u
૧૮ મી ગીતપૂજા——
ભૈરવ વિભાસ આશાવરી, ટાડી નટ્ટ કલ્યાણ । ધન્યાસિરિ પસુહે સ્તવે, પૂજાગીત પ્રમાણુ ગુણુ રાગે શુદ્ધ રાગે, જે કરે જિન ગાન । જાગે અનુભવ વાસના, માગે' કેવળ જ્ઞાના તાન માન સ્વર ગામની, મૂર્ચ્છના ભેદ્દેલે લય લાગે રૂચિ જાગે, ત્યાગે મનના ખેદ ડા

Page #14

શ્રીમદ દેવચંદ્રજી.
*
* * * *
૨૦ મી સ્તુતિપૂજા
વ્યાકરણું કાવ્ય અલંકૃતિ, તર્ક છંદ અપભ્રંશ ! દેષ ન દઉં સ્તુતિ કરે, સ્તુતિપૂજા ગુણ સત્ય છે સ્વર પદ વર્ણ વિરાજતી, ભાવતી ઉક્તિ અનૂપ
અતિશય ધારી ઉપગારી, અહ તસ શુદ્ધ સ્વરૂપ છે અષ્ટ પ્રકારી પૂજામાં તૃતીય પૂછપપૂજા–
શત્રપત્રી વરમગરા, ચંપક જાઈ ગુલાબ ! કેતકી દમણે બેલસિરિ, પૂજે જિન ભરી છાબ છે અમલ અખંડિત વિકસીત, શુભ સુમની ઘણી જાતિ ! લાખણે ટોડર ઠ, અંગિ રચી બહુ ભાતિ છે ગુણ કુસુમે નિજ આતમા, મંડિત કરવા ભવ્ય 1
ગુણ રાગી જડ ત્યાગી, પુષ્પ ચઢાવા નવ્યા આ ઉપરથી પ્રતીત થશે કે શ્રીમની વાણીમાં ઘરગથ્થુ ગુજરાતી ભાષા ચમકે છે, ને તેથી જ શ્રીમદને જન્મ ગુજરાષ્ટ્રમાં હોવાનો પૂર્ણતયા સંભવ છે. તેમજ આ મહાપુરૂષરત્નનો જન્મ પણ બ્રાહ્મણ, વણિક અગર ક્ષત્રિયના ઉચ્ચ કુળમાં થયે હિોવા જોઈએ. તેમણે ગુજરાતમાં મહાન અધ્યાત્મજ્ઞાની ઉપાધ્યાયજી શ્રીમદ જ્ઞાનસાગરજી પાસે અભ્યાસ કરેલ હતો, તે વાત તેઓશ્રી પોતે ગુરૂના ગુણગાનમાં પષ્ટ કર્થ છે કે:–
અગણિત ગુણગણ આગર, નાગર વંદિત પયઃ મૃતધારી ઉપગારી, જ્ઞાનસાગર ઉવઝાય: તાસ ચરણરજ સેવક, મધુકર પરે લયલીન ! શ્રી જિન પૂજા ગાઈ, જિનવાણ સર પીન, ” “સંવત ગુણયુગ અચલ ઈન્દુ (૧૭૪૩ ) હર્ષભર ગાઈએ શ્રી જિનેદુ, તાસ ફળ સુકૃતથી સકલ પ્રાણી,
લહ જ્ઞાન ઉદ્યોત ઘન શિવ નિશાની: ” શ્રી જ્ઞાનસાગરજી પ્રાય: અંચળ ગચ્છમાં થયા જણાય છે. જેમાં પૂર્વ ૮૪
ગ હતા, પણ હવે તો ૫-૭ ગો જ રહ્યા જણાય છે. ને શ્રીમદને જન્મ. તેમાં પણ ઝાઝા ભેદભાવ નથી જણાતા. શ્રીમદ્ ખરતર
ગ૭ના, તેમના વિદ્યાગુરૂ અંચળ ગ૭ના, અને તેમણે તપાગચ્છના મહાન ધુરંધર પંડિતોને ભણાવ્યા છે. આ પરથી શ્રીમદના ગઇ. ભેદની બાબતના વિચારોની વિશાળતાની પ્રતીતિ થાય છે.
શ્રીમદે ૧૭૪૩ ની સાલમાં પ્રથમ ગ્રંથ લખે, ને તે ગ્રંથ તે અષ્ટપ્રકારી પૂજ. તે વખતે તેમની ઉમર ઓછામાં ઓછી બાવીસ વર્ષની હોવી જોઈએ.

Page #15

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
એટલે તેમને જન્મ સં. ૧૭૨૦ ની સાલ લગભગ સંભવે છે અને દીક્ષા સં. ૧૭૩૨ લગભગમાં સંભવે છે. આ પ્રમાણે તે શ્રીમદ્ દીક્ષા લીધા બાદ ૧ વર્ષ અને જન્મથી ઝેવિશ વર્ષે ગ્રંથ રચવાને સમર્થ થયેલા હોવા જોઈએ. તેમજ તેમને નૃહસ્થાવાસ લગભગ ૧૨ વર્ષનો હોઈ શકે. શ્રીમદે ખરતરગચ્છના પાઠક દીપચંદ્રજી પાસે દીક્ષા લીધી હતી. આ
ગચ્છમાં મહાપ્રતાપી શ્રી જિનચંદ્રસૂરિ, હેમન શ્રી પુણ્યદીક્ષા પ્રધાને પાધ્યાય, હેમના સુમતિસાગરોપાધ્યાય, હેમના રાજ
સાગર, તેમના જ્ઞાનધર્મ પાઠક થયા, અને હેમના શિષ્ય રાજહંસ અને દીપચંદ્રજી થયા. એ શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી દીપચંદ્રજી પાસે શ્રી દેવચંદ્રજીએ દીક્ષા લીધી હતી. દીક્ષા લીધા બાદ તેઓશ્રી ગુજરાત, કાઠીયાવાડ અને મારવાડમાં વિચર્યા
હોય તેમ જણાય છે. શ્રીમદ્દ ગુર્જર ગિરાપરને કાબુ ઘણે વિહાર, સારો હતો. સં. ૧૭૬૬ ની સાલમાં તેઓએ પંજાબ ( મુલ
તાન ) માં ધ્યાનદિપીકાચતુપદી બનાવી, તે પણ ગુજ રાતીમાં જ બનાવી છે. એથી જણાઈ આવે છે કે, શ્રીમદ્ ગુર્જ રાષ્ટ્રીય જ હાવા જોઈએ. ધ્યાનચતુપદીની ડીક વાનગી:–
“સંસ્કૃત વાણી પંડિત જાણે, સરવ જીવ સુખદાણીજી ! જ્ઞાતા જન હિતકર જાણ, ભાષારૂપ વખાણું જી સંવત લેશ્યા રસને વારો ( ૧૭૬૬) 3ય પદાર્થ વિચારે છે અનુપમ પરમાતમ પદ ધારે, મધર માસ ઉદાજી ! ખરતર આચારજ ગહ ધારી, જિણચંદ્રસૂરિ જયકારી છે તસુ આદેશ લહી સુખકારી, શ્રી મુલતાન મઝારીજી છે. ધ્યાનદિપીકા એહવા નામે, અરથ છે અભિરામજી છે વિશશિ લગિ થિરતા એ પામો, દેવચંદ્ર કહે આમેજી
આ ભાષાપથી સહજ પ્રતીત થાય છે કે, શ્રીમદ લાંબો વખત ગુજરાતમાં રહેલા, ગુજરાતમાં જન્મેલા અને ગુજરભાષા પર તમને કાબુ ઉત્તમ છેવા ઉપરાંત ભાષા કિલyતા-કઠોરતા વિનાની, સરળ ને ભાવવાહી છે.
ગુજરાતમાંથી વિહાર કરી શ્રીમદ્દ મારવાડ ગયા. ત્યાં તેઓએ ચાતુમાસ કર્યું ને ત્યાંથી જેસલમેર થઈ પંજાબ તરફ વિચર્યા હોય તેમ જણાય શ્રીમદની જ છે. પંજાબમાં તે વખતે જૈન વણિકોની ઘણી વસ્તી હોવી ને માગધી ભા જોઈએ. ૧૭૬૬ ના શાખ માસમાં ધ્યાનદિપીકા ચતુપદી પાની પ્રવિણતા. (મુલતાનમાં ) અને ૧૭૬૬ ના પિષ માસમાં દ્રવ્યપ્રકાશ
વ્રજ ભાષામાં બનાવ્યો. આ ગ્રંથ વિકાનેરમાં-યા છેદમાં

Page #16

શ્રીમદ્ દેવચંદ્રજી.
૩
રચ્યા છે. ધ્યાનદિપીકાની વાનગી તા આપણે જોઇ ગયા, હવે શ્રીમદ્ની વ્રજ
ભાષાની માની તરફ
વળીયે-
પરમાત્મ સ્વરૂપ કથન. સવૈયા. શુદ્ધ યુદ્ધ ચિદાનંદ, નિરવ ભિમુકુ ૬, મર્દ અમેઘ ક૬, અનાદિ અનત હે. નિરમલ પરિબ્રહ્મ પૂરને પરમજ્યાતિ, પરમ અગમ અકીરિય મહાસંત હું. અવિનાશી
જ, પરમાત્મા સુજાન, જિન નિર ંજન અમલાન સિદ્ધ ભગત હે. એસા જીવ કર્મ સંગ, સંગ લગ્યા જ્ઞાન ખુલી, કસ્તુર મૃગ યું, ભૂવનમે રહેતી હૈ. ગ્રંથ મહિમા વર્ણન.
પરસુ પ્રતિત નાહિ, પૂણ્ય પાપ ભીતિ નાહિં, રાગ દોષ રીતિ નહિ, આતમ વિલાસ હૈ: સાધકકે સિદ્ધિ હું બુજવે કુબુદ્ધિ હે કી, રીઝવે કે રિદ્ધિ જ્ઞાન, ભાનકૈા વિકાસ હે: સજ્જન સુહાય દુજ, ચાંદ જ્યુ ચઢાવ હે કી, ઉપસમ ભાવે યામે, અધિક ઉલ્લાસ હૈ: અન્ય મત સ અક્દ, ખદત હૈ દેવચંદ, એસે જૈન ાગમમે, દ્રવ્ય કા પ્રકાશ હૈ: સંવત કથન,
બિક્રમ સ ંવત માનયહ, ભય લેશ્યાકે ભેદ, શુદ્ધ સંયમ અનુમર્દિકે, કરી આસ્રવકા છેદ. ( ૧૭૬૭)
આ ઉપરથી શ્રીમદ્ન વિહાર પંજાબ અને સરહદ સુધી થયે! હાવા જોઇએ. પજાબ તરફથી વિહાર કરી, સિ ંધ વિગેરે થઇ, મેટા કેટમરાટ ( મારવાડ ) માં તેઓએ ચાતુર્માસ કયું જાય છે. અહિં તેમણે સ. ૧૭૭૬ ફાલ્ગુન માસમાં હેમના સ્હાયક મિત્ર દુર્ગાદાસના આત્મકલ્યાણ અર્થે આગમસારે દ્વારની રચના કરી છે. આગમસારાદારને ઉપસહાર કરતાં શ્રીમદ્ કથે છે:૪ રાગ ઐષધ સમી, જ્ઞાનસુધા રસવૃષ્ટિ; શિવ સુખામૃત સરાવરી, જય જય સમ્યગદ્રષ્ટિ.
×
x

Page #17

કર
શ્રી આત્માનă પ્રકાશ.
તાસ શિષ્ય આગમ રૂચિ જૈન ધર્મકા દાસ; દેવચંદ આનંદમે, કીના ગ્રંથ પ્રકાશ; આગમસારીદ્વાર યહ, પ્રાકૃત સ ંસ્કૃત રૂપ; ગ્રંથ કીના દેવચંદ મુનિ, જ્ઞાનામૃત રસ કૂપ; કો ઇહાં સહાય અતિ, દુર્ગાદાસ શુભ ચિત્ત; સમજાવન નિજ મિત્તકુ, કીના ગ્રંથ પવિત્ર; સંવત સિત્તર છિહત્તરે, મન શુદ્ધ ફાગુન માસ; મેાટે કોટ મરેટને, વસતા સુખ ચામાસ; મારવાડથી વિહાર કરીને તેએ ગુજરાત તરફ આવ્યા જણાય છે. સંવત ૧૭૯૬ માં જામનગર ( નવાનગર ) માં કાર્તિક શુદ પ્રાકૃત-માગધી એકમે વિચારસાર નામે ગ્રંથ અને શુદી પંચીએ જ્ઞાનમંજરી પૂર્ણ કર્યા' જણાય છે. વિચારસાર માગ શ્રીમાં-સસ્કૃત ટીકા સાથે મહાન ગહન ગ્રંથ છે. તેના ઉપસંહારમાં શ્રીમદ્ કથે છે કે:
ભાષા.
जा जिणवाणी विजयइ, ताव थिरं चिउइमं वयणं । नूतण पूरम्मि इयं देवचंदेा नागा ॥
सनिही संजमवरिसें, सिरीगोयम केवलस्य वरदिवसे । प्रायत्थं उद्धरियो, समय समुद्धा
||
રસ ૬ નિધિ ૯ સંયમ ૧૭ એટલે ૧૭૯૬ ના વરસે શ્રી ગૈતમ કળ જ્ઞાન પામ્યા, તે દિવસે એટલે કારતક શુદ-૧ ના રાજ આત્મબેધ અર્થ ઉદ્ભયાં. મહામહેાપાધ્યાયજી શ્રીમદ્ યશેાવિજયજી મહારાજે શ્રી જ્ઞાનસાર સૂત્ર સંસ્કૃતમાં બનાવ્યું છે, જેનુ નામજ જ્ઞાનસાર છે. તે પરથી૪ જ્ઞાનમંજરી તેમાં શુ ભર્યું હશે તેના ખ્યાલ વિદ્વાન વાંચકને સ્કુ ટીકા. આવી શકશે જ. આ જ્ઞાનસાર સૂત્રઅષ્ટક કહેવાય છે, કાર તેના આઠ આઠ àાકના ૩ર વિભાગ પાડી છૂંદા જૂદા વિષયે જ્ઞાન વિષયક તેમાં અત્યંત ખુબીથી ચર્ચ્યા છે. આ ઘણે! કઠિન વિષય હાઇ તેનાપર શ્રીમદ્દે સંસ્કૃતમાં જ ટીકા લખી છે, જેનુ નામ જ્ઞાનમંજરી ટીકા રાખ્યું છે. શ્રીમને શ્રીમદ્ યશેાવિજયજી માટે કેટલું બધુ બહુમાન હશે ? તેમજ ટીકાકાર તરીકેની તેમની કેટલી શકિત હશે ? અને ખ્યાલ તે જ્ઞાનમ જરીના-જ્ઞાનાસ્વાદ લીધા સિવાય-કલમથી ભાગ્યેજ વર્ણવી શકાય. જેમ જ્ઞાનસારના ૨૫૬ લેાકેામાં, લાકે લાકે અદ્દભુત જ્ઞાનરસ ટપકે છે, તેથી પશુ વધુ મસ્ત બનાવી નાંખનાર આ જ્ઞાનમંજરીનાં પિમળ છે. નયનિક્ષેપભગપ્રમાણ
૧ શ્રી યશોવિજયાપાધ્યાય વિરચિત જ્ઞાનસારની ટીકા.

Page #18

૧૩
શ્રીમદેવચંદ્રજી. યુકત આ જ્ઞાનસાર અને જ્ઞાનમંજરીને રસાસ્વાદ મનુષ્યને અક્ષય સુખ આપનાર હોવાથી વધુ સુન્દર અને અમૂલ્ય છે.
આથી જણાય છે કે શ્રીમદ સ. ૧૭૯૬ માં ગુજરાત તરફ આવેલા અને ગુજરાષ્ટ્રમાં રહેલા. આ સમય દરમીયાન, એટલે ૧૭૭૦ પછી તેઓશ્રી પં. જિનવિજયજીને ભણાવવા પાટણ આવ્યા. બાદ સં. ૧૭૭૫ પછી મોટાકોટમટ ગયેલા સંભવે છે. શ્રીમદ્ સિદ્ધાંતોના પારગામી, પરમ જ્ઞાતા, મહા પ્રખર પંડિત અને સમ
દષ્ટિવાળા હતા. પોતે ખરતર ગછનાં હોવા છતાં શ્રીમદ્દ શ્રીમદે પં. જિ. બીમાવિજયજીએ જ્યારે પિતાના શિષ્ય જિનવિજયજીને નવિજયજીતથા વિશેષાવશ્યક ( એક ગહન તત્વજ્ઞાનને મહાન ગ્રંથ } ૫, ઉત્તમવિજ- ભણાવવા માટે પાટણ આવવા આમંત્રણ કર્યું ત્યારે તેઓ યજીને કરાવેલે તુર્તજ ત્યાં ઉપકાર બુદ્ધિથી પ્રેરાઈને ગયા ( સં. ૧૭૭૦ થી અભ્યાસ. ૧૭૭૫ સુધી) તેની સાક્ષી આ પ્રમાણે –
શ્રી જ્ઞાનવિમળસૂરિજી કન્ડે, વાંચી ભગવતી ખાસ;
મહાભાષ્ય અમૃત લહ્યો. દેવચંદ્ર ગણિ પાસ. શ્રી જિનવિજયજીના શિષ્યરત્ન ઉત્તમવિજયે દીક્ષા લીધા બાદ તેમણે ગુરૂ સાથે સંવત ૧૭૯૯ માં પાદરામાં (લેખકના ગામમાં ) ચોમાસું કર્યું હતું અને એજ સાલમાં શ્રાવણ શુ. ૧૦મે જિનવિજયજીએ ભગવતી સૂત્ર વાંચતા વાંચતાં જ પાદરામાં જ દેહોત્સર્ગ કર્યો હતો, અને જ્યાં તેમને અગ્નિદાહ દીધેલો ત્યાં તળાવ કાંઠે તેને સ્મરણતંભ (દેરી ) અદ્યાપિ તેની સાક્ષી પુરી રહેલ છે. ત્યારબાદ બામાનુગ્રામ વિહાર કરતાં તેમણે ભાવનગરમાં ચોમાસું કર્યું, જ્યાં શ્રીમદને અભ્યાસ કરાવવા બોલાવ્યા હતા–
ભાવનગર આદેશે રહ્યા, ભવિહિત કરે મારા લાલ. તેડાવ્યા દેવચંદ્રજીને, હવે આદરે મારા લાલ. વાંચે શ્રી દેવચંદ્રજી પાસે, ભગવતી મારા લા લ; પન્નવણ અનુયોગવાર, વળી શુભમતિ મારા લાલ, સર્વ આગમની આજ્ઞા દીધી, દેવચંદ્રજી મારા લાલ; જાણું યોગ્ય ગુણગણુના વૃદજી મારા લાલ.
શ્રી ઉત્તમ વિજયે નિર્વાણ રાસ. ૧૮૦૩ માં શ્રીમદ્ ભાવનગરમાં હતા. તપશ્ચાતું સુરત જઈ કચરા કાકાના શત્રુંજયના સંઘમાં યાત્રાર્થે ગયા. ભાવનગરથી ૫. ઉત્તમવિજયજી પણ એક સંઘમાં શત્રુંજય યાત્રા આવ્યા. ૧૮૦૪ માં શ્રીમદે સંઘવીના સ્તવનમાં લખ્યું છે કે –

Page #19

૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સંવત અઢાર ચિડાતેર વરસે, સિત સૃસિર તેરસીયે ! શ્રી સુરતથી ભકિત હરખથી, સ ંઘ સહિત ઉલ્લુસીયે ! કચરા કીકા જીનવર ભક્તિ, રૂપચ ંદ ગુણવ ંતજીએ. શ્રી સંઘને પ્રભુજી ભેટાવ્યા, જગપતિ પ્રથમ જીણુ દજીએ. જ્ઞાનાનન્દ્રિત ત્રિભુવન વન્દિત, પરમેશ્વર ગુણુભીના ! દેવચંદ્ર પદ પામે અદભુત, પરમ મંગળ લયલીના !
આ પ્રમાણે શ્રીમદ્ના વિહાર ને ચાતુર્માસ ગુજરાત, કચ્છ, કડીયાવડ, લાટ, મારવાડ, સિંધ, પંજાબ આદિ દેશેામાં થયાં હતાં.
પ્રતિષ્ઠાએ,
સ. ૧૭૯૪ માં શ્રીમદે શત્રુજય પવ તપર પ્રતિષ્ઠા કરાવી છે એમ શિલાલેખ પરથી જણાયાનું શ્રીયુત્ માનલાલ દલીચંદ દેશાઈ જણાવે છે. તેમજ તેમના ગુરૂની સાથે ૧૭૮૮ માં શત્રુજયપર કુંથુ નાથજીની પ્રતિષ્ઠા વખતે શ્રીમદ હાજર હતા. તથા અમદાવાદમાં સહસ્રાની પ્રતિષ્ઠા વખતે તથા સમવસરણની પ્રતિષ્ઠા વખતે હાજર હતા. તેમજ લીંબડીના દેરાસરના મૂલ નાયકની બે બાજુએ બે દેરીઓની પ્રતિષ્ઠા તેમણે કરાવી હતી. આટલું ઉપલબ્ધ સાહિત્ય જણાવે છે. બાકી અન્ય સ્થળની પ્રતિષ્ઠા કે રે અપ્રકટ છે તેવી અપ્રસિદ્ધ અનેક હાવા સભત્ર છે.
શ્રીમદ્ જૈન આગમોના પારગામી હતા. તેમણે અનેક સ્થળના વિદ્વાન શ્રાવ કાએ પૂછેલા દ્રવ્યાનુયાગ જેવા ગહન વિષયેાના પ્રશ્નોના શ્રીમની મહત્તા, ઉત્તરા સરલપણે સત્વર અને સતાષકારક રોતે માપ્યા છે. પ્રતિષ્ઠા અને પ્રશ્નોત્તર નામે શ્રીમના ગ્રંથ તેની સાક્ષી પૂરે છે. તે વિદ્વતા સમયના વિદ્વાનેામાં તેમની મડુત્તા, પ્રતિષ્ઠા તથા વિદ્વત્તા ઘણી સારી રીતે ચેાપાસ વિસ્તરેલાં હતાં. ખરતર ગચ્છમ તે વખતે તેમના સમાન કેઇ વિદ્વાન હાય, એમ તત્કાલીન ગ્રંથા અવલેાકતાં બેાધાતુ નથી. તપાગચ્છના સંવેગી સાધુએમાં પણ તેમની મહત્તા ઘણી હતી. તેમજ મહત્તામાં વૃદ્ધિ કરનાર આત્મગુણ્ણા વડે શ્રીમદ્ વિભૂષિત પણ હતાજ. તપાગચ્છના સ ંવેગી વિદ્વાનો પૈકી ૫. જીનવિજયજી તથા ૫. ઉત્તમવિજયજી જેવા પંડિતેવિદ્વાન કવિએ અને જ્ઞાનીએના તેએ વિદ્યાગુરૂ હતા. તપાગચ્છ અને ખરતર તથા અચળગચ્છના વિદ્વાન મુનિવરેામાં ઘણા પ્રેમભાવ હાઇ, શ્રીમની શુરુનુરાગ -ષ્ટિ-સમભાવવિદ્વતા અને આત્મજ્ઞાનની અદ્દભુતતાને લીધે સર્વે ગાના સાધુઓમાં તેમની મહત્તા, પ્રતિષ્ઠા અને વિદ્વતાની ખ્યાતિ તેમની હયાતીમાંજ ઘણાં વધ્યાં હતાં. શ્રીમાન્ ૫. પદ્મવિજયજી કે જેએ ૫ાંચાવન હજાર ગાથાના રચ ચિંતા પદ્મદ્રહ તરીકે પ્રસિદ્ધ છે તે, શ્રી ઉત્તમવિજયજી નિર્વાણુ રાસમાં કથે છે કે:—

Page #20

ઐતિહાસિક નોંધ.
ખરતરગચ્છ માંહે થયા રે, નામે શ્રી દેવચંદરે ! જેન સિદ્ધાંત શિરોમણિરે લોલ !
વૈદિક ગુણવંદરે ! દેશના જાસ સ્વરૂપનીરે લોલ ! ઈત્યાદિથી શ્રીમની વિદ્વત્તાની તથા સાધુ તરીકેની મહત્તાની સ્તુતિ કરી છે. તપાગચ્છમાં શ્રી પદ્મવિજયજી પંન્યાસની પ્રતિષ્ઠા ઘણી છે. શ્રીમદ્દ તેમણે સંસરીપણુમાં (પુંજાશા તરીકે) તથા સાધુપણામાં ઘણો સમાગમ કરેલ હતો. તેઓએ શ્રીમદ્દન સ્વાનુભવ કર્યા બાદ શ્રીમને જૈનસિદ્ધાંતશિરોમણિ એવા પદથી નવાજ્યા છે તથા ધેર્યાદિકણુના છંદ તરીકે પ્રકાશી, તેમની દેશના ( ઉપદેશ) સ્વરૂપની અર્થાતુ આત્મસ્વરૂપને પ્રકાશનારી છે, એમ પ્રતિ પાદન કર્યું છે. સંવેગપક્ષિ મણિશેખર પં. પદ્મવિજયજી જેવા મહાન વિદ્વાન અને ગુણાનુરાગીએ શ્રીમની પ્રતિષ્ઠા-વિદ્વતા અને મહત્તાની આ રીતે વિશ્વમાં અમર ખ્યાતિ કરી છે.
– ચીલું.
ઐતિહાસિક નોંધ.”
લે વિહારી મુનિ.
પાશ્વ-નિર્વાણુ સંવત. સંવત-૧૭૦-સુધર્મા સ્વામીને જન્મ. , – ૧૭૮–જ્ઞાત નંદન મહાવીર પ્રભુને જન્મ, » –૨૩૪–તમ બુદ્ધ (બુદ્ધકીર્તિ) નું અવસાન. }} -૨૫૦—વિપકારિ પ્રભુ મહાવીરનું નિર્વાણ.
મહાવીર નિર્વાણ સંવતસંવત–૧ –જખ્ખસ્વામી ને પ્રભવસ્વામીની દિક્ષા-અવનિતમાં ચન્ડ
તનના પિત્ર પાલકનો રાજ્યાભિષેક. - ૨૩ ભદ્રેશ્વર ( છ) માં શ્રી પાર્શ્વનાથની પ્રતિષ્ઠા. ,, -૬૦ –પાલકની ગાદીને ઉચછેદ–ને નવનંદને રાજ્ય સ્થાપન કાળ. –૬૦ થી ૨૧૯-પાનિ વ્યાકરણને રચનાકાળ અને કાત્યાયનિ ના
નંદના મંત્રીત્વનો સ્વિકાર. , ૬૨ થી ૧૪૮-યશોભદ્ર સૂરિની હૈયાતિ.
–૬૪ –જખુ સ્વામીનું મોક્ષગમન. દશ વસ્તુને વિચ્છેદ. ,, -૭૦ –રત્નપ્રભસૂરિના ઉપદેશથી આ સવાલ ને શ્રીમાની ઉત્પત્તિ.

Page #21

is
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ,, –૭૦ –અયરપુર છાવણથી ૬ કોષ દૂર કરંટા ગામમાં રહેલ વીર
પ્રભુની પ્રતિષ્ઠા. છે, ૯૪ થી ૧૭૦–ભદ્રબાહુ સ્વામીની હૈયાતિ. , ૧૧૬ થી ૨૧૫-( તત્વદર્શકને મત ) થુલીભદ્રની હૈયાતિ. , ૧૨૦ થી ૨૧૯ –(પીનના રિપોર્ટને મત) થુલીભદ્રની હયાતિ. ,, ૧૬૨–વિશાખાચાર્ય દશપૂવ ( દીગંબર મતે ) કે, ૨૧૯-થુલીભદ્ર સ્વર્ગારોહણ (પીન્ટ્સનો રીપેટ) નવન દના રાજ્યને
નાશ, ચંદ્રગુપ્તનો પાટલીપુત્રમાં રાજ્યાભિષેક ને તેને દુર્દશ નામની
શણું હૈયાત હતી. કે, ૨૩૫–ચંદ્રગુપ્તનું મૃત્યુ. બિન્દુસારને પાટલીપુત્રની ગાદી મળી તેને
૧૬ રાણું અને ૧૦૧ પુત્ર હતા તેમાં અશોક મુખ્ય હતો. ,, ૨૩૫–કાત્યાયનિ ટીકાકાર પાતંજલીની હૈયાતિ, * ૨૩પ–ભવિય પુરાણ, વાયુપુરાણ, મત્સ્ય પુરાણ ભાગવતાદિક પૂરાણુ બન્યા. , ૨૬૩–બિન્દુસારનું મૃત્યુ, અશકને રાજ્યાભિષેક તેને અસંધિમિત્રા
નામની રાણી હતી. , ૨૯૨–નિગ્રન્થ ગચ્છનું કેટિગ નામ પડયું. ,, ૩૦૫–અશોકનું મૃત્યુ, સંપ્રતિ રાજ્યારેહણ. આ રાજા શ્રેણિકની ૧૭ માં
પાટે હતો, ૩૨૩ વા ૩૨૭–માં ચંદ્રગુપ્તના મિર્યવંશને ઉછેદ ને સંપ્રતિનું મૃત્યુ,
પુષ્પમિત્રનું પાટલીપુરની ગાદીએ આવવું. ૩૩૬–ાથની સંવત્સરિ કરનાર કાલિકાચાર્યનો જન્મ. ( આ નોંધ
પીટર્સનના રિપોર્ટમાં છે. પણ આ વાત (જન્મ નોંધ)સંશયાત્મક છે. ૩૫૩–પાટલીપુરની ગાદીએ બાલમિત્ર ને ભાનુમત્ર આવ્યા.
૪૧૩–મગધની ગાદીએ “નભવાહન ' આવ્યા. - ૪પ૩–ગભિલેન્થાપક, નિમેદ વ્યાખ્યાન કર્તા કાલિકાચાર્યની હેયાતિ,
આર્ય ખટપુટાચાર્યને વિદ્યમાન કા, અવન્તિની ગાદીએ ગર્દ
ભિલનું આવવું. ક૬૬–અવન્તિની ગાદી શકરાજાએ ગર્દમિલ પાસેથી હસ્તગત કરી. ,, ૪૭૧–વિક્રમાદિત્યે શકેને હરાવ્યા, આ અરસા પછી યાજ્ઞવલકલ્યમૃતિને રચના કાળ અને કનિષ્ક સંવતની ઉત્પત્તિ સંભવે છે.
વિક્રમ સંવત” સંવત ૨૬ થી ૧૧૪-શ્રી વાસ્વામીની હૈયાતિ. ,, ૩૦–શ્રી સિદ્ધસેનદિવાકરનું સ્વર્ગગમન.
( ચાલુ. )

Page #22

૧૭
ઐતિહાસિક નોંધ. ૪૯ થી ૧૨૩–કુંદકુંદાચાર્ય (દીગમ્બરી) વિદ્યમાન હતા. , પ૭-ઈસ્વી સનનો પ્રારંભ. મહાવીર પછીથી પર૭ વર્ષે પ્રારંભ થયો. , ૬૩–આર્યરક્ષિત સૂરિયે ચાર અનુયોગ બનાવ્યા.
જ–રહગુણથી ત્રરાશીક મતની ઉત્પત્તિ વૈશેષિક દર્શનની સ્થાપના, ,, ૮૩–વીઝ નામ હેબાની જૈન પ્રતિમાની બનાવટ.
૯૨–ન્મથુરામાંથી મળેલ મહાવીર પ્રતિમાની બનાવટ. ,, ૧૦૮–જાવડશાહે શત્રુંજયને તેરમો ઉધ્ધાર કર્યો. , ૧૧૪–વજીસ્વામીનું સ્વર્ગગમન, દશમા પૂર્વાદિન વિચ્છેદ કાળ. , ૧૨૩–-કુન્દકુન્દ્રાચાર્ય (દિગમ્બરી મતે) નું સ્વર્ગગમન. , ૧૨૫ થી ૧૩૫–જલપુરના સ્વર્ણગિરિ શિખરે યક્ષ વસતિ મહાવીર
પ્રતિમા–મંદિરની પ્રતિષ્ઠા. , ૧૩૫–મહાવીર નિર્વાણ પછી ૬૦૫ વર્ષે શક સંવત પ્રવર્તો. , ૧૩૯-રથવીર નગરમાં દિગમ્બર મતેપતિ. , ૧૫૦-–કોટિગચ્છનું ચંદ્રગચ્છ નામ પડયું. ત્યાર પછી આ ગ૭ સામ
તભદ્રસૂરિથી વનવાસી ગણના નામે પ્રસિદધ થયો. ,, ૨૦૨–ભિન્નમાલમાં સોલંકી અજીતસિંહ રાજા હતો. ,, ૨૧૩–દિગમ્બર સિધાન્ત પુસ્તકારૂઢ થયા. , ૨૧૭–લોહાચાર્યે અગ્રહી લોકોને જેની બનાવ્યા. , ૩૧૪–મલવાદી સૂરિએ શિલાદિત્યની સભામાં બધ્ધોનો પરાજય ક્યાં,
બધોને હિન્દુસ્તાન છોડી ચાલ્યા જવું પડયું. , ૩૭૫ - વલભીપુર ધ્વસ અને વલ્લભી સંવતને પ્રારંભ, . ૧૨-ચેત્યવાસી ગ૭નો પ્રારંભ. ( વીર વંશાવલી) ,, ૪૨૮–અનંગપાળ તું અરે દિલ્હીની સ્થાપના કરી. ( વિર વંશાવલી )
૪૫૩–આર્યષટપુટાચાર્યને વિદ્યમાન કાળ. , પદ- (સને ૩૯૯)માં હવાત્સગનામનો ચીની મુસાફર હિન્દમાં આવ્યો હતો. ,, ૫૦૩–ભિનમાળમાં સિંહ રાજા હતે ,, પ. ૫–ણ સંવતનો પ્રારંભ થયો. , ૫૧૦–વલ્લભીપુરમાં દેવધિગણિ ક્ષમાશમણે જૈનાગમ પુસ્તકારૂઢ કર્યા , પર૩–(સં. ૯૪) માં કાલીકાચાર્યે ચાથની સંવત્સરી કરી. ( જુઓ
વીર નિર્વાણ ૩૩૬ પીટર્સનના રિપોર્ટમાં છે. સત્ય બીના બીજા ગ્રન્થથી તપાસવી. )

Page #23

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
,, પ૩૦–દેવધિંગાણુ ક્ષમાશ્રમણનો સ્વર્ગગમન અને પૂર્વ વિદનો કાળ. ,, પર૫ થી ૬૨૫ ( સન ૫૦૦ થી ૬૦૦ ) માં વિકમાર્કના બીરૂદવાળે રાજા - થયે જેની સભામાં નવ પંડિતરત્નો હતા. જે પરથી વરાહમીહિર
નો કાળ ઈ. સ. ૫૮૭ ના ઠરાવાય છે. ,, ૫૩૦–સત્યમિત્ર સાથે પૂર્વજ્ઞાનના વિચ્છેદ થયે. , પ૩૮– પુર્ણિમા ગચ્છની ઉત્પત્તિ, , ૫૮૫–હરિભદ્રસૂરિનું સ્વર્ગારોહણ. , ૬૦૧–સમ્મતિ તર્ક કાર મલવાદિજીની હૈયાતિ. ( વીર વંશાવલી. ) - ૬૦૯ –(રોયલ એશીઆટીક સોસાઈટીને સને ૧૮૮૪-૮૬ રિપોર્ટ પૃષ્ઠ
૪) માં ગીરનાર પર રત્નશા સ્વર્ણ મંદિરમાં રત્નપ્રતિમા સ્થાપી ,, ૩૯હીજરી સન પ્રવો. ,, દ૯૭– સને ૪૦ ) માં ફાહિયાન હિદમાં આવ્યું. આ વખતે ગઝન
કાબુલ સડુિત હિન્દમાં ૮૦ રાયે હતા. - ૧ –શ્વાતિના ઉપદેશથી જાલેરનો સોલકી રાજા કાન્હડદે ન થયે. , ૭૨૩ (૯૪)---૮૪ ગછ થયા.
૭૧૯ –માં જયન્ત અને વિજયન્ત ભાઈઓ ભિન્નમાળની ગાદીએ આવ્યા. ૧, ૨૩--મા. રુ. ૧૦ ગુરૂ વિજ્યન્ત શંખપુરમાં બહત ગચ્છીય સર્વ દેવસૂરિ
પારે જનધર્મ ગૃહણ કર્યો. . ૩૨૪– ઈ. ૯ ) શેખેશ્વરમાં સેકી સાંખ્ય કુમાર રાજ્યગાદીએ હતો , ૭૨૦–સ્વાતિ આચાર્યે પુર્ણિમાને બદલે રાતુર્દશીની પાખી કી. , '99–. શુ ૭ વધુ માનપુરમાં કુળ પરંપરાનો ઈતિહાસ લખવાની
શરૂઆત થઈ. ને ભાણ રાજાના કાળમાં કુળગુરૂની મર્યાદા બંધાઈ , ૭૫–ભિન્નમાળમાં શંખેર ગીય ઉદયપ્રભસૂરિએ કોડપતિ બાસડ
શેડી આને જૈન બનાવ્યા ને શ્રીમાળી ગોત્ર સ્થાપ્યું. છ૯૫––ા. . ર ભિન્નમાળમાં શંખેશ્વર ગચ્છીય ઉદયપ્રભસૂરિએ
પ્રાગ્ય:- બ્રાહ્મણને ન મતાવલંબી બનાવી પોરવાડ ગેત્ર સ્થાપ્યું, , S૯૧–આ વખત ભિન્નમાળની ઘણી જાહોજલાલી હતી. જેમાં વધા
શેઠ આદિ અનેક કંડાધિપતિએ વસતા હતા. ( ચાલુ)
– ®િ
–

Page #24

વિધરચના પ્રબન્ધ.
વિશ્વ રચના પ્રબધ”
श्री सुरेंद्र तति मौलि पूजितं केवलद्युतिं इडे जन्मजरामृत्युघातकं दिव्य वाक्यतिम् ध्वस्तमिथ्याविवादाय शुद्धगुणाब्धये नमः श्रीमच्चारित्रविजय पूज्यपादायध्याप्तये जीयात् सुधर्मागमरत्नराशिः मिथ्यातमोध्नश्चटुल प्रकाशः तस्मात् समाकृष्य तथैकरत्नं कुर्वे शुभं विश्वकृतिप्रबंध
નિવેદન ૧ લું. સુ ! જગતમાં વર્તમાન કાળે તપાસીયે તે લેક સમુદાયમાં નવીન રાજયના ને ભાષાના સંયોગે નવીન પ્રગતિને પામેલે જડવાદ પ્રવાહ અતિ ગહન વેગને હિલોળી રહ્યો છે, આર્થિક પ્રાપ્તિના ને સુખ–ચમનના સાધનોમાં મશગુલ બની ખેંચી રહેલા પ્રત્યક્ષ જડવાદ ને વિજ્ઞાનવાદ સમજી મહત્ત્વને માની, મહા. આર્ય ચેતન્ય વાદીના વચન વિલાસ તપાસ્યા વિના જ ભૂતકાળ કરતાં ચાલુ જમાનામાં અધિક જ્ઞાન શક્તિઓ પ્રગટી છે એમ નિશ્ચય કરી, જ્ઞાન સાધનને વધારે દૂર મુક્તા જાય છે. તેમજ ખગળના વિષયમાં સત્યાસત્ય શું છે તે જણવાની ઈચ્છા ધરાવનારી વ્યક્તિઓ અપ દેખાય છે. આ સાથે મને પ્રશ્ન થાય છે કે--આ વિશ્વની રચના કયારે થઈ ? આ પ્રશ્નનો મારે મારી બુદ્ધિમાં કેળવાયેલો સત્ય ઉત્તર દેવજ જોઈએ, તેમજ મહાત્મા ચેતન્યવાદિયે આપણે માટે તૈયાર રાખેલા સાધનોનો ઉપયોગ પણ થવો જોઈએ, તો તમારા પ્રશ્નથી તો મહાત્માઓના કહેવા પ્રમાણેનું અને જે પરમ અનન્યનું શ્રદ્ધાથી સત્યતાની ખાતરી થઈ તેવું બુદ્ધિ ગમ્ય તમને કહી સંભળાવું છું. પ્રથમ પુરણ પેલી ખાવા ઈછનાર વ્યક્તિને ઘઉંની વાવણી, સંરક્ષણ, લણવું, દળવું, મેળવવું, પકાવવું વિગેરે ક્રિયા કરવી પડે છે, તેમજ તમારા પ્રશ્નને ઉત્તર આપ્યા સિવાય કેટલુંક જરૂરી ય સાધનાની આવશ્યક્તા છે ને તેથીજ જગત શું છે? જગતમાં શું છે ? જીવ શું છે ? જગતનો કર્તા કોણ? જગત ચર છે કે સ્થિર છે ? પૃથ્વીથી દૂર રહેલા સૂર્ય—ચંદ્ર વિગેરે શું છે, વિશ્વને આદિ ને અંત કયારે છે, એમ ઘણું સાથે ઉઠતા પ્રશ્નોને ખુલાસે થતાં, આ વિશ્વ કયારે બન્યું ? એ પ્રશ્નોના ઉત્તર બહુ સરલ ને બુદ્ધિ ગમ્ય થઈ પડશે.

Page #25

૨૦.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
હવે લેકત્રયી શું છે એ વાત ઉપરજ આપણે વિચાર કરીયે. શાંતિથી મનનપૂર્વક ખ્યાલ રાખવાથી આ વાત હદયમાં ઠસશે. લેક એટલે જેમાં વસ્તુઓ ચરાચર રૂપે વતે છે, તે લોક કહેવાય છે, તે લોક નીચેથી ઉચે ચાદ રાજલોક પ્રમાણ લાંબો છે, દરેક ચરાચર વસ્તુ તે સ્થાનમાં જ રહેલી છે. લેકના મુખ્ય રીતે ત્રણ ભાગ પડે છે, સ્વર્ગ મૃત્યુ અને પાતાળ નીચેથી સાત લોક સુધી પાતાળ છે તે ઉપર મૃત્યુલેક છે, ને ઉપરના ભાગમાં સ્વર્ગ દેવનું સ્થાન છે એ પ્રમાણે ચાદ રાજલોકમાં સર્વ સમાયેલ છે તે ઉપર અલોક છે ( જુઓ ચિત્ર ૧ લું) એક પુરૂષ બને કેડે હાથ રાખી ટટ્ટાર ઉભા રહે તે પ્રમાણે આ ચૌદ રાજલોકને કમ છે એટલે કે નાભીના ભાગમાં મૃત્યુલોક, પગના ભાગમાં નારકી ને નાભીથી ઉપરના ભાગમાં સ્વર્ગ છે. એટલે ગળા સુધીમાં જ્યોતિષીને બાર દેવલોક, ગળાના ભાગમાં વેચક, મુખના ભાગમાં અનુત્તર વિમાન ને કપાસના ભાગમાં સિદ્ધશિલા છે આ પ્રમાણે લોકાકાર જાણો.
રજજુ પ્રમાણ કેને કહેવું તે જાણવા જરૂર છે. તે ૩૮૧૨૭૯૭૦ મણને એકભાર એવો એક હજાર ભાર મણમાં પવાલે મહા તપેલો લોઢાના ગોળાને મહા સમર્થ દેવ જેરથી નીચે ફેકે તે ગળે ઘસાતે ઘસાતે ચંડગતિથી આવતો આવતે છ માસ, છ દિવસ, છ પહાર, છ ઘડી, છ સમયે જેટલું અંતર કાપે છે
અંતરને રજજુ કહે છે. તે ચાદ રજજુ પ્રમાણ ઉંચે આ લેક છે, જોકે આ વિષય ગહન છે, પણ તમારા ગહન પ્રશ્નના ઉત્તરના સાધને પણ ગહન જ હોય તેમાં શું નવાઈ?
નિવેદન ૨ . ચૈતન્યવાદી મહાજ્ઞાનીઓની સત્ય વાતને અજ્ઞાનતાના પડલને લઈને આપણે અસત્ય માની બેસીએ છીએ, માટે સત્ય મેળવવા અભિલાષા હોય તે વાંચન વિચારણા સત્યની શોધથી પ્રાપ્તિ ને અધ્યાપન એ સત્ય વિકાસના પગથીયા છે, અને તે પગથીયે ચાલવાથી જ ધારેલ સ્થાને પહોંચાશે. વાંચેલ પુસ્તક હિત કારી છે એમ જાણતાં તેને કપાટમાં મમત્વથી ન મુકતાં ફરી ફરી વાંચવા કે વંચાવવા ઈચ્છા રાખવી તે મતિમાન માટે પૂર્ણ પ્રશંસનીય છે.
૧ તે લોકમાં નીચે પ્રમાણે ગોઠવણ સમાયેલી છે. સિદ્ધશિલા સહસ્ત્રાર
મનુષ્યલેક પાંચ અનુત્તર વિમાને બ્રહ્મ.
જંતર-વાણવ્યંતર રિટ્ટા નવ ગ્રેવક લાંતક ભુવનપતિ
મધા આરણ અયુત સનતકુમાર માહે. ધંમા
માધવન આનંત પ્રાણત સાધર્મ ઇશાન. વયા
તિષચક્ર શેલા આ ગ્રંથમાં દર્શાવેલ ચિત્રો બનશે તે એક સાથે આપવા ઇચ્છા છે.
અંજ

Page #26

ર
વિશ્વરચના પ્રબંધ. તમે સમજ્યા કે લેક કેને કહે છે-તે હવે લોકમાં મૂલકેટલા દ્રવ્ય છે તે સંબંધમાં સંક્ષેપથી તપાસ કરીએ.
પ્રથમ દ્રય-ધમસ્તિકાય નામે છે તે સૈદ રજવાત્મક લેકમાં વ્યાપી રહેલ છે. જેમાં પાણીની અપેક્ષા વિના માછલીની ગતિ થઈ શકતી નથી એટલે પિતાની ગમનશક્તિ ( Motion ) હોવા છતાં પાણુની અપેક્ષા રહે છે, એકસીઝન જેમ દિવાને બાળવામાં સહાય કરે છે તેમજ ધર્માસ્તિકાય સર્વ જીને કે દ્રવ્યને ગમનાગમનમાં સહાયક થઈ પડે છે પણ તે ગુરૂત્વાકર્ષણ ન કહેવાય !
બીજું દ્રવ્ય-અધર્માસ્તિકાય છે. પંથીને વિસામો લેવા મુસાફરખાનું કે વૃક્ષની (દિવાદિક નાઈટ્રોજનની પેઠે ) અપેક્ષારૂપ છે તેમ જીવાદિને સ્થિર રાખવામાં જેની અપેક્ષા રહે છે તે પણ ચિાદ રજવાત્મક લેકમાં વ્યાપ્ત છે ને ધર્માસ્તિકાય સાથે ક્ષીર નીરની પેઠે તપેલા લોઢાના ગોળાના લેહ અને અગ્નિની પેઠે મળે છે. બન્ને એકમેક છે છતાં જુદાજ છે. બને અજીવ અને રૂપ રસ, ગંધ સ્પર્શથી રહિત છે. - ત્રીજે દ્રવ્ય–આકાશાસ્તિકાય-જેમ દુધ કે પાણી સાકરને પેસવા અવકાશ આપે છે, કાષ્ઠને થાંભલો ખીલીને પેસવાનો અવકાશ આપે છે, તેમજ જીવેને અને યુગલોને જે અવકાશ આપે છે, તેને આકાશાસ્તિકાય કહેવાય છે. તે અજીવ છે, રૂપાદિથી રહિત છે, પિલાણ સ્વરૂપ છે, આકાશના બે વિભાગ પાડી શકાય છે, ચંદ રજવાત્મક લોકમાં વ્યાપ્ત અને ઉપલા બને દ્રવ્ય સાથે એકી ભાવને પામી રહેલ આકાશને લોકાકાશ કહેવાય છે ને તેની બહારની જગ્યાને અલકાકાશ કહે છે; તેથીજ ગાગના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં યાજ્ઞવલ્કલ જણાવે છે કે, ઉપલી નીચલી બધી જગ્યા મહા આકાશથી ઓતપ્રોત છે, આ અકાકાશમાં કેઈપણ પદાર્થ પ્રવેશ કરી શકતા નથી. ચોથું દ્રવ્ય પુદ્ગલ(Matter) છે. આ દ્રવ્યમાં અંગ્રેજોએ માનેલ ૩૨ દ્રવ્યો, પાંચ ભૂતો એ સર્વનો સમાવેશ થાય છે. શરીર, વસ્ત્ર, ચાપડી, ધુડ, અંધારૂ, પ્રકાશ તેજ, છાયા, તડકે, વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ ને આંખે દેખાતા દરેક પદાર્થો પુરાલાજ છે. શબ્દ પણ પુદ્ગલ છે ને તેથીજ વનિ વેગ દરસેંકડે ૧૧૦૦ ફુટ જાય છે, જેથી રેલ્વે સીટીને અવાજ ૩૩૦૦ વાર, રેલ્વે ઘોંઘાટનો અવાજ ૧૨૮૦ વાર, બંધુકને અવાજ ૧૮૦૦ વાર, બેન્ડને અવાજ ૧૬૦૦ વાર, મનુષ્યને ૧૦૦૦ વાર, દેડકાને શબ્દ ૯૦૦ વાર, રાત્રીના કીડાને શબ્દ ૦૦ વારને મોટામાં મોટો
૨ પ્રકાશ માટે માન્યતા પ્રવાસી બંગાલી પાનું ૮૭. આલોથે કેસે બહુર અતિ સૂક્ષ્મ કણ છુટે ગિયે. આમાદેર દષ્ટિકે એ અબાધ સ્થાનકે ભરિયે તુફ્લેઇ. એ ખાને આલેર અનુભુતિઓ પ્રકાશ હય. નિઉટ નેર સિદ્ધાંત જે આ એકરમેર અનુભુત પદાર્થો તરંગ, એઈ એ સર્વ વ્યાપી એવં એનામ ઈશારાપોમ. આધુનિક સિદ્ધાંત છે સર પે ડા.

Page #27

૧૨
શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ
શબ્દ ૧૮ માઈલ સુધી સભળાય છે. તેમજ પડધ્રા પણ પડે છે, તેમજ ટેલીફાન, ટેલીગ્રાફ, રેડીયાટ્રેશન પણ વાયરલેસ શબ્દોના તે પાલિક સ્વભાવને દેખાડે છે. વળી મૂર્ખતા, નિદ્રા, સુખ, દુ:ખ, ક્રોધ, માન, આયુષ્ય, નિમિત્ત ભૂત કાણિક પુદ્ગલેા છે. મિથ્યા માન્યતા અવિરતિ, ક્રોધ, માન, માયા, લાભ, મનયેાગ, વચનચેાગ, ને કાયયેગથી ક`ના બંધ પડે છે ને તે ઉદયમાં આવતાં પાપ પુણ્યના ચેાડા કે કાણુ શરીર નામથી તેને સોધીએ છીએ, તે કાણુ શરીર જીવનુ સહગામી છે. દરેક વસ્તુના પુદ્ગલેા સમયે સમયે મહાન પરાવર્તન પામે છે તે આપણે ચર્મચક્ષુથી જોઇ શકતા નથી, પર ંતુ તે જોવાને માટે જ્ઞાનચક્ષુઓની વધારે જરૂર છે. પણ સ્વાભાવિક રીતે પાણીમાં રંગ નાખતાં જ સર્વત્ર પસરી તેથી માટી પર નાખેલ પાણીના ફેલાવાથી પ્રતિષિ`બથી ફાટાથી પરાવર્તન સમજી શકાય છે. (વિશેષમાં જુએ પાનુ ૨૨ ૫ ૧૦ પરમાણુ જગતનું પરિવર્તન સાવન વિગેરે )
તે પુદ્ગલે ચૈાદ રાજલેાકમાં વ્યાપ્ત છે, તેનાં અણુએ અતિ સૂક્ષ્મ હોય છે અને તેઓનું સંમીલન-ઉન્સીલન થયા કરે છે. આધુનિકવિજ્ઞાનશાસ્ત્રીએ કહે છે કે તે દરેકમાં સધાતક ( Force ) અને (Energy) વિદ્યાતક શક્તિએ સ્વભાવરૂપે રહેલી છે. સંઘાતક શક્તિ Elementary substance અસ ંગત રૂઢિ કે અણુ તથા Compound સંગત કે ચેગીક અણુઓને સ્કંધ બનાવે છે. પૂર્વ તથા આધુ નિક વિદ્વાનાના એવા મત છે કે જો વિઘાતક શક્તિ ન હેાત તે સંઘાતક શિતવિશ્વના સમસ્ત અણુઓને મહાસ્ક ધ રૂપે મનાવી રાખત, એટલે વિધાતક અલ પેાતાને હાથ ઉઠાવી લે તેા તે સંયેાજક ક્રિયા મા વિશ્વને તુરતજ એકાકાર અનાવી દે, પરંતુ વિધાતકશક્તિને લીધે તેમ બનવું તદ્ન અશક્ય છે, તેમ છતાં એક ંદરે વિશ્વની સંધાતક શક્તિ વિઘાતક શક્તિના ગમે તેવા પ્રતિરોધથી પણ અલ્પ કે ન્યૂન નથી.
વિઘાતક શક્તિ સ ંયુક્ત દ્રવ્યને છુટા પાડવાનુ કાર્ય કરે છે એટલે આ કિતને ઘણું કે ન્યુનથી સ્કંધાદિમાં અણુએ ભેગા થાય તે કાઇ રીતે રૂચતુ નથી. જો કે આ શક્તિનું પ્રમાણુ સર્વદા એક સરખુ જ રહે છે અને પ્રત્યેક અણુમાં અભિન્ન
૩ રેડીયોફોન શબ્દની ટીપણી-અમેરીકન ટપાલને રેડીયોફેન ( રેડીયેાવાર્તાવહ ) માં ફેરવવાના પ્રસ્તાવ ચાલે છે જેની સહાયથી સમસ્ત દેશમાં ઘેરઘેર એક સાથે વાર્તા થશે. રેડીયેાકૈાનદ્નારા ધરનું કામકાજ કરતાં કરતાં પણ હ ંમેશના પૃથ્વીના ખખરા સાંભળી શકારશે, રેડીયેાફાનની ઉન્નતિ માટે અસામાન્ય અને બહુ વિસ્તૃત સભાવના છે. આ યંત્રની સહાયથી એક ધીરા શબ્દ પણ એક સાથે આખા દેશમાં સાંભળી શકાશે, આ કવિ કલ્પના નથી. એકદમ સત્ય અહાર તરી આવ્યું છે. અમેરિકામાં ઘેર ઘેર રેડીયેાફેાન બેસે છે. ગાયન+અભિનય-વકતૃતા+સ્તુતિ+અને અધ્યયને સમસ્ત . દેશના લેકે એક સાથે સાંભળી શકે એવા ઉપાયા ચાલે છે. ( ગત વર્ષ ચૈત્ર પ્રવાસી ૨૧-૧૦ નું પૃષ્ઠ ૮૨૨ જુએ. ) પ્રવાસી ૨૨-૧-૪

Page #28

૨૩
વિધરચના પ્રમધ
ભાવે સ્થિત છે, પરંતુ આધુનિક વિજ્ઞાનની દૃષ્ટિએ તેનુ ભિન્ન સ્વરૂપ અને ઇતર શક્તિ રૂપે સ ક્રમણ પ્રતીત થાય છે. જો વિઘાતક શકિતનુ સામ્રાજ્ય હાય અને સંઘાતક શક્તિને નિતાન્ત પરાભવ થાય તેા પ્રત્યેક અણુ છુટા છુટા થઇ જાય છે, જે જગતના કાર્ય કરવામાં નિરૂપયાગી રહે, આ રીતે આ ઉભય શક્તિના પરસ્પર વિરૂદ્ધ સ્વભાવ વડે આ વિશ્વનું તંત્ર ચાલે છે અને પ્રત્યેક અણુએ આ શક્તિની પ્રેરણાથી વિવિધ અવસ્થાને પામ્યા કરે છે. અણુતાથી બનેલ સ્થૂલ અણુએ પણ આપણી દ્રષ્ટિથી કે વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિથી કેટલી સૂક્ષ્મતાવાળા દેખાય છે તે માટે આપણે વાંચ્યું તે હશે કે-એક ઇંચ સેાનાના વરખના ૨૮૨૦૦ થર સમાય છે, ચાર માસ માપવાળા ઇકરાળીયાના જાલાના તાર ૪૦૦ માઇલ લખાય છે. અ આંગળી પ્રમાણુ ધન જગામાં અણુ ૨૧૦૦૦૦ ૦૦૦૦ ૨૦૦૦ ૦૦૦૦ ૦૦ ( Atom નીરાલે!અણુ અને Mo!eele પર સાથે મળેલા અણુ ) દેખાય છે.
વળી રેડીયમના એક અણુમાં ૧૬૦૦૦ વિદ્યુૠણુને સમાવેશ થાય છે, વિશ્વના પાયા રૂપ આ :અણુ વિદ્યુદણું કે પરમાણુ રૂપ ત્રણ તત્કાના નગગનમ ડલેાના+ સમર્થ ન થાય છે તેમ ફેરફાર નાશ થવાનું જણાયું નથી. પાણીના એક પરમાણુ ના નાશ ઇંચના પ૦ ક્રોડમાં ભાગ જેટલે થાય છે તેથી પાણીનું ટીપુ પૃથ્વી જેવડુ કરીએ તેા અણુ નારંગી જેવડુ થાય છે.
વળી Modern views on matter નામનુ પુસ્તક સને ૧૯૦૩ માં પ્રસિદ્ધ થયું, તેની પૃષ્ઠ ૧૨-૧૩ ની હકીકતથી તેા વિજ્ઞાનસૃષ્ટિમાં ભારે ખળભળાટ થયે છે, તે કહે છે કે અત્યાર સુધી Atoms અવિભાજ્ય માનવામાં ભૂલ થયેલ છે જે હાઇડ્રોજન વગેરેના અણુએ મૂલ તેમજ અવિભાજ્ય મનાતા હતા.
તે દરેક અસંખ્ય સૂક્ષ્મ અણુઓની સષ્ટરૂપ-સ્થૂલ અણુરૂપ છે. જે સુક્ષ્મ આએનું નામ Electron વિદ્યુૠણ છે. સર એલીવર લેાજ કહે છે કે-પ્રતીત થતી સર્વ વસ્તુઓનુ ઉપાદાન કારણ વિદ્યુત્ક્રષ્ણેાજ છે, તેની સૂક્ષ્મતા માટે પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનો કહે છે કે હાઇડ્રોજનના એકજ શુદ્ધ અણુમાં ૧૬૦૦૦ વિદ્યુત્કણા છે. સર એલીવર લેાજ કહે છે કે આવી રીતે સંગાથે રહેલા વિદ્યુઢ્ઢણુઓમાં પણ પરસ્પર બહુ ાંતરૂ છે એટલે એક નીરશ અણુમાં જે વિશાળ સ ંખ્યાવાળા વિદ્યુૠણુએ છે તે પણ એક બીજાના સ્થાનથી છુટા છુટા પ્રતીત થાય છે, જેના પરસ્પરના આંતરાના મુકાબલે સૂર્ય મંડળમાં ફરતા ગ્રહ-ઉપગ્રહાથી કરો શકાય તેમ છે અર્થાત એક રેડીયમ સ્માદિના નીરશ સમુદાય રૂપે રહેલા સમસ્ત વિદ્યુદ શુએ ગીચેાગીચપણે નહીં રહેતાં તેમાં છુટા છુટા રહે છે. ઉપરાંત ફાજલ જગા
૪ કાળીયાની જાલની ટીપણી—કરોળીયાની જાળના તાંતણા ઈજનેરે ને માપત્રા માટે બહુ ઉપયોગી થયાં છે.

Page #29

૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ઘણી વિશાલ રહે છે. હવે આ વિધુત્કણે પણ કોઈ બીજા સૂક્ષ્મતમ દ્રવ્યોની સમષ્ટિ રૂપે હોય તો કેમ ના કહી શકાય ? દરેક વાત વિજ્ઞાનશાળાની છે, પણ ચક્ષુગાચર થતાં પદાર્થોમાંના Molecule ગિકઅણુઓ પણ અતિ સૂક્ષ્મ હોય છે તે માટે પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનેએ એવું સાબીત કર્યું છે કે એક ત્રાંબાના પતરાને ટીપતાં ટીપતાં એક ઈચના ૭૦ કરોડમાં ભાગ જેટલું પાતલું રહે ત્યાં સુધી તાંબ્રપણામાં રહે છે અને ત્યારપછી તેને ટીપીએ તે ઈથરપણામાં પરિણમવાની તૈયારી માટે યોગ્ય બને છે, એટલે ઈથરપણે પરિણમે; તે પહેલાં તાંબાની પતરીનો જેના ભાગની કપની નજ થઈ શકે તે ભાગ છૂટો પાડીએ, આનું નામ યોગિકઆણું Molec ale છે તે અતિ સૂક્ષમ હોય છે. સાબુના પર પેટાની તરીની જાડાઈ એક ઈંચના લાખમાં ભાગ જેટલી હોય છે તેનો એક પ્રદેશ તે સાબુને આણુ કહેવાય છે, પરંતુ તેમાં મૂળ રૂઢિક દ્રવ્યોની સંખ્યા કેટલી હશે તે સંબંધી કાંઈ કપના થઈ શકતી. નથી. એક વટાણા જેટલા પાણીને પૃથ્વીની જેટલું કલ્પીએ તે પાણીનો અણુ ક્રિકેટના દડા જેવડ દેખાય. એમ્યુમન (Albumnn)ના ઇંચના હજારમાં ભાગે પૈકીના એક ભાગમાં એકોતેર મહાપદ્મ સંખ્યા પ્રમાણ ભેગીક અણુઓ હોય છે. વળી ઇચના દેઢ મા ભાગ જેટલા પ્રમાણવાળા ઇંડામાંથી દરસેંકડે એકેક અણુ લેતાં પ૬૦૦ વર્ષે તે અણુઓ લઈ શકાય એટલા બધા તેમાં આવ્યું છે. આ પ્રમાણે અંગ્રેજ ગ્રંથકારે પણ પુગલેનું સૂક્ષમ સર્વત્ર પરિવર્તન કબુલ કરે છે, તે અણુના અનંતમાં ભાગને પરમાણુ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે એથે પુગલ દ્રવ્ય વિશ્વમાં પરિપૂર્ણ છે તે નિર્જીવ દ્રવ્ય છે.
( ચાલુ ). – @ ---- શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયને મળેલ શ્રી સારાભાઈ મગનભાઈ
મોદી લાન–ાલરશીપ ફંડના.
ઉદેશ તથા નિયમે.
આ ફંડનો ઉદ્દેશ મુખ્યપણે ટૂંકમાં કહીએ તો જૈન વેતાંબર મૂર્તિપૂજક કોમમાં માધ્યમિક કેળવણી, ટ્રેઈનીંગ સ્કૂલ યા કોલેજ, કળાકાશલ્ય તથા મિડવાઈફરી, નસિંગ, દેશી વેદક, રાષ્ટ્રિય શિક્ષણ, હિસાબી શાન વિગેરેને પ્રચાર નીચે પ્રમાણે કરવાનો છે અને તેથી સ્પષ્ટતાથી વિગતવાર એ છે કે – () માધ્યમિક કેળવણી લેનારને સહાય આપવી.
(માધ્યમિક કેળવણનો અર્થ અ ગ્રેજી ચોથા ધોરણથી તે અંગ્રેજી સાતમા ધોરણ સુધીનો અભ્યાસ સમજ).

Page #30

શ્રી મહાવીર વિદ્યાલય સ્કેલરશીપના નિયમ. ૨૫ () “ટ્રેઈનીંગ સ્કૂલ” અથવા “કોલેજમાં અભ્યાસ કરી ટ્રેઈન્ડ શિક્ષણ કે
શિક્ષિકા થવા ઈચ્છનારને સહાય આપવી. (અ) “મિડવાઈફ” કે “નર્સ ' નવા માટે તાલીમ લેવા ઈચ્છનાર કન્યા યા
સ્ત્રીને સહાય આપવી. (૨) હિસાબીજ્ઞાન ( Accountancy), ટાઈપ રાઈટીંગ, શોર્ટહેન્ડ (ટુંકાક્ષ
રીનો ) અભ્યાસ ખાનગી સ્કૂલ કે કોલેજ (જેવી કે દાવરની કોલેજ ઓફ કોમર્સઅન્ય કલા ) માં કરવા ઈચ્છનારને મદદ આપવી. ( આમાં B. Com. ) નો અભ્યાસ ગવર્નમેન્ટ કોલેજમાં કરનારનો સમા
વેશ થતો નથી ), (૩) કળાકૌશલ્ય એટલે કે પેઈન્ટીંગ, ડ્રેઇંગ, ફોટોગ્રાફી, ઇજનેરી, વિજળી
આદિનું સામાન્ય કે વિશિષ્ટ કામ શીખવા માંગતા હોય તેમને અભ્યાસને અંગે સહાય કરવી.
( આમાં B. . નો અભ્યાસ કરનારને સમાવેશ થતો નથી ). (૧) દેશી વૈદકનું જ્ઞાન આપતી શાળા કે કોલેજ (જેવી કે પોપટ પ્રભુરામની
સ્કૂલ) માં શીખવા ઈચ્છનાર યા નેશનલ મેડીકલ કોલેજમાં અભ્યાસ કરવાં ઈચ્છનાર તેમજ હોસ્પીટલ એસીસ્ટંટ યા , C. P. S. થવા ઈચ્છનાર વિદ્યાથીને સહાય કરવી.
ખુલાસે –ઉક્ત ઉદ્દેશ પ્રમાણે લાભ લેનારમાં પુરૂષ અને સ્ત્રી એમ બંને જાતિનો સમાવેશ થાય છે, અને શાળા કે કોલેજ કે કલાસમાં ખાનગી, રાષ્ટ્રિય કે સરકારી સર્વને સમાવેશ થાય છે.
નિયમે. ઉપરના ઉદ્દેશાનુસાર લાભ લેનાર માટેના નિયમો નીચે પ્રમાણે છે –
(૧) તે જેન વેતાંબર મૂર્તિપૂજક હોવો જોઈયે. (૨) તેની શારીરિક સ્થિતિ વિદ્યાભ્યાસને વેગ્ય હોવી જોઈએ. (૩) તેની બીજી ભાષા (Second Language)સંસ્કૃત હોવી જોઈએ. (૪) તેણે આ ફંડની કમિટી ઠરાવે તે પ્રકારનું અને તેટલું ધાર્મિક
શિક્ષણ લેવું જોઈશે. (૫) નકકી કરેલા સ્વરૂપમાં (ફર્મમાં) તેણે લિખીત અરજી કરવી
જોઈશે. (૬) તેણે પોતાના અભ્યાસને તેમજ સારી ચાલચલણનો રિપોર્ટ
પોતાના શિક્ષક કે હેડમાસ્તરની સહી સાથે દર છ માસે મેક

Page #31

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
લી આપવું પડશે અને તેણે દરેક વાર્ષિક પરીક્ષામાં પાસ
થવું જોઈશે.. (૭) તેને અપાતી મદદ તેણે લેન તરીકે સ્વીકારવાની છે અને તે બાબતનું એગ્રીમેન્ટ લિખિત કરી આપવું પડશે.
એગ્રીમેન્ટ ઉપર પ્રમાણે લેન તરીકે મદદ લેનારને લિખિત કરારપત્ર કરી આપવાનું છે, તે એ રીતે કે તેણે જે જે મદદ લીધી હોય અને લે, તે તેના મોકલવાના ખર્ચ સહિત વગર વ્યાજે પાછી વાળી યા ભરી આપવાની છે. કમાવાની શરૂઆત થતાં માસિક ત્રીસની આવક પ્રમાણે દર માસે ઓછામાં ઓછા એક રૂપિયે એવા પ્રમામાં ધીરેલી રકમ પાછી વાળવાની છે.
જે સહાય લેનાર સગીર ઉમરને હોય તો સદર એગ્રીમેન્ટ પર તેણે અને તેના વાલીએ એમ બંનેએ સહી કરવી પડશે અને તે એગ્રીમેન્ટ ચાલુ કરી આપવાની કબુલાત આપવી પડશે.
મદદ કયારે બંધ થશે. લાભ લેનારની તરફથી અભ્યાસ તથા ચાલચલણનું સર્ટીફીકેટ નહિ આવે ત્યા તેને અભ્યાસ યા ચાલચલણ સતેષકારક નહિ જણાય, યા તે અભ્યાસ છોડી દે, વાર્ષિક પરીક્ષામાં એકવાર નાપાસ થાય, યા ભરેલા ફોર્મમાં અસત્ય વિગત જણાશે તે તેને અપાતી મદદ તુરત બંધ કરવાની સત્તા વ્યવસ્થાપક કમિટીને રહેશે. આવા કેઈપણ સંયેગમાં મદદ બંધ થાય તે જે અગાઉ ધીરેલ રકમ વિગેરે તેને ખાતે ઉધરેલ હોય તે આપવા તે બંધાયેલ રહેશે.
-આખ-- વર્તમાન સમાચાર.
નરરી મેજીસ્ટ્રેટની પદવી. આ સભાના ઉ. પ્રમુખ અને શ્રી યશોવિજ્યજી જૈન ગુરૂકુળ પાલીતાણાની સ્થાનિક કમીટીના પ્રમુખ શેઠ ગુલાબચંદ આણંદજી કે જેઓ આ બન્ને સંસ્થાની તન, મન, ધનથી સેવા પ્રથમથી જ કરતા રહ્યા છે તેમને હાલમાં આ ભાવનગર રાજ્ય તરફથી ગયા માસમાં
નરરી માજીસ્ટ્રેટની માનદ્દ પદવી આપવામાં આવી છે. આ શહેરના જેન તરીકે આ માન તેમને પ્રથમ જ મળ્યું છે, અમે તે માટે તેમને મુબારકબાદી આપીએ છીએ. હવે પછી જેમ કામ અને શહેરની પ્રજાની સેવા કરવા તેઓ વધારે ભાગ્યશાળી થાય તેમ ઈચ્છીએ છીએ.

Page #32

ગ્રંથાવલોકન.
ર૭.
ગ્રંથાવલોકન.
૧ પૂજા સંગ્રહ–આ બુકમાં પ્રથમ ૧ મહાવીર સ્નાત્ર પૂજ, ૨ શ્રી નવતત્વ પૂજા, ૩ શ્રી પંચજ્ઞાન પૂજા, ૪ તવત્રયી પૂજા, ૫ પંચમહાવ્રત પૂજા, ૬ અષ્ટપ્રકારી પૂજા, અને 9 બાર ભાવનાની પૂજ. આ સાત પૂજાઓ આવેલી છે. તેના કર્તા વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ મુનિરાજી લબ્ધિવિજયજી છે. આ બુકમાં આવેલ નવતત્વ, તત્ત્વત્રયી અને બાર ભાવના વગેરે એવા વિષયો છે કે તવનું સામાન્ય જ્ઞાન જાણવાના જિજ્ઞાસુઓને આ પૂજા ભણાવવા કે વાંચવાથી તે મળી શકે તેમ છે. બીજા બધા કરતાં સંગીન દ્વારા કરવામાં આવતી પ્રભુભકિત અલૌકિક છે. અને તેનાથી પણ કર્મનિર્જરા થાય છે એમ શાસ્ત્રકાર મહારાજનું કથન છે. આ પૂજાની રચના કરનાર મહાત્માએ દરેક વિષયોને તે તે પૂજામાં સ્પષ્ટ રીતે બતાવેલ છે. ગ્રંથારંભમાં આ પૂજના બનાવનાર મુનિ મહારાજે જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્દ વિજયકમસૂરીશ્વરજી (પોતાના ગુરૂરાજજી) ની છબી તથા અર્પણ પત્રિકા આપી સાથે ગુરૂભક્તિ પણ ઠીક બતાવી છે. તેના પ્રકટ કરનાર–શાહ, નરોત્તમદાસ રીખવચંદ રાંધનપુરવાળા છે, અને તેની કંઇપણ કિંમત ન રાખતાં પ્રભુ ભક્તિ કરવાના જિજ્ઞાસુઓને ભેટ આપતા હોવાથી તેઓ ધન્યવાદ પાત્ર છે.
૨ Reminiscences of Vijay Dharma Suri (શ્રી વિજયધર્મ સરિનું સ્મરણસ્મૃતિ ) આ નામને અંગ્રેજી ગ્રંથ પોતાના ગુરૂભક્તિ બતાવવા નિમિત્તે ઉક્ત મહાત્માના શિષ્ય શ્રી વિજયઈન્દ્રસૂરિએ લખ્યો છે. આ ગ્રંથમાં પ્રખમ ગ્રંથકર્તા મહારાજે નિવેદન આપી તેર પ્રકરણોમાં શ્રીમાન વિજયધર્મસૂરિજી મહારાજનું પૂર્વ અને પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનોએ લખેલ જીવન વૃત્તાંત અને અહિંસાના સુવિખ્યાત વક્તા તરીકે જણાવેલા છે, ત્યારબાદ તેઓશ્રીના સ્વર્ગવાસથી વિદેશી વિદ્વાનના દીલજીના તારે, શિવપુરીમાંનું સ્મારક, અગત્યના પત્રો, લાગણીઓ, સંદેશાઓ, લંડન ટાઈમ્સ પેપરને સેઇન્ટ અને સ્કોલર તરીકે લેખ, રામને પ્રખ્યાત પત્ર, સરિજી મહારાજના ચાતુર્માસે, અને લખેલા ગ્રંથ, શિષ્ય પરિવાર વગેરેનું વર્ણન ઈગ્લીશમાં આપવામાં આવેલું છે. સાથે ઉક્ત સરગવાસી આચાર્ય મહારાજને ફેટ, શિવપુરીના ગુરૂમંદિર અને તેમાં પ્રતિષ્ઠિત કરેલ ગુરૂરાજની મૂર્તિને ફોટો આપી ગ્રંથની શોભામાં–ગુરૂ ભક્તિમાં વૃદ્ધિ કરી છે. કિંમત રૂ ૨-૮-૦ અમને કંઈ વિશેષ જણાય છે. આ ગ્રંથનું ભાષાંતર ગુજરાતીમાં કે હિંદી કરી જેમ બને તેમ ઓછી કિંમતે પ્રચાર કરવાની નમ્ર સૂચના આપવામાં આવે છે, પ્રકાશક શેઠ ટોડરમલ ભાંડાવત સેક્રેટરી શ્રી વિજયધર્મસૂરિ મેમોરીયલ ફડ, શિવપુરી ગ્યાલીયર સ્ટેટ.
૩ પ્રકરણ સંગ્રહ ભાગ ૨ –જેમાં અનેક પ્રકરણોમાંથી ૨૭ થોકડા તૈયાર કરી આ ગ્રંથ તૈયાર કરેલ છે. તેના સંશોધક, સ્થાનકવાસી સ્વર્ગવાસી મુનિ શ્રી ઉત્તમચંદ્રજી છે. જીવના ભેદો અ૫બહુવ, દંડ, યોગ, જીવના ભેદ, લેસ્યા, ધ્યાન, શરીર, ઈદ્રોય વગેરે બેલેને આ ૨૭ થેકડામાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે. સામાન્ય રીતે તેના જીજ્ઞાસુઓને ખાસ ઉપચોગી બનાવેલ છે. પ્રતાકારે શાસ્ત્રી ટાઈપમાં પાવી પાકા બાઈડીંગથી તૈયાર કરેલ છે. પ્રકાશક શેઠ જેઠમલજી જોરદાનજી બીકાનેરવાળા છે. મૂલ્ય રૂા. ૧-૦-૦
નાના છે અમને ભેટ મળ્યા છે તે સાભાર સ્વિકારવામાં આવે છે. ૧ શ્રીમદ્ ધર્મસિંહજી અને શ્રીમદ્દ ધર્મદાસજી.

Page #33

શ્રી આત્માનઢંગકાશ,
જૈન—મેઘદૂત મહાકાવ્ય માટે મળેલા અભિપ્રાય.
-
રા. રા, શ્રી જૈન આત્માનંદ સભાના સેક્રેટરી સાહેબ.
આપના તરફથી જોવા મળેલુ જૈન-મેઘદૂત મહાકાવ્યનું મેં અવલેાકન કર્યું છે. પ્રથમ તે મને આ કાવ્યમાં કાંઇક વધારે કઠિનતા ભાસવાથી ઢાષવાળું લાગ્યું. પરંતુ જરા પ્રયાસથી તેના પર સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિ કરી, ત્યારે વરસાદના કરાની જેમ ઉજ્જવળ અમૃતરસ ઝરતુ દેખાયુ. જેથી ખીજાં અનેક કાર્યમાં ગુંચવાયેલે છતાં મારા હાથથી, દૃષ્ટિથી અને મનથી તે જરા પણ દૂર થઈ શક્યું નહિ. આ કાવ્યમાં શ્રી નેમિનાથ પ્રભુ તથા રાજીમતીનું ચરિત્ર શ્રૃંગાર અને શાંત રસમય હાવાથી અત્યંત ચિત્તાકર્ષક છે. સટીક સાદ્યંત વાંચવાથી મારૂ મન કબુલ કરે છે કે કાવ્યના વિદ્યાથીઓએ આ આખું કાવ્ય ભણીને મુખપાઠ કયું " હાય તે તેમને આ એકજ કાવ્યથી ઘણુ સારૂં જ્ઞાન થઇ શકે તેમ છે. પરંતુ આ કાવ્યની પહેલાં જૈન કુમાર સભવ જેવાં એક એ કાખ્યા ભણવાની જરૂર છે અને તે . પ્રમાણે ક્રમસર અભ્યાસ થાય તે માઘ અને નૈષધ જેવાં કાવ્યે પણ સુબુદ્ધ થઇ શકે · એવુ મારૂ માનવુ છે. ઉપરાંત આ મહાકાવ્યમાં ટીકાકારે કાવ્યપ્રકાશાદિકનાં પ્રમાણે આપી તથા રસ, અલંકાર, કેષ અને વ્યાકરણનાં સૂત્રેા આપી વિદ્યાર્થી એને માટે મેટા ઉપકાર કરેલા સ્પષ્ટ જણુાય છે. તે સાથે સ ંશાધક પ્રવ`ક શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિ જયજી મહારાજે તે તે પ્રમાણુનાં સ્થળેા તથા સિદ્ધહેમ વ્યાકરણનાં સૂત્રોના અષ્ટા ધ્યાયી અંક આપેલા છે. જેથી વિદ્યાથી આને સહેલાઇથી તેનું જ્ઞાન થઇ શકે તેમ છે. ખરેખર અભ્યાસીઓને માટે આ કાવ્ય સર્વોત્તમ છે. ઇતિશમ્,
સંવત ૧૯૮૦ શ્રાવણ શુકલ સસમી,
લી, શાસ્ત્રી જેઠાલાલ હરિભાઈ.

Page #34

આચાર્ય શ્રી વિજયવીરસૂરીધરજીના સ્વર્ગવાસ.
ગુજરાતમાંથી વિહાર કરી ઉકત આચાર્ય મહારાજ વૈશાક માસમાં મુંબઈ પધારતાં ચાતુર્માસ પશુ ત્યાં બિરાજયા હતા. કેટલાક વખતથી લકવાના વ્યાધિથી પીડાતા શ્રાવણ સુદ ૪ના રાત્રિના મુખઈ રાહેરમાં સમાધિ પૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા છે. તેઓશ્રીએ પાંત્રીશ વર્ષાં ઉત્તમ રીતે ચારિત્ર પાળ્યું હતું. સ્વભાવે સરલ, અને ભદ્રિક પરિણામી હતા. ઉકત મહાત્માના સ્વર્ગવાસથા એક ચારિત્રપાત્ર મુનિરત્નની જૈન કામમાં ખોટ પડી છે. ઘણા વર્ષો પછી મુંબઇમાં આવા બનાવ બનવાથી આ આચાર્ય મહારાજના નિર્વાણુ મહેાત્સવ મુબઇની જૈન પ્રજાએ ગુરૂભકિત કરી સારી રીતે કર્યા છે. આ મહાત્માના પવિત્ર આત્માને અખડ-અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત થાએ એમ પ્રાર્થના કરીયે છીયે.
જૈન મેઘદૂત મહાકાવ્ય.
અન્ય દનીઓનાં કાવ્યાની જેમ જૈન દર્શનના વિદ્વાન મહાત્માઓએ પણ અનેક ઉત્તમ કાવ્યા કરેલાં છે; પરંતુ કેટલાંક સાધાને અભાવે કેટલાક સમયથી તેમનું પાનપાન બ્ધ થયેલું જોવામાં આવે છે. અને તેવા ઉત્તમ કોટીના કાવ્યેા પ્રકટ પશુ અલ્પ અથે થાય છે. વર્તમાન સમયમાં સંસ્કૃત ભાષાના અભ્યાસીઓને તથા જીજ્ઞાસુઓને સમયાનુકૂળ સાધને પૂરાં પાડી આપવા વિવિધ પ્રકારનું સાહિત્ય આ સભા પ્રકટ કરે છે. ઉપરાત મેદૂત કાવ્ય શ્રીમેરૂતુ ંગ આચાયે રચેલ છે, અને તેની ટીકા શ્રી શીલરત્નસૂરિની કરેલી કે જે એક અદ્ભૂત કાવ્યરચના છે. જેથી કાવ્યના અભ્યાસીઓ માટે ખાસ આ મહાકાવ્ય સટીક પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યું છે. આ કાવ્યના પરિચય અતિ ઉપયોગી હાવાથી જનસમૂહમાં સહેલાયા . તેને પ્રચાર થવા માટે અનેક ભંડારામાંથી અનેક પ્રતા મેળવી ઘણા પ્રયત્ને શુદ્ધ કરી તેને પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે. તેના માટેના અભિપ્રાય આ માસિકના છેવટના ભાગમાં વાંચવા ભલામણુ છે. અભ્યાસીઓ માટે એક અપૂર્વ કૃતિ હાઇ અવશ્ય ખરીદવા યાગ્ય છે. કીં. રૂ. ૨-૦-૦ પા. જુદું.
છપાયલા જૈન ગ્રંથાની ( ડીરેકટરી ) ગ્રંથાવલી.
46
શ્રીમાન્ બુદ્ધિસાગરસૂરિના ઉપદેશથી શ્રી અધ્યાત્મજ્ઞાન પ્રસારક મંડલ ( પાદરા ) તરફથી ડીરેકટરી તૈયાર કરવાનું કામ હાથ ધરી હાલ અમદાવાદમાં શરૂઆત કરવામાં આવી છે અને આશરે બે હજાર ઉપરાંત પ્રથાની નોંધ લેવાઈ ગઈ છે. જાણીતે ઠેકાણેથી લીજ અને હકીતા મગાવવા ફામ વિગેરે મેકલવામાં આવ્યાં છે, પાછા જવામેા પણ આવી ગયા છે. કામના દબાણુથી જે જે વિદ્વાન વર્ગ, તેમજ મુનિ વર્ગને ફા` મેાકલાયાં ના હોય તેમણે નીચેના સ્થળેથી મગાવી બનતી તાકીદે હકીકતા પુરી પાડવા જૈન આલમ તેમજ ઈતર ઉત્સાહી વનું ધ્યાન ખેંચવામાં આવે છે કેઃ—વિદ્વાન વર્ગને રેફરન્સ તરીકેનું સબળ સાધન તૈયાર કરવામાં અપ્રમાદે હકીકત પૂરી પાડે.
વ માન સ્વરૂપચંદ વકીલ હાજા પટેલની પાળ-ખારા કુવાની પાસે —અમદાવાદનવા દાખલ થયેલા બીજા વર્ગ ના લાઇફ મેમ્બર. ૧ શેઠ મનઃસુખલાલ સુખલાલ તારવાળા મુંબઇ ૨ શેડ ચુનીલાલચત્રભૂજ બી. એ. એલ. એલ ખી. લીંબડી
૫ શા. જગજીવનદાસ નરાત્તમદાસ રે. - ભાવનગર ૬ શા. ગીરધરલાલ હરજીવનદાસ
૩ ઝવેરી નગીનચંદ ઝવેરચદ ભરૂચ ૪ રા રા. મેહનલાલ દલીચંદ દેશાઇ મુ ભઈ
૭ શેઠ ડાહ્યાભાઈ છગનલાલ ૩. મુંબઇ
૮ શ્રી પાલડી જૈન પાઠશાળા પાલડી.

Page #35
mmmmmmmmmmmmmmare ધાર્મિક તથા સાંસારિક રિવાજો વગેરે ઉપર થયેલી અસર:– ને પશ્ચિમનાં નવીન વાતાવરણની અસર ધાર્મિક માન્યતાઓ તથા રિવાજો ઉપર પણ રે ધીરે ધીરે કરતાં દ ણી જ ઉંડી થયેલી છે. છેલ્લાં ખસે વર્ષોના અંગ્રેજી રાજ્યને અંતે પ્રત્યેક 2. ધર્મના અનુયાયીઓ માં સ્વધર્મ પ્રત્યે ઘણી શિથિલતા આવી ગયેલી મા લુમ પડે છે. પશ્ચિ સના , ડવારે ઘર કરવા માંડયું છે અને જે અધ્યા િસ ક તવ માટે હિ દના લાકા મગરૂર હતા છે તેના અરત થતા ચાચે છે, તે પણ અન્ય ધર્માવલ ભી પ્રત્યે પરપરમાં જે વિરોધ તથા 3 વૈરવૃત્તિ હતાં, તે લોકો સમદ્રષ્ટિ રાખતા થી, એટલે નાશ પામ્યાં છે ખરાં. દયાનંદ સર - હું સ્વતી નામના આર્ય સમાજના સમર્થ પિતાએ મૂર્તિ પૂજા પ્રત્યે જબ રે વિરોધ જગ; ચો. ટે અને સ્વામિ વિવેકાનંદ રામતીર્થ આદિ સમર્થ. વિઠાના ધર્મ પ્રત્યે જોવાનાં દષ્ટિબિ' (' - ફેરવી, સમાજ હૃદયને વિરતૃત બનાવ્યું છે. આ સર્વે પશ્ચિમના વાતાવરણ ને જ આભારી છે ર છે. સાંસારિક રિવાજોમાં પણ ઘણા કેર કાર થઈ ગયા છે. પ્રત્યેક જ્ઞાતિઓનાં જુના અને > કઢંગા એ'ધારણાને કે કી દઈ, ગતિએાએ દેશ કાળને અનુસરી નવીન બુધારણા કારણ ? કરવા માંડ્યાં છે એટલું જ નહિ, પણ કરે ડે અ યુક્ત પ્રત્યે આજ સુધી જે અન્યાય ભરેલી રીતે વતન કરવામાં આવ્યું છે, તે દૂર કરી તેઓ પ્રત્યે સહાનુભૂતિથી તથા પ્રેમપૂર્વ ક વતી તેમને ઉન્નતિને માર્ગે ચે જવા માટે પગલાં લેવાનુ સમાજે સ્વીકાર્યું છે, પરંતુ પશ્ચિમના દે પવનની અસર વિરોધને વિરોધ ચણે લેાકે પેાતાનું સ્વરૂપ વીસરી જ છે ને કદાચ આડે માગે તે દોરવાઈ, જૂનું એટલું ખાટુ અને નવું તેટલું જ સારું એમ માની બેસત ખરી; અને તેવા ડા - સમય આવતા હતા એવું દેખાતુ હતુ પણ ખરૂ', પરંતુ હિન્દના સદૂભાગ્યે તેવાં અનિષ્ટ છે છે પરિણામે આવે તે પહેલાં હિન્દીઓ પૂરો વિચાર કરતા થયા છે, અને હિન્દનું પ્રાચીન દા 2 ગૌરવ શું હતું ? તથા દેશકાળને કેવાં સારો ધારણા, આચારવિચારા જોઇએ ? તેનું પણ શુદ્ધ છે તે સ્વરૂપ સમજતા થયા છે. એટલે પશ્ચિમના ખડક સાથે અથડાઇ હિંદી સમાજનીકાના ચુ રે - { આ ચુરા શુઈ જવાની જે ધાસ્તી સ્વાભાવિક રીતે લાગી હતી તે દુર થઈ છે. સ્થળસ કાચને ટે > લીધે આપણી વરતુ વિશેષ લાંબાવી શકાય તેમ નથી. છેવટે ભારતવાસીએ પોતાનું શુદ્ધ છે સ્વરૂપ તથા હિતાહિત પૂરેપૂરા સમજતા થાઓ અને સામાજીક, ધાર્મિક, ઘોગિક, S આર્થિક તેમજ રાજકીય પ્રકરણોમાં દેશકાલાનુસાર તથા સમયેચિત ફેરફાર કરી દેશની છે | મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ તથા હક્કો મેળવી જગતમાં ઉચ્ચ સ્થાન લ્યા; એવી જગનિયતા પાસે પ્રેમ કે પૂર્વક યાચના કરી લેખિની મૂકવા ૨જા લઉં છું. Modern Modern હિંદુસ્તાનની સંસ્કૃતિ. Eminemummmmmonend For Private And Personal Use Only