Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुज्यो नमः RESSESSESSSSS:总经过多 SERESS
श्री
आत्मानन्दप्रकाश
।
Secre-ENCESCREESCREESEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEERP3
ॐ
सेव्यः सदा सद्गुरु कल्पवृक्षः
जनो संघश्चतुर्धा भवतु विविधसद्ज्ञानसंपविलासी श्रेयः सामाजिकं यद्विलसतु सततं तत्र पूर्णप्रभावि । भक्ति श्रीमद्गुरूणां प्रसरतु हृदये भावपूर्णप्रकाशा 'आत्मानन्द प्रकाशं' ह्यभिलपति सदा मासिकं चेतसीति ।।१।।
पु.१६. वीर सं. २४४५-माघ. आत्म सं.२३ अंक ७ मो.
-eses-pressers.509926086555-sae प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
पृष्ट
વિષયાનુમણિકા. નંબર, વિષય, पृष्ट नमविषय. ૧ શ્રી જિનવર સ્તુતિ. ... ૧૬ ૩ છે જેનામાં માધ્યમિક અને ઉંચી કેળ૨ કેટલાક પ્રારતાવિક લેાકા., ૧૬૪ વણીના પ્રચાર કરવાની આવશ્યક્તા ૧૭૩ 3 अष्टांग योग. ...... १६५७ सन्याडित सत.
৭99 ૪ કમ કુલક વ્યાખ્યા-કર્મનું અ- ૮ જ્ઞાતિસંસ્થા વિષે વિચારણીય મુદ્દાઓ ૧૭૮ સ્તિત્વ અને તેના અતુલ પ્રભાવ ૧૬૬ ૯ વર્તમાન સમાચાર
१८३ ૫ સ્વાશ્રયી બુના.. १९८१० अथावान....
.१८६
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૧) ટપાલ ખર્ચ આના ૪
આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ
છાપ્ય ...ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નીચેના ગ્રંથો છપાવવા માટે ( ભાષાંતર ) તૈયાર થાય છે. ( પ્રસિદ્ધ કરવા માટેન્શાનોદ્ધારના કાર્યના ઉત્તેજન માટે સહાયની અપેક્ષા છે. ) | ૧. શ્રી દાનપદીષ (મહોપાધ્યાય શ્રી ચારિત્રગણી કૃત) દાનગુણુનું સ્વરૂપ ( અનેક કથાઓ
સહિત) જણાવનાર. ૨. શ્રી મહાવીરચરિત્ર (શ્રી નેમીચંદ્ર સૂરિ કૃત ) આ ગ્રંથ ધણા પ્રાચીન છે બારમા સૈકામાં
- તે લખાયેલ છે. પાટણના ભંડારની તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી અમોએ
મૂલ છપાવેલ છે. અપૂર્વ ચરિત્ર છે. ૩. શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર (શ્રી જ્ઞાનસાગરસૂરિ કૃત) અપૂર્વ ચરિત્ર, ૪. શ્રી ઉપદેશ સસતિકા (શ્રી સોમધર્મ ગણિ વિરચિત ) ૫. શ્રી ધર્મદેશના ( અપૂર્વ કથાનક ગ્રંથ) ૬, સમાધ સસતિ શ્રી રતનશેખરસુરિ વિરચિત અનેક ધર્મની હકીકત જણાવનારા ગ્રંથ
- ઉપરના ગ્રંથા રસિક બેધદાયક અને ખાસ પઠનપાઠન કરવામાં ઉપયોગી છે; તેટલું જ નહિ પરંતુ વાચકોને આનંદ સાથે ધર્મનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તેવા' છે. દરેક ગ્રંથોનું ગુજરાતી ભાપાંતર તૈયાર થાય છે. દ્રશ્ય સહાયની અપેક્ષા (જરૂર ) છે. જ્ઞાનોદ્ધાર કરવાના ઉત્સાહી બધુઓએ આવા જ્ઞાનોદ્ધારના કાર્ય ને સહાય આપી મળેલ લક્ષ્મીને સાર્થક કરવાનું છે. વર્તમાન સમયમાં ધર્મના આવા સારા સારા ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ કરી, કરાવી ધર્મનો ફેલાવો તે વડે કરવાની આ અમૂલ્ય તક છે. વળી બહાળા પ્રમાણમાં મુનિમહારાજાઓ, સાધ્વીમહારાજ અને જ્ઞાનભંડાર વિગેરેને ( વગર કિંમતે ) ભેટ અપાય છે. સહાય આપનારને તે લાભ સાથે તેના જે નફે આવે તે તેવાજ જ્ઞાનખાતામાં ઉપયોગ થાય છે જેથી લાભ લેવા જેવું છે.
શ્રી ગુરુગુણસાળા યાને ( ગુરુગુણછ009 )
| (મૂળ સાથે ભાષાંતર.)
(અનુવાદકે શ્રીમાન કપૂરવિજયજી મહારાજ.) પ્રાતઃસ્મરણીય શ્રી નવકારમંત્રના ત્રીજા પદ શ્રી આચાર્ય ભગવાનના છત્રીશ ગુણા શાસ્ત્રકારે કહ્યા છે, તે સાથે તેવીજ છત્રીશ છત્રીશી એટલે ૧૨૯૬ ગુણા આચાર્ય મહારાજના છે, તેમ પણ કહેલ છે; તે ગુણા એવા તે અલૈકિક છે કે જે વાંચતાં આચાર્યપદના સ્વરૂપનું જાણુ થવા સાથે આત્માને અધ્યાત્મિક આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે, બાળજીવાના ઉપકાર નિમિત્તે કરેલી શ્રી પૂવચાર્યની આ કૃતિ અયજ્ઞ સમજી શકે તે માટે ભાષાંતર પણ સાથે આપવામાં આવ્યું છે. ભાષાંતર પણ સરલ અને શુદ્ધ શ્રીમાન્ કર્પરવિજયજી મહારાજે કરેલું છે જે ગ્રંથ હાલમાં અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ છે. જે ખાસ વાંચન અને મનન કરવા ચાગ્ય છે. કિંમત માત્રા સુદલ રૂા. ૦-૬-૦ રાખવામાં આવી છે. પોસ્ટેજ જુદું. અમારે ત્યાંથી મળશે,
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ఈ చినజBEReeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeee
HEAL
DOGSE.. & REJECTCkCL
*5C%
99%ल (Motek OPECreativecomeHERETC.CO.DOG.
इहहि रागद्वेषमोहाद्यन्निनूतेन संसारिजन्तुन' शारीरमानसानकातिकटुकछुःखोपनिपात. पामितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञानेयत्नो विधेयः॥
पुस्तक १६ ] वीर संवत् २४४५, माघ. आत्म संवत् २३. [अंक ७ मो. .
RESEASESED
श्री जिनवर स्तुति.
શિખરિણું. પ્રસારે સન્શા જગતમહિ જેના સદ્દગુણે, વધારે છે દેવ સતત મહિમા જે પ્રભુતણો અવિકારી કિંતું પ્રભુજી નિજ આનંદ ધરતા, અમારે હે નિત્ય નવરતણું શણ સુખદા.
ASSISEEacassedeos
V. M. Shah.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કેટલાક પાસ્તાવિક લોકો.
પઘાત્મક ભાષાંતર સહિત.
(અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ટ ૧૩૯ થી) લેખક–શ્રીયુત કુબેરલાલ અંબાશંકર ત્રિવેદી–ભાવનગર. लक्ष्मि क्षमस्व वचनीयमिदं दुरुक्त, मंधीभवंति पुरुषास्तदुपासनेन । नोचेत्कथं कमलपत्र विशाल नेत्रो, नारायणः स्वपिति पन्नगभाग तल्पे ।।
હરિગીત. હે લક્ષમી આ અપશબ્દ માટે તું ક્ષમા કરજે મને, તારા ઉપાસનથી ખરેખર આંધળા લોકો બને; નહિ તો કમલના પત્ર સરખા નેત્રવાળા શ્રીહરિ, સિંધુ વિષે કે” કેમ પઢે સર્પની શા કરી. जन्मेदं व्यर्थतां नीतं भवभोगोपलिप्सया । काच मूल्येन विक्रीतो हन्त चिन्तामाणिर्मया ॥
ઉપજાતિ. કાઢો વૃથા મેં નરજન્મ મારે, શેાધી ન લીધે કંઈ સાર સારે; સંસારને ભેગ સદૈવ ભાગ્યે, ચિંતામણિ કાચ મુલે ગુમાવ્યું, सानन्दं सदनं सुताश्च सुधियः कांता न दुर्भाषिणी,
इच्छापूर्ण धनं स्वयोषिति रतिश्चाज्ञापराः सेवकाः । आतिथ्यं शिवपूजनं प्रतिदिनं मिष्टान्नपानं गृहे, साधोः संगमुपासते हि सततं धन्यो गृहस्थाश्रमः ।।
છપે. બુદ્ધિશાળી સુત મધુર વદનારી નારી, ઈચ્છાપૂરણ દ્રવ્ય સેવકે આજ્ઞાકારી, જમવા શુભ મિષ્ટાન્ન અતિથિપૂજન થાયે, સ્વીમાં બહુ સ્નેહ ઘેર આનંદ વરતાય;
વળી સેબત સાધુ પુરૂષની, પ્રભુ-પૂજન નિત્ય થાય છે,
ધન્ય ધન્ય તે નરતણે ગૃહસ્થાશ્રમ કહેવાય છે. क्रोधान्धाः शिशवः सवारि सदनं पंकावृतंचांगणम्,
शय्या दंशवती च रूक्षमशनं धूमेन पूर्ण गृहम् ।
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અષ્ટાંગ યોગ.
૧૬૫
भायां निष्ठुर भाषिणी प्रकुरुते क्रोधांध दृष्टिं सदा, स्नानं शीतल वारिणा हि सततं धिर धिग् गृहास्थाश्रमम् ।।
છો . કોધી કુડા પુત્ર આંગણું કચરાવાળું, શય્યા માંકડપૂર્ણ સદન ભીનું ભેજાળું; લુખું ભેજન રાજ રહે ઘર ધુમાડાળું, કડવાબેલી નાર જુવે મુખ કરી ક્રોધા.
વળી શીતળ જળ મળતું સદા ન્હાવાને જેને અરે, ધિક્ ધિક્ તે નરતણું ગૃહસ્થાશ્રમને તે ખરે. दुखांगारक तीवः संसारोऽयं महानसो गहनः।। इह विषयामृत लालस मानस मार्जार मा निपत ।।
ચોપાઈ. ગહન રસોડું આ સંસાર, દુઃખરૂપી માંહે અંગાર; વિષયામૃતમાં આણું યાર, ઝંપલાવે છે મન માર.
(ચાલુ)
અષ્ટાંગ યોગ,
(રચના–રા. રા. શ્યામજી લવજી ભટ્ટ-વરલ નિવાસી.)
હરિગીત-ગઝલ). સાર્થક કંઈ કીધું નહિ, જગ જન્મ ધાર્યું શું થયું ભવની ભટક ટાળી નહિ, નરદેહ પામે શું થયું? મણકા નિરંતર ફેરવ્યા, પણ ફેર ના મનના મટ્યા; ઝણરવ ન રામ પ્રતિ ઉચ્ચા, જપમાળ ઝાથે શું થયું? કદિએ સહનશીલ ના થયા, દિલના વિકાર ના રહ્યા, પરિતાપ ના પરના હર્યા, તનને તપાવ્યું શું થયું? મનમેલને ધોયા નહિ, દિલમાં દયાર્દ થયા નહિ શ્રમ તાપ ત્રિવિધ શમ્યા નહિ, તો તીર્થ સ્થાને શું થયું? કામાદિ શત્રુનું શમન, કીધું નહિ ઈંદ્રિય દમન; વિષ વિષયનું ન થયું વમન, વૃત નિયમ ધાયે શું થયું? બેલાવી શ્રતપ્રિય કરી ધવનિ, કે અન્નના અભ્યાર્થિની જ્વાલા ન ઓલવી જઠરની, વૃત હેમ કીધે શું થયું ?
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. શ્રી ઈષ્ટપદ પંકજ મહીં, દઢ ચિત્ત તો ચેટયું નહિ જીત્યું દઢાસન મન નહીં, અષ્ટાંગ યેગે શું થયું ? નિજ આત્મવત્ સચરાચરે, લવ ભાવના થઈ ના ઉરે, ક્ષણ પણ ન “શ્યામ” કુર્યા ઉરે, જ્ઞાને શું ધ્યાને શું થયું?
દેહરો. જપ તપ તિરથ વૃત્ત મખ, એ જ્ઞાન ને ધ્યાન, આ અષ્ટાંગ સુયોગથી, પામે પદ નિર્વાણ
કર્મકુલક વ્યાખ્યા–કર્મનું અસ્તિત્વ અને તેનો
અતુલ અભાવ,
૧ ત્રિભુવનમાં એક અદ્વિતીય વીર એવા શ્રી મહાવીરદેવને જે કર્મનું અસ્તિત્વ ન હોત તો ઘર-ભયંકર ઉપસર્ગ કેમ થાત?
૨ વીરભગવાનને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયા છતાં પણ જે કર્મની પ્રબળ સત્તા વિદ્યમાન ન હોત તો મિતુક ગામમાં અતિ આકરે એ અતિસાર રોગ કેમ પેદા થયે?
૩ વરપ્રભુને અસ્થિક ગામમાં શૂળપાણિ યક્ષથકી જે વિવિધ વેદના (અઘોર ઉપસર્ગરૂપે) થવા પામી તે કમનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરે છે.
૪ જે કર્મનું અસ્તિત્વ ન હોય તો મહાવીરસ્વામીના બંને કાનમાં આકરા ખીલા ગોવાળે કેમ ઠોકયા ? તેમજ વળી,
પ વિરભગવાનને સંગમે વશ ઘર ઉપસર્ગો કેમ કર્યા? ૬ ગજસુકુમાલને માથે તેના સાસરા મીલે ખેર અંગારા કેમ ક્ષેપવ્યા? ૭ અંદરસૂરિના શિષ્યોને પાપી પાલકે યંત્રમાં કેમ પીલ્યા ? ૮ સનત કુમાર ચક્રવતી પ્રમુખ સુસાધુઓને વ્યાધિ-વેદના કેમ થવા પામી?
૯ કેશાબનગરીમાં સમૃદ્ધિમાન છતાં નિગ્રંથ ને આકરી ચક્ષુ (આંખ) ને વેદના કેમ થઈ?
૧૦ મિરાજાને પણ મહા દાહવર (અને સ્ત્રીના વલયના ખડખડાટથી અતિ દુઃસહ પરિતાપ) કેમ થવા પામ્યું?
૧૧ સેળ હજાર જક્ષ–દેથી સેવાતા છતાં બ્રહ્મદત્ત ચક્રવતીને અતિ આકરૂ અંધાપણું કેમ પ્રાપ્ત થયું ?
૧૨ આ ભરતક્ષેત્ર (ભૂમિ) માં ભારે મેટા પુન્યના ભંડાર એવા પણ વીરભગવાન નીચ ગોત્રમાં ( સ્વર્ગથી અવીને) કેમ ઉપન્યા?
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કર્મફલક વ્યાખ્યા-કમનું અસ્તિત્વ અને તેને અતુલ પ્રભાવ. ૧૬૭ ૧૩ મહા સમૃદ્ધિવંત-યશસ્વી અવંતીસુકમાલનું અંગ-શરીર ઉજ્યની નગરીમાં શીયાલએ કેમ ખાધું-ભક્ષણ કર્યું?
૧૪ શુદ્ધ શીલવંતી સતી પદીને પાંચ પાંડરૂપ પાંચ ભર કેમ થયા?
૧૫ ઉત્તમ કુળમાં ઉપજેલા છતાં મૃગાપુત્રાદિક કઈક જીવોને નરક જેવાં મહાદુ:ખ કેમ સહન કરવાં પડ્યાં ?
૧૬ વિશાળ રાજવંશમાં ઉત્પન્ન થયા છતાં વસુદેવાદિક કઈક રાજપુત્રને ભરવનવચે ભ્રમણ કેમ કરવું પડયું?
૧૭ કૃષ્ણ વાસુદેવના પુત્ર અને નેશ્વર મહારાજના ખુદ અંતેવાસી શિષ્ય છતાં ઢંઢણમુનિને નિદોષ ભિક્ષા કેમ ન મળી ?
૧૮ વનમાં એકલા પડેલા શ્રીકૃષ્ણ વાસુદેવનું મરણ પિતાનાજ ભાઈ જરા સિંહના હાથે કેમ થવા પામ્યું?
૧૯ (ગંગા નદી ઉતરવા જતાં) નાવ ઉપર આરૂઢ થયેલા શ્રી વર્ધમાનસ્વામીને સુદંષ્ટ્રદેવે કેમ ઘોર ઉપસર્ગ કર્યો?
૦ તીર્થકર છતાં શ્રી પાર્શ્વનાથ ભગવાનને (દીક્ષા બાદ કાઉસ્સગ યાને વર્તતાં ) કમઠ–મેઘમાળીદેવ કેમ ઘોર ઉપસર્ગ કર્યો ?
૨૧ સુખશાતા અને સૌભાગ્ય લીલાવડે સર્વોપરી એવા અનુત્તર વિમાનવાસી દે ત્યાથી એવી મૃત્યુલોકમાં કેમ જન્મ લે છે?
સાર---ઉપર ટાંકેલા ચિત્તને ચમકાવે એવા દાખલા ઉપરાન્ત આ દુનીયામાં થતા અનેકવિધ પરાવર્તને અને આપણી જાતમાંજ થતા અનેક વિચિત્ર બનાવના
સ્વાનુભવથી એ વાત નિર્વિવાદ સિદ્ધ થઈ શકે છે કે કર્મની ગતિ-સ્થિતિ અને. તેને પ્રભાવ ન કળી શકાય એવા અનાદિ, અકળ અને અતુલ છે, તેમ છતાં જે પાંચે સમવાય કારણે (કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, પૂર્વક અને પુરૂષાર્થ) ની અનુકૂળતા થઈ આવે તો આત્મા, સકળ સાંસારિક બંધનોને તેડવા માગનુસારી બની સમ્યગ્દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્રબળને મેળવી. અનુક્રમે રાગદ્વેષાદિક દુશ્મનને હઠાવી, તેમને ક્ષય કરી, સર્વજ્ઞ સર્વ દેશી થઈ, અધિક આયુષ્યસ્થિતિ હોય તો પૃથ્વીતળ ઉપર વિચરી અનેક ભવ્યાત્માઓ ઉપર અમાપ ઉપકાર કરી તેમને પણ આ ભદધિથી તારી સકળ દુઃખ-ઉપાધિરૂપ સંસારપરંપરાનો ઉછેદ કરી, શાશ્વત મોક્ષપદને પામે છે. ઈતિશમ. લી. મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
સ્વાથી જનો.
લે વિઠ્ઠલદાસ મૂલચંદ શાહ બી. એ.
(અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ટ ૧૫૦ થી) જે મનુષ્યો પિતાનાં લક્ષ્યસ્થાન તરફ હમેશાં દષ્ટિ રાખે છે અને ત્યાં પહોંચવાની પિતાની શક્તિમાં જેઓની શ્રદ્ધા વધારે અને વધારે દઢીભૂત થતી જાય છે. તેઓ જ સ્વીકૃત કાર્યો સિદ્ધ કરવા સમર્થ બની શકે છે. વિજયના અથવા કાર્ય સિદ્ધિના ધોરણને વળગી રહેવામાં અને અંગીકૃત કાર્ય સાધવાની પોતાની શક્તિમાં શ્રદ્ધાને સંપૂર્ણ રીતે ટકાવી રાખવામાંજ સર્વસ્વ રહેલું છે. હજારો માણસે પિતાના કાર્યમાં નિષ્ફળ થાય છે, કેમકે નિષ્ફળતા પ્રાપ્ત થશે એવા વિચારથી નિરાશ થઈ કાર્ય અધવચથી તજી દે છે. તેઓ એવાનિશ્ચયપર આવે છે કે ભાગ્ય વિરૂદ્ધ હવાથી વિશેષ યત્ન નિરૂપયોગી છે.
તમને અનુભવગમ્ય હશે કે જ્યારે કોઈ પણ માણસ પોતાની મિલ્કત ગુમાવે છે અથવા વ્યાપારમાં તેને મોટી ખોટ જાય છે ત્યારે પણ જે તે હિંમત અને નિશ્ચ યને ગુમાવતા નથી તે ઘણું જ ત્વરાથી પુન: પિતાના પગ ઉપર ઉભે રહી શકે છે. વસ્તુતઃ હકીકત એ છે કે જે મનુષ્ય હિમતવાન નથી હોતે તેનું ભાગ્ય અત્યંત ઉગ્ર હોતું નથી. એવો એક નિયમ છે કે હિંમતના નાશની સાથે ઉચ્ચગામી થવાના ગુણોને સદંતર નાશ થાય છે મૃત્યુ વશ થયેલી અથવા નિર્બળ માછલી પ્રવાહની સાથે તરે છે; પરંતુ પ્રબળ પ્રવાહની સામે તે ચપલ અને ચાલાક માછલીજ તરી શકે છે. નિષ્ફળતાના કારણેનું જે આપણે પૃથક્કરણ કરીએ તે આપણને જણાશે કે માલ મિલકતના નુકશાન કરતાં આતમ-શ્રદ્ધાના નુકશાનથી મનુષ્યો મેટા પ્રમાણમાં નિષ્ફળતા પ્રાપ્ત કરે છે. ચારિત્ર્યને એક બાજુએ રાખીને કહીએ કે આ ત્મશ્રદ્ધાના નુકશાન સમાન અન્ય કેઈ નુકશાન નથી તો તે અ યથાર્થ નથી; કેમકે આત્મશ્રદ્ધા રૂપી પાયે જર્જરિત અને નષ્ટ થાય છે તો તેના ઉપર કશી ઈમારત બાંધી શકાતી નથી. પૃષ્ટવંશ વગર સીધા ઉભા રહેવાનું મનુષ્યને માટે અશક્ય છે.
જ્યાં સુધી મનુષ્યમાં અવિચળ પૈર્ય અને નિશ્ચય છે ત્યાં સુધી કોઈ પણ વસ્તુ તેને અગત કરવા સમર્થ નથી. નિશ્ચયબલવાળા મનુષ્યને કારાગૃહમાં કેદ કરવામાં આવે તે પણ બનીયનની માફક “પીશ્રીમ્સપ્રોગ્રેસ” જેવું અપ્રતિમ પુસ્તક રચી શકશે. કદાચ આ પ્રકારના મનુષ્યને દ્રષ્ટિથી રહિત કરવામાં આવે તો પણ આંગ્લ કવિ મિલટનની માફક “પેરેડાઈઝ લૉસ્ટ” અને “પેરેડાઈઝ રિ ગેઈન્ડ” જેવાં ઉચ્ચ કેટિ ના કાવ્યે જનસમાજ પાસે રજુ કરશે. જેવી રીતે વરાળને એક શીશીમાં ભરી રાખવાનું કાર્ય અસંભવિત છે તેવી રીતે શક્તિઓને કારાગૃહમાં પુરી રાખવાનું –દબાવી
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વાશ્રયી બને.
રાખવાનું કાર્ય અશકય છે. આત્મ-શ્રદ્ધા મનુષ્યને દેવ સમાન બનાવે છે, જેની ઈચ્છાઓને સે કઈ સ્વભાવતઃ આધિન થાય છે.
આ જીવન નાટયમાં જે ભૂમિકા ભજવવાની તમને ઈચ્છા હોય તે ધારણ કરવામાં જ સર્વસ્વ રહેલું છે. તમારે વિજયી મનુષ્યની ભૂમિકા ભજવવી હોય તે તમારે એક વિજયી પુરૂષની માનસિક વૃત્તિ, બાહ્યાકૃતિ આદિ ધારણ કરવા જોઈએ.
જે રીતિથી એક વિજયી પુરૂષ પિતાનું જીવન વહન કરે છે તે પરથી તીક્ષણ અવલોકન કરનાર માણસ તેને ત્વરાથી ઓળખી શકે છે. જે તે નેતા હોય છે તે તેનું નેતૃત્વ તેના પ્રત્યેક પદમાં અને પ્રત્યેક હિલચાલમાં દ્રષ્ટિગોચર થાય છે, તેના વર્તનમાં સર્વત્ર નિશ્ચય બળ દ્રષ્ટિગત થાય છે. જાણે કે તેણે પોતાની જાત પર આધિ પત્ય મેળવ્યું હોય, જાણે કે કાર્યો સાધવાની તેની શકિતમાં તેને અવિચલ શ્રદ્ધા હોય તેમ તેની ગતિ પરથી વ્યક્ત થાય છે. આત્મ-શ્રદ્ધાથી ઓતપ્રોત થયેલે તેને બાહ્ય દેખાવ જ તેણે મેળવેલા વિજયને સૂચક છે. એથી ઊલટું, દરેક કાર્યમાં નિષ્ફળ થતાં માણસને ચુંટી કાઢવાનું કાર્ય રહેલું છે. તેની ગતિમાં કોઈ જાતને નિશ્ચય હેતે નથી, તેનામાં આત્મ-શ્રદ્ધાને અભાવ છે એમ તેની ગતિપરથી સૂચન થાય છે. તે અસમર્થ છે એમ જ તેના પોશાક અને વર્તન પરથી સ્પષ્ટ પ્રતીતિ થાય છે. તેનું દેય તેની પ્રત્યેક હિલચાલમાં પ્રસરી રહેલું જણાય છે. વિજયી મનુષ્યના બંધારણમાં કશું અસંદિગ્ધ હોતું જ નથી. તેનામાં સર્વત્ર નિશ્ચયજ જોવામાં આવે છે, તેને કોઈ પણ પ્રોત્સાહનની અપેક્ષા હોતી નથી. તે એકલે પોતાના પગ પર ઉભે રહેવા શક્તિવાન છે. તે આપણુ તરફ દષ્ટિ ફેરવે છે તે જ ક્ષણે વિજયશ્રીથી શોભિત થયેલો જણાય છે, કહેવા કરતાં કરી બતાવવું તેને વધારે પસંદ હોય છે, તેના મનમાં અદ્દભુત બળ રહેલું છે, અને આપણને પ્રતીત થાય છે કે તે જે કંઈ બેલે છે અથવા કરે છે તેની પાછળ એક પ્રકારની મહાન શક્તિ રહેલી છે. આથી ઉલટું જે માણસ કંઈપણ કાર્ય કદાપિ સાધી શકતું નથી અને જેનામાં શ્રદ્ધાને કેવળ અભાવ છે એવા માણસમાં કશું સામર્થ્ય હોતું નથી, તેમજ તે અન્ય લેકોપર બલવાન છાપ પાડી શકતો નથી,
સર્વ શકિતઓને એકત્ર કરી વિશેષ બળવાન બનાવવાની અદ્દભુત શક્તિ આત્મ શ્રદ્ધામાં રહેલી છે. કોઈ માણસ ગમે તેટલો પ્રતિભા સંપન્ન હોય તે પણ જે તેનામાં આત્મ-શ્રદ્ધાને અભાવ હોય છે તો તે તેની પ્રતિભાનો સારામાં સારો ઉપગ કદિ કરી શકતો નથી, કેમકે તે શક્તિ અને કાર્યનું ઐકય સાધી શકતો નથી. જે ઐક્યની વિજય પ્રાપ્ત કરવામાં અનિવાર્ય અગત્ય છે, જીવનમાં ફત્તેહમંદ થવા માટે શક્તિની જેટલી જરૂર છે તેટલીજ આત્મ-શ્રદ્ધાની છે. જે તમારામાં આત્મ-શ્રદ્ધાને અભાવ હોય તે તેની પ્રાપ્તિને સૈાથી હેલો અને સરસ ઉપાય એ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
છે કે તે તમારામાં છે એમ તમારે ખાતરી પૂર્વક માનવું. આત્મ શ્રદ્ધાથી ભરેલા માહ્ય દેખાવ સહિત રહેવાના આરંભ કરા, આમ કરવાથી તમે સ્વશક્તિમાં શ્રદ્ધાવાન બનશે, એટલુંજ નહિ પરંતુ તમારી શક્તિમાં શ્રદ્ધા લેાકેાને પ્રેરણા કરશેા.
રાખવાની તમે અન્ય
જ્યારે ગ્રાહકો આવતા નથી અને એક પણ વસ્તુનું વેચાણ થતું નથી, જ્યારે નાકરા કામકાજ વગર નવરા હોય છે, જ્યારે દુકાન ભાડું, નાકરના પગારે વિગેરે ખર્ચ ચઢતા જાય છે ત્યારે એક વ્યાપારીના સ્વભાવની અને શક્તિની ખરે ખરી સેાટી થાય છે. તે કયી કેાટિના સનુષ્ય છે અને તેનામાં કેટલુ સત્ય છે. એ આપણે ત્યારેજ જોઇ શકીએ છીએ. જો તે નજીવી ખાખતથી ીડાય છે, જે તે દરેક માણસને અને દરેક વસ્તુને દોષપાત્ર ગણે છે અને તે તે તેના દરેક કાર્ય અને શબ્દથી એમ સૂચવે છે કે આવા કાંઠેન સમયને માટે તેના નાકરાજ ઉપાલભ્ય છે તા એમ જાણવુ કે તે હજી જીદગીના આત્મખ્ખુ ંયમ આદિ ઉત્તમ પાઠે શીખ્ય નથી. જ્યારે ધંધા રાજગાર પુર જોસમાં ચાલતા હોય છે અને પ્રત્યેક વસ્તુ અનુ કૂળ હોય છે ત્યારે આનંદી અને ખુશનુમાં રહેલુ હેલ છે; પરંતુ જ્યારે રાજ ગા મદ ચાલતા હાય છે, જ્યારે જમા માળ કરતાં ઉધાર માત્તુ વધતી જતી હોય છે, જ્યારે દુ:ખદ મુશીબતે એક પછી એક આવ્યા કરતી હાય છે ત્યારે આનંદી અને પ્રફુલ્લવદન થવામાં ધૈર્ય અને હિંમતની મહાન અપેક્ષા છે. મુશીબતે દૂર કરવાને સખત પ્રયાસ કરવામાં આવો હાય છતાં પણ જ્યારે વ્યાપારમાં દરેક વસ્તુ પ્રતિકૂળ સ્વરૂપ ધારણ કરે છે, વ્યાપારમાં જે પ્રતિષ્ઠા જમાવતાં અનેક વર્ષો વ્યતીત થયા હાય છે તે પ્રતિષ્ઠા તમને ત્યજી દેતી હોય છે ત્યારે જગત્ની વસ્તુઓને તત્વ દ્રષ્ટિએ નિરખનાર માણસને માટે પણ પોતાના કુટુબીએની સાથે પ્રસન્નવદન અને અનુકૂળ રહી વર્તવાનું અત્યંત કઠિનતા ભર્યું' છે; પરંતુ આવા વિકટ સમયમાં જ ખરેખરા વ્યાપાનિપુણુ માસે સંપૂર્ણ શાંતિ રાખવી જોઇએ. ઉલ્રાસન આકૃ તિ, આશાવત અને શ્રદ્ધાજનક દેખાવ અને અડગ નિશ્ચય ધારણ કરવાથી ગમે તેવા પ્રતિકૂળ સચેગમાંથી બહાર નીકળવુ સુગમ છે; અને ચિતા, શંકા અથવા દા સીન્સના સ્હેજ હિોવ માત્રથી પાયમાલી અને નિપાતન નિષ્પન્ન થાય છે. સેવકે પેાતાના સેવ્યમાં શકા, ચિતા અથવા ભાદિ લાગણીઓને આવિાવ્ તત્પરતાથી શેાધી શકે છે. જો સેવ્ય હતાશ અને ઉત્સાહરહીત અને છે તા સેવકેામાં પણ નિરા શા અને નિરૂત્સાહ પ્રસરી રહે છે. ગ્રાહકોપર પણ તે દુકાનના ઉદાસીન વાતાવરણુની અસર થશે અને તેથી તેએ અન્યત્ર જવા લલચાશે, વ્યાપારની મહત્તા અને મુશ્કેલીના સમયમાં અનેક વ્યાપારીઓના અધ:પાત થયેલા જેવાનાં આવે છે, કેમકે પેાતાની જાતપર અંકુશ કેમ રાખવા અને પેાતાના ધધાની સ્થિતિના સમ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્વાશ્રયી બને.
૧૭૧
ધામાં શંકા અને ભય કેમ છુપાવવા તેનું વ્યાપારીઓને જ્ઞાન હોતું નથી. નિરાશા અને નિરૂવાહ રેહત્વાકક્ષાના મહાન ઉછેદકે છે. નિરાશા અને નિરૂત્સાહ નું એક ચેપી રેશની માફક જડમૂળથી ઉમૂલન થવું જોઈએ. પોતાનો ઘધે ઘણા ખરા ચાલે છે એવી નિરંતર વાતો કરનાર માણસ કદિ વિજયી નવા હોય તેવું આપણી જાણવામાં નથી. કોઈ પણ વસ્તુની કાળી બાજુનો કદિ પણ વિરાર ન કરો, નરમ બજાર અથવા વિકટ સમયની વાત કરવાનું બંધ કરે. ઉર્ધ્વગામી થવાની વાતો કરો. ઘણુ મનુષ્ય દોષ દશી હોય છે, અને વારંવાર અસંતોષના ઉદ્દગારે ઉચ્ચારે છે, આના માણસેની દ્રષ્ટિએ ગમે તેવો સારો વખત પણ કઠિનજ ભાસે છે. કેટલાક મનુષ્યો નિરાશાદી બન્યા હોય છે, જેને પરિણામે તેઓ કઈ પણ વસ્તુમાં પ્રકાશ કે વિજય જોઈ શકતા નથી. આવા લોકો સંપત્તિ વાન થવાની આશા રાખતા હેય તો તે નિરર્થક છે. વિજય એ એક કોમલ લતા છે, જેને ઉત્તેજનરૂપી પ્રકાશના પાપણુની પુરેપુરી જરૂર છે.
જે અનર્થકારક ઉપાધિથી તમે પરિવૃત થયા છે તે સર્વને પહોંચી વળવા તમે સબળ છે એમ માને. તમારા સગો પર આધિપત્ય પ્રાપ્ત કરતાં શીખે. આશાવંત અને ઉત્સાહી ; તેની જ જગતમાં જરૂર છે. જે ભવિષ્યવેત્તાઓ સર્વત્ર સંકટ અપ નષ્કલતા cતુ છે. તેનો લેશ પણ જરૂર નથી. જે આશાવંત અને ઉલ્લાસિત સ્ત્રી પુરૂ પાન કાર્યોમાં વિજય અને સફલતા જાએ છે તેઓના સહુવાસમાં આવવા સૈા કોઈ તલસે છે. મેઘાછાદિત વાતાવરણ કરતાં સૂર્ય પ્રકાશથી તેજસ્વી થયેલા વાતાવરણ માં જવાનું આપણને સ્વાભાવિક ઈચ્છા થાય છે, વળી તેવી જ રીતે વાકપ્રકૃતિ અને ઉદાસીન વૃત્તિવાળા લોકોનો સહવાસ ત્યજી દઈ સરલ પ્રકૃતિ અને પ્રસન્ન ચિત્તવાળા લોકોના સહવાસમાં આવવાની ઈચ્છાને પ્રત્યેક વ્યકિતમાં સ્વાભાવિક ઉદ્દભવ થાય છે.
જે લોકોને ફત્તેહ મેળવવાની અભિલાષા હોય છે. તેઓની આકૃતિમાં એક વિજેતાની નિશ્ચિતતાનો દેખાવ હેવો જોઈએ. લેકે આત્મ-શ્રદ્ધાથી સમન્વિત મનુષ્યોની મુક્ત કંઠે પ્રસંશા કરે છે, અને તેઓ લોકોના વિશ્વાસપાત્ર બને છે. લોકેને શંકા અને અસ્થિરતા પર સ્વાભાવિક તિરસ્કાર હોય છે. જેને માનસિક વૃત્તિ સમતોલ અને સ્થિર હોય છે તે માણસ જ વિજયી નીવડે છે, અશ્રદ્ધાથી જે મનુષ્ય કાર્ય આરંભ કરે છે તે વિજયી થતો નથી. મજબૂત મનવાળા મનુ ઉત્સાહ અને વિશ્વાસની પ્રભા સર્વત્ર પ્રસારે છે. આ જીવન-કલહમાં જીતનાર મનુષ્યની બાહ્યકૃતિમાં શ્રદ્ધા સર્વત્ર પ્રસરી રહેલી જોવામાં આવે છે. જે તેની શ્રેષ્ઠ તાનું સૂચન કરે છે. તેનું વર્તન એક પ્રકારનું બળ પ્રેરે છે, બીજી બાજુએ પરાજિત મનુષ્યની બાહ્યાકૃતિમાં સંદિગ્ધતા અને વિશ્વાસના અભાવનું જ ભાન થાય છે. તેના મુખપર કે તેની ગતિમાં કોઈ પણ પ્રકારની નિશ્ચિતતા જણાતી નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
જ્યારે તમને બુદ્ધિગમ્ય થાય કે તમે તમારી ઉગ્ર શક્તિઓને અનુસરીને કાર્ય કરે છે ત્યારે તમને તમારા હેતુમાંથી ચલાયમાન કરનારી કોઈ સત્તાને આ ધીન ન થાઓ. ગમે તેટલી મુશ્કેલીઓ આવે, તમે ધાર્યું હોય તે કરતાં તમારું કાર્ય વિશેષ કઠિન જણાય તો પણ અસ્થિર ચિત્ત બની પાછા ન હઠે. સ્વીકૃત કાર્યને અથવા હેતુને દઢતાથી વળગી રહો. જીવનમાં એવા અનેક સમય આવે છે કે
જ્યારે ગુલાબ કરતાં કંટકે પુષ્કળ હોય છે તે વાત સ્મરણમાં રાખે. આવા સમયમાં જ તમારા બળનું અને તમારા મનુષ્યત્વનું પરીક્ષણ થાય છે. સંજોગે ગમે તેટલા નિરૂત્સાહજનક હોય તે પણ પરાજ્ય સંભવિત છે, એવું કદાપિ કબુલ ન કરે. તમારી દષ્ટિને તમારા અંતિમ લક્ષ્યસ્થાન પ્રતિ નિરંતર ચૂંટાડી રાખો, અને વિજય પ્રાપ્ત કરવાની તમારી શક્તિમાં તમારી શ્રદ્ધાને દઢીભૂત બનાવો. વિજ્યના ધોરણને વળગી રહેવાથી અને સ્વીકૃત કાર્ય સાધવાની સ્વશક્તિને ટકાવી રાખવાથી મનુષ્ય પોતામાં મહાન બળ રહેલું છે એમ સિદ્ધ કરી શકે છે.
કઈ પણ મનુષ્ય તમારી આત્મ-શ્રદ્વા દાબી ન દે એ ખાસ ધ્યાનમાં રાખો. સ્વનામાં પણ ન ધારો કે નિષ્ફળતા અથવા પરાજ્ય અસ્તિત્વ ધરાવે છે.
અનેક લોકે સ્વકાર્યોમાં નિષ્ફળતા પ્રાપ્ત કરે છે, કેમકે તેઓની આત્મશ્રદ્ધા અસ્થિર અને અદઢ હોય છે. જ્યાં સુધી તેઓ સ્વશક્તિ વિષે અનિશ્ચિત બને છે અને છેવટે વિજયી થવાની શક્તિ કે જે વગર કોઈ પણ મહાન કાર્ય સાધી શકાતું નથી તેમાં તેઓની શ્રદ્ધા લુપ્ત થાય છે ત્યાં સુધી અન્ય લોકો તેઓનાં મન શંકાશીલ અને ભયયુક્ત વિચારથી ભર્યા કરે છે તે તરફ તેઓ દુર્લક્ષ રહે છે.
તમે દારિદ્રયના ચકતળે દબાયલા હે, તમારા આસપાસના સોગ પ્રતિકૂળ હોય તે પણ તે વિષે લેશ પણ ચિંતા ન કરે, કેમકે એનાથી તમને વિશેષ પ્રયાસ કરવાનું પ્રોત્સાહન મળશે. દુઃખ અથવા દારિદ્રયની શક્તિની સામા થાઓ. તમે તમારા સંગને પહોંચી વળવા સમર્થ છો એમ દઢતાપૂર્વક માને. તમારા સં
ગેના તમે અધિપતિ છે એમ ખાતરીપૂર્વક માને, અને પરિસ્થિતિ તરતજ સુધરવા લાગશે. શક્તિની આ માન્યતાથી, વિજય પ્રાપ્ત કરવાની સ્વશક્તિમાં શ્રદ્ધાની આ દઢતાથી, જે ઉચ્ચતમ કોટિના વિજયને અવિદ્ય જન્માધિકાર તરીકે ગણે છે તેવી ચિત્તવૃત્તિથી પ્રકૃતિ બળવતી બનશે અને જે શક્તિઓના સમૂહને શંકા, ભય અને અશ્રદ્ધા વિધવંસ કરે છે તેને અપૂર્વ અને અદ્દભૂત બળ મળશે.
આ પ્રમાણે વિજય પ્રાપ્ત કરવાની સ્વશક્તિમાં શ્રદ્ધાને સનિશ્ચય વળગી રહેવાથી અનેક વ્યક્તિઓએ મહાન કાર્યો સાધ્યાં છે, જેમ આપણે સ્વમાન અથવા સ્વપ્રતિષ્ઠાને વળગી રહેવા યત્ન કરીએ છીએ તેમ આ અમૂલ્ય જન્માધિકારને અવિચલિતપણે વળગી રહેવાને યત્ન કરવા સૈ પ્રેરાઓ.! એ અંતિમ. શુભેચ્છા,
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનમાં માધ્યમિક અને ઉચી કેળવણીને પ્રચાર કરવાની આવશ્યકતા. ૧૭૩ જૈનોમાં માધ્યમિક અને ઉચી કેળવણીનો
ચાર કરવાની આવશ્યકતા.
જૈન કામમાં માધ્યમિક અને ઉચી કેળવણીનો અભાવ એટલે બધે છે કે આ વિષયમાં જ્યાં સુધી ઉંડા ઉતરી તેને લગતી વિગતે કેમ સનમુખ રજુ કરી શકાય નહિ ત્યાં સુધી તેને ખરેખર ખ્યાલ આવી મુશ્કેલી ભરેલો લાગે છે. હાલના જમાનામાં આવી કેળવણીની જરૂરીઆતના સંબંધમાં તેની કીમત આંકવા સારૂ કોઈ પણ જાતનો ખ્યાલ જનસમુડને આપવાની ભાગ્યે જ આવશ્યકતા હોય છે, દરેક પ્રજાની અથવા તો કોમની નૈતિક તેમજ વ્યવહારિક અભિવૃદ્ધિ પર પ્રાથમીક કેળવણીની અસર ભાગ્યેજ થાય છે અને તેથીજ માધ્યમિક અને ઉંચી કેળવણી સંબંધી આપણી કમની સ્થિતિ કેવા પ્રકારની છે અને આવી કેળવણી મેળવવા સારું કોમના મેટા ભાગને અગવડતાને લીધે જે સેસવું પડે છે તેનો વિચાર કરવાની જરૂરીઆત છે. ઉંચી કેળવણી તે ખરેખર એક નાશ નહિ પામે તેવી થાપણ છે, કે જે ખર્ચ કરવા છતાં પણ વધારે બદલે આપે છે. મનુષ્યને વિચારશીલ બનાવે છે અને બુદ્ધિને ખીલવવા સારૂ સૌથી ઉપયોગી ફરજ બજાવે છે. મનુષ્યને પોતાના જીવનની વધારે કિંમત છે તે જોતા શીખવે છે. એટલું જ નહિ પરંતુ તે દષ્ટિ રાખીને દરેક કાર્ય તરફ મનુષ્ય માત્રને પિતાની ફરજ બજાવવા સારૂ તેને શીખડાવે છે અને દીર્ધદષ્ટિને વધારે છે. મગજ અને હદયના જે ગુણે ખરેખરી મહાન પ્રજા બનાવવાને શક્તિમાન થાય છે તે ગુણોની પ્રાપ્તિને કેળવણી જ ફક્ત મજબુત કરે છે, જો કે કુદરતી સાધનો ઘણું મહત્વના છે તે પણ પડવાની મેળે જ સુધારાની ખાતરી આપી શકતા નથી તે આખી દુનીયામાં કેળવણીની આવી ઉચ્ચ કિંમત કરવામાં આવે છે. જે કોમના સાધન સંપન્ન શ્રીમંતો પિતાના પાછળ રહેલા સામાન્ય વર્ગને અજ્ઞાન દશામાં રહેલા જુએ છે અને તેમને ઉંચી કેળવણી પ્રાપ્ત કરવા સારૂ જોઈતી તકો આપવા સમર્થ થતા નથી તેઓ પોતાનું ઘર રેતીપર બાંધે છે, કારણ કે એક પ્રજાનું અથવા કામનું ખરેખરૂ બળ તે તે કેમની કેળવણી જ છે. કેળવણી લેવા સારૂં ઘરની કેળવણું ઘણું સારું કામ કરી શકે, પરંતુ કમનશીબે સામાન્ય સ્થિતિના મનુષ્યો માટે ઘર એવી જગ્યા છે કે જે ઠેકાણે બાળક ભાગ્યેજ ઉચ્ચ કેળવણી માટે આશા રાખી શકે; કારણ કે શ્રીમંતોને બાજુએ રાખીએ તો સામાન્ય સ્થિતિના જનસમુહને મોટો ભાગ જીવનના આસપાસના સંજોગોમાં એ ગુંથાએલો રહેલો હોય છે કે પોતાના બાળકને શીક્ષણ આપવા સારું ભાગ્યેજ ફરસદ મેળવતો હોય છે. આખા દિવસની નોકરી અથવા પરાધીન પણની ગુ ફરીથી કંટાળેલ મનુષ્ય બાળકપરની જે કાળજી અને ધ્યાન આપવાની ફરજથી, કેળવણું
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આપવા સારૂ જે ઉત્તમ પરિણામ લાવી શકે તે લાવવા ભાગ્યેજ શકિતમાન થાય છે અને ગરિબાઈને લીધે ઘણીજ ઓછી તક પિતાના બાળકે તરફ ધ્યાન આપવાને મેળવે છે. કેટલાક માબાપ નોકરી અથવા ધંધામાં એવા રોકાયેલા હોય છે કે સંજોગેજ તેમના ઉચ્ચ માનસિક અને નૈતિક પ્રયાસોને દાબી દે છે. સામાજીક મર્યાદા, અંકુશો અને વહેમમાં ફસાયેલ માતા પિતજ કેળવણી પામેલ હતી નથી તે બચ્ચાઓને કેવી રીતે સુધારી શકે તે પણ એક પ્રશ્ન છે. બાળકોને શિક્ષણ આપવા સારૂ જે પૈો ખર્ચવામાં આવે તેના કરતાં બાળક કયારે કમાતા શિખે એવી ચિંતા જે માપ રાખે તે ઉચી કેળવણી પિોતાના પાળકોને કેવી રીતે આપી શકે?
નિશાળની કેળવણી વિષે તપાસ કરતાં માલુમ પડે છે કે આપણી કોમમાં માધ્યમિક અને ઉંચી કેળવણીની જરૂરીઆતે તરફ ઉત્સાહભંગ કરી નાખે તેવી બેપરવાઈ બનાવાય છે તે ખેદજનક બીના છે. કારણ કે જેન કેમની વસ્તીમાં મુબઈ ઈલાકામાં ભણતા પ્રાથમીક, માધ્યમિક અને ઉંચી કેળવણી લેતા કોલેજના વિદ્યાથીઓનું પ્રમાણ જોઈશું તો આપણને માલુમ પડશે કે આપણે માધ્યમિક અને ઉંચી કેળવણીમાં ઘણાજ પછાત છીએ, કે જે આંકડાઓ મારા કેળવણીને લગતા અગાઉના લેખમાં દરેક જીલ્લાવાર ખુલ્લી રીતે દર્શાવી દીધા છે કે જે અત્રે લંબાણ થઈ જવાની ધાસ્તીથી ફરીથી રજુ કરી શકતું નથી. દરેક જણ માધ્યમિક અને ઉંચી કેળવણીની જરૂરીઆત સ્વીકારે છે, પરંતુ નાણાની તંગીને લીધે કાંઈ પણ સંગીન કાર્ય કરી શકાય એમ નથી, એવું બહાનું આ વિષયને ઉંડે વિચાર કર્યો પછી નિર્માલ્ય લાગે છે. તેટલા માટેજ વ્યવહારિક પગલાં ભરવા અને કેળવણીને પ્રચાર કેવી રીતે થઈ શકે તેવા ઉપાયે જવા તે ખાસ હરકોઈ કોમના નેતાઓ તેમજ કેળવાયેલ વર્ગનું ખાસ કાવ્ય છે.
સ્વ. મ. ગોખલેના શબ્દ “કરોડો બાળકો જે કેળવણીની માયા અસર નીચે ઉછરવાની રાહુ જુએ છે, તેમનું શ્રેય એમની ઉપર આધાર રાખે છે. ત્ય ક્તિની વધેલી કુશળતા, બુદ્ધિની સાધારણ ઉચ્ચ સપાટી અને પ્રજાના મોટા સમુહો . નૈતિક કેળવણી એ સર્વ કેળવણી સિવાય થઈ શકે નહિ” એ શબ્દ જેને ખાસ મનન કરવા લાયક છે અને ધ્યાન રાખવું જોઈએ કે કેળવણી દરેક જેનના ઘરના ઉમરા સુધી લઈ જવી જોઈએ. એક અમેરિકન ધારા શાસ્ત્રીએ પોતાના દેશબંધુએ આગળ બેવતાં કહ્યું હતું કે જે તેની પાસે પ્રભુના દુતનું ઢલ હોય કે જે ભારતત્વ ધરાવતા બધા રાષ્ટ્રોને જગાડી શકે તો તેમના કાનાં લગાડીને કહે કે “ તમારા બાળકને કેળવે, તમારા બધા મળીને કેળવે તમારા બાળકોમાંના દરેકને કે
.” આ ભાવનામાં રહેલું ઉંડુ રહસ્ય અને ડહાપણ સર્વ કઇ કબુલ કરે છે. કેળવણના ક્ષેત્રને, પછી તે માધ્યમિક હોય કે ઉંચી કેળવણી હોય તો પણ, કાંઈ પણ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનોમાં માધ્યમિક અને ઉંચી કેળવણીને પ્રચાર કરવાની આવશ્યકતા. ૧૭૫
હિદ હોવી જોઈએ નહિ. એટલી તોનિ:શંક વાત છે કે જેનોની કેળવણીના સવાલને હાથ ધરનારા ખાતાના વ્યવસ્થાપકોના ધ્યાનમાં ખાસ હોવું જોઈએ કે કઈ પણ કોમ અને થવા પ્રજાના ભવિષ્યને સર્વ આધાર હાલના શિક્ષણ લેતા વિદ્યાથીઓ ઉપર લટકેલો છે, અને તે હેતુથીજ કેળવણીને બહોળા પ્રચાર કરવા તનતોડ પ્રગતિવાચક પ્રયત્નો કરવા જોઈએ, આવા દુરદશી" વિચારને પરિણામેજ સ્વ. મ. ગોખલેએ આખા હિંદુસ્તાનના બાળકોને મફત અને ફરજીઆત કેળવણુ અપાવવાનું જીવનવૃર લીધું હતું. જો કે જેના કેળા બેડ જેવી સંસ્થાએ આખી જોન કેમના કેળવણીના પ્રચારને લગતા પ્રશ્ન હાથ ધર્યો છે તે પણ જે મહદ્ ઉદ્દેશ ધ્યાનમાં રાખી કાર્ય હાથ ધર્યું છે તે કમનસીબે પાર પાડવા ફતેહમંદ નીવડયું નથી. તેપણ જણાવવાને ખુશી ઉપર થાય છે કે હાલમાં જૈન એજ્યુકેશન બોર્ડ તરફથી ઠરાવ કરવામાં આવ્યું છે કે મુંબઈની યુનીવરસીટી સાથે જોડાયેલી હાઈસ્કુલનું લીસ્ટ મેળવી તે દરેકના હેડમાસ્તર ઉપર એક વિન તીપત્ર મોકલી આપવું કે જેન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક વિદ્યાથી જેને અભ્યાસાર્થે મદદની જરૂર હોય તેમણે સરટીફીકેટ સાથેની અરજી જેન એજ્યુકેશન બોર્ડના સેક્રેટરી તરફ મોકલી આપવી. પારસી જેવી એંસી હજારની વસ્તીની નાની સંખ્યા ધરાવનારી કેમ કેળવણું પાછળ જે પુષ્કળ નાણા ખર્ચે છે તેના પરિણામે અનેક કેળવાએલ અને આગેવાનોની સંખ્યા ધરાવવાને તે કેમ ભાગ્યશાળી થએલ છે. જે કે છેલ્લા બે દાયકામાં કેળવણના ક્ષેત્રમાં જેન કામમાં બેડી ગે, બાળાશ્રમો, હોસ્ટેલ અને ખાનગી મદદથી અથવા જાહેર સખાવતેથી સ્કોલરશીપ મારફતે કેટલાક આગેવાનો અને કેળવાએલ તરફથી જુદી જુદી દિશામાં કેળવણીના પ્રચારાર્થે પ્રયાસ ચાલુ છે, છતાં પણ બાર લાખ જેની વસ્તી તરફ જોતાં કેળવણુના ક્ષેત્રમાં જોઈએ તેટલી સંખ્યામાં જૈનાને આગળ પડતા જોઈ શક્યા નથી તે ખેદકારક બીના છે. મનુષ્યને જીવનમરણને ભવોભવનો સવાલ જ ગભીર અને ભારે લાગે છે તેટલેજ ગં. ભીર સવાલ કેળવણીકા બનશીબ રહેતા કોમના બાળકો માટે કોમના કેળવાએલ વર્ગ ને રહેવું જોઈએ, કારણકે સર્વમાન્ય નિતી જાળવી રાખવાની ફરજ આ દુનિઆમાં પરમ કૃપાળુ પરમાતમાએ પ્રત્યેક વ્યક્તિને શીર મુકેલી છે અને તે ફરજમાંથી ભ્રષ્ટ થતાં તેને એક અથવા બીજી રીતે શિક્ષા થાય છે. વળી કેળવણીના ક્ષેત્રમાં પ્રયાસ કરનારાઓનું પ્રથમ કર્તવ્યવિદ્યાથીઓની શિક્ષણ પ્રત્યેની કાળજી રાખવાની હોય છે, તેમજ વિદ્યાથીઓની બુદ્ધિ અને નિતિ સુધારવા પહેલા શરીરને તંદુરસ્ત અને મજબુત કરવાનું છે, આ બાબત મુંબઈ શહેરમાં શિક્ષણ લેતા જૈન વિદ્યાથીઓની શારિરિક તપાસ કરવાની શરૂઆ છે કરવાના ઈરાદાથી જેન એસેસીએશન ઓફ ઈનડીઆનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું, પરંતુ તેનું કાંઈ પણ પરિણામ આવ્યું નથી, આ બાબત ખાસ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે, કારણ કે ભુખ્યા અને કંટાળી ગએલા
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બાળકોને શિક્ષણ આપવું અશક્ય છે. ઉત્સાહ પૂર્વક કાર્ય કરવાની શક્તિ કે ઉત્તમ ચારિત્રની આશા નબળા અને કઢંગા શરીરવાળા વિદ્યાર્થી પાસે રાખવી તે વ્યર્થ છે. છે. હકલ્લી કહે છે કે-“કેળવણીની નીસરણી એવી હોવી જોઈએ કે બાળકને ગટરમાંથી ઉપાડે અને યુનીવરસીટી સુધી ચઢાવે.” માનસિક બુદ્ધિની સાથે શારિરિક શકિત ખીલવવાની હકીકત પહેલી ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ.
ઉપરના સંજોગો વચ્ચે જેનામાં માધ્યમિક અને ઉચી કેળવણીને પ્રચાર થવા પામે તેવા ઇરાદાથી જેન એજ્યુકેશન બોર્ડ તેમજ જૈન એસોશીએશન ઓફ ઈન્ડીઆનું ધ્યાન ખેંચવામાં આવ્યું છે કે, કેળવણીને લગતી નાણાની રકમ, જે તેઓની પાસે હસ્તી ધરાવતી હોય તેમને ઉપયોગ, સરકારી કેળવણીખાતા માર. ફતે જે પ્રાંતમાં લાયક વિદ્યાથીએ મામિયક કેળવણી લેતા અટકી જતા હોય તેવા લાયક વિદ્યાર્થીઓ માટે થાય તેવી ગોઠવણ કરવી. કારણ કે દરેક પ્રાંતવાર આવી સ્કોલરશીપ લાયક વિદ્યાર્થીઓને આપવામાં ન આવે ત્યાં સુધી કેળવણીનો પ્રચાર દરેક ઇલાકાવાર જેમાં સરખી રીતે થ ઘણે ૪ અગવડતા ભરે છે. દરેક શ્રીમંત જેને તરફથી આપવામાં આવતી સ્કોલરશીપ પણ આવી રીતે કેળવાણુંખાતા મારફતે તપાસ કરી લાયક વિદ્યાર્થીઓને આપવામાં આવતી હોય તો કેળ વણીને લગતું પરિણામ ઘણું જ સંતોષકારક જેવા ભાગ્યશાળી થઈશું. આવી રીતે સ્કોલરશીપની વ્યવસ્થા કરી સરકારી કેળવણીખાતા મારફતે પત્ર વ્યવહાર ચલાવી લાયક વિદ્યાર્થીઓને તેનો લાભ મળે તે સારૂ એજ્યુકેશન બોર્ડને આ કાર્ય માથે ઉપાડી લેવાના ઉપર દર્શાવેલ ઠરાવ મુજબ જે પ્રયાસ આદર્યો છે તેને જેન શ્રીમાને ટેકે આપશે એમ ઈચ્છું છું. હું ઈચ્છું છું કે આ બાબત કેટલે દરજે આદરવા લાયક છે તે સંબંધી બીજા કેળલણ પામેલાઓ પોતાના વિચારને લાભ જનસમૂહ સનમુખ રજુ કરશે અને કોઈ બંધારણ વાળી ચેજના કેળવણીના પ્રચાર અર્થે સુચવશે, તે કેમની સેવા બજાવી ગણાશે. આ કેળવણીના બહોળા ફેલાવા માટેના સવાલને લગતે લેખ સમાપ્ત કરવામાં આવે તે અગાઉ ટુંકમાં જણાવવાનું કે કેમની આર્થિક ઉન્નતિનું મૂળ જે આગળ વધવાની આકાંક્ષા છે તેને પોષણ આપવા સારૂ ઉંચી કેળવણીજ ઉપયોગી થઈ પડશે તેટલા સારૂ અજ્ઞાનતાને અંધકાર જે આપણી જૈન કોમમાં વ્યાપી રહેલ છે તે દુર થાય તે સારું સ્વ૦ મ૦ ગોખલેના કેળવણીને ખડે ધારાસભામાં રજુ કરતી વખતના શબ્દ જેન કોમના હતાથીઓએ ખાસ મનન કરવા લાયક હોવાથી ફરીથી જેન કેમ સનમુખ ૨g કરું છું. સ્વ. મ. શેખલેએ કહ્યું હતું કે “મારા સાહેબ, કેળવણીના વિશાળ સાર્વદેશીય જનાજ બધી બદી દુર કરશે અને નવું સ્વર્ગ તથા નવી પૃથ્વી ઉત્પન્ન કરશે એવી કલ્પના કરે એવો કંઇ પણ મૂર્ખ હશે ન4િ, પુરૂષ અને સ્ત્રીઓ તેમ છતાં પોતાની અપૂર્ણતાઓ દૂર કરવા મથશે અને જીવન, અન્યાય અને દુઃખ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનોમાં માધ્યમિક અને ઉચી કેળવણુને પ્રચાર કરવાની આવશ્યકતા. ૧૭૭
તથા સ્વાર્થ અને ટંટાનું દર્શન રજુ કરશે. અજ્ઞાનતા દુર થશે, માટે ગરીબાઈ દુર થઈ જવાની નથી અને સ્વદેશ હિતના તથા ઉદારતાના કાર્યોની જરૂર ઓછી થશે નહિ; પરંતુ કેળવણીને પ્રચાર થતાં અમારાં પ્રજા સમુહને જીવનમાં વધારે સારી તક મળી શકશે. દરેક પ્રયત્નો માટે, પછી તે અધિકારી છે કે બીનઅધીકારી, લેકેના સંબંધને માટે, તેમની સામાજીક પ્રગતિ માટે તેમની નૈતિક સુધારણું માંટે સાર્વદેશીય કેળવણી ફતેહની સારી અશાએ આપશે. મારા સાહેબ! હું જાણું છું કે મારે ખરડા દિવસ પૂરો થાય તે પહેલાં જ ફેંકી દેવામાં આવશે. હું ફરિયાદ કરતો નથી, મને નિરાશા પણ થશે નહિ, મને હમેશ લાગ્યું છે અને મેં વારંવાર કહ્યું પણ છે કે ચાલુ વંશના અમે સર્વ પુરૂ અમારા દેશના બંધુઓની સેવા અમારી નાસીપાસીથીજ કરવા માંગીએ છીએ. તેમની ફતેહથી દેશની સેવા કરનારા સ્ત્રી પુરૂષે હવે પછી આવશે. પ્રગતિની કુચમાં અને જે સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે તે અમારે ખુશીથી સ્વીકારી સંતોષ માનવો જોઈએ. જ્યાં સુધી એના મૃતસ્વરૂપો ને પગથીઆ તરીકે લઈ એક નવીન ધારો જે આખા દે. શમાં કેળવણીનો પ્રકાશ ફેલાવે તે પસાર થશે ત્યાંસુધી આજે નાંખી દીધેલો ખડે ફરી ફરીને પાછો આવશે એમ પણ બને કે આ ધારણ ખરી ન પડે, એમ પણ બને કે આપણું પ્રયત્ન આડકતરી રીતે પણ મડાન કાર્ય આપણું અંતઃકરણમાં છે તેને વધારવા માટે કાંઈ કરી ન શકે અને દરિયા કિનારાની રેતીમાં હળ ફેરવવા જેવું પણ થાય, પરંતુ મારા સાહેબ, અમારી મહેનતનું છેવટ ગમે તે આવે છતાં એક વાત તે સ્પષ્ટ છે કે અમે અમારી ફરજ બજાવી છે એમ માનવાને હક્ક અમનેજ રહેશે, અને જ્યાં ફરજની આજ્ઞા સ્પષ્ટ છે ત્યાં મહેનત કરીને નાસીપાસ થવું તે મુદલ મહેનત નહિ કરવા કરતાં વધારે સારું છે. ” નતમ બી. શાહ,
અન્યોકિ જલક.
(સંસ્કૃત ઉપરથી અનુવાદ) લે છે. ૨. “પદ્ગણ” (ભાવનગર)
શાર્દૂલવિક્રીડિત. જેનો ઉદ્દભવ ક્ષુદ્ર વસ્તુથી થયે જે તુચ્છ લેખાય છે, જે ભૂમિતલમાં વિલીન રહીને પાયેથી છુંદાય છે, જેનો અસ્થિર વાયુ એ ગુણ વિના ઉદ્ધાર આજે કો, તે મોટા ક્ષિતિભૂત તણા શિરપરે ધૂલિ વિરાજે જુઓ.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ભાઈ બાવળ! કંટકાવૃત કરે કાં શિર ઉંચું નભે? પ્રાપ્તિ મુદ્ર ફળો તણું થઈ અરે કાં ગર્વ તેમાં ધરે? દષ્ટિ કાંઈ નીચી કરી નિકટમાં સબ નિહાળી તું જે, પામ્ય અમૃતમિષ્ટ છે કુળ છતાં કે નમી છે રહ્યા. એકાંતે વનમાં શગાલ નિરખી સામે મૃગાધીપને, ભીતિ કંપથી ન્હાસતાં ધીરજ કંઈ ધારી તે; માર્યા છે દશ વ્યાવ્ર તેર જ ને માર્યા હરિ પાંચ છે, જાણે તે સહુ દેવ આજ તુજનું આવી બન્યું છે અને સુણી સિહ ગાલ વાક્ય હસતાં બે મહાનાદથી, જા, જા, મિત્ર શૃંગાલ ! યુદ્ધ કરવું તે સાથે મહારે નથી; જી હે હરિને કહે જગત્માં ના હારૂં કલ્યાણ હા, જાણે છે બલ સિંહ જ બુક તણું જે છે વિવેકી જનો. ૫
વસંતતિલકા અમ્યુધિ! કેમ બહુ ગર્જને તું કરે છે? શું સ્વરુપ છેય પણ હું જનનું કયું છે? વારિ સરિતુ જલદનું લઈ ખારૂં કીધું, જેથી નહિ તૃતિને દો કામ આવ્યું. ૬ આ સ્થાનમાં બધિર લેક બધા વસે છે. ત્યાં લાભ કૃજિ શી કોકિલ? શું હુને ? કાળે નિહાળી તુજ વણું ગણે હને જે, એ, કાક તે - મન ન શ છે . ૭
જ્ઞાતિ સંસ્થા વિશે વિચારવા મુદ્દાઓ.
લખનાર:-રા. માવજી દામજી શાહ. ધાર્મિક શિક્ષક, બાબુ પી. પી. જેન હાઈસ્કુલ– મુંબઇ એ તો સુનિશ્ચિત છે કે પૃથક્ પૃથ વિસ્તરેલી જ્ઞાતિઓનો જ્યાં સુધી ઉદય
થે નથી, ત્યાંસુધી દેશેદય થવે અસંભવિત છે. હિંદજ્ઞાતિ સંસ્થાની માંની પ્રત્યેક જ્ઞાતિ પિપિનાના અને નિકાલ તેિજ આવશ્યકતા લાવે તો દેશદયનું દર્શન દૂર છે એમ કોણ કહે ? -
જના કેળવાયલા ગણાતા ભારતના કેટલાએક સુપુત્ર (!) એમ કહે છે કે “દેશેાદય સાધવામાં જ્ઞાતિ સંસ્થા એ કંટકરૂપ છે. જ્ઞાતિને લીધે આપણે પછાત સ્થિતિ જોગવીએ છીએ, જ્ઞાતિનાં બંધને તેડવાનો યુગ આવી પહે છે.” ભારતના આ સુપુત્ર (!)ને પ્રત્યુત્તરમાં કહેવાની આવશ્યકતા છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાતિ સંસ્થા વિષે વિચારણીય મુદ્દાઓ
૬૭ જ્ઞાતિની સંસ્થા એ એક દષ્ટિ એ અતિ ઉપગી છે. આજે ભિન્ન ભિન્ન સાયટીઓ, મંડળે, સભાએ, એસેસિએશને અગર એવું જે કંઈ તમે જોઈ શકે છે, તે જ્ઞાતિનું જ બીજું સ્વરૂપ છે, તેનેજ બીજે આકાર છે. ફેરફાર પામેલું બંધારણ છે. વિચારશીલ, દીર્ધદશી પૂર્વજોએ જ્ઞાતિની સંસ્થા નિયત કરેલી છે, તેમાં ઘણું મહત્ત્વ સમાયેલું છે. જ્ઞાતિ બાંધવાનો તેમનો ઉદ્દેશ કેવળ દેશદયમાં પેતાનો તે દ્વારા હિસ્સ આપવો એજ સપાયેલું હતું, પરંતુ કાળક્રમે આજે જ્ઞાતિમાં કેટલએક અનાવશ્યક બંધને પાછળથી ઘુસી ગયાં છે, તેથી સદંતર જ્ઞાતિસંસ્થાને તેડી પાડવા કરતાં ઉચિત છે કે “જ્ઞાતિપ્રવિણ કુરીવાજોનું નિકંદન કરવું જોઈએ, જ્ઞાતિ સંસ્થાની આવશ્યકતા પરત્વે ઉપરત કથન રજુ કર્યા બાદ જ્ઞાતિને કે તેના માગે ચડાવવાના કયાં કયાં સાધનો છે? પ્રિય વાચક ! ચાલે ! એ મહત્તવના પ્રશ્ન પર આપણે વિચાર કરીએ જ્ઞાતિજનોને ઉન્નતિના માર્ગે ચડાવવાનું કાર્ય અતિશય સરલથી, આ કાર્ય
અ૫ક ળમાં સિદ્ધ થઈ જાય તે પણ કપના બારની વાત માબાપેએ બાઈ છે. જ્ઞાતિની ઉન્નતિના અભિલાષી જનેએ જરૂર લક્ષમાં રાકેમાં સંસ્કારે ખવું જોઈએ કે “તેઓમાં દઢતા, નૈતિક હિંમત, સહનશીલતા રોપવાની જરૂર. કાર્યદક્ષતા અને ખસુસ કરીને ધૈર્ય, આટલા ગુગે તે
અવશ્વના છે. ઉકત ગુણેને જ્ઞાતિહિતેચ્છુ જાએ પોતાના જીવનમાં ઓતપ્રેત કરવા જોઈએ.
એ તે દેખીતું જ છે કે “જ્ઞાતિના યા દેશના ઉદયની આશા યુવકવર્ગની ઓલાદ પર વિશેષ આધાર રાખે છે, વસ્તુત: કોમળ મગજ પર જ્ઞાતિ ઉદયના સૂત્રોનાં સંસ્કારો સરળતાથી અને વિલંબ વગર પડી શકે છે, આથી જ્ઞાતિનાં બાળકેમાં સુસંસ્કારો રોપવાની અનિવાર્ય અગત્ય એ માતાપિતાઓએ સાથી પ્રથમ લક્ષ્યમાં રાખવા જેવી બાબત છે. જ્ઞાતિ ઉદયના સાધનો પૈકી બીજે મુદ્દો એ છે કે જ્ઞાતિના યુવાન, હાલના
કેટલીએક સમાજાત: પ્રવિણ કુરૂઢીઓ દદિસ્થર થાય છે, યુવકે મક્કમ બને તેની હામે સાચું અને દઢતાપૂર્વક યુદ્ધ ( Crusads ) નવાની અગત્ય, મચાવવાની જરૂર છે અને તેને માટે કેટલાક નિયમમાં
અતિશય મક્કમ બનવાની જરૂર છે. દાખલા તરીકે: ---બાળલગ્ન એ પ્રથા હાનિકારક છે. એ વાત હાલની ઓલાદને સમજાવવાની જરૂર રહી નથી, આપણે માનીએ છીએ કે હાલની ભારતીય પરિસ્થિતિ પ્રમાણે પંદર, સત્તર કે તેથી નાની વય એ હાની, અપરિપકવ, સ્વાવલંબન વગરની અને અભ્યારા યોગ્ય
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૦
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
વય છે, એ વયમાં આવતાં લગ્નની ગુંસરીએ જોડાવું એ કઈ રીતે વ્યાજબી નથી, છતાં હા લેવાની ખાતર, કે હાની વહુને ઘરમાં લાવી, સાસુના માથા પર
જે ઉતારવાની સ્વાર્થવૃત્તિની ખાતર, ઉપર કહેલ બાળ વયમાં માતા પીતા આપણું (યુવકેનું) લગ્ન કQા હીલચાલ કરી રહ્યા હોય ત્યારે યુવકેની ફરજ છે કે તેમના પિતાના ભવિષ્યના લાભની ખાતર કિંચિત્કાળ પણ મુંગા ન બેસી રહેવું જોઈએ, પરંતુ તે પ્રસંગે યા તે તે વાતની પિતાને ખબર પહતાં તત્કાળ નમ્ર પણ મધુર ભાષામાં દઢાગ્રહી બનીને માતપિતા સમક્ષ નિવેદન કરવું જોઈએ કે, “પૂજ્ય પિતા શ્રી! આપ મારૂ બાળવયથી આજસુધી પાલન પોષણ કરી હિત ઈચ્છતા આવ્યા છે, હવે મારી યુવાવસ્થા અને ઉત્તરા વસ્થાનું પણ હિત ઈચ્છતા હો તે કૃપા કરી મારી આ બાળવયમાં મારા લગ્ન કરવાની આપને હું “સાફ ના પાડું છું” “મને માફ કરજે, મારો સમય અભ્યાસને છે, મારા “બાહુબળથી” તરવાનો સમય હજુ હવે મને પ્રાપ્ત થવાને છે. મારા પગ પર ઉભા રહેવાની તાકાત હજુ હવે મારામાં આવવાની છે, માટે કૃપા કરી મારી પચીસ વર્ષની વય થતાં સુધી આ લગ્નની ભાંજગડમાં “પડશનહિ, એ મારી નમ્ર પણ આગ્રહ પૂર્વક વિનતિ છે, આટલું કહેતાં છતાં પિતાજી પોતાને કક્કો ખરે કરવા માગતા હોય તો દેશના હિતની ખાતાર પણ જરા વધારે મક્કમ બનીને-દૃઢતા લાવીને રહેવાની જરૂર છે અને કોઈ પ્રકારે પણ લગ્ન ન કરે, અને અગ્ય વયે સંસા૨ ગર્તમાં ન પાડી દે એ સંભાળવાની ખાસ જરૂર છે. આ માત્ર એક જ પ્રસંગ દૃઢતાના ઉદાહરણ તરીકે રજુ કર્યો છે, આવા અનેક પ્રસંગે સાવધાન રહેવાની ખાસ સૂચના છે. ત્રીજો મુદ્દો એ લક્ષ્યમાં લેવા યોગ્ય છે કે જ્ઞાતિની સ્ત્રીઓનો મેટો ભાગ
અજ્ઞાન દશામાં સબડતો જોવામાં આવે છે, આ અજ્ઞાનતા સ્ત્રી કેળવણીને વ્ય- એ એક પ્રકારને શ્રાપ છે, કલંક છે. અરે ! ભયંકર દુષણ વહારૂ પ્રસાર થયા છે. આ શ્રાપ કલંક અને ભયંકર દુષણમાંથી મુક્ત થવા ની અગત્ય. અને ગાગી. મેત્રેયી, સરસ્વતી અને લીલાવતી જેવાં વિ
વિધ શક્તિ સંપન્ન નારીરત્નો પેદા કરવા માટે સ્ત્રી કેળવણને ઘટતી દિશામાં પ્રસાર કરવાની અનિવાર્ય અગત્ય છે, સ્ત્રીઓ જ્યારે કન્યા વયમાં હતી, ત્યારે તેઓને મળેલું શિક્ષણ સ્ત્રી વયમાં આવતાં અર્ધદગ્ધ સ્વરૂપ ધારણ કરે છે, પરિણામે અજ્ઞાનતામાંથી ઉત્પન્ન થતાં દૂષણે ( જેવાં કે--દેખાદેખી વાંદરીયા નકલ, કુસંસ્કાર અને આચાર-વિચારની ભ્રષ્ટતા) દષ્ટિ બેચર થાય છે. આ મહા ભયંકર વ્યાધિમાંથી છુટકારો મેળવવા સ્ત્રી કેળવાની યોગ્ય દિશા ભારતીય
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ્ઞાતિ સંસ્થા વિશે વિચારણીય મુદાઓ,
૧૮૧ પરિસ્થિતિ પ્રમાણે નિશ્ચિત કરી સ્ત્રીઓમાં કેળવણીનો સારો પ્રસાર થ આવશ્યક છે, આમ થવાથી જ આપણી ભાવિ પ્રજાનું ઝળકતું, તેજોમય અને આશામય ભવિષ્ય નિમણુ કરવા ભાગ્યશાળી થઈશું, પરંતુ સ્ત્રીઓની---અરે ! એક અગત્યના અંગની દરકાર કરવામાં પછાત પડીશુ, તો અર્ધાગવાયુ-પક્ષઘાતના રોગથી આપણે પટકાઈ પડીશું, માટે સાવધાન રહેવાની જરૂર છે. થો મુદ્દો એ છે કે, વૃદ્ધ, વિનિર્મિત જ્ઞાતિ બંધારણ પરાપૂર્વથી ચાલ્યું આવે
છે. તેને અભ્યાસ જ્ઞાતિના યુવકો કરી શકે તેવી યોજના જ્ઞાતિના કુરીવાજે થવી જોઈએ, એ નિયમ છે કે જ્ઞાતિ બંધારણનાં સૂત્ર ને નાશ કર નિયમોમાં દેશ, કાળ, ભાવ અને ક્ષેત્રના પરિવર્તન પૂર્વક જોઈએ. તેમાં યાચિત ફેરફાર કરવાની જરર પણ રહે છે, તો હાલનાં
જ્ઞાતિના સૂત્રમાં જે ઘટિત ફેરફાર ક ઉચિત હોય તો બેશક તેમ કરવાની જ્ઞાતિ જનોને પરવાનગી મળવી જોઈએ. ઓગણીશમી સદીના સંજોગોને અનુસરી બાંધવામાં આવેલા સૂત્ર વીસમી સદીમાં ચાલવાં જોઈએ જ, એ કથન જ્ઞાતિ બંધારણના નિયમોથી વિરૂદ્ધ છે. સમયાનુસાર ઘટતો ફેરફાર કર્યા વગર ચાલેજ નહિ. જે ફેરફાર કરી યા તે ઘટતી છુટછાટ મૂકી વર્તન ન ચલાવ વામાં આવે તે વૃદ્ધ-જ્ઞાતિના નેતાઓ–અગ્રેસરેનું માનપાન સચવાવું એ દુર્ઘટ થઈ પડે એ દેખીતું છે, એટલું જ નહિ, પરંતુ મતમતાંતર, અને તડાં એક નાની સરખી જ્ઞાતિમાં પણ પડવા પ્રસંગ ઉભું થાય તો ઘણું નુકશાન થાય એ દેખીતું છે. જ્ઞાતિના ઉદયનાં સાધનો પૈકી પાંચમો મુ એ સંશાળવાન છે કે જ્ઞાતિ
સેવાના ભિન્નભિન્ન ક્ષેત્રોમાં યુવકેએ, સંપૂર્ણ વિચાર, પિજ્ઞાતિ સેવાનાં ભિન્ન તાની લાયકાત, અને બહાદુરીથી યા હોમ કરીને કૂદી પડવું ભિન્ન ક્ષેત્રોમાં યુવ- જોઈએ. જ્ઞાતિને યુવકેની સેવાની જે કાળના આવશ્યકતા કેએ કૂદી પડવાની હોય તે કાળના યુવકે મોજશોખમાં મશગુલ બન્યા હેય, જરૂ૨. વિલાસ પ્રિય જીવન ગુજારતા હોય, અહનિશ સ્વાર્થ સાધ
વામાં મા રહેતા હોય એવા યુવકનું જીવન સેવાના રંગથી રંગાયેલું નહિ હોવાથી વ્યર્થ જ સમજવું જોઈએ. જ્ઞતિના ઉદયના સ્તંભભૂત વસ્તુતઃ યુવકે છે. યુવકોની નસોમાં નવીન રક્ત સંચાર કરી રહ્યું હોય છે, જે એ નવીન રકતને સદુપયોગ કરવામાં આવે તો તેમનું મન જ્ઞાતિહિતના પ્રશ્નોમાં ગુંથાયેલું રહેવાથી જ્ઞાતિનો ઉદય તેમનાથી દૂર ગણી શકાય નહિ. ધારો કે-જ્ઞાતિમાં કેળવણીને અભાવ છે, યા તે વાસ્તવિક કેળવણી જ્ઞાતિજનોને મળતી નથી આ મુદ્દાને માટે
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
યુવકેની ફરજ છે કે તેઓએ પોતાના અનુકૂળ સમયે વાંચનદ્વારા, વાતદ્વારા, શિખામણદ્વારા કે અક્ષરજ્ઞાન દ્વારા પણ કેળવણી આપવા પગલાં ભરવાં જોઈએ, અને કેળવણીની આવશ્યકતા માટે જેમ બને તેમ જ્ઞાતિમત કેળવવો જોઈએ, આ બીજે મુદ્દો લઈએ–ધારે કે જ્ઞાતિમાં જ્યારે બાળલગ્નની પ્રથા શરૂ હોય છે, ત્યારે સેવાના ક્ષેત્રમાં યાહોમ કરવા ઈચછનાર યુવકે એ શું કરવું જોઈએ? એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયે, તેના ઉત્તરમાં તેઓએ લક્ષ્યમાં રાખવું જોઇએ કે-જેમ બને તેમ મોટી રાંધવામાં બાળલગ્નના હાનિકારક પરિણામો લેકસમૂહ સમક્ષ રજુ કરવા અને કાચા કુમળા બાળકના મગજમાં નાનપણથી ઠસાવવું કે “તમારા માતાપિતા તમારા બાળપણમાં વિવાહ કરવાનું કહે તો દઢતાથી તેમને સાફ ના પાડશે.” આ રીતે મક્કમપણું ધારણ કરવાથી કેળવણી,બાળલગ્ન નિષેધક હીલચાલ વગેરે પ્રશ્નો વિષે કંઈક અજવાળું પાણી શકાય. અને આ વિષયમાં જ્ઞાતિબંધુઓએ સમગ્ર બળથી પ્રયત્ન કરવા પાછળ લાગી જવું જોઈએ, જે પ્રયત્નની કચાશ હોય તો ફળ પણ કાચું આવે અને પ્રયત્ન ચગ્ય માર્ગોનુસારી હોવા સાથે દઢતાપૂર્વક આરંભાયો હોય તે ફળ પણ બરાબર પકવ આવવાનો સંભવ રહે છે. જ્ઞાતિપ્રવિષ્ટ કુરીવાજોને દૂર ક૨ષાનું જ્ઞાતિના યુવકે વિશેષ પ્રકારે સાધી શકશે. માટે તેઓએ ખાસ આ બાબતને કાર્યવિશેષ અભ્યાસ કરવો જોઈએ, અને જે જ્ઞાતિમાં પોતાને જન્મ થયો હોય, તે જ્ઞાતિનું ભલું ઈચ્છવા અને કરવાપૂર્વક જ્ઞાતિબાણ ચૂકવવાની ખરેખરી અગત્ય ગણાય. જ્ઞાતિ ઉન્નતિના સાધનો પૈકી છો અને અતિ અગત્યનો મુદ્દો એ લક્ષ્યમાં
રાખવા એગ્ય છે કે-જ્ઞાતિબંધુઓએ ઔદ્યોગિક વિકાસ જ્ઞાતિ બંધુઓ એ પાછળ સતત્ લક્ષ્ય આપવું જોઈએ. જે જ્ઞાતિબંધુઓ ઉદ્યોગ ઔદ્યોગિક વિકાસ ધંધામાં પછાત દશા ભેગવતા હોય તેઓ દુનીયાની હરોપાછળ ધયાન આ લમાં વધુ વખત અસ્તિત્વ ધરાવી શકતા નથી, કદાચ અપવાની જરૂર. સ્તિત્વ ધરાવતા જણાય, તો પણ મોટે ભાગે તેઓને
દાસત્વની બેડીમાં જકડાવું પડે છે. મનુષ્યનું મનુષ્ય તરિકેનું બંધારણ જોતાં મનુષ્ય એ દાસત્વ માટે સરજાયેલ નથી, પરંતુ સ્વતંત્રપણે તેમજ સવાશ્રયીપણે–પિતાના પગ પર ઉભે રહીને, શારીરિક, માનસિક અને આ ધ્યામિક વિકાસ કરવાને જમેલ છે. આમ હોવાથી દાસત્વથી તેને દૂર રાખવા સારૂ સ્વતંત્ર તેમજ સ્વાશ્રયીપણે જગત્ની સંફમાં રહી પિતાને સર્વ પ્રકારે ઉદય સાધવા માટેનું અગત્યનું સાધન-વ્યાપાર-ઉદ્યોગ-ધંધાની બાબતમાં ઉચ્ચ દશા
ગવતો હોવો જોઈએ. એ તો સાધારણ નિયમ છે કે “કમે ક્રમે આગળ વધાય. એકદમ વ્યાપારના વિસ્તીર્ણ ક્ષેત્રમાં કૂદી પડાતું નથી, પરંતુ પ્રથમ તે કોઈ એક
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર.
૧૮૩
વ્યાપારીને ત્યાં અમુક સમય ઉમેદવાર તરીકે રહેવું પડે, ત્યારબાદ વિશેષ લાયકાત પુરવાર થતાં તેને અમુક પગાર પર ચડાવવામાં આવે, અને તે દરજજા પર પણ પોતાની કાબેલિયત બતાવવામાં આવ્યાથી દૈવયોગે દુકાનમાં તેનો અમુક હિસ્સે ભાગ પણ નિયત કરવામાં આવે, અને પછી આગળ વધતાં તે સ્વતંત્ર વ્યાપારી થવા પણ શક્તિમાન થાય છે, વ્યાપાર વિષયક ક્ષેત્રની આ પરિસ્થિતિ હોવાથી તેમાં ઉતરનાર જ્ઞાતિબંધુઓએ ઘેર્યને ટકાવી રાખવાની અતિશય જરૂર છે. આ ક્ષેત્ર દ્વારા જ્ઞાતિબંધુઓનો ઉદય સાધવાને એક માર્ગ એ પણ છે કે “ પાતે વ્યાપારી હોય તો પોતાના જ્ઞાતિ બંધુઓને જ લગભગ નોકરી કરવાની તક આપવી, અને તેના શિક્ષક રૂપે બનીને તેના કાર્યમાં થતી વિવિધ ભૂલ સુધારવાની લાગણી રાખીને ભવિષ્યમાં તેને પિતાનું અગર પોતાના જેવું પદ ભોગવવા ભાગ્યશાળી બનાવો. આમ થવાથી જ્ઞાતિબંધુઓના આર્થિ. કસ્થિતિ સુધરશે, જ્ઞાતિજને વ્યાપારના વિસ્તીર્ણ ક્ષેત્રમાં પિતાનું નામ કાઢશે અને તેઓ દુનીયાની કોઈ પણ જ્ઞાતિની હોલમાં પિતાનું સ્થાન નિયત રીતે સ્થાપવા શક્તિમાન થશે. ઉપસંહારમાં જણાવવું જોઈએ કે જ્ઞાતિની ઉન્નતિ સાધવાને અંગે આ છે મુદ્દાઓ આપ સમક્ષ રજુ કરેલ છે, લગભગ આ છે મુદ્દાઓમાં બીજી બાબતેને સમાવેશ થઈ જાય છે, જ્ઞાતિજનોએ ખાસ લક્ષમાં રાખવું જોઈએ કે આ છ મુક્ષઓનો બરાબર અભ્યાસ કરી જાગ્યા ત્યારથી સવાર ” ગણું તેનો અમલ કરવામાં આવે તે લેખકને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ છે કે જ્ઞાતિને ઉદય થવો એ હસ્તામલકવત્ વાત છે. એટલું જ જ્ઞાતિબંધુઓની સેવામાં નિવેદન કરી અહિં વિરમું છું. ૩. રાત્તિ
વર્તમાન સમાચાર,
પ્રાતઃ સ્મરણીય શ્રીમાન મૂનિરાજ શ્રી મણિવિજયજી મહારાજના શિષ્ય વાદ્ધ શાંતમૂતિ પંન્યાસજી શ્રીમદ્ સિદ્ધિવિજયજી મહારાજને શ્રી મહેશાણમાં મહા સુદ ૫ બુધવારના રોજ આચાર્ય પદવીથી અલંકૃત કરવામાં આવ્યા છે, તે સાથે ત્યાં ઉપધાન વહન પણ થયેલા હોવાથી આ બંને પ્રસંગે નિમિત્તે અઠ્ઠાઇમહોત્સવ અને દિક્ષા મહોત્સવ પણ સાથે થયેલ છે, તે પ્રસંગે અનેક મુનિમહારાજાઓ સાથે બહાર ગામથી અનેક જૈન ધુઓ આ ઉત્તમ ધાર્મિક પ્રસંગ ઉપર આવેલા હોઈ ત્યાં શાસનની ઉન્નતિ થઈ છે, આ માટે અમો અમારો આનંદ જાહેર કરીયે છીએ, પરંતુ એટલું પ્રસંગોપાત જણું થવાની જરૂર જણાય છે કે જેમ આવે માંગષ પ્રસંગે હજારો પૈસા ખર્ચવામાં આવે છે તેમ અત્યારે ચાલતા ભયંકર દુષ્કાળને લઈને મનુષ્યને ખાવાને અનાજ પહેરવાને કપડા અને ઢેરેને ઘાસ નહીં મળવાથી મરણ શરણ થાય છે તેને માટે આ
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અપૂર્વ પ્રસંગે વિચાર કર્યો હોય તે ખુશી થવા જેવું છે, પણ જો આ વિકટ પ્રસંગ યાદ જ ન આવ્યો હોય તે જેનેને દયા માટે કેવી લાગણી છે તેમ ઇતર બોલે તે બનવા જેવું છે.
અત્યારે તે ભયંકર દુષ્કાળ ચાલે છે તે માટે જેમ બને તેમ તે કાર્યપ્રસંગ ધ્યાનમાં લેવાનો છે, પરંતુ તે સિવાય અમો તો અમારા દરેક ધર્મગુરૂઓને હવે નમ્રવિનંતિ કરીએ છીએ કે આવા પ્રસંગોએ જે વરઘોડા અને સ્વામીવાત્સલ્ય વગેરેજ ગમતા હોય તથા તેમાંજ માત્ર પૈસા ખરચવાથી અમારી આબરૂ વધતી હોય તો કૃપા કરી તેવા ધાર્મિક પ્રસંગે આપ કપાળ ધર્મ ગુરૂઓએ જેની જરૂરીયાત હલ છે તેવા શ્રાવક ક્ષેત્રની ઉન્નતિ માટે થોડી રકમ કંઢાવવા ઉપદેશ આપવાને નમ્રવિનંતિ કરીયે છીયે અને બીજા કાને ગૌણતામાં મુકવાની જરૂર લાગતી હોય તે તેને બદલે જરૂરીયાતવાળા, ખાતામાંજ માત્ર અમારા પૈસા ખરચવાનો ઉપદેશ આપવા નમ્રવનંતિ છે. હાલના પ્રસંગોએ શ્રાવક્ષેત્રની ઉન્નતિને (તેમના વિદ્યાભ્યાસ, આરોગ્યતા, ભુખમરાથી પીડાતા બંધુઓને ધંધે લગાડી તેમાંથી બચાવવા વગેરે) માટેનો જ્યાં સમય વર્તે છે, ત્યાં આવી અપૂર્વ પ્રસંગેએ વરઘોડા મા વાત્સલ્ય વગેરે કાર્યોને હવે ગણતામાં મુકી તેમાં પૈસા ઓછા કેમ ખરચાય અને શ્રાવકક્ષેત્રની ઉન્નતિ માટે પણ થોડો ખર્ચ અથવા થોડી ઘણી રકમ આપવાની જરૂરીયાત છે; ત્યાં અપાવા જોઈએ, છતાં તેને જો ન સંભારવામાં આવે તેમજ તે ક્ષેત્રની દિશા તરફ જરૂર છતાં ન જોવામાં આવે તે કેટલું સમયને અનુચિત છે, જ્યાં આવા મહોત્સવાદિ પ્રસંગોની ત્યાં આ ખાતાને પણ ધ્યાનમાં લેવાની જરૂર છે, જૈન બંધુઓ સમયને કયારે ઓળખતા શીખશે ?
લગ્નાદિ પ્રસંગે અપીલ. સ્વામિ ભાઈઓના ઉદ્ધાર અથે પાંચસે રૂપીઆ લાખ રૂપીઆ બરાબર છે.
परोपकाराय सतां विभूतयः ।। ભાઈ! જરા આ તરફ નજર તે કરે, એમાં બનેના લોભની વાત છે. જેનોની શું જાહોજલાલી ? જ્યાં જુઓ ત્યાં ઉત્સવ, લગ્ન મહોત્સવ શું સંસારમાં લગ્નના હાવા જેવો બીજે કઈ લ્હાવો છે ? તેના મહત્સવ જેવો બીજો કોઈ મહોત્સવ મનાય છે ? જ જુઓ ત્યાં લગ્નની ધામધુમ, કઈ ઘરોમાં નવા નવરંગોથી ઘર રંગાતાં હોય, તો કોઈ ઘરમાં ઉત્તમ પ્રકારની ખાવાની, પીવાની, પહેરવાની વિધ વિધ પ્રકારની સામગ્રીઓ તૈયાર થઈ રહી હોય, તો કોઈ ઘરોમાં, ધવલ મંગળ, ગીતગાન, પ્રભાતીયાં વીગેરે ઝીણું મીઠા સુરથી ગવાઇ રહ્યાં હોય, તો કઈ ઘરે આગળ નવાં નવાં વિધ વિધ પ્રકારનાં પાત્રો જુદા જુદા રાગ રાગણીઓનાં વાગી રહેલાં હેયો કોઈ ઘરમાં સગાંવહાલાં, સંબંધીએ મીત્રો વગેરેનું હાલની અપટુડેટ (up to date) ફેસન પ્રમાણે આતિથ્ય થઈ રહેલું હોય, નવા નવા મન ગમતા મિષ્ટા, પકવાન વિગેરે જમાતા હોય, ગામનાં જાહેર રસ્તાઓને અને ઘરને ઈંદ્રાપુરી જેવો અદભુત દેખાવ થઈ રહ્યા હોય, ને
જ્યાં આવી આવી મઝાઓમાં જેનો લીન થઈ રહ્યા હોય ત્યાં પછી ગરીબ નીરાધાર, અશક્ત સ્વામી ભાઈઓની કોણ દરકાર કરે ! અરે ! તેને વિચાર કરવાને પગુ વખત કયાંથી મળે ? ખ રેખર તે ગામના નીરદેષ બાળકને તો તે દીવસેને આનંદ જરૂર અનુપમ અને અદ્વિતિય હશે ! ત્યારે શું આપણું સ્વામી ભાઈઓના નિર્દોષ અને પવિત્ર બાળકે (બ્રહ્મચારીઓ) જે
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર
૧૮૫
જે શ્રીસિદ્ધક્ષેત્ર પાલીતાણામાં સ્ટેશનની પાસે શ્રી યશોવિજયજી જેન ગુરૂકુળમાં ઉંચા પ્રકારની પ્રાથમીક અને માધ્યમિક કેળવણી અને ધાર્મિક લે છે તે તરફ નજર આવા સોનેરી મનાતા લગ્નના અવસરમાં શું તેઓ નહી કરે? આમ લાખો રૂપીઆ ખચ સંસારનો લ્હાવો લેવા ભાઈઓ તમે તપર થઈ રહ્યા છો, તે શું આ આપણા સ્વામી ભાઈઓના પવિત્ર બાળકોને યથાશકિત તુરત મદદ કરી ભવો ભવના પવિત્ર લહાવો સાથે સાથે લેવા લેવા તત્પર નહી થાઓ ! ના, ના, જરૂર હો, જરા ઉઠો, ને મદદ કરવા તૈયાર થાઓ. ધર્મના કાર્યોમાં પ્રમાદ કદી કરે નહી એવું શાસ્ત્ર માં પણ પ્રમાણ છે. તો ખાત્રી છે કે આ અમારી નમ્ર વિનંતીને તમે અંતઃકરણથી સકાર કરશોજ.
લી. સેવકે, શ્રી. યુ. વિ. જેન ગુરૂકુળ
વણચંદ ધરમચંદ-પ્રમુખ. હેડ ઓફીસ.
ફકીરચંદ કેશરીચંદ. છે. નં ૫૬૬ પાયધુની મુંબઈ.
લલુભાઈ કરમચંદ. ૬ સેક્રેટરીઓ
હીરાલાલ શરૂપચંદ... તા. ૧૦-૨-૧૯.
શ્રી પાલીતાણું ય. વિ. જૈન ગુરૂકુળ.
રાંધનપુરની પાંજરાપોળ માટે અપીલ. એક રાધનપુર નિવાસી બંધુ શહેર રાધનપુરની પાંજરાપોળની હાલની સ્થિતિ માટે જણાવે છે કે, “દુકાળના કારણથી તેની કરૂણાજનક સ્થિતિ થઈ પડી છે, ઘાસની તંગીને લીધે ઢોરો મરી જાય જાય છે, ભડળ નજીવું છે, જેથી રાધનપુર નિવાસી શ્રીમંતોએ આ હીલચાલ ઉપાડી લેવાની જરૂર છે, વગેરે વગેરે હકીકત જણાવે છે" અમે આ બાબતમાં જણાવીએ છીએ, રાંધનપુર નિવાસી શ્રીમંત જૈન બંધુઓ મુંબઈમાં આર્થિક અને વ્યાપારાદિ સ્થિતિમાં ઘણું આગળ વધેલા છે, તેટલું જ નહીં પરંતુ તે જૈન બંધુઓ અનેક સાર્વજનિક (ધાર્મિક) અને વ્યવહારિક કાર્યોમાં હજારો રૂપૈયા ખચે છે, છતાં આ પાંજરાપોળ તરફ કેમ હજી સુધી દૃષ્ટિ નહીં ગઈ હોય? : સાંભળવી પ્રમાણે લગ્ન પ્રસંગે જમણવાર વગેરેમાં પુષ્કળ દ્રવ્ય ખરચવામાં આવે છે. વળી ૧૨ઘોડા વગેરે કાર્યોમાં પણ તેમજ બને છે, તે આવા દુષ્કાળ જેવા પ્રસંગે ઢોર કે મનુષ્ય કે જેને ખાવાના ફાંફા હોય છે જે તેની સંભાળ આવા પ્રસંગોએ આવા ખર્ચ કરવા છતાં લેવામાં ન આવે તે જેને ખરૂં કર્તવ્ય, દયાનું સ્વરૂપ સમજતા નથી. તેમજ સમયજ્ઞપરું પણ નથી એમ - બીજાઓને કહેવાનો પ્રસંગ મળે, તે પહેલાં મનુષ્ય અને ઢેરો માટે વિચાર કરવાની આવશ્યકતા
છે. તે સિવાય.આવા દુકાળ પ્રસંગને લઈને પાંજરાપોળ માટે એક સારૂ ફંડ કરી મેટા પ્રમારણમાં ઢોરો અને મનુષ્યો બચે તેમ કરવાની અમો નમ્ર સુચના કરીયે છીયે. હાલ દુકાળને લઈને દરેક સ્થળે પાંજરાપોળ માટે પિકારો થાય છે, જ્યાં બેચાર વર્ષે એક દુષ્કાળ હિંદમાં આવી
છે તેવા સંગમ પાંજરાપોળના વહીવટ કરનારાઓ જે આગળ પાછળ બે વર્ષ ની ઘાસની ખરચી ન રાખે તો આવા વર્ષોએ મુશ્કેલીઓ વધેજ, અને તે સાથે ઢેરો પણ પુષ્કળ મરી જાય. જેમ ઘાસ સીલીકે રાખવા છે જયાં હવે ઉપયોગીતા જણાઈ છે ત્યાં સારા વર્ષોમાં પાંજરાપિળમાં પશુપક્ષીઓનું રક્ષણ વધારે પ્રમાણમાં થાય, બીન સારવાર, ઘાસ ચારાની તંગી કે બે દરકારીથી મરતાં બચે તેટલા માટે દરેક પાંજરા પોળના કાર્યવાહકોએ આવા જીવદયાના કાર્યને મુખ્ય ગણીને પોતાના બાળ બચ્ચાની જેમ પશુ પક્ષીઓની સાર સંભાળ દરેક પ્રકારને જાતીભોગ આપીને લે તોજ મરણ સંખ્યા ઓછી આવે, હેતુ સચવાય, તે સિવાય, બીજા ઘણું કાર્યો સંભાળ માટે કરવાના છે જે પ્રસંગે જ વીશું.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રભાવકન.
શ્રી મહાવીર પ્રભુ પંચકલ્યાણક પૂજા. ઉપરનો ગ્રંથ પ્રકાશક બંધુ માણેકલાલ નાનજી તરફથી અમને ભેટ મળ્યો છે. દરેક મનુ ને કંઈને કંઈ નવીનતા ગમે છે. પૂર્વાચાર્યો કૃત અનેક પૂજા વિવિધ રાગની અને ઉચ્ચ શૈલીની છતાં, ઉપર કહેવામાં આવ્યું તેમ મનુષ્યને દરેક વસ્તુમાં નવીનતા ગમતી હોવાથી
અનુસરતા રાગરાગણીમાં પ્રથમ પ્રાતઃસ્મરણીય પુજ્યપાદથી આમારામજી મહારાજે પાંચ પૂજાએ બનાવેલી હતી જે લોકપ્રીય થઈ પડી છે. ત્યારબાદ ઘણુ વખતે સમયને અનુસરતા રાગરાગણમાં અને પૂજાની રચના, ગુરુપરંપરાનો પરિચય, રચનાકાલનું અભિજ્ઞાન એ સર્વે પ્રાચીન અર્વાચીન શૈલીને અનુસરીને હાલમાં શ્રીમાન મુનિરાજ શ્રી વલ્લભવિજયજી મહારાજે આઠ પૂજાએ બનાવેલી હતી, જેમાં કેટલીક તો શ્રી પંચપરમેષ્ઠિ તથા શ્રી રૂપી મંડળની પૂજા તદન નવીન છે, ત્યારબાદ ઉપરોક્ત શ્રી પંચકલ્યાણકની પૂજા તદન નવીન રાગરાગણીથી ગુજરાતી જાણનારને કઠણ ન પડે તેવી સરલ મધુર અને હીંદી ભાષાથી જુસ્સાદાર, વાચકને આલ્હાદ ઉત્પન્ન કરે તેવી બનાવી છે. પ્રથમ ચ્યવન કલ્યાણકમાં પૂઓ વાંચતાં માલુમ પડે છે કે તેમાં મહાવીર પ્રભુના રાહ લાવનું વર્ણન આપવામાં આવેલ છે, જે સબોધક છેત્યારપછી બીજી કલ્યાણકમાં જીવનચરિત્રનો હેતુ સમાયેલ છે. પૂજાની શરૂઆતમાં પ્રથમના દુહાની બીજી કડીમાં કહેવામાં આવે છે કે,
“ગુણી પૂજત ગુણ હેત હે, ગાન કરત ગુણવાન;
ભાવત શુભ મન ભાવના, પાવત નિજ ક૯યાણુ” એ કડી પૂજાને સફળ ઉદ્દેશ બતાવતાં ગુણેને પક્ષપાત કરે છે તેટલું જ નહિ પરંતુ પૂજાનું મહાતમ્ય અને ભણાવનારના આત્માની કેવી આત્મોન્નતિ થાય છે તે પણ જણાવે છે; મતલબ કે આ પૂજાની રચના દ્રવ્યથી ઉત્તમ રાગ રાગણી, ઉતમ લેખન શૈલી જેમ સુચવે છે તેમ ભાવપૂર્વક તે ભણાવનારને ઉતમ ભાવના પણ ઉતપન્ન કરે છે જે વાંચતાં માલમ પડે છે. દરેક બંધ તેને લાભ લઈ શકે તેવા હેતુથી તેની માત્ર ૫ ક. માત્ર ૦–૧-૦ રાખવામાં આવી છે, બીમાન શાંતમૂતિ શ્રીમદ હંસવજયજી મહારાજ તથા પચાસજી શ્રીમદ સંપતવિજયજી મહારાજ અને આ પૂજાના કર્તા શ્રીમાન્ વલ્લભવિજયજી મહારાજ ત્રણે મહા માનું ગઈ સાલ ચાર્તુમાસ અમદાવાદ હોવાથી કંઇક યાદગીરીને સબંધ સચવાય, તેવા હેતુથી ઉક્ત મલામાં શ્રીમાન પવાસ સંપતવિજયજી મહારાજશ્રીની સલાહ અને પ્રેરણાથી આ પૂજા બનાવવામાં આવી હોય તેમ જણાય છે. આ પૂજાના પ્રકાશક પણ બંધુ માણેકલાલ નાનજી પૂજાના ખાસ ઉપાસક અને પ્રેમી છે. તેઓ પૂજાઓ ઉપર અપૂર્વ પ્રેમ ધરાવતા હોવાથી મુંબઈ કાપડ મારકીટમાં પણ તેના પ્રયાસથી દર મહિનાની અમાસે મુંબઈ શહેરના જુદા જુદા દેવાલયમાં જુદી જુદી જાતની પૂજા ભવવામાં આવે છે એટલે કે પૂજા ઉપર ઉતાબંધુને પ્રેમ હોવાથી પ્રકાશક તરીકે તેમનું નામ ગ્રસ્થાને ગોઠવાયેલું છે. - આ પૂજાની રચના અને વાંચતાં અતિ સુંદર લાગી છે, અને શૈલી પણ ઉત્તમ પ્રકારની હોવા સાથે તેમાં મુકવામાં આવેલા રાગ રાગણીઓ પણ મધુર અને સમયને અનુસરતા હોવાથી દરેક જૈન બંધુઓ તેને લાભ લે તેવી અમો નમ્ર સુચના કરીએ છીએ.
મળવાનું ઠેકાણું–શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી વરતેજમાં અઠ્ઠાઈ મહાત્સવ. પૂજ્યપાદ મહામહોપાધ્યાય શ્રીમદ્ વીરવીયેજી મહારાજના સ્વર્ગવાસ થવાથીવરતેજ ગામમાં ભાવસારના સંધ તરફથી ત્રણ પ્રજા, બે સ્વામવાત્સલ્ય તેમજ ઍક ભાવસાર મુળજી હંસરાજ ૧ ભાવસાર કેકલ ડાહ્યા તથા ૧ ભાણજી ગીલા તથા ૧ ભાવસાર દયાલ ધ છે અને બાકીની પૂજા વગેરે ખચ ભાવસાર ગાંડાલાલ માનસંગ વીગેરે તરફથી મળી ઉક્ત મહાત્માના સ્વર્ગ વાસ નિમિ-તે અઠ્ઠાઈ મહાસ વગેરે કરી નિર્વાણ મહાત્સવ કર્યો હતો. રાહુ’ પણ સાથે સાંભળવા પ્રમાણે ઉધાડેલું હતું. વરતેજ ગામમાં વસતા ભાવસાર બંધુઓને પ્રથમથીજ જૈન ધર્મ ઉપર ધણાજ પ્રેમ છે અને તેઓ ખરેખરા ગુરૂભક્ત પણ છે. ધર્મના કોઈ પણ પ્રસંગોએ વરતેજના ભાવસાર બંધુઓ ઉત્સાહ પૂર્વક યથાશક્તિ દ્રવ્ય ખર્ચાને ધાર્મીક કાર્યોમાં સારા ભાગ લે છે.
૬૬ શ્રી ચોપદેશ ગ્રંથ, 5), ઉપરના ગ્ર"થ અમારા તરફથી ( ન્યાયની સંસ્કૃત ગ્રંથ) મુનિમહારાજા તથા જ્ઞાન ભંડારાને આ સભાના ધારા મુજબ ભેટ આપવા માટે પરમ પૂજ્ય પ્રાત:સમરણીય આચાર્ય શ્રીમાન વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મ૦ ના શિષ્ય શ્રી વ્યાખ્યાન વાચ
સ્પતિ મુનિરાજ શ્રી લબ્ધિવિજયજી મ૦ ના સદુપદેશથી ઉજમણા નિમિત્તે માણસા નિવાસી શેઠ દોલતરામ વેણીચંદના સુપુત્ર શા. સરૂપચંદભાઈની આર્થિક સહાય વડે આ સભા તરફથી છપાય છે જે તૈયાર થયે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે ભેટ આપવામાં આવશે.
શ્રીસુસઢ ચરિત્ર ( પ્રાકૃત. ) - ઉપરના પ્રાકૃત પરંતુ સરલ અને ચરિત્રનો ગ્રંથ હાલમાં અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થા છે. સંસ્કૃતના અભ્યાસી માટે તે ઉપચગી છે. કથા પણ રસિક છે. જો તેઓએ અમારી પાસેથી મંગાવવા. કિંમત મુદલ કરતાં પણ ઓછી રાખવામાં આવી છે. કિ મત માત્ર બે આના પોસ્ટેજ જુદું.
આ માસમાં દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદો. ૧ શ્રી આત્મારામજી જૈન પુસ્તકાલય હાઈ પ૦ વેટ લાઈફ મેમ્બર. ૨ પારેખ દુર્લભજી ઉમેદચંદ લીંબડી , વાર્ષિક મેમ્બર. ૩ કપાસી નંદલાલ ખુશાલદાસ
ભાવનગર
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir અઢlી અભ૮નું ૪/નોક્કLખાતું', - થોડા વખતમાં નીચેના ગ્રંથો પ્રસિદ્ધ થશે. છપાતા નવા ગ્રંથા. 1 ૫'અસંગ્રહ શેઠ રતનજીભાઈ વીરજી તરફથી. 2 સત્તરિય ઠાણ સટીક-શાહ ચુનીલાલ મુબચંદ પાટણવાળા તરફથી. 3 મુમુખ તૃપાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા શા. ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસપાટણવાળા તરફથી. 4 ચત્યવદન મહાભાષ્ય. 15 જૈન મેઘદૂત સટીક. હું પ્રાચીન જૈન લેખસ'ગ્રહ દ્વિતીય ભાગ, 7 જૈન ઐતિહાસિક ગર રાસ સ૩૪’ હું 8 દ્વીપદી સ્વયવ નાટક. 8 અ તગડદશાંગ રસુત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી બહેન ઉજમહેલ તથા હરકાર-હેન તરફથી. 10 શ્રી ક૯પસૂત્ર-કીરણાવી શેઠ દોલતરામ વેણીચંદના પુત્ર રત્ન સ્વરૂપચંદભાઈ તથા તથા તેમનાં ધર્મપત્નિ બાદ! ચુનીભાઈ માણસાવાળાની દ્રવ્યુ સહાયથી. 11. શ્રી ઉપાસકંદશાંગ બુહારીવાળા શેઠ પીતાંબરદાસ પન્નાજી. 22 શ્રી નિર્માવલી સૂત્ર શ્રી સીહારના સંધ તરફથી છપાવવાના ગ્રંથા. 1 સિદ્ધમાભૂત સટીક. 2 ટસ્થાનકે સટીક. 3 સંસ્તા૨ક પ્રકીર્ણ ક સટીક. 4 શ્રાવકે ધર્મ વિધિ પ્રકરણ સટીક પ ખધહેતૃદય ત્રિભ'ની સટીક. - 6 અંધાદયસત્તા પ્રકરણ સટીક. 7 વિજયચંદ્ર કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત. * 8 વિજ્ઞપ્તિ સંગ્રહું. 9 વિજયદેવસૂરિ માહાભ્ય. 10 જૈન ગ્રંથ પ્રશસ્તિ સંગ્રહ 11 પ્રાચીન પાંચમા કર્મગ્રંથ. 12 લિંગાનુશાસન સ્વપજ્ઞ ટીકા સાથે 13 ધાતુ પારાયણ. નવા આગમા છપાવવાની થયેલ યોજના. 1 श्री अनुत्तरोव्वाईसूत्र सटीक शा. कचराभाइ नेमचद खंभातवाळा तरफथी. 2 श्री नंदीसूत्र श्रीहरिभद्रसारिकृत टीका साथे. बुहारीवाळा शेठ मोतीचंद सुरचंद તરફથી For Private And Personal Use Only