Atmanand Prakash Pustak 006 Ank 07

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531067/1

Page #1

श्री
છે અમાન-કાશ.
દેહરો. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્ત્વ વિકાસ આમાને આરામ છે, આત્માનન્દ પ્રકાશ.
પુસ્તક ૬ ઠું.
વિક્રમ સંવત્ ૧૯૬૫. માહ.
અંક૭ મો.
પ્રભુ સ્તુતિ.
ગીતિ. જય જયધર જિનમૂર્તિ, જય જગદજ્ઞાન અંધઉદ્ધારી, તારે ત્રિભુવન નાયક, આ ભવથી ભવ્ય રૂપ શિવકારી. મગ્ન થયા જે માનવ, કમેપકમાં ૫ પ્રકૃષ્ટ મેહ ધરી; ઉદ્ધાર અરિહંતા, સુખકર સર્વજ્ઞ દેવશરણ કરી.
ગુરૂ સ્તુતિ.
વસંતતિલકા, જે અંતરંગ અરિને હરતા ઉમંગે, ચારિત્ર તેજ ધરતા રહિ સામ્ય સંગે; જ્ઞાન પ્રભાવન કરે પરમ પ્રભાવે,
તે જૈન શુદ્ધ ગુરૂને નમિએ સુભાવે. ૧. જયને ધારણ કરનાર. ૨. જગત ના અજ્ઞાનથી અંધ થયેલા પ્રા. થી ઓનો ઉદ્ધાર કરનાર. ૩. ભવ્યપને ધારણ કરનાર. ૪. મોક્ષને કરનારા. ૫. કર્મરૂપી કાદવમાં. ૬. અંદરના કામ ક્રોધાદિ શત્રુઓને, ૭. સમતાના એમ થી ૮, જ્ઞાનની પ્રભાવના. ૮. સારા ભાવથી,

Page #2

૧૪૬
આમાનન્દ પ્રકારા,
ક્ષમા અને ક્રોધનો સંવાદ.
એક મgીય ઉદ્યાનના મધ્ય ભાગે અશેક વૃક્ષ આવેલું હતું. તે નવપલથી સુશોભિત હતું. તેની આસપાસ મન્મત્ત મધુકરો ગુંજારવ કરી રહયા હતા, શીત, મદ અને સુગંધી પવનથી ચલાયમાન થયેલી તેની શાખાઓ નત્ય કરી રહી હતી. આ વખતે એક સુંદર રમણી તેની છાયા નીચે આવી ઊભી રહી. તેણીના ગાર શરીર ઉપર શાંત અને શીતલ તેજ ચલકતું હતું. મુખ કમળની આસપાસ શાંતિમય તેજનું ભામંડળ પ્રકાશનું હતું. તેણીનું સેંદર્ય મનહર હતું, તથાપિ તે સંદર્ય શૃંગારનું પિષક ન હતું, પણ શાંતિનું પોષક હતું, તેણીના દરશનથી પ્રેક્ષકને શાંત રસને પૂર્ણ અનુભવ થતે.
આ રમણી પિતાના શાંત ને ચારે તરફ પ્રસારતી હતી અને હદયમાં સર્વ વિધનું કલ્યાણ કરવાની ઇચ્છા રાખતી હતી. આ સમયે પ્રચંડ રૂપને ધારણ કરનારો એક વિકરાળ પુરૂષ ત્યાં આવી ચડયો. તેના શરીરની કૃષ્ણપ્રભા ચારે તરફ અંધકારને પ્રસારતી હતી. તેના લોચનમાંથી પ્રા નીકળતી હતી. તે વારંવાર પોતાના હાથ પગ પછાડ અને ભયંકર નાદ કરતે હતે. તે પરૂ આવી તે રમણના સામે જોયું, ત્યાં તેને આવેશ મંદ પડી ગયે. તે ક્ષણવારમાં શિથિલ થઈ ગયે. પિતાની આવી સ્થીતિ અકસ્માત થતી જોઈ તે નમ્રતાથી બેભે સુંદરી, તે કેશુ છે? તારી સમીપ આવતાં મારી આવી સ્થિતિ કેમ થઇ ગઈ ? મારો આવેશ તદન મંદ કેમ થઈ ગયે ?
તેના આવા વચને સાંભળી તે રમણી હાસ્ય કરીને બેલીઅરે અભિમાની પુરૂષ,હું ક્ષમાદેવી છું ભારત વર્ષની આહુત પ્રજા મને મોટું માન આપે છે. કૈલોક્યવંદનીય તીર્થ, સિદ્ધ પુરૂ, ઉપાધ્યાયે, આચાર્યો અને મુનિઓ સર્વથા મારી પ્રશંસા કરે છે.

Page #3

ક્ષમા અને કેધનો સંવાદ મારા યોગથી મનુષ્ય ઉત્તમ ગતિના અને છેવટે મેક્ષના અધિકારી બને છે. મારા (ક્ષમાના) સ્વરૂપને ઓળખનારા પુરૂ આ જગમાં વંદનીય અને પ્રશંસનીય થાય છે. ત્યાં મારો વાસ હોય છે, ત્યાં સર્વ પ્રકારના સુખને વાસ થાય છે. એવી હું ક્ષમા છું.
ક્ષમાના આ વચન સાંભળી તે વિકરા પુરૂષ બેયે, ભદ્ર, તારું સ્વરૂપ મારા જાણવામાં આવ્યું છે. પરંતુ તે કેટલી એક વિશેષ પડતી આમ પ્રશંસા કરે છે. જે તે સર્વ રીતે સુખદાયિની હોય તે તારૂં દર્શન થતાં મારી શક્તિને નાશ કેમ થાય ? મને તારા દર્શનથી શા માટે દુઃખ થવું જોઈએ ?
ક્ષમાએ ઇંતેજારીથી પુછયું. અરે ભયકંર પુરૂષ, તું કોણ છે? તને મારા દર્શનથી દુખ શામાટે થાય છે? તેમાં કાંઈ પણ કારણ હોવું જોઈએ. જે તું તારું સ્વરૂપ સારી રીતે ઓળખાવીશ તે તે કારણ જાણવામાં આવશે.
તે વિકરાળ પુરૂષ બે –“ભ, મારું નામ ક્રોધ છે. મેં મારી શક્તિથી આ સર્વ વિશ્વને વશ કરેલું છે. મારા ભયંકર રૂપથી સર્વને ત્રાસ છુટે છે. મારી અગાધ શક્તિની આગળ બીજી શક્તિ પરાસ થઈ જાય છે.
સમા–અરે ભયકંર પુરૂષ, હવે મારા સમજવામાં સારી રીતે આવી ગયું. મારી આગળ તારી શક્તિ શિથિલ થાય, એમાં કાંઈ પણ આશ્ચર્ય નથી. જ્યાં હું ક્ષમા છે, ત્યાં તું ક્રોધ ટકી શકે નહીં. તું અહિં શી રીતે આવે ? જ્યાં મારે વાસ હોય, ત્યાં તારું આગમન હેવું ન જોઈએ.
કેધ–સ, તું અભિમાનના વચન શા માટે બેલે છે ? મને પરાભવ કરવાને કઇપણ સમર્થ નથી. તું એમ જાણે છે કે, “ મારા દશનથી આની શક્તિ ક્ષીણ થઈ ગઈ છે ” પણ તે વિષેનું અભિમાન રાખીશ નહીં. જ્યારે હું મારું પૂર્ણ સ્વરૂપ

Page #4

માનદ પ્રકાશ. પ્રગટ કરું છું. ત્યારે તું ક્ષણવાર પણ ટકી શકવાની નથી. મારા (કેધના) આવેશમાં દેવતાઓ પણ કંપી ચાલે છે, તે તું કોણ માત્ર છે ?
સમા–અરે અવિચારી પુરૂષ, શામાટે વધારે પડતી આત્મ પ્રશંશા કરે છે ? તારી શક્તિ મારા જાણવામાં છે. તું ગમે તેવી શક્તિ ધરાવે છે ? પણ આખરે તારા જેગથી પ્રાણી અધમ દશાને પામે છે. જેઓ સાહસથી તારો આશ્ચય કરે છે, તેઓ પિતેજ પિતાને નાશ કરવાને તૈયાર થાય છે. ઘણાં પુરૂએ તારા આવેશમાં પોતાને ઘાત કરેલ છે. જેનાથી એવી મહાન હાનિ થાય, તેવા અધમની શક્તિ શા કામની છે? ઘણું વિદ્વાને, અને વ્રત ધારીઓ તારાથી દૂર રહેવાની સૂચના કરે છે. તારા સંપર્કમાં આવેલા માણસે આ લોક તથા પરકમાં અતિશય દુઃખી થાય છે. - ક્રોધ-(ધાતુર થઈને) અરે કટુવચન બોલનારી ક્ષમા, તું મારે માટે વધારે પડતાં નિંદાના વચને બેલે છે. શું હું એ તદન ના લાયક છું.? કે જેને માટે તારા મુખમાંથી આવા અનુચિત વચનના ઉદ્ગાર નીકળે છે. ! ક્ષમા, તું હવભાવે શાંત હોવાથી મારી શક્તિ અને મારો પ્રભાવ તારા જાણવા માં આવે તેમ નથી. તું કોઈપણ રીતે મારા સ્વરૂપને ઓળખવાને સમર્થ નથી. આ જગતમાં જે મારે વાસ ન હતો તે વીર ધર્મને તદન નાશ થઈ જાત. ચક્રવર્તીએ, ઈદ્રો અને રાજાઓ મારા પ્રજાવથીજ રામ કરી શકે છે. રણભૂમિના વિશાળ ક્ષેત્ર માં શ્રમનારા વીર પુરૂષે મારા આશ્રય વિના વિજય મેળવી શકતા નથી, શક્તિ, બળ, પ્રતાપ અને તેજ મારાથી જ શોભે છે. જેનામાં હું [ ધ ] પ્રગટ થતો નથી, તે પુરૂષ શક્તિ, બળ, પ્રતા૫ અને તેજથી રહિત હે નિર્માલ્ય ગણાય છે.
ક્ષમા–અરે મદધારી, તારે આવે અતિશય ગર્વ રાખે ન જોઈએ. તારી શક્તિ, તારૂં બળ, તારે પ્રતાપ અને તારૂં તેજ

Page #5

ગ્રહસ્થા વાસમાં કેવળજ્ઞાની, ૪૯ કેવાં છે ? અને પરિણામે તેનાથી કેવું સુખ થાય છે ? એ વાત મારા જાણવામાં છે, હું મારા (ક્ષમાના) સ્વભાવને લઈને વિશેષ કહેવાની ઈચ્છા રાખતી નથી. તથાપિ તારા હિતની ખાતર મારે કહેવું જોઈએ કે, જેને તુ પતે તારા ગુણોને ગુણ બુદ્ધિથી જુવે છે, તે ગુણો નથી, પણ અવગુણે છે, એમ તારે જેવું જોઇએ. જો કે, મારે મારા સ્વભાવને લઈને તારા દેષ પણ કહેવા ન જોઈએ; પણ તા હિતની ખાતર મારે કહ્યા વિના રહેવાતું નથી. બીજાને તેના હિતની વાત કરવી, એ ઉત્તમ માણસને ધર્મ છે. અરે કુરૂપી, હું તને વિનંતિ પૂર્વક કહું છું કે, તારે તારા દેષને જેવાં અને જે બને તે એ દોષને ત્યાગ કરી તારે તારા ભયંકર સ્વરૂપને ભુલી જવું જોઈએ.
(અપૂર્ણ).
ગૃહસ્થાવાસમાં કેવળજ્ઞાની.
( અનુસંધાન ગત બીજા વર્ષા અંક ૫ પાને 15 થી ).
પ્રિય વાચકવૃદ? અમારા આ માસિકના ગુણી ગ્રાહકે અને આ આત્માનંદ પ્રકાશમાં આવતા વિવિધ લેખને એગ્ય લાભ લેનાર જૈન બંધુઓને આશ્ચર્ય લાગશે કે, આ છઠ્ઠા વર્ષમાં એટલે કે શુમારે ચાર વર્ષે આ લેખનું સ્મરણ કેમ થયું હશે? સવિનથ જણાવવા રજ લઈએ છીએ કે આ લેખ આ માસિકના પેલા અને બીજા વર્ષમાં છુટક છુટક રીતે આ સભાના મરહુમ પ્રમુખ વકીલ મુળચંદ નથુભાઈ તરફથી પ્રગટ કરવામાં આવેલ હતે, ભવિતવ્યતાના ગે આ માસિકના ત્રીજા વર્ષના દરમ્યાન તે નર રત્નને સ્વર્ગવાસ થતાં તે અત્યાર સુધી મુલતવી રહયે હતો પરંતુ તે લેખ ( આ ક્યાનું યેગને વિષય ) ચમત્કારિક તેમજ અપુર્વ રસમય હોવાથી તે પુર્ણ કરવા કેટલાક ગ્રાહકે

Page #6

૧૫૦
આત્માનન્દ પ્રકાશ.
તરફથી ઘણા વખતથી સુચના થતાં અમારી અપમતિથી તે પુર્ણ કરવા એટલે કે જ્યાંથી અપુર્ણ રહે છે ત્યાંથી શરૂ કરવામાં આવ્યા છે.
કુમાં રાણુના ગર્ભમાં સાતમા દેવકથી દેવતા સંબંધી આવું પુર્ણ કરી દુર્લભ કુમારને જીવ ઉત્પન્ન થયે છે, ઉત્તમ ગર્લને પ્રભાવે રાણીને ત્રીજે મારો ધર્મ શ્રવણ કરવાને દેહદ્ ઉત્પન્ન થયે. જેથી પટ દર્શનના પૃથક પૃથક પંડિતોને પિત પિતનાં ધર્મ શાસ્ત્રા શ્રવણ કરવા સારૂ રાજાએ રણની સમીપે લાવ્યા,જેમાં પ્રથમ સાંખ્ય, બીજું મીમાંસક અને ત્રીજું બાઘ એમ ત્રણ દર્શનના પંડિતોએ પિતાના દર્શનનું શ્રવણ રાણીને કરાવ્યું, જેને રાણીએ ગર્ભના પ્રભાવે ન્યાય અને તત્વજ્ઞાનની યુક્તિથી તેઓને જીત્યા અને તે દર્શન ઉપર રૂચી થઈ નહીં ત્યાંસુધીની હકીકત બીજા વર્ષના અંક ૫ મામાં ૧૧૬ મા પાનામાં આવી ગયેલ છે હવે અહીંથી આ લેખનું તે અનુસંધાન શરૂ થાય છે.
રાણની આવી ચમત્કારિક બુદ્ધિથી રાજા બહુજ ખુશી થશે. અને આ બધે ગર્ભને પ્રભાવ છે. એમ જાણી બહુજ આનંદિત થયે અને તરત જ બીજા મતના પંડિતને બોલાવવા સૂચના કરી. જેથી નૈયાયિક મતના પંડિત હાજર થયા. રાજાએ તેમને આ સન ઉપર બેસવા વિનંતી કરી જેથી તેઓએ આસન લીધું અને રાજા રાણી પણ પિતાને ઉચિત સ્થાનક ઉપર બેઠા કે તરતજ પંડિતજીએ પોતાના દર્શનનું સ્વરૂપ કહેવા માંડયું.
હે મહાદેવી? અમારા દર્શનનું નામ તૈયાયિક છે અમારા અને વૈશેષિક દર્શનમાં ઝાઝી ન્યુનાધિકતા નથી. ન્યાયમાં અમે બંને સરખા છીએ પરંતુ તત્વમાં ભેદ છેઅમારા તૈયાયિક - નના પ્રણેતા ગતમ છે અમારા દર્શનના ગુરૂઓ દંડધારી પ્રોઢ કોપીન પહેરનારા કાંબળી ઓઢનારા જટાધારી ભસ્મ લપેટનારા,
પવિત રાખનારા, જળપાત્ર હાથમાં રાખનારા, નીરક્ષ આહ

Page #7

ગૃહસ્થાવાસમાં કેવળજ્ઞાની. ૧૫૧ ૨ કરનારા, પ્રાય: વનવાસી ખંભે તુંબડું રાખનારા, કંદમુળ ફળ ખાનારા આતિથ્ય કર્મ નિરત, સ્ત્રી સહિત કે રહિતપણુ રહિત તે ઉત્તમ પંચાગ્નિ સાધન કરનારા, શીવનું ધ્યાન કરતાં ભરમ થકી અંગને ત્રણ ત્રણવાર સ્પર્શ છે. યજમાન વંદના કરતાં એ નમઃ શિવાય. ગુરૂ તેજ પ્રમાણે શિવાય નમઃ એમ કહે છે. તેઓ શવાદી ભેદે ચાર પ્રકારના છે. શિવ-પાશુપત મહા વ્રતધર ને કાલમુખ અમારા દેવ, સૃષ્ટિ સંહાર ને નિર્માણ કરનાર શીવ છે અમારા દર્શનમાં સેળ તત્વે માનેલા છે.
પ્રમાણુ–પ્રમેય–સંશય-જિન દષ્ટાંત-સિદ્ધાંત અવયવતર્ક-નિર્ણય વાદ-જ૯૫-વિતંડા–હેવાભાસ-છલ-જાતિ-નિગ્રસ્થાન. અને પ્રમાણચાર છે. પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, ઉપમાન, શબ્દ વૈશેષિકના પ્રણેતા કણાદ છે દેવતા અમારા બંને દર્શનના એકજ છે વૈશેષિકને ત ઇ છે. દ્રવ્ય-ગુણકર્મ–સામાન્ય વિશેષ-સમવાય-પ્રમાણુ બે પ્રત્યક્ષ તથા લૈંગિક અમારા દર્શનને દેવ ઈશ્વર શીવ છે અને તે તટસ્થ છે. તેમજ અમારો દેવ સૃષ્ટિને નિર્મછે અને સંહાર કરનારો છે.
અમારા દર્શનમાં જીવજ્ઞાનાદિ ધર્મથી અત્યંત ભિન્ન છે. તેમજ જીવામાં અને પરમાતમાં બે જુદી વસ્તુ છે જીવાત્મા કાર્યનું કારણભૂત છે, અને કર્તા ઈશ્વર છે. વાપુવિષય ઇંદ્રિય બુદ્ધિ સુખ-દુઃખ એમને ઉછેદ થવાથી આત્મસંસ્થાન થાય જે મુક્તિ નિત્ય જેને અનુભવ રડું કરે એવા સુખથી વિશિષ્ટ જે દુખને અત્યંતભાવ તે મેક્ષ.
રાણી-પંડીતજી? જ્યારે તમે આત્માને જ્ઞાનાદિ ધર્મ થકી ભિન્ન માને છે, ત્યારે હું જાણું છું, હું જોઉં , હું જ્ઞાતા, હું જોનાર, હું સુખી, હું ભવ્ય ઇત્યાદિ ભેદ પ્રતિપત્તિ કેને થાય છે? અને જે અભિન્ન માને તે આ ધર્મ છે, આ તેને ધર્મ છે એવી

Page #8

૧૫ર.
આત્માન પ્રકાશ, ભેદ બુદ્ધિ કેમ સંભવે? જેથી આત્માને જ્ઞાનાદિ ધર્મથી એકલે ભીન કે અભિન્ન સંભવતો નથી પરંતુ ભિન્નભિન્ન સંભવે છે. તેમજ આત્માને કુટસ્થ નિત્યતા પણ ઘટતી નથી કેમકે આમાં પુર્વ દશામાં જે ડાય તે ને તે જ્ઞાનોતત્તિ સમયે રહે તે એ તે પદાર્થને ગૃહી શકનારે શી રીતે થાય ? અને કુટસ્થ છતાં પદાર્થ ગ્રડ કરે તે પુર્વે નગ્રહણ કરતો છતો હાલ શ્રણ કરે એમ પરિણામી થયે ત્યારે કુટસ્થ રહી ક્યાં.
તેમજ ઇશ્વર સૃષ્ટીને નિમાર્ણ તથા સંહાર કરનાર માને છે? ને જીવોને પિતાના પુણ્ય પાપ અનુસાર સ્વર્ગ નરકનો ઊપભોગ કરાવે છે એમ માને છે, તે ઈશ્વર શું નિવ્ર અનુગડુ કરવા માટે કરે છે તે ઈશ્વરમાં રગ દોષનો અભાવ કેમસંભવે, જો ઈશ્વરમાં રાગ દ્વેષ હોય તો તે ઈશ્વર કેમ કહેવાય જેથી તે યુક્ત દેખાતું નથી.
રાણીના આવા તીવ્ર બુદ્ધિ બળ, જે કે ઉત્તમ ગર્ભનો પ્રભાવ છે તેમ જાણે રાજાને અતિ સંતોષ થયો અને પછી તરતજ વૈશેષિક દરશના પતિને બોલાવવા સુચના કરી જેથી વૈશેષિક દરશનના પંડિત આવ્યા તેમને આસન ઉપર બેસવા વિનંતી કરી જેથી તેઓ આસન ઉપર બેસતાં પિતાના દરશનનું સ્વરૂપ કહેવું શરૂ કર્યું.
અપૂર્ણ
જૈન સોળ સંસ્કાર
( અનુસધાન ગત અંક ૩ જાના પૃષ્ઠ ૩ થી. )
વ્રતાદેશ વિધિ થયા પછી વ્રતવિસર્ગ કરવામાં આવે છે. બ્રાહ્વણ ઉપનય સંસ્કાર પામ્યા પછી સોળ વર્ષ સુધી વ્રત ધારણ કરી શકે છે. ક્ષત્રિય દશ વર્ષ સુધી અને વૈશ્ય બાર અથવા સોળ વર્ષ સુધી ત્રતાદેશ ધારણ કરી શકે છે. ત્યાં સુધી તે નિયમ પ્રમાણે વર્તવું એ ઉત્તમ પક્ષ ગણાય છે. કાર્ય વ્યગ્રતાને

Page #9

જેન સોળ સંસકાર,
૧૫૩ લઈને કરી તેટલી મુદત ન રહી શકાય તો છ માસ સુધી, અથવા તેટલું ન બને તે એક માસ સુધી, તે ન બને તે પખવાવાડીઆ સુધી અને તેટલું પણ ન બને તે ત્રણ દિવસ સુધી રહી શકાય છે. જે ત્રણ દિવસ પણ ન બને તે તે ગ્રતાદેશ લીધા પછી તે જ દિવસે વ્રતવિસર્ગ કરવામાં આવે છે.
ત્રતવિસર્ગ વિધિ. ઉપવીત ધારણ કરનાર શ્રાવક કુમાર ચારે દિશામાં સ્થાવિત જિન પ્રતિમાને ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરી તેમની આગળ યુગાદિ નિસ્તોત્ર સહિત શકસ્તવનો પાઠ કરી જ. તે પછી આ સન ઉપર બેસી ગુરુને નમસ્કાર કરી બે હાથ જોડી નીચે પ્રમાણે કહેવું –
મવન, રેરાશ થવા વ્રતધારા
હે ભગવન દેશકાળ વિગેરેની અપેક્ષવડે મને વ્રત વિસર્ગ કરવાની આજ્ઞા આપે. ” તે વખતે ગુરૂ “માલિશા” “હું આજ્ઞા આપું છું ” એમ કહે, પછી શિષ્ય કહે
મમવન, મમ ગ્રતવિક ગાવિક
“ ભગવન, તમે મને વ્રતવિસર્ગ કરવાની આજ્ઞા કરી. તે વખતે ગુરૂ ગરિક ” એમ કહી તેને આજ્ઞા આપે, તે પછી “ ભગવન મેં વ્રતબંધને છેડી દીધે ” એમ શિષ્ય કહે છે એટલે ગુરૂ તેને કહે છે કે, “જિનેપવીત ધારણ કરવાથી તારે વ્રતબંધ વિસણ ન થાઓ, અને હવે તુ જનમથી શેળ વર્ષ સુધી બ્રક્સચારી રહી પઠન કરવાના ધર્મમાં તત્પર રહે. ” ગુરૂના આ વચન સાંભ પછી શિષ્ય, ઉપકરણેને દૂર કરે છે અને તે બધા ઉપકરણે ગુરૂની આગળ મુકે છે. પછી જિને પવીત ધારણ કરી વેતવસ્ત્રનું ઉત્તરીય રાખી શ્રાવક કુમાર ગૃહસ્થ ગુરૂની સન્મુખ નમસ્કાર કરી બેસે છે, તે વખતે ગુરૂ :

Page #10

આત્માન પ્રકાશ, તેની આગળ જિનપિવીતની વ્યાખ્યા કહી સંભળાવે છે તે આ પ્રમાણે–જિનેપવીત જિન-ભગવંતનું ઉપવીત એટલે મુદ્રાસૂત્ર તે જિનોપવીત કહેવાય છે. શ્રી યુગાદિ પ્રભુએ ગૃહસ્થ ત્રણ વને નવ બ્રહ્મ ગુતિ ગર્ભ એવા ત્રણ રન રૂપ પિતાની મુદ્રાને યાજજીવિત ધારણ કરવાને કહેલું છે, તે પછી જ્યારે તીર્થને ઉછેદ થશે અને મિથ્યાત્વનું બળ વૃદ્ધિ પામ્યું, એટલે બ્રાહ્મણેએ હિંસા પ્રરૂપણાથી ચાર વેદને મિથ્યા માર્ગમાં સ્થાપિત કર્યો, તે સમયે પર્વત અને વસુરાજાએ પ્રાયે હિંસકયજ્ઞમાં પ્રવૃત્તિ કરી અને ઉપવીતનું ય પવીત નામ ધારણ કરાવ્યું. મિથ્યાદષ્ટિએ તેનું ગમે તે નામ રાખ્યું, પણ જિનમતમાં તે તે જિનેપવીતના નામથી પ્રરૂપિત છે. તે જિને પવીત ને ઉ. ત્તમ પ્રકારે ધારણ કરવી જોઈએ. દર માસે નવીન જિનેપવીત ધારણ કરી જીર્ણનો ત્યાગ કરે, જે પ્રમાદથી તે જિનપવીત તુટી જાય અથવા નષ્ટ થાય તે ત્રણ ઉપવાસ કરી નવીન જિનાપવીત ધારણ કરવી જોઈએ. પ્રેત સંબંધી કઈ જાતની ક્રિયા કરવી હોય તે તે ઉપવીતને જમણું સ્કંધ ઉપર અથવા ડાબી કક્ષા નીચે વિપરીત પણે ધારણ કરવી; કારણ કે, એ વિપરીત ક્રિયા છે. મુનિ પણ મરણ પામેલા મુનિના ત્યાગમાં તેવી રીતે વિપરીત વસ્ત્ર પહેરે છે, દરેક શ્રાવક કુમારે સંસ્કારી થવા માટે જિનેપવીતને સારી રીતે ગ્રહણ કરી રાખવી.”
ગૃહસ્થ ગુરૂ આ પ્રમાણે જિનપવીતનું વ્યાખ્યાન આપી થરમણીમંત્રને ઉચ્ચાર કરે, તે પછી શિષ્ય અને ગુરૂ બંને ઉભા થઈ ત્યવંદન તથા સાધુવદન કરે, એટલે વ્રતવિસર્ગને વિધિ સમાપ્ત થાય છે.
ડાનવિધિ. વત વિસ થયા પછી ગ્રસ્થ ગુરૂ પિતાના શિષ્યની સાથે જિનબિંબને ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરી ચારે દિશામાં શકસ્તવને પાઠ

Page #11

જેન સોળ સંસકાર ભણે છે. પછી શિષ્ય ગુરૂને ત્રણ પ્રદક્ષિણા કરી નમસ્કાર કરી ઉભા રહી ગુરૂને નીચે પ્રમાણે વિજ્ઞપ્તિ કરે છે.
" भगवन् , तारितोऽहं निस्तारितोहं उत्तमः कृतोऽहं सत्त. मः कृतोऽहं पूतः कृतोऽहं पूज्यः कृतोऽहं तद्भगवन्नादिश प्रमाद बहुले गृहस्थ धर्म मम किंचनापि रहस्यभून मुकृतं ।।"
“હે ભગવન, તમે મને તાર્યો, નિસ્તા, મને ઉત્તમ, સત્તમ, પવિત્ર અને પૂજ્ય કર્યો. હવે મને ઘણું પ્રમાદવાળા ગૃહસ્થ ધર્મના કાંઈક રહસય રૂપ સુકૃતની આજ્ઞા આપે. ”
શિષ્યના આ વચન સાંભળી ગુરૂ કહે કે, “હે શિષ્ય, તે સારું કર્યું અને સારું પુછયું, માટે તું દાન ધર્મનું શ્રવણ કર, તે પછી ગુરૂ તેને નીચે પ્રમાણે દાન ધર્મ સંભળાવે છે–
તા . दानं हि परमो धर्मों दानं हि परमा क्रिया .
दानं हि परमो मार्ग स्तस्मा हाने मनः कुरु ॥१॥ દાન એજ પરમધર્મ છે, દાન પરમ ક્રિયા છે અને દાન એ પરમ માગે છે, તે માટે દાન કરવામાં મન કર. ૧
दया स्यादभयं दान मुपकार स्तथा विधः ।
सों हि धर्म संघातो दानेऽ तभावमर्हति ॥२॥ દયા એ અભયદાન છે અને ઉપકાર એ પણ (આશ્રય દાન). છે. તેથી સર્વ ધર્મને સંઘાત દાનની અંદર અંત ભવિ થવાને યોગ્ય છે. ૨
ब्रह्मचारी च पाठेन भिक्षुश्चैक समाधिना ।। वानप्रस्थस्तु कष्टेन गृही दानेन शुदध्यति ॥३॥
બ્રહ્મચારી પાઠથી, ભિક્ષુ (યતિ ) સમાધિથી, વાનપ્રથ કષ્ટ ભેગવવાથી અને ગૃહસ્થ કાનથી શુદ્ધ થાય છે. ૩.
.',
'
, ,
,

Page #12

માત્માન પ્રકાશ
જ્ઞાનિક પધાર્યા તો બજારભરા व्रतकाले प्रयच्छति दानं सांवत्सरं च ते ॥ ४ ॥ જ્ઞાની, પરમાર્થને જાણનારા, અને જગના ઈશ્વર એવા અહંત-તીર્થકર ત્રત ગ્રહણ કરવા વખતે સાંવત્સરી દાન આપે છે. ૪
गृहणता प्रीणनं सम्यक् ददतां पुण्यमक्षयम् । दानतुल्यस्ततो लोके मोक्षोपायो नापरः ॥५॥
દાને ગ્રહણ કરનારાઓને દાન તૃપ્તિ આવે છે અને દાન આપનારાઓને તે અક્ષય પુણ્ય પ્રાપ્ત કરે છે, તેથી આ લેકમાં દાનના જે મેક્ષ મેળવવાને બીજો ઉપાય નથી. ૫ ' હે વત્સ, આ પ્રમાણે દાન ધર્મને મહિમા છે, તે હૃદયમાં રાખી તું હમેશાં દાન આપજે.”
ગુરૂના આવા વચન સાંભળી શિષ્ય ગુરૂને કહે છે– ભગવદ્ , મને દાન આપવાની વિધિ કહે,તે પછી ગુરૂ તેને આ પ્રમાણે દાન વિધિ બતાવે છે—હે શિષ્ય, ગાય, ભૂમિ, સુવર્ણ, રત્ન, અન્ન, વસ્ત્ર, હાથી અને ઘેડ-એ આઠ પ્રકારનું દાન કહેવાય છે, આઠ પ્રકારનું દાન ગૃડ ગુરૂને અપાય છે. નિઃપૃડુ એવા યતિએ તેને ગડુણ કરતા નથી. યતિઓ-મુનિઓને ભેજન, વસ્ત્ર, પાત્ર, ઔષધ અને પુસ્તકનું દાન અપાય છે. દ્રવ્યનું દાન અપાતું નથી, જો યતિ–મુનિને દ્રવ્યનું દાન આપે તે તે દેનાર અને લેનાર બંને નરકે જાય છે, એ દાન આપવા વખતે નીચે મંત્ર ભણાય છે.
“ॐ अह एकमस्ति दशकमस्ति शतप्रस्ति सहस्रमस्ति अयुतमस्ति भक्षमस्ति प्रयुतमस्ति कोटयस्ति कोटिदेशकमस्ति कोटि सहस्रमस्ति कोटययुतमस्ति कोटिलक्षमस्ति कोटिपयुनमस्ति कोटाकोटिरस्ति संख्येययमस्ति असंख्येयमस्ति अनंतमस्ति अनंतानंतमस्ति दानफळमस्ति तदक्षयं दानमस्तु ते अहं ॐ॥"

Page #13

જેન સોળ સંસ્કાર. ૧પણ આ મંત્ર બેલી દાન આપવામાં આવે છે, એ મને ભાવાર્થ એ છે કે, “ દાન આપવાથી એથી માંડીને અનંતાનંત સુધી દાન આપવાનું ફળ થાય છે. તે તારૂં દાન અક્ષય થાઓ. ”
ઉપર કહેલા દાનમાંથી એક દાન પિતાની શક્તિ પ્રમાણે ગૃહસ્થ ગુરૂને આપવું. ઉપવીત ધારણ કરનારા શ્રાવક કુમારની પાસેથી દાન લઈ ગૃહસ્થ ગુરૂ તે શિષ્યને વાજતે ગાજતે સાધુઓની વસતિમાં ( ઉપાશ્રયમાં ) લઇ જાય અને ત્યાં મંડળી પુજી, વાસ ક્ષેપ, અને ગુરૂવંદન વગેરે પૂર્વની જેમ કરાવે, તે પછી તે ઉપવીત ધારી શ્રાવક બાળકની પાસે ચતુર્વિધ સંઘની પૂજા કરાવવી અને મુનિઓને અન્ન વસ્ત્રાદિકના યોગ્ય દાન અપાવવા.
ઇતિદાનવિધિ. આ પ્રમાણે જૈન બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય અને વૈશ્યને માટે બેરમેં ઉપનયન સંરકાર દર્શાવેલો છે. અને તેની અંદર ગ્રતાદેશ, વ્રતબંધ, વ્રતવિસર્ગ અને દાનવિધિ દર્શાવવામાં આવ્યા છે આ સર્વ પ્રકાર દરેક શ્રાવકે જાણવા જોઈએ, અને તે પ્રમાણે પ્રવર્તન કરવાને તત્પર થવું જોઈએ. * શુદ્ર જાતિને આ સંસ્કારની યોગ્યતા નથી, તેથી તેમને માટે ઉત્તરીયકન્યાસ વિધિ લખેલે છે, તે ઉત્તરીયકનો ન્યાસ કરવાથી શુદ્ર ઉપવીત ઘારી ગણાય છે. તેને માટે આચાર દિન કરમાં સારી રીતે લખેલું છે, જેનો સાર હવે પછી આપવામાં આવશે.
(અપુર્ણ)

Page #14

૧૫૮
આત્માનન્દ પ્રકાશ
અદ્દભુત ઉપનય.
( પૃષ્ઠ ૧૩ર થી શરૂ. ) ક્ષણવારે પક્ષિઓને મધુર ધ્વનિ પા છે પ્રગટ થઈ આવે, એટલે તેના હૃદયમાં પાછો ક્ષેભ થઈ આવ્યું. તેણે તે દ્રતુની આસપાસ જોયું, ત્યાં વિવિધ રંગની લતાએ તેના જેવામાં આવી તે જોતાંજ તે દષ્ટિોલુપ બની ગયે, તેણે પિતાની ચપળ દષ્ટિ આસપાસ ફેરવવા માંડી. તે લતાઓના સિદ તેને અતિ મોહિત કરી દીધું. તે એકી ટશે તે લતાઓને નિરખવા લાગે. લતાઓનું નિરીક્ષણ કરતાં તેના હૃદયમાં વિચાર ઉત્પન્ન થયે કે, આ લતાઓની અંદર જે સંદર્ય દેખાય છે, તે માત્ર પુરળની શોભા છે, તેને વિષે અતિ મેહ ધારણ કરે, તે મારા જેવા માણસને એગ્ય ન કહેવાય. આવા આવા પુદગળની શોભા થીજ આ સંસારની શોભા દેખાય છે, પણ તે શોભા પરિણામે સુખદાયક નથી. હું તેનાથી કંટાળીને પેલા પાંચ કલ્પવૃક્ષને આશ્રય કરવા આવ્યું હતું, જે કે અત્યારે આ પક્ષિઓને મધુર વનિ સાંભળી હું તે ક૯પવૃક્ષોથી દૂર થતું જાઉં છું, પરંતુ મારે વિચારવું જોઈએ કે, એ કલ્પવૃક્ષેથી મારે વિશેષ દૂર થવું ન જોઈએ.” તેમ વળી આ પળેની અસર શેભામાં આસક્ત થવું ન જોઈએ. આવું વિચારી તે તરૂણ પુરૂષે તે લતાઓની શેભાના અવેલેકનમાંથી પિતાના ચંચળ મનને આકર્ષ લીધું હતું.
તે લતાનું અવલેહન કર્યા પછી તે ક્ષણવાર વિચારમાં પડયે, તેવામાં કેટલીએક લતાએ જાણે તેને જોવાને ઇચ્છતી હોય, તેમ તેની દષ્ટિ આગળ પ્રકાશિત થવા લાગી અને તેની મનવૃત્તિને પ્રસન્ન કરવા અનેક જાતની ચેષ્ટા કરવા લાગી. તે તરૂણ તેની ચેષ્ટાઓથી હૃદયમાં પ્રસન્ન થતે તે પ્રદેશમાંથી આગળ ચાલ્યા.

Page #15

અદ્ભુત ઉપનય,
૧૫૯ તેવામાં કેટલાક પક્ષીઓ મધુર અવનિ કરતાં તેની આગળ વિવિધ જાતના સ્વાદિષ્ટ ફળ નિવેદન કરવા લાગ્યા, તે ફળના સ્વાદમાં લોલુપ થઈ તે પક્ષીઓએ આપેલા ફળને સ્વાદ લેવામાં લુબ્ધ બની ગયે. ઘણી વાર સુધી તેણે ફળને સ્વાદ લીધે તે પણ તેની સુધા શાંત થઈ નહીં. ઉલટી વિશેષ વધવા લાગી.
આ વખતે કોકિલાઓને પંચમ સ્વર તેને સાંભળવામાં આવ્યું. આથી તેની શ્રવણેન્દ્રિય જાગ્રત થઈ તરત તે લોભાણે અને મધુર સ્વર સાંભળવાને દોડી આવ્યું, તે સ્વરના શ્રવણમાં તે એટલે બધે આસક્ત થયે કે, તેનું આત્મીય ભાન નષ્ટ થઈ ગયું. શ્રવણે દ્રિયના રસમાં ક્ષુધા અને તૃષા વિરત થઈ ગઈ. તેણે મનને આકર્ષવા માંડયું, પણ કઈ રીતે શ્રવણની લેલુપતાથી તે પૃથક્ થઈ શકયું નર્ટી. ક્ષણવાર પછી કેટલાએક સુંદર પક્ષીઓ જાણે તેની ખુશામત કરતા હોય તેમ તેની આગળ સંખ્યાબંધ આવી ચડયા અને તેઓ તેને લલચાવીને તે પ્રદેશમાંથી આગળ લઈ ગયા. થોડે દૂર જતાં કસ્તુરીના જે સુગંધ તેની પ્રાણેદ્રિયના અગ્ર ભાગે પ્રાપ્ત થયે. તત્કાળ તે સુગંધને અનુસારે પાવન કરવા લાગ્યા. પ્રથમના શ્રવણેન્દ્રિયના સુખને ભૂલી જઈ તે ધ્રાણેદ્રિયના સુખમાં આસક્ત થયે. તેનું આત્મીય ભાન ઘાણે દ્રિયમાં લીન થઈ ગયું. ઘણી વાર સુધી તે પ્રદેશનું માધુર્ય અનુભવતે તે ઉસે રે, એવામાં પાછે કેટલાક પક્ષીઓનો મધુર ધ્વનિ તેને સાંભળવામાં આવ્યો. તે સાંભળતાં તેણે વિચાર કર્યો કે, “ આ સુંદર પક્ષીઓ મને ઉત્તરોત્તર અધિક આનંદના સ્થળો દેખાડે છે, માટે જે હું તે સ્થળે જઈશ તે આથી પણ મને વિશેષ આનંદ પ્રાપ્ત થશે. ” આવું વિચારી તે તરૂણ તે સ્થળને છેડી આગળ ચાલે, તેવામાં મખમલના જેવી કે મળ ભૂમિ તેના જોવામાં આવી. તે ભૂમિને સ્પર્શ કરતાં તેની સ્પર્શે દ્રિયને ભારે આનંદ મળવા લાગ્યું. સ્પર્શ સુખને સંપાદન કરવાને તે કોમળ ભૂમિ ઉપર લેટવા લાગે અને

Page #16

આ માનદ પ્રકાશ તેથી પોતાના આત્માને વિશેષ સુખ આપવા લાગ્યા. તે ઘણી વાર સુધી તેજ ભૂમિમાં રહે અને તે દરમિયાન પિલા પાંચ કલ્પવૃક્ષને તે વિમરી ગયે.
આ પ્રદેશમાં ઘણી વાર રહેતાં તે એટલે બધે આસક્ત થે કે, તેને આ જગતમાં બીજું કાંઈ પણ સુખકારક લાગ્યું નહીં. ક્ષણવાર તે પાછે તે પેલા પૂર્વના અનુભવેલા વિવિધ વિષયોને સેવવાને પણ તૈયાર થતે અને પાછે આ પ્રદેશમાં આવી પડતો હતે.
એક વખતે તે પુરૂષ કોમળ ભૂમિ ઉપર સૂતા હતા તેવામાં એક વિકરાળ પુરૂષ આવ્યું. તે પુરૂષની આકૃતિ ભયંકર હતી, પણ તે સ્વભાવે મસ્કરે હેવાથી તેની ઉપર તે તરૂણને સ્નેહ ઉત્પન્ન થઈ આવ્યું. તેણે હદયથી તે પુરૂષને બહુ માન આપી પિતાને પાસે બેસાર્યા. તે પુરૂષે હાસ્યપુર્વક જણાવ્યું, “ પ્રિયભાઈ, તું મારા વિકરાળ સ્વરૂપથી ભય પામીશ નહીં. હું તારે ઈષ્ટ મિત્ર છું. મારા સડવાથી તને ઘણું સુખ પ્રાપ્ત થશે. માણસને માથે સદાચરણના પ્રવતનની જે ઉપાધિ રહ્યા કરે છે, તે મારાથી દૂર થઇ જશે. મારા સહવાસથી તું સદા આવી કે મળ ભૂમિમાં પડયો રહીશ. કઈ જાતની કાર્યો પાધિ તારી પાસે આવી શકશે નીં. ” તે પુરૂષના આવા આનંદદાયક મધુર શબ્દ સાંભળી તે તરૂણને અતિ આનંદ થઈ આવ્યું. તેણે તે વિકરાળ પુરૂષને ઉપકાર માન્ય અને પ્રેમથી તેને આલિંગન ર્યું.
તે પુરૂષના સમાગમ સુખમાં મગ્ન થઈ તે તરૂણ તે સ્થાને ઘણી વાર પડો રહે. તેણે બીજી સર્વ કાર્યો પાધિનો ત્યાગ કરી દીધે. અને તેથી તે પોતાના આત્માને પરિપૂર્ણ કૃતાર્થ માનવા લાગે.
થોડીવાર પછી એક બીજે ઉગ્ર પુરૂષ આબે, તેની આ કૃતિ મદ ભરેલી દેખાતી હતી, તેને જોતાંજ આ તરૂણ પુરૂષ

Page #17

સદભાવના,
ઘણેજ રાજી થયે, અને તેણે તેને ભારે સત્કાર કર્યો, તે ઉગ્ર પુરૂષ –“ભાઈ, તમારી વૃત્તિ જાણીને હું તમારી પાસે આવ્યો છું, તમે મારે પુર્ણ ગ્રાહક છે, એવો મારા હૃદ યમાં પુર્ણ વિશ્વાસ છે. મને આશા છે કે, તમે કદિ પણું મારે અનાદર કરશે નહીં. હ યાજજીવિત તમારેજ આધારે રહેવાની ઈચ્છા રાખું છું. ” તેના આવા મધુર અને પ્રિય વચને સાંભળી તે તરૂણ પુરૂષ ખુશી થઈને બે –“ભદ્ર, તમે મારી સાથે રહે. હું તમને યાવાજજીવિત પ્રેમથી ધારણ કરીશ. તમારા જેવા ઉત્તમ પુરૂષની મારે ઘણી જ જરૂર છે, તમારાથી હું પ્રતિષ્ઠામાં ચડીઆત થઈશ, અને તેથી પ્રતિક્ષણે તમારે આભાર માન્યા કરીશ. ?
તે તરૂણુના આવા વચન સાંભળી તે પુરૂષ પણ પ્રસન્ન થઈને તેની પાસે રહે, અને તેના સહવાસથી પેલે તરૂણ ઉગ્ર રૂપ ધારણ કરી અને સર્વ કર્તવ્યની ઉપાધિમાંથી મુક્ત થઈ તેજ સ્થાને આનંદમાં મગ્ન થઈને રહયે હતે.
અપર્ણ.
सदन्नावना. જીવ તું વિચાર કર કે તારી મૂળ સ્થિતિ કઈ ? સૂક્ષ્મ નિગેદ. અહે તેમાં કેવી દુઃખ વિડંબના ? શ્વાસોશ્વાસમાં પણ અધિક ૧૭ ભ કરી કરી મૃત્યુવશ થવું. આવી દુઃખની કેટિથી, સ્થિતિ પરિપાકાદિક કારણને પામી જીવ વ્યવહાર રાશિ પ્રાપ્ત કરી અનુક્રમે અનેક અનંત દુઃખ રાશિઓ ભેગને ભોગવતે કેઈક મહા પુણ્ય મેગે આ દશ દષ્ટાંતે હિલે માનવ દેહ પામે તેમાં પણ અત્યંત પુણ્ય ભેગે પામવા યોગ્ય ધર્મ

Page #18

આમાનનું પ્રકાશ સામગ્રી, આર્યક્ષેત્ર, સદ્ગુરૂ ચોગ, ધર્મ શ્રવણ અને ધર્મરૂચિ વિગેરે પામીને “તે સારું વ્રત પાળ ?” આ દુર્લભ દેહ પામવાના ખરા સારરૂપ પવિત્ર વ્રતનું ધારણ કરવું તેજ છે. શ્રી વીતરાગ દેવ ભાષિત સર્વ વિરતિ ધર્મ અપૂર્વ ચિંતામણી તુલ્ય છે, તે પરમ ભક્તિથી આરા છતાં શાશ્વત સુખ આપે છે. તેવા પરમ નિરૂપાધિક ધર્મ સર્વથા પ્રમાદ રહિત આરાધવા યેગ્ય છે. પ્રમાદ એ આત્માને ક દુશ્મન છે. શ્રી જીનેશ્વર ભગવાનના પવિત્ર વચનને અનાદર કરી આપ મતિએ વર્તવું એ પ્રમાદ છે. માટે સર્વ પ્રયત્ન કરી શ્રી જીન વચનને યથાર્થ સમજી પાળવા ઉજમાળ થવું શ્રેયકારી છે. સુખશીળ જીવ અપ સુખ માટે ઘણું કાળનું ઉચા પ્રકારનું સ્વર્ગનું કે મોક્ષનું સુબ હારી જાય છે. જે સુખશળ પણું તજી સાવધાન થઈ & જિન આજ્ઞાને બરાબર આરાધવા ખપ કરે તે અપ કાળમાં અપ કષ્ટ બહુ કાળનું ઉંચા પ્રકારનું સુખ મળે, પણ જીવ વાધીનપણે કાયર થઈ આત્મ સાધન કરતા નથી એટલે ખરા સબળ વિના પરાધીન થઇ પછી ધર્મ સાધન કરી શકતા નથી “ પાણી પહેલાં પાળ ) ની પિઠે આગળથી જ આત્મ સાધન કરી લેવું જોઈએ.
જીવ અજ્ઞાન દશાએ કરી મેહમાં મુંઝાઈ હું અને મારૂં મારું કરી કરી મહા દુઃખ પામે છે. નિર્મળ સ્ફટિક રત્ન જે સહજ જ્ઞાન તિ–પ્રભાથી સુશોભિત આ આત્મા પિતાનું મૂળ સ્વરૂપ, મેહ મદિરાના છકથી ચૂકી જઈ અજ્ઞાનને વશે પર વસ્તુમાં મારું મારું કરી મરે છે તે સર્વ છોડીને જવું પડે છે એમ પ્રત્યક્ષ દેખતે છતે મોહ મદિરાથી બેભાન થઈ ગયેલા જીવ ઓટો મમત્વ તજ નથી તે અંતે પરાભવ પામી દુતિ પામે છે, જ્યાં કેઈ શરણ થતું નથી સમ્યગ જ્ઞાન એજ મેં માર્ગ બતાવવા ઠપક છે, એજ ભવાટવી ઉતારવા ખરે

Page #19

સદ્દભાવના
૧૦ સાથી છે, માટે અંત સુધી તેને સંગ મુકવો નહિ. સમ્યગ્રજ્ઞાન અને વૈરાગ્ય એ આ ભયંકર ભવ સમુદ્ર તારવા ભારે જબરી નાવ જેવા છે, ભવ્ય જીને તેનું દઢ અવલંબન કરવું ઘટે છે, ગુણદોષ, ઉચિત, અનુચિત, હિત અહિત અને લાભાલાભને બરાબર સમજવારૂપ વિવેક તે અંતરમાં પ્રકાશ કરનાર અભિનવ ભાનુ સમાન છે અને તેને પાગ્યેજ સર્વ સુખ સંપ્રાપ્ત થાય છે તેથી સ્થિરતા, સમતા અને ત્યાગાદિક ઉત્તમ ગુણે પ્રગટે છે. ખરું જોતાં આ આત્મા તેિજ ગુણ રત્નને હરિયે છે, ગુણમયજ છે પણ તે સર્વ વિવેકવડે જાણી આદરિ શકાય છે અને તે વિના ધુંચવાડામાં બાચકા ભરવા જેવું થાય છે આત્માનું ખરૂં ધન-ખરૂં કુટુંબ અંતરમાંજ છે જેને મેહવશ પ્રાણી અજ્ઞાનવડે ભૂલી જઈ ભ્રમથી ખાટાં એવા ધન કુટું. બમાં મેહી ૨ છે. લેહીવડે ખરડાયેલું વસ્ત્ર જેમ લેહીથી સાફ થતું નથી. તેમ પ્રમાદથી મેળવેલ કર્મમળ પ્રમાદથી ટળી શકતો નથી. અપ્રમાદ એજ આમ સાધનમાં અનુકુળમિત્ર-સહાયી છે, કાળજી-આદરથી શ્રી જિન આણાનું આરાધન કરવું તેજ ખરે અપ્રમાદ છે. માટે મદ, વિષય, કષાય, આળસ અને વિકથા વરજી સાવધાન થઈ સર્વ પ્રાણી ઉપર સમભાવ રાખી નિર્મળ મન, વચન અને કાયાવડે શીળ-સચિાર પાળવા ઉજમાળ થવું.
પ્રાણાતે પણ પરજીવને ત્રાસ નહીં આપવા પોતે દુઃખ જોગવવું પણ અન્યને દુઃખ ન દેવું. પ્રાણાતે પણ કષાયાદિકને વશ થઈ અસત્ય નહીં બોલવું. જેથી પરપ્રાણીને દુઃખ થાય, અહિત થાય તેવું સાચું પણ અસત્ય તુલ્ય સમજી વિવેકપૂર્વક હિત-મિત (જોઇએ તેટલું જ ) સ્પષ્ટ, ધર્મને બાધક ન આવે તિવું વિચારીને જ બોલવું. જેમ તેમ વગર વિચારે છેલતાં સૂત્ર ભાષણને પણ પ્રસંગ આવી જાય, જેથી સંસારમાં બહુ
'
હ

Page #20

આખાનને પ્રકાર, પર્યટન કરવું પડે માટે ઉપગપૂર્વકજ બેલિવું. અદત્ત પણ ચારે પ્રકારનું તજવું તીર્થકર અદત્ત–શ્રી તીર્થંકર દેવું નિષેધેલું નહીં લેવું, ગુરૂ અદત્ત-ગુરૂની આજ્ઞા વિના નહિ લેવું, સ્વામી અદત્ત–વસ્તુના ધણીની આજ્ઞા વિના તે ન લેવી, અને જીવ અદત્ત-સચિત કે મિશ્ર વસ્તુ ન લેવી. કેમકે સર્વ કેઈને પિતપોતાના પ્રાણ વહાલા હેય છે માટે સર્વથા ચારે પ્રકારે અત્ત વર્જવું. બ્રહ્મચર્ય–દેવ, મનુષ્ય અને તિર્યંચ સંબંધી
દારિક અને વિપ્રિય મન વચન અને કાયાથી કૃત ( કરવું ) કારિત (કરાવવું ), અને અનુમોદનના ભેદેથી અઢાર પ્રકારની મિથુન ક્રિડાને સર્વથા ત્યાગ કરે. પરિગ્રહ-બાહ્ય અને અભ્ય તર ધન ધાન્યાદિક બાહ્ય નવ વિધને અને ૪ કષાય, ૩ વેદ, હાસ્યાદિક પટે, અને વિયાત્વરૂપ ચાર પ્રકારના અભ્યતર પરિ ગ્રહને સર્વથા ત્યાગ કરવો. મૂછનેજ તત્વથી પરિગ્રહરૂપ કહ્યા થી મૂછાજ તજવી છે, ધર્મ ઉપગરણે વિષે પણ મૂછ પરિગ્રહરૂપજ છે. અર્થાત્ રાગદ્વેષ તજી કેવળ મેક્ષાર્થે બીજી કઈ પણ આશા વિના એ પાંચ મહાવ્રત નિર્મળ મન વચન અને કાયાવડે પાળવા (દઢપણે ) પ્રેરણા કરવી અને ઉક્ત મહા વ્રતને દઢપણે ( વીતરાગ વચન અનુસારે ) પાળનારની સદા અનુમોદના કરવી. એ આ દુઃખ જળથી ભરેલા ભયંકર ભદધિ તરી જવાનું અદભુત અને સરલ સાધન છે. તે સિવાય સર્વથા રાત્રિ ભજનને ત્યાગ, પ્રતિ લેખન ( પડિલેહણ, પ્રતિક્રમણ અને પિંડ વિશુદ્ધિ) વિગેરેનું બરાબર સાવધાનપણે વિધિના ખપી થઈ સ્વશકત્યાનુસાર જે કરવું તે પુર્વેક્ત પંચમહત્રની શુદ્ધિ હેતે તેમજ પુષ્ટી હેતે સમજવું. ટૂંકાણમાં જેમ રાગ પાતળા પડે-હઠે-દુર જાય–નાશ પામે તેમ મોક્ષાથી જીવે સાવધાનપણે વર્તવું.
ઇંદ્રિના વિષયમાં ભટકતા મન-મકાને રેકી તેને શુભ

Page #21

સદ્દભાવના,
ใy સંયમ કિયામાં જોડી દેવું. મન છુટું રહ્યું થયું જેટલો અનર્થ કરે છે તેટલો શુભ કિયામાં પ્રવર્તતું નહિ કરી શકે, આ મન માઁગજ છુટે પડયે સંયમ બગીચે-ફા ફળે પણ ફેંદી નાંખે છે માટે શ્રી જિન આણારૂપ અંકુશ ધારી તેને તમે વશ કરા નહિ તે તમારી સર્વ મહેનત નિષ્ફળ પ્રાયઃ જવાની. માટે જેમ બને તેમ યુક્તિ પ્રજી મનને વશ કરવા દઢ અભ્યાસ કરે જરૂર છે. આમ કરી–મનને વશ કરી–સંયમનું સંરક્ષણ કરવું યુક્ત છે યતઃ–
અહંકાર પરમે ધરત, ન લહે નિજ ગુણ ગધ; અહં જ્ઞાન નિજ ગુણ લગે, છુટે પરહી સંબંધ, ૧ રાગદ્વેષ પરિણામ પુત, મનહી અનંત સંસાર તેહીજ રાગાદિક રહિત, જાણુ પરમ પદ સાર. ૨ વિષય ગ્રામીકી સીમમ, ઈચ્છા ચારી ચરંત; જિન આંણ અંકુશ કરી, મન ગજ વશ કરત. ૩
આમ અનેકધા માત્મા પુરૂષે સંયમ રક્ષણ કરવા ઉત્તમ રીતે બોધ આપે છે. તે હદયમાં ધારી આપણી શક્તિ ફેરવી યથા યોગ્ય તેને ઉપગ કરીએ તે જ આ અમુલ્ય તક મહાભાગ્ય યેગે આપણને મળી લેખે છે. અન્યથા તે દરિયામાં
પકીની પરે પાછા સંસાર સમુદ્રમાં ડુબવાનું છે. માટે જાગૃત થઈ ( અનાદિ મેડુ નિદ્રા તજી) સાવધાન થઈ સ્વહિત સાધવા તત્પર થવું ઘટે છે અન્યથા યમને સપાટ લાગે સુરણું સાથે ચમના અતિથિ થઈ નિમીત દુઃખ દીનપણે અવશ્ય ભેગવવું જ પડશે માટે પ્રથમથી ચેતવું સારું છે. ઈયલમ
લેખક. મુનિ કપૂરવિજયજી.

Page #22

ભારે
પવડે
છે તયાત્રા
શાસ
આત્માન પ્રકાશ, પૂજય મુનિરાજે તથા વિવેકી શ્રાવકો પ્રતિ અતિ અગત્યની
સુચનાઓ. પ્રિય ધર્મ બંધુઓ !
આપ લાંબા અનુભવથી જાણો છો કે, કુસંપથી આપણું ભારે અવનતિ ( ખુવારી ) થવા પામી છે. પૂર્વે જ્યારે શ્રાવક લે કે સુસંધવડે ઘણે વ્યાપાર રોજગારાદિ વ્યય નીતિથી કરીને અનગળ લક્ષમી ઉપાર્જી, તિર્થયાત્રા સગુરૂ ભકિત, તથા સંઘ સાધમી ભાઈઓની એગ્ય સેવા કરી, પવિત્ર શાસનને અલંકૃતઉન્નત કરી ન્યપાછું લક્ષમીને લડાવો લઈ સ્વજન્મ સાર્થક કરતા ત્યારે અધુના કુમ કરી, ધંધા રોજગારથી પિમા ટકાથી ન્યાય નીતિથી તેમજ ઈજત આબરૂથી શ્રાવક ભાઈએ બહુધા કમજોર થયા દીસે છે. આવી ભારે અવદશાનું મૂળ કારણ શોધી કડવું " બ જરૂનું છે. જ્યાં સુધી કાળમુખ કુસંપને પરિહરી સુસંપ વધારવામાં નહીં આવે, અને એક બીજાની ઉન્નતિ દ્વારા શાસનની ઉન્નતિ કરવા ઉદારતાથી યે ગ્ય પગલાં ભરવામાં નહીં આવે, ત્યાં સુધી તેની સ્થીતિ સુધારવાની આશા રાખવી વ્યર્થ છે. આજ કાલ કુસંપ તથા અવિવેકના જોરથી એકલપેટાપાનું–સ્વાર્થ (selfishness) અને બેપરવાઈ (fulfference) આ બે મોટા દેએ શ્રી તેના પણ દીલમાં વાસ કર્યો છે. આનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે, તેઓ પોતાના સગા ભાઈઓ કે સાધમ ભાઈઓને દુઃખી સ્થીતિમાં પ્રત્યક્ષ દેખતા છતાં પરેપકાર બુદ્ધિથી તેમને ઉદ્ધાર કરવા વિચાર સરખે પણ કરી શકતા નથી.
આમ એક દ્રવ્યવાન જૈન તરીકેની બજાવવા યોગ્ય પિતાની ખાસ ફરજથી જ્યારે તેઓ તદન વિમુખ રહે છે, અર્થાત્ દુઃખી ભાઈઓની કાંઈ પણ દાઝ હૃદયમાં ધરતા નથી, ત્યારે સ્વભાવિક છે કે, અન્ય દ્રવ્યહીન દુઃખી શ્રાવક વર્ગ પણ તેઓ પ્રતિ પિતાને અભાવ જ પ્રદર્શીત કરે ?

Page #23

મહારાજશ્રી ચારિત્રવિજયજીનું સમાધી મરણ, ૧૬૭
આમ કુસંપનાં કારણો વૃદ્ધિગત થવાથી કુસંપ પણ વૃદ્ધિ પામતે જાય છે. આ પ્રમાણે દિન પ્રતિદિન વધતા જતા કુસં. પનાં મૂળ કાપવા જ્યાં સુધી સ્વાર્થી શ્રીમંતે પિતાનું ખાસ કર્તવ્ય લક્ષમાં લઈ પુરતી કાળજી સાથે ભગીરથ પ્રયત્ન કરશે નહીં, અને જે દ્રવ્યને અહીં જ છે ડી દઈ ખાલી જ હાથે પિતાને પરભવ સિધાવવું છે, તે અસ્થીર દ્રવ્યને મેહ તજી તેડે પિતાના સીદાતા સાધમ ઓને બનતે ઉદ્ધાર કરશે નહીં ત્યાં સુધી દિન પ્રતિદિન થતી જતી કરૂણાજનક સ્થિતિ કદી સુધારી શકશે નહિ, આમ નિશ્ચયપૂર્વક સમજી દાનાં દીવના મુનીરાજે તેમજ શાસનનું હિત ઈચ્છનારા શ્રાવક જનો પિતાપિતાની ઉચિત ફરજ બજાવવા તત્પર થઈ જેમ આ કુસંપને સડે દૂર થાય તેમ કરવા ભગીરથ પ્રયત્ન સેવશે. તો આશા છે કે, તે કામ સમસ્ત જૈન કેમને ભારે માટે આશીર્વાદરૂપ થશે, નિઃસ્વાર્થપણે પ્રયત્ન કરનારને અતુલા લાભ સંપાદન થશે. અને શાસનની મોટી ઉન્નતિથી બીજા અનેક જીવોને વારંવાર લાભ થઈ શકશે.
લેખક-સુનીશ્રી કપૂર વિજયજી. (અધુરૂં.)
શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરી આત્મારામજી મહારાજના વડીલ શિષ્ય મુનિ મહારાજ શ્રી ચારિત્રવિજયજી
મહારાજનું સમાધિ મરણું. આ મહામાને જમ વિકમ સ. ૧૮૯૦ ની સાલમાં દેશ પંજાબ જિ૯લા જાલંધર શહેર હુશીયારપુરમાં ઓશવાલ કુળમાં થયું હતું વત ૧૯૨૦ ની સાલમાં ટુઢક સાધુ અમર સંઘજીના ટેળામાં ઢંઢક દીક્ષા ધારણ કરી હતી. આઠ વર્ષ પછી તેમની શ્રદ્ધા શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂર ધરજી મ.ડારાની સાથેજ સનાતન જૈનધર્મની થઈ હતી પણ ચાર વર્ષ શુદ્ધ શ્રદ્ધાપૂર્વક

Page #24
168 આમાનન્દ પ્રકાશ ઢંઢક વેષમાં જ રહી તે વખતે આ મહાત્માનું નામ (સલામતરાયજી) હતું તેજ દીક્ષા થયા પછી પણ રહ્યું હતું. અનેક ભવ્ય જીને શુદ્ધ માર્ગમાં દાખલ પછી શ. ૧૯૩રની સાલમાં શ્રી રાજનગર અમદાવાદમાં શ્રીમદબુદ્ધિવિજયજી (બુરાયજી ) મહારાજની પાસે શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી મહારાજની સાથે જ શુદ્ધ દીક્ષા ધારણ કરી હતી ને એ મહાત્મા શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરીશ્વરજીના શિષ્ય થયા હતા ત્યાર પછી આ પ્રતિબદ્ધ વિહાર કરી અમદાવાદ, ઇંદર, ભાવનગર, પાલીતાણા, જોધપુર, બીકાનેર, જયપુર, દિલી, કપડવંજ, જામનગર, મોરબી, છેલ, મહેસાણા, ઉનાવા, માંડલ અને પંજાબ દેશમાં ચતુમસ રહી અનેક ભવ્ય અને ધર્મ પ્રાપ્ત કરાવી કુલ 45 વર્ષની નીકળંક પ્રવજયાપાલી સં. 1965 માઘ શુદી 9 ગુરૂવાર દિવસે 11 વાગે દેઢ દિવસની બીમારી ભોગવી સમાધિ અણસણ પૂર્વક કાળ ધર્મને પ્રાપ્ત થયા છે આ મહાત્મા યુગલીયા જેવા સરલ સવભાવિ અને ઘણુજ સંતોષી હતા ચારિત્રના દોષથી અત્યંત કરવા પણું અને પ્રિય વચન ઉચ્ચારવાપણું તે આ મહામાને સહજ ગુણ હતા. દયા, ક્ષમા, વિગેરે અન્ય ગુણે તેમના આત્મામાં પૂર્ણ રીતે આવિર્ભાવ પામેલા હતા. આવા મહાત્માના વિયેગથી આખી પંજાબ પ્રાચે શેકમય થઈ છે અને જે જે ભાગ્યશાળી. ઓને સમાગમ આ મહાત્માને થયે હશે તેઓનું હૃદય આ સમાચાર સાંભળવાથી કંપાયમાન થયા વગર રહેશે જ નહીં પરંતુ * સર્વભક્ષી કૃતાંત આગલ કોઈનું જોર ચાલે તેમ નથી, ભાવિ ભાવ હોય તેમજ બને હવે તેમના આત્માને શાંતિ મળે. એજ શ્રીસંઘને આશીર્વાદ– ' લી. શ્રીસંઘગુજરાંવાળ પંજાબ. For Private And Personal Use Only