Atmanand Prakash Pustak 003 Ank 11

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531035/1

Page #1

श्री
=
આત્માનંદ પ્રકાશ.
દાહરો.
આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્ત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ , આત્માનંદ પ્રકાશ
પુસ્તક ૩ જી વિક્રમ સંવત ૧૯૬૨- જે. અક ૧૧ મે.
..
ગુરૂ સ્તુતિ. શિખરિણી.
ત્યજી જેણે રમ્યા રમણી રમણીયા નવ ગણી, ત્યજી વા'લી લક્ષ્મી `વિકટ વનિતા શું કણી તણી; ત્યજી મન્દિરાની મનહર મણિની નિસરિણી, ભજી લ્યેા ભાવે એ મુનિપતિ સદા સયમધની. તંત્રી.
3
શ્રી હીરસૂરિ પ્રમધ. ( અનુસંધાન ગયા અંકથી ).
સૂરીશ્વરજી ( શ્રી હીરવિજયજી ) એ વિહાર કર્યો એટલે રૂ તે ખંભાતનગરે થઇ ગુજરાતની રાજ્યધાની અમદાવાદ આવ્યા:ત્યાં શ્રી સંધે સામૈયું કરી એમને ઉપથયે આણ્યા. ઉપાવને
૧ ભયંકર ર ણીતી વિનંતા શું કૂણી એટલે સર્પ-તેની વનિતા એટલે સાપણ તેની પેઠે ૩ સયમ એજ છે ધન જેવુ" એવા.

Page #2

આત્માનંદ પ્રકાશ, statute tristes testartertestartetoilettesterter totesteretteteateretur tertentretien વિષે શ્રોતાજનેને અત્યુત્તમ દેશના વચન શ્રવણ કરાવીને ત્યાંથી શ્રી મેસાણા-સિદ્ધપુર–પાલણપૂર થઈ ચતર પધાર્યા. આ વખતે પર્યુષણ પર્વ આવ્યા એટલે ભકત શ્રાવકોએ સુરીજીને કાર્તિક - માસા સુધી ત્યાં જ સ્થિસ્તા કરવાની વિનંતી કરી. પણ “અકબર બાદશાહ બડે કાફર છે—તેની આજ્ઞામાં રહેવાની જરૂર છે. નહિ પશ્ચાતાપ કાને વખત આવશે” એવી રીતે કહીને - રીશ્રીએ ચાલવા માંડયું. ત્યારે શ્રી સંધે ત્યાંના પલીપતિ ભીલને
અમારા રાખ્યા નહીં રહે. તમારા રાખ્યા રહેશે” કરીને કહ્યું. તે પસ્થી એ ભીલ પલ્લીપતિએ, અમે કાંઈ ઓછા બળવાન નથી, તમારે કીટલી પતિને રામાત્ર પણ ભય ન રાખે એમ કહી ભૂરીને ત્યાંજ રેયા. સૂરીશ્રીએ સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ સુધી ત્યાં રહેવાની હાકહી. સંધ તો એટલાથીએ આનન્દ પામ્યું. પાધિર જ શ્રી પર્યુષણ પર્વ નિર્વને પસાર થયાં, તપશ્ચર્યા સારી થઈ, યાચકવર્ગને દાન સભાનાદિક મન્ય, પૂજાપ્રભાવના પ્રમુખ કરણી પણ રૂડી રીતે કરવામાં આવીએમ ધમેને મહિમા અતિ દેદિપ્યમાન થયે. ખરું જ છે કે મહેટા પુરૂષ આબે લાભ જ લામ.
સંવત્સરી પારણું કરી બીજે દિવસે ત્યાંથી વિહાર કરી મૂરીજી મજલ દડમજલ ચાલતા ચાલતા દીલીથી બારકસ દૂર રહ્યા, એટલે થાનસીંગ અને ટોડરમલને ખબર મેકલાવ્યા. અકબર બાદશાહ પણ હીરસૂરીજી આવ્યા સાંભળી બહુજ રાજી થયા. અને એમના માટે સામેયામાં પિતાના રાજ્યના તમામ અબળ– હાથી, ઘોડા, રથ, પાલખી અને ફેજ સુદાં જોઈએ તે લઈ જાઓ એમ થાનસીંગને કહ્યું. આમ બાદશાહને અતિ ઉછરંગ ભ.

Page #3

શ્રી હીરસૂરિ પ્રબ
૨૪
ફિરમાન જોઈ એ બન્ને હેટી ધામધુમ સહિત સામૈયું લઈ જઈ ગુરૂજીની સામા ગયા. દ્રષ્ટિએ દ્રષ્ટિ મળી ત્યાંથી જ નમન કરતા 'પાસે જઈ વિધિ સહિત વાંકીને બેઠા. ગુરૂશ્રીએ પણ ધર્મલાભ કહ્યા. પણ એમના જેવા દીવાન છતે પિતાને ત્રણ કેસથી–અને તે પણ ચોમાસા જેવા કાળમાં, આવવું પડયું–માટે સાથે એમને શા. બાસી (?) પણ આપી. ત્યારે થાનસીંગ–ટોડરમલે પાદશાહ પાસે અમારું કંઇપણ ચાલતું નથી' કહી, પાદશાહને ઓલીઆ ફકીર મળેલા છે તે સંબંધી તમામ વાત કહી ખુલાસા કર્યો. વળી બેલ્યા જ આપ હવે અહીં પધાર્યા છે તે સર્વે રૂડા વાનાં થશે, આપણુ ધર્મને મહિમા વધશે, માટે કંઇ પણ ચિંતા કરવી નહીં.
આમ વાતચિત કર્યા પછી સામૈયાને પાછું ફરવા હુકમ કરી, મહેટા ઉત્સવ પૂર્વક શુભ મુહૂર્ત સૂરીશ્રીને દીલ્લીમાં પ્રવેશ કરા. ફરતા ફરતા ઉપાશ્રયે આવ્યા ને ઉચિત સ્થાનકે બેઠા એટલે ભકત જનોએ મેતીએ વધાવ્યા. લાભાં લાભના જાણનારો ગુરૂશ્રીએ અવસરને ઉચિત અમોઘ દેશના માંગલિક નિમિત્ત દીધી.
सकलकुशलवल्ली पुष्करावर्त मेघः . दुरित तिमिरभानुः कल्पवृक्षोपमानः । માનધિપત સર્વ સંપત્તિ
स भवतु सततं वः श्रेयसे शान्तिनायः ॥१ ૧ સકલ કુશલતા રૂપી વેલડીને પુષ્પરાવર્ત મેઘ સમાને પોષણ આપનાર, સર્વ વિદ્ધરૂપી અંધકારને સૂર્યની પેઠે નાશ કરનાર, કલ્પવૃક્ષની પેઠે મનવાંછિત આપનાર સંસાર સમુદ્રને વિષે વહાણની પેઠે તારનાર, સર્વ સંપત્તિઓના હેતુરૂપ એવા શ્રી શાંતિનાથ ભગવાને નિરંતર તમારા શ્રેયને અર્થે હે.

Page #4

સ્માત્માના પ્રકાશ.
जिनेन्द्रपूजा गुगपर्युपास्तिः सत्वानुकंपा शुभपात्रदानम् ।
गुणानुरागः श्रुतरागमस्य सृजन्मवृक्षस्य फलान्यमूनि ॥
ઈત્યાદિ ભન્ય દેશનામૃતનું સર્વે ભવ્ય જીવને પાન કરાવી સ'તુષ્ટ કર્યા. સભા વિસર્જન થઈ; અને શ્રાતા સર્વ વૈરાગ્ય રંગે ર’ગાતા પાતપેાતાને સ્થાનકે ગયા.
હૅવે વળતે દિવસે થાનસીંગ પાદશાહ પાસે જઈ સલામ કરીને ઉભા રહ્યા એટલે પાદશાહે હીર ગુરૂજીના કુશળ સમાચાર પૂછી કરી, કહ્યું કે,—એમને કાલે અંબેલાવી લાવા તા અમે એમના દર્શન કરીને પવિત્ર થઈએ. થાનસીગે આ વાત ગુરૂને કહીએ ઉપરથી સંધ સહિત પોતાના ઘણા સાધુએને લઇને સૂરીશ્વર ૩ચેરીમાં આવ્યા. પાદશાહે તપ્તથકી નીચે ઉતરી સલામ કરી સામા આવી પેાતાની પાસે અંદર આવવા કહ્યું, પણ “ અમારા ત્યાં સુધી આવવાના ધર્મ નથી” એમ કહી એ ત્યાંજ બેસવાનુ કરવા લાગ્યા. પાદશાહે કારણ પૂછતાં જણાવ્યુ કે “ ઘણા દિ. વસ થયાં આ ગાલીચા બીછાવેલાછે તેની નીચે કાઇ થ્રીડી મકાઢી આદિ જીવ આવેલા ઢાય તેવા ગાલીચાપર પગ મુકવાથી એ જીવાની વિરાધના થાય~તા પછી આગળ અને જવાબ પરમેશ્વરને શે। દેવાય ? પાદશાહે આશ્ચર્યમાં પડયા—સાના રૂપાની ભીત
16
૧ જિનેશ્વરની પૂજા, ગુરૂની ભક્તિ, સર્વે જીવા પ્રત્યે દયા, ઉત્તમ પાત્રને દાન, ગુણીજન તરફ રાગ-સ્નેહ અને શાસ્ત્રનું શ્રવણ, આ છ મનુષ્ય જન્મ રૂપી વૃક્ષનાં કુળ છે.

Page #5

શ્રી હીરસૂરિ પ્રામ
૧૪૫
intate
દીધેલી છે એમાં તે
છે, હીરા મેાતીની એ જીવજં તુ કયાંથી હાઈ શકે—એમ કહી ગાલીચા ઉપડાવા હુકમ કર્યા. હીર ગુરૂએ પાતાની પાસે રહેલા માલદેવ સાસુ જોયું, માલદેવે વીરનુ સ્મરણ કર્યું...એ યોગને લીધે ગાલીચા ઉઠાન્યા કે તુરત અનન્ત સૂક્ષ્મ ખાદર જીવજન્તુઓના થર ને થર જોઇને કચેરીના માણુસા અને પાદશાહ પણ ખહુ આશ્ચર્ય પામ્યા...અહૈ। ખુદા ! આ સ્થળને વિષે આટલા જીવજન્તુ ક્યાંથી આવ્યા ? આ દ્વીરગુરૂજ ખરેખર સાચા છે. ખીજુ બધુ ખાટુ છે, તમને જેવા સાંભળ્યા છે, તેવાજ તમે હીરંગુરૂ છે—એમ કહીને એમને પગે પડયા. પછી ગુરૂ શ્રી પેાતાને ઉપાશ્રયે આવ્યા.
આ વખતે દીલ્હીમાં મકનશાહ નામે કાઈ મલાણીએ ફકીર રહેતા હતા. તે બહુ કરામતવાળા હતા. તેથી પાદશાહે એનુ ‘ જગત ગુરૂ' એવું નામ પાડયું હતુ. આ ફકીર હીર ગુરૂનુ નામ સાંભળીને પાદશાહ પાસે આવ્યા. એટલે કારણ જાણી પાદશાહે હીર ગુરૂને પણ બેાલાવ્યા. એક બીજા સામ સામાની વિદ્યા બતાવવાનું કહેવા લાગ્યા. ફ્કીરે પહેલ કરી– પેાતાની ટાપી લઇ આકાશે ઉડાડી; ત્યારે જગમાલે આધે. મત્રીને પાછળ મૂક્યા એ ખાધા રાપીને મારતા મારતા નીચે લાગ્યા. પાદશાહે આ બનાવથી અચંબો પામી, ફકીરને હીર ગુરૂજીને પગે લગાડયા. પણ એણે નિરાશ ન થતાં બીજો ઇલમ બતાવાની તજવીજ કરી. પેાતાની કરામતવાળી કથાને ચેકમાં ફેકી દઇને હરકાઇ બળવાનને એ ઉઠાવવાનુ કહ્યું. પણ પાદશાહના મલહારી હાથી આવ્યે એનાથીએ એ હલાવી હાલી નહીં – તેા પછી

Page #6

૨૪૬
આત્માનદ પ્રકાશ ste testostertestartet Sintestattestatesten bestente trattati interestentes tertente ઉપાડી તે ઉપાડાયજ શેની? પાદશાહે હીર ગુરૂ સામું જોયું. હીર ગુરૂએ માલદેવ ભણી દ્રષ્ટિ કરી. એણે પાદશાહને પૂછયું – આપ કહે એ રીતે એ ઉઠાવું. પિતાના હાથમાં સળીમાં પરેવિલે ફુલ ગજર હતા તે જગમાલ (માલદેવ) ને આપીને પાદશાહે એની વતી ઉપાડવાનું કહ્યું. એટલે વીરને બળે એ ગોદડી માલદે ઉપાડીને ઉછાળી તે જઈ યમુનામાં પડીફકીર પિતાનું કંઈ ચાલ્યું નહીં જોઈ ઝખ પડ. પછી હીર ગુરૂ પિતાને ઉપાશ્રયે ગયા.
પાછળ એ મલાણીઓ ફકીર પાદશાહને કહેવા લાગ્યું. એક મેટી બકરી લાવીને અહિં ખાડો ખેદીને તેમાં રાખે, ઉપર પાટી પાથરી તે પર ગાલીચા બીછાવી પછી હીરગુરૂને બેલ. એટલે એમની વિદ્યાની ખબર પડશે. આવું સાંભળી એના કહેવા પ્રમાણે કરી હીરગુરૂને લાવવામાં આવ્યા. પૂર્વની પેઠેજ ગુરૂશ્રીતે આવીને ઊભા રહ્યા. પરંતુ આવા ગયા નહીં. પાદશાહે કારણ પૂછતાં “ગાલીચા નીચે જીવ છે ” એમ કહ્યું. કેટલા જીવ છે તે કહે ત્રણ જીવ છે. આ સાંભળીને પેલે મલાણીઓ ફકીર ખુશ ખુશ થઈ ગયો છે હીરગુરૂ હવે હાર્યા. તે બોલ્ય-હીરગુરૂજી, વિચારીને બેલ, નહિંત હારી જશે. એક જીવ છે, ત્રણ નથી. પણ માલ દેવ કહે અમારૂં કહેવું સાચું છે, તમે ખોટા છો. પાદશાહે પણ ફકીરની વાત ખરી માની કારણ કે પિતે એ જાણતો હતો. પણ પ્રત્યક્ષ કરવા ફરમાન આપી ગોલી ઉપડા તે પાટીઆં ખસેડતાં અંદર ત્રણ જીવ નજરે પડયા. બકરી ગાભણી હતી તેને અંદર રહેવાથી બહુ બફારાને લીધે, અકળાઈ જઈ ગાભા છૂટ ને બે બચ્ચાં અવતયી એટધે એક બકરીને બે બચ્ચાં મળીને ત્રણ

Page #7

શ્રી હીરસૂરિ પ્રબંધ,
૨૪૭ stetskutin Said Sertate Intertretetestatitastatutetor tertentutes tetrtrtrtrte જીવ થયા. પાદશાહ પણ એ જોઈને વિશેષ આશ્ચર્યમાં પડયે. હીર ગુરૂ સાચા ને ફકીર ખેટા પડયા.
આથી તે બહુજ ઝંખવાણે પડી ગયેલા મકનશાહે એલીઆની સહાયથી બહુ દૂર દેશાવરથી એક વડનું ઝાડ મગાવીને યમુના નદીને કિનારે ખડું કરાવ્યું. એ જોઈ પાદશાહે હરિગુરૂને કંઈક ચમત્કાર દેખાડવાનો આગ્રહ કર્યો. એટલે માલદેવે અઢારહજાર કષ ઊપર આવેલી તારા તંબેલ નગરીની વાડી બાવનવીરની સહાયથી મંગાવીને પેલા મકનશાહના વડની પાસે ખડી કરી દીધી. વાડીની અંદર સર્વ બાતુના કુલફળ મહા સુગંધી અને નવ પલ્લવ જેઈને પાદશાહ ચિકિત થયે.
આવા આવા અનેક ચમત્કાર જોતાં છતાં પાદશાહે ગુરૂછીને બીજા વધારે બનાવવાનું કહ્યું. તે પરથી, એકવીશ બાજોઠ ઉપરાઊપરી ચઢાવીને સની ઉપર હીરગુરૂ બેઠા. હેઠળથી વીશ બાજોઠ ખસેડી નંખાવ્યા. પણ એકવીશમે પડયે નહીં–અધર સ્થા.
હવે તે પાદશાહ પૂરે વશ થયે. પણ ફકીરે ગુરૂશ્રીનો કેડો મૂકશે નહીં. એક નાળીએરની કાલી લઈ તેની હોડી બનાવી તેમાં બેસી નદીમાં તરવા લાગે. હવે તે માલદેવથી રહેવાયું નહીં. એણે તે હીરગુરૂજીને ખુલે ખુલ્લું કહ્યું–જ્યાં સુધી એ જીવશે ત્યાં સુધી તમારી પાછળ પાછળ પડવાને માટે એને તે શિક્ષા કરવી જોઈએ. એ સાંભળી માલદેવની સહાયથી સરિશ્રીએ એક હેટી શિલા ઉપર બેસીને તે તદીની અંદર તરતી મુકી પાદશાહ વગેરે સલેકે તે જોવા આવ્યા, માલદેવે તે વીરને હારી એ ફકીરની હેડી ઉંધી પાડવાનું કહ્યું એટલે હીસ્યુરૂની શિલા વેગ

Page #8

આમાનદ પ્રકાશ strated the store for the testen en este terete tretratostenere te teste toate termine tastenta થી આગળ ચાલી ને લાગે આવતાં ફકીરની હેડી સાથે અથડાવી એટલે એ કાચલીની હેડી ઊંધી પડી અને પીર નદીમાં ડુબવા લાગ્યા. પણ હીર ગુરૂને અનુકપા આવવાથી એને હાથ પકડી બૂડતા બહાર કાઢયા.
પર રાજા તો છેલ્લે પિતાના પ્રતિદ્ધિને હાથે પોતાની આવી અવસ્થા થયેલી જોઈ અતિ ખિન્ન થઈ ગયા. તે દીન વદને હાથ જોડી બલ્ય- હીર ગુરૂજી, આપ મહેટા છે, તમે જીત્યા અને હું હાર્યો. જેવું આપનું નામ મેં સાંભળ્યું હતું તેવાજ આપને મેં સાક્ષાત જોયા છે. હવે મારા પર કૃપા કરીને મારા ની અનેક્ષમા આપે. પાદશાહ પણ આ ચમત્કાર જોઈને ઉભે થઈને હીર ગુરૂને ચરણે નમીને બે – ગુરૂજી, તમે મહેટા છે, તમારે ધર્મ પણ મટે છે, તમારે ભેખ પણ હેટ છે. આજથી તમે મારા ગુરૂ છે, હું તમારો શિષ્ય છું, માટે તમારે હાથી–ઘડા–દેશભંડાર જે જોઇએ તે માગી . હું તે ખુશીથી આપીશ.
આમ અકબર રાજાએ તે ચમત્કાર દેખેલા તેપરથી ગુરૂને હે માગ્યું આપવાનું વચનથી બંધાવા લાગ્યું. પરંતુ જૈન ધર્મના મહાગી હીર ગુરૂશ્રીને તે એવી કંઈ વસ્તુને ખપ નહેાતે. એએ તે કંચન-કામિનીના ત્યાગી હતા, એટલે અકબર પાદશાહના હાથી-ઘોડાને એઓ શું કરે એમણે માગ્યું છે એટલું જ માગ્યું કે,–અમારે તે એક પ્રભુથી જ નેહ છે, બીજું કશું એ અમે ઈચ્છતા નથી. અમારા જિન ધર્મમાં એવીજ પ્રરૂપણા કરેલી છે કે સર્વે જીવેની ઉપર દયા રાખવી-કઈપણ જીવને દુભવવો નહીં. સર્વ જીવને આપણે પોતાના જીવ સમાન જાણવા,

Page #9

શ્રી હીરસૂરિ પ્રાત,
આપણા જીવને અશમાત્ર પણ પીડા થતાં બહુજ દરદ થાય છે, તા બીજા જીવાને તમે હથીઆર વગેરેથી હણતાં વિચાર પણ કરતા નથી તેા એ જીવાને દુઃખ નહીં થતુ હાય ! તમારા કપીર-પીર વગેરે કહે છે કે એ જીવાને તમે હણીને સ્વર્ગે પહાચાડે છે, તા તેમને અમે પૂછીએ છીએ કે, એવી રીતે ત્યારે તમે વ્હાલા સબંધીઓને શા માટે સ્વગૅ પહેાચાડતા નથી ! જે પાપ કાર્ય કરવાથી સા સ્વર્ગમાં જતા હેય . તે પછી નરકમાં જાતુ તે રહ્યું ! આના ખુલાસા આપેા.
હીરસૂચ્છિના આ ઉપદેશ વચના સાંભળીને પાદશાહ તે એકદમ પાતાના સર્વે જીસે ત્યજી, નમ્ર સેવક જેવા ખની જઈ. મટ્યા–હે પરમેશ્વર, હે પરમ કૃપાળુ નાથ, મારૂં શું થશે ! મેં બહુ બહુ પાપ કાર્યો કરેલાં છે તેને હું શે જવાબ આપીશ ! મે’ સ્વર્ગને દૂર કરીને નરક ભૂમિને હાથે કરીને વ્હારી લીધી છે આમ પશ્ચાત્તાપ કરતાં હીરગુરૂજીને પોતે તરાના માર્ગે પૂછ્યું. ગુરૂએ તે ખતાન્યા—ખેર, મહેર અને ખદર્શીઃ એટલે (૧) દાન દેવું, (૨) થા રાખવી, અને (૩) પરમ કૃપાળુ ઇશ્વરની ત્રણ વખત ખંદગી કરવી. આ ઉપરાંત ખીજા પણ અનેક જીવદયાનાં કાર્યાના ઉપદેશ આપી તેને તેની પાસે સ્વીકાર કરાવ્યા; જેવાં કે કાઈ જીને અઢીખાને નાંખવો નહિ; નદી, દ્રહ, સરોવરાદિ કાર્યપણ સ્થળે જાળ નાખવી નહીં; ઇત્યાદિ. વળી શત્રુંજય તીર્થે યાત્રા કરવા - વનાર ચાત્રાળુઓને માથાદીઠ અકેક સેનામàાર કર તરીકે આપવી. પડતી હતી તે કર પણ પાદશાહે હીરગુરૂના ઉપદેશથી માફ કર્યો. અને તે સંબંધી ત્રાંબાના પત્રાપર પેાતાના સહી સીકા સહિ

Page #10

૫૦ . ' આત્માનંદ પ્રકાશ triata tresnate festetisten toteututa deste testerte tot test test testostes bastante લેખ કરી આપે. આ ઉપરાંત ત્રણ ચોમાસાની ત્રણ અઠાઈ, બે ઓળીની બે અઠાઈ, અને પર્યુષણ પર્વની એક અઠાઈ–એમ સાત અઠાઈના દિવસોમાં પિતાના દેશને વિષે કાયમ અમારિ પળાય એ પડતું વજડા..
આ પ્રમાણે પાદશાહને દેવ-ગુરૂ-ધર્મનો પૂર્ણ ઓળખાણ કરાવીને તેના અત્યાપ્રહથી ચાર માસાં સરિશ્રીએ દિલ્લીમાં કર્યો. પછી ઉપાધ્યાય શ્રી શાંતિચંદ્રગુણિને ત્યાં મૂકીને પાદશાહ તથા શ્રી સંઘની રજા લઈને ત્યાંથી વિહાર કરી તેઓશ્રી ગુજરાત પધાર્યા. તેમને જોઈ શ્રી વિજયસેન સૂરિ પ્રમુખ ચતુર્વિધ સંધ પરમ આદુલાદ પામે.
જૈન સોળ સંસ્કાર.
૩ જાતકર્મ સંસ્કારપુસન સરકાર કર્યા પછી જયારે બાળકને જન્મ થાય ત્યારે આ ત્રીજો જાત કમ સંસ્કાર કરવામાં આવે છે. આ સંબો હેતુ કાળ જ્ઞાન અને તેની શુદ્ધિને માટે છે. પ્રાણીના જન્મ અને મરણ નિયમિત કાળે થયા કરે છે. તે કાલ કે શુદ્ધ છે અને તેનો પ્રભાવ ઠે છે એ પણ આ સંરકાર સૂચવે છે. ગર્ભવાસમાંથી સંસ્કૃત થઈ આવેલા શ્રાવક શિશુની ઊપર આ જાત કમે સંસ્કારની ઘણી ઉત્તમ પ્રકારની અસર થાય છે. જાત સંરકારના મંત્રનું રહસ્ય વિરાગ્ય ભાવને દશાવી સંસારના વિકેટ માર્ગમાં આવવાને પ્રગટ થયેલા પ્રાણુના અંતરંગ ઉપર ધાર્મિક ભવ્યતાની મહામુદ્રા રો

Page #11

જૈન સેાળ સસ્કાર
૫ર
પિત કરે છે. અને ભત્રિષ્યમાં સર્વ પ્રકારની યાગ્યતા પ્રાપ્ત કરવાના પ્રાણીને પૂર્ણ અધિકારી બનાવે છે. જ્યારે જાતકર્મ સંસ્કાર કરવાના હોય ત્યારે પ્રસવના ચિન્હો જણાતાંજ એક વિદ્વાન્ જોષીને ખેલાવવામાં આવે છે, તે પેાતાની પાસે ધઢિકા યંત્ર (ઘડીયાળ) રાખી ઉપયાગથી ખેસે છે. અને પરમેષ્ઠી મંત્રના જપ કરવામાં તત્પુર. રહે છે. જયાં કાઈ જાતના કાલાહુલ ન સ ંભળાય, સ્ત્રી, બાળ અને પશુ જ્યાં આવી શકે તેવા સ્થાનમાં સૂતિકા ગૃહની નજીક તે ોષીતે એકાંત સ્થાન આપવુ જોઇએ.
જયારે બાળકના જન્મ થાય છે ત્યારેગ્રહસ્થ ગુરૂ આવી જોષીને જન્મના સમય જાણવાની આજ્ઞા કરે છે. તે વખતે જોષી તેને બરાબર જન્મ સમય જાણી લગ્નના નિશ્ચય કરી જન્મ કુંડળી કરે છે. તે વખતે બાળકના પિતા, કાકા અથવા દાદાએ નાળચ્છેદ કયા પેહેલા ગુરૂના અને જોષીને વસ્રદિકથી સત્કાર કરવા કહ્યાછે. કારણ કે, જયાં સુધી નાળચ્છેદ કરવામાં આગ્ન્યા ન હેાય ત્યાં સુધી સુતક લાગતું નથી, માટે તે પહેલાં ગુરૂ તથા જોષીનું પૂજન કરી લેવુ જોઇએ. જ્યારે પૂજન સત્કાર કરવામાં આવે તે વખતે ગુરૂ જૈનવેદ્યના મત્રથી ખાળકના પિતા, કાકા કે દાદાને આ પ્રણે કે આશીવાઢ આપે છે.
“ ॐ कुलं वो वर्द्धतां संतु शतशः पुत्र प्रपौत्राः । अक्षीण मस्लायुर्द्धनं यशच अहं ॐ " यशश्व
k
“ તમારૂં કુલ વૃદ્ધિ પામા, સેંકડા પુત્રા તથા પૌત્રા પ્રાસ થાઓ. આયુષ્ય, ધન અને યશ અક્ષીણુ થાશે.
""
આ પ્રમાણે આશીવાદ આપી પાછા તે ઈષ્ટ ખલને માટે

Page #12

પર
આત્માના પ્રકાશ,
શ્રી આદિનાથ પ્રભુની પ્રસન્નતા કરવાને બીજી આશીવાદાત્મક પથ ઉચ્ચારે છે. તેમાં મેરૂ પર્વતના શિખર ઉપર સુર તથા અસુરના સ્વામીએ પરિવાર સહિત આવી એમને કુંભાદકથી સ્નાત્ર કરાવેલ છે એવા શ્રી યુગાદિ પ્રભુને સ્તવે છે. તેમના સ્નાત્રના સમય યાદ કરી જન્મેલા શિશુને ઇષ્ટબલ સપાદન થવાની સૌત્તમ સૂચના કરવામાં આવે છે. તે પછી નવમા, નક્ષત્રા અને મેષાદ્વિરુશિઆ બાળકની રક્ષા કરે એવા આશીર્વાદ આપી લગ્ન કુંડલી *રી જોષી સંતુષ્ટ થઇ પેાતાને ઘેર જાય છે.
ત્યારપછી ગૃહસ્થ ગુરૂ સૂતિકા કર્મ કરનારી સ્ત્રીએ તથા કુલની વૃદ્ધ સ્ત્રીઓને બેાલાવી બાળકને સ્નાન કરાવાને વાસ્તે જળ આ પેછે; જે જળને ગૃહસ્થ ગુરૂએ અદ્વૈત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, અને સર્વ સાધુઓને નમસ્કાર કરી સાત વખત નીચેના મંત્ર બણીને માંગેલુ હાય છે—
" क्षीरोदनीरैः किल जन्मकाले यैमेरुशृंगे स्नपितो जिनेंद्रः । स्नानोदकं तस्य भवत्विदं च शिशोर्महा मंगल पुण्यवृद्धये ॥१॥ જન્મ સમયે જે ક્ષીર સ.ગરના જલથી મેરૂ પર્વતની ઉપર જિતેન્દ્રને સ્નાત્ર કરવામાં આવ્યુ છે, તે સ્નાત્ર જળ આ શિશુને મહા મોંગલના પુણ્યની વૃદ્ધિને અર્થ થાઓ. ’
"
આ મંત્રના પ્રભાવથી પવિત્ર એવા જળવડે બાળકના પુદ્ગળ ઉપર સારી અસર ચાય છે. પુદ્ગળની સાથે આવેલા સચેત અંત ર’ગના યાગથી એ બાળક ભવિષ્યમાં ઉત્તમ ધર્મશ્રદ્ધાવાળા થાયછે. પ્રભુના સ્નાત્ર જળતું સ્મરણ પત્રિત્ર ગૃહસ્થ ગુરૂને મુખે થવાથી આ સરકારની ઊત્તમ પ્રકારની સત્તા પ્રવર્તે તેમાં કાંઇ પણ - શ્ચર્ય નથી.

Page #13

જૈન સેાળ સસ્કાર.
૫૩
tate
:
એ મંત્રિત જળવડે કુળની વ્રુદ્ધ સ્રીઆના હાથથી સૂતિકાગૃહમાં બાળકને સ્નાન કરાવ્યા પછી કુલાચાર પ્રમાણે નાળચ્છેદ કરવામાં આવે છે. તે પછી ગુરૂ પેાતાના સ્થાન ઉપર રહી, ચંદન, રક્તચંદન (રતાંજલિ) અને બીલીના કાષ્ટની ભસ્મને ધેાળા સર્સવ અને લવણની સાથે મિશ્ર કરી તેની એક પાટલી બાંધી શ્રી અંતે '' ઇત્યાદિ મંત્રથી તેને સાતવાર મત્રે છે. એ મહામંત્ર જાત સંસ્કારની પદ્ધતીમાં સવિસ્તર આપવામાં આળ્યે છે. એ સ્ ત્રમાં ભૂત, ગ્રહ, પિશાચ, વેતાળ, શાકિની, ગગનદેવી, દુષ્ટ, શત્રુ, કામૈણ અને દૃષ્ટિ દોષથી ખાલકની રક્ષા કરવાને અખિકાદેવીની પ્રાર્થના કરવામાં આવી છે; તે સાથે જય, વિજય, તુષ્ટિ પુષ્ટિ અને કુળવૃદ્ધિ કરવાની સૂચના પણ કરવામાં આવી છે. આ શાસનદેવી ભગવતી અંબિકા બાળકની સર્વ પ્રકારની રક્ષા કરવાને સમર્થ છે. વળી એ માંગલ્યકારી મંત્રની શક્તિ સરકારના પવિત્ર હેતુને પુષ્ટિ પણ આપે છે. આ પ્રમાણે તૈયાર કરેલી પોટલીને કાલે દારા માંથી તેમાં લાઢાના કડકા, વરૂણના ભૂલીઓ; રતાંજલિના કડકા, અને કાડી સાથે જોડી દઇ કુળવૃદ્ધા શ્રીઞાની પાસે તે બાળકને બધાવે છેઆ લાકિક પદાર્થો એ પેાટલીની સાથે રાખવાતું કારણ એવુ જણાય છે કે એમનામાં ઉત્તમ પ્રકારની રક્ષણ કરવાની શક્તિ રહેલી છે. અર્થ શાસ્ત્રના નિયમ પ્રમાણે જોતાં પણ તે પદાર્થાના પોલિક સંબંધ ખાળકની શારીરિક રક્ષામાં ઉત્તરાત્તર વૃદ્ધિ પામતા જાય છે.
જો ખાલકના જન્મ કાઈ કુયોગમાં થયા હાય તો તે કાળદોષને દૂર કરવાને શાંતિક વિધાન કરવાનું કહેલું છે. અશ્લેષા, જયેષ્ટા,

Page #14

આત્માન પ્રકારા, tertentie tente de Interessertes de tratar terterintete Sete detaine. Srete ભૂલ, ગંડાત અને ભદ્રાના યોગને દુષ્ટ યુગમાં ગણેલા છે. એવા કુગમાં જન્મ પામેલા બાળકના કુળને દુઃખ, દારિદ્ર, શેક અને કષ્ટ થાય છે, તેથી જ બાળકના પિતા અથવા બીજા વિડિલે તેની અવશ્ય શાંતિ કરવાને કહેલું છે.
આ જાત કર્મ સરકારનું રહસ્થ ઉત્તમ પ્રકાસ્તુ છે. તે પ્રસંગે જે વિધિ કરવામાં આવે છે અને તેમાં જે જનવેદના મંગે ઉચ્ચારાય છે, તેનું તાત્વિક બળ ભવિષ્યમાં ધાર્મિકતાનું એક બીજરૂપ થઈ પડે છે. ગર્ભવાસમાંથી મુક્ત થઈ શ્રાવક કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલા શિશુને શારીરિક રક્ષાનું અને ધાર્મિક રક્ષાનું કારણ થવા રૂપ આ પવિત્ર સંસ્કાર છે. આ જાત કર્મ સંસ્કારને આદિકાળમાં સારે પ્રચાર હતે. અહંત ભગવાનને પણ તે સંસ્કાર કરવાને દેવતાઓ દેવલેકમાંથી આવતા હતા. પણ વર્તમાનકાલે એ નષ્ટ પ્રાય થઈ ગયો છે એ ઘણું શયનીય છે. જો પુનઃ તેનું પ્રવ
ન આરંભાયતે શ્રાવકવર્ગની ધાર્મિક અને સાંસારિક સ્થિતિ ઉaતિમાં આવે તેમાં કાંઈ પણ આશ્ચર્ય નથી. માટે આપણા ગૃહરિએ
એ નષ્ટ પ્રાય થઈ ગયેલી પિતાની સંસ્કાર વિધાનની સમૃદ્ધિને પાછી સંપાદન કરવી અવશ્યની છે.
અપૂર્ણ.
શ્રી વિમલચંદ્ર સૂરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા.
(અનુસંધાન ગત પૃષ્ઠ ૧૨૦ થી). સૂરિશ્રીના વિદ્વાન્ શિષ્યને સમાજ એકત્ર થઈ વિચાર કરતે હતા, કે આપણે આજે કેવા પ્રશ્ન કરવા ? તેની પ્રેક મથક મનવૃત્તિમાં નવા નવા પ્રશ્ન કરવાના કૅતકે ઉત્પન્ન થતા પણ તેઓ

Page #15

શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા,
રપપ
એકત્ર થઈને તેનો નિર્ણય કરતા હતા. સર્વ સમાજ વચ્ચે એક વિદ્વાન શિવે જણાવ્યું કે, મારી ઈચછા મરણ વિષે પ્રશ્ન કરવાની છે. જગતમાં મરણનો અર્થે દ્રવ્ય રૂપે સર્વત્ર વિદિત છે પણ ભાવ રૂપે તે કેવો હશે ? તે આપણે જાણવું જોઈએ. પ્રાણને વિચાગ કે એ મરણને શબ્દાર્થ છે પણ પ્રાણ વિયોગ વિના મરણને અનુભવ થાય, તેવું ભાવ મરણ કેવું હશે ? તે આપણું અવશ્ય - Pવું જોઈએ. જો આપણે આપણા વિદ્વાન અને ગીતાર્થ ગુરૂજીના મુખથી તેને સ્પષ્ટાથે જાણીશું તે અવશ્ય આપણને જ્ઞાનને લાભ મલશે.
બીજા એક તરૂણ મુનિએ ઉત્સાહથી જણાવ્યું કે, અમૂલ્ય વસ્તુ જાણવાની આપણે જરૂર છે. જગતમાં ખરેખરૂં અમૂલ્ય શું છે ? તે જે જાણવામાં આવે તો ગૃહસ્થ અને મુનિ બંનેને અતિ લાભ થાય.
ત્રીજા એક અનુભવિ યતિએ જણાવ્યું કે, “મરણ સુધી શલ્ય રૂપ લાગે તેવું શું હશે ? તે પણ અવશ્ય શેય છે. સંસારમાં અનેક જાતના શલ્યો કહેલા છે પણ મરણ સુધી સાલે તેવું શલ્ય શું હશે? તે જાણવાથી આપણને એ પૂણે લાભ થશે. કારણકે, તેવું રીલ્ય પ્રાપ્ત ન થાય, તેવા ઉપાયે આપણે સત્વર લઇ શકીએ.
ત્રણ પ્રશ્નોની હર્ષથી સંમતિ આપી તે શિષ્ય સમાજ ગુરૂની સમીપ આવ્યું. ગુરૂ મહારાજ શિષ્યની જિજ્ઞાસા તૃપ્ત કરવાને ઉત્સુક હતા, તેઓના દયાલુ હૃદયમાં પરોપકાર કરવાના પ્રવાહ વહ્યા કરતા હતા. ક્ષણે ક્ષણે પરોપકારનીજ વિચાર શ્રેણી ચાલતી હતી. તે મહાશય પરહિતમાંજ આત્મહિત સમજતા હતા.

Page #16

૫૬
આત્માનઢ પ્રકાશ
staredite
textestes
(6
""
*
શિષ્યાને જોઈ તે મહાત્મા મુખમુદ્રા પ્રસન્ન કરી બેાલ્યા દવાનુ પ્રિય, આજે શુ` પુત્રાની ઈચ્છા છે ! જે હોય તે ખુશીથી જણાવે ગુરૂજીની પ્રસન્ન મૂાñ જોઈ સર્વે શિષ્ય સમાજ વિશેષ ખુશી થશે. તેના નિર્મલ હ્રયમાં ગુરૂ ભક્તિની ભાવના વિશેષ જગત થઇ તત્કાલ તેઓએ આ પ્રમાણે પ્રશ્ન કયા~ દિ મળ્યું ” હું સુરણ કયું '' ! ગુરૂશ્રીએ સસ્મિત વદને કહ્યું, “નૂત્ત્વતં” “મૂર્ખતા” ખરે ખરૂ' મરણ છે. ઉત્તર સાંભલતાંજ શિષ્ય સમાજ પરમ હર્ષને પ્રાપ્ત થયા ! પછી તત્કાલ બીજો પ્રશ્ન કરવામાં આવ્યેશ—દિ જ્ઞાનય અમૂલ્ય શુ છે ? '' ગુરૂશ્રીએ રાત્બર જણાવ્યું–વસરે સમૂ’ “ અવસરે આપ્યું તે” જે અવસરે આપવામાં આવે, તે અમૂલ્ય છે. આ ઉત્તર સાંભલતાંજ શિષ્યા ક્ષવાર ચિત્રૠત્ સ્તબ્ધ થઈ ગયા અને ગુરૂશ્રીની દિવ્ય શક્તિને અનુમેદન આપુત્રા લાગ્યા. પછી તરતજ ત્રીજો પ્રશ્ન કરવામાં આા ‘ઝામરળાદિ સત્યમ્' “ મરણસુધી પીડે તેવું શલ્ય [ ! કુશાત્રમતિ સુરિશ્રીએ ક્ષણવાર વિચારીને કહ્યું કે,” પ્રચ્છન્ન યસ્તૃતમામ્ ગુપ્તરીતે નઠારૂ કામ કર્યુ હોય તે. '' ગુપ્તરીતે નઠારૂ કામ કર્યું હોય, તે મરણુસુધી શલ્યરૂપ થાય છે. આ ઉત્તરથી મુનિવૃંદ ધણેાજ આનંદ પામ્યા અને સ્વાનુભવમાં પણ તેની યથાર્યતાનુ તેને ભાન થઈ આવ્યું. સૂરિશ્રીએ તે ત્રણ પ્રશ્નાનું આ પ્રમાણે વિવેચન કરવા માંડયુ પ્રિય શિષ્યા, તમારા આજના પ્રાના તમારી અગાધ વિદ્વતાના સપૂર્ણરીતે સૂચકછે. તમારા જેવા સાક્ષર અને ચતુર શિષ્યાની આગલ તેનું વિવેચન કરતાં મને વિશેષ આનઃ ઉત્પન્ન થાય છે. પ્રથમના પ્રશ્નોત્તરમાં કહ્યું કે, “ મૂર્ખતા કે ખરેખરૂ મરણ છે.” તે વિષે
፡
.
'
a

Page #17

શ્રી વિમલચદ્રસૂરિ અને પ્રશ્નેત્તર રત્નમાલા, ૨૫૭
tat
વિશેષ વિવેચન કરવાની જરૂર નથી. તેતે દેખીતુ જ છે કે, માણુસમાં જો મૂર્ખતા હાય તેા તે મૃત્યુ બરાબર છે. મૂર્ખતાને લઇને માણસમાં અજ્ઞાનતા હાય અને અજ્ઞાનતા એ માણસની બુદ્ધિ શક્તિનું આવરણ છે. જ્યારે બુદ્ધિને આવરણ થયું એટલે તૂ હૈય ઉપાદેય જાણી શક્તા નથી. તૈય ઉપાદેયને નહીં જાણનાર માણસને પછી ધર્મ અધર્મનું ભાન હેતુ નથી. તેથી તે ધર્મમાં અધર્મ બુદ્ધિ અને અધર્મમાં ધર્મ બુદ્ધિ કરે છે અને છેવટે આત્માને દુર્ગતિના અધિકારી કરે છે. આત્માને દુર્ગતિમાં નાંખનાર માણસ જીવતાં મુવા જેવા છે. તેવા પુરૂષનુ જીવન અજાગલના સ્તનના જેવું નિષ્ફળ થાય છે. સાહિત્યકારો પણ લખે છે કે, “ મૂય નાણ્યો ધર્’ એટલે મુર્ખતું આષધ નથી.--અર્થાત્ જેમ મૃત શરીરને ઔષધોપચાર થઈ શકતા નથી તેમ મુર્ખજનના કાંઈ પણ ઉપાય થઇ શકતા નથી. તેથી ભવિ પ્રાણીએ મૂર્ખતાના ત્યાગ કરવા પ્રયત્ન કરવા.
બીજા પ્રશ્નાત્તરમાં કહ્યું છે કે, જે અવસરે આપવામાં આવે તે અમૂલ્ય છે. તે ખરેખર મનન કરવા ચેાગ્યછે. અવસરે આપેલા ૫દાર્થ, અવસરે આપેલેોધ, અને અવસરે આપેલ સહાય-તે ખરેખર અમૂલ્ય થઇ પડે છે. અવસર વિના કાંઈપણ આપવું કે કરવુ', તે નિષ્ફળ છે. ગૃહસ્થાવાસમાં સાંસારિક ઉપાધિથી ગ્રસ્ત થયેલાં પ્રાણીને અવસરે આપેલ વૈરાગ્યને બેધ ચારિત્રનું કારણુ થઇ પડે છે. દુ:ખી સ્થિતિમાં આવેલાં પ્રાણીને દ્રવ્યની સહાય આપવાથી તે તેને અમૂલ્ય થઈ પડે છે. તેથી જે અવસરે આપવામાં આવે તે અમૂલ્ય થાય છે. આ વિષે જેટલું વિવેચન કરીએ તેટલું ધાડુ છે.
ત્રીજા પ્રાત્તરમાં કહેવામાં આવ્યુ કે, “ જે કાંઇ છાની રીતે નઠારૂં કામ કરવામાં આવે તે મરણ સુધી શલ્ય રૂપ થાય છે. ” આ વિષે જેટલુ કહીએ તેટલુ ઘેાડુ છે. તે સ્વાનુભવની વાત છે કે,

Page #18

૫૮
આત્માનંદ પ્રકાશ & && && & & & & જે કાંઈ ણ દુરાચરણ કરવામાં આવ્યું હોય તે તે સંબંધી જયારે વિચાર કરીએ ત્યારે હૃદયમાં અપાર દુઃખ થાય છે. આવા કારણને લઇને શાસ્ત્રકારે આલેયણા લેવનું પવિત્ર ફરમાન કરે છે. પ્રાયશ્ચિત્ત લેવાથી માણસ તેવા ગુપ્ત પાપમાંથી મુક્ત થઈ શકે છે. તેથી વિ ાગે છે તેવું કાંઈપણ દુરાચરણ થઈ ગયું હોય તો તેની સત્વ આલેયણા કરી લેવી જેથી તે શલ્યની જેમ મરણ સુધી પ્રાણીને દુઃખદાયક થઈ પડે નહીં. હે પ્રિય શિ, આજના તમારા પ્રશ્નના ઉત્તર ખરેખરા સદ્દબેધક છે. તે ગૃહસ્થ અને યતિ બંનેને મનન કરવા લાગ્યા છે. જો કે ગૃહસ્થ અને યતિન ધર્મ જુદા જુદા છે, તથાપિ તેઓના આચરણમાં પરસ્પર નીતિનાબીજ સમાન છે. વિરતિ ધર્મના ઉપાસક મુનિઓએ અને અવિરતિ ધર્મનાઉપાસક ગૃહસ્થાએ પોતપોતાના અધિકાર પ્રમાણે નીતિનાં તો ગ્રાહ્ય અને માન્ય છે.
પોતાના ગુરૂશ્રીના આવા વચને સાંભલી શિષ્ય સમાજનાં હૃદય પ્રફુલ્લિત થઈગયા, તેઓ આનંદ રંગમાં મગ્ન થઈ ગુરૂનાં ચરણકમળમાં ભાવથી વંદના ક્રરવા લાગ્યા. પછી નીચે પ્રમાણે તે પ્રકત્તરની ઉપયોગી ગાથાને પોતાના કમળ કંડાસન ઉપર આરૂઢ કરી
किं मरणं मूर्खत्वं किं चानध्यं यदवसरे दत्तम् । आमरणात् किं शल्यं प्रच्छनं यत्कृतमकार्यम् ॥१७॥ શિષ્ય—મરણ કર્યું?
ગુરૂ-મૂર્ણપણું હેય તે. શિષ્ય–અમૂલ્ય શું ?
ગુરૂ–જે અવસરે આપવામાં આવે તે. શિષ્ય-મરણ પર્યત સાલે તેવું શલ્ય ક્યું ? ગુરુ–ગુપ્ત રીતે કરેલું નઠારું કામ.

Page #19

ગિરનારની ગુફા,
ગિરનારની ગુફા. ( એક સ્વપ્ન. )
triste
(અનુસંધાન ગયા અંકથી ) सत्संगतिः कथय किं न करोति पुंसाम् ॥ सतां संगः कल्पद्रुम इव न किं किं वितनुते ॥
હું તો મારાં પૂર્ણ ભાગ્યના ઉદયનેજ લઇને મને અનાયાસે મળી ગયેલા આ મહાત્મા ચેાગીરાજના શિક્ષાવચને રૂપી અમૃતરસનાં કુંડમાંજ જાણે સ્નાન કરતા તરતા હાઉં એમ મને ભાસ થવા લાગ્યા. પણ અત્યાર સુધી એમની એ પ્રતિ^ાધની વાણીને એકાઞચિત્ત શ્રવણ કરતા, વચ્ચે એક પણ શંકા ઉત્પન્નનહિ થવાથી માનજ રહ્યા હતા, તે હવે એ ગુરૂરાજના કઇ પરિચયમાં આવ્યેાછુ સમજી, કાંઇ બાલવાના વિચાર કરવા લાગ્યો. યાગીશ્વર પણ જાણે મારૂં અન્તઃકરણ સમજી ગયા હોય તેમ, કિંચિત્કાળ, પેાતે અત્યા રસુધી આપેલા પ્રતિબંધની મારા મગજપર શી અસર થાય છે. એ જોવાને, માન રહ્યા. એ એમના માનપણાએ મારા ઇચ્છિતને સાહા ચ્ય આપી--અર્થાત મારે કંઇ કહેવુ હતુ તે કહેવાતા મને વખત મળ્યા. પણ હવે પ્રસંગ તા મળ્યા ત્યારે કહેવું તે શું કહેવુ એને પણ
વળી વિચાર થયો. એ વિચારમાળાના સર્વ મણકા ફેરવતાં છેવટના મણકાના સ્પર્શ થયા એની સાથેજ એમની મારૂં શ્રેય કરવાની સ્નેહ ભરી લાગણીઓ માટે એ મહાત્માના ઉપકાર માનવાને વિચાર મારા ન્હાના પણ આસ્તે આસ્તે કઈક કંઈક વિવેકીપણાના અશને પ્રાપ્ત કરતાં મસ્તકને વિષે ઉદ્ભવ્યા. એ ઉદ્ભવને પિરણામે મ્હારા મનસાગરની વિચારાર્મિ ઉલ્લાસ પામી—પ્રકટ થઈઃ—
હે પરમકૃપાળુ ગુરૂજી—આપના આ મ્હાટા ઉમકારને બદલે હું કેવી રીતે વાળી શકીશ? દેવતાએ સરખા ન વાળી શકે એવા

Page #20

૬૦
આત્માનંદ પ્રકાશ.
estesterte testetete
આપના આ અનિર્વચનીય ઉપકારના ખલે મારા સમાન અલ્પજ્ઞ જીવ તો કયાંથીજ વાળી શકે ! આપના તરફથી આજે જ્ઞાનનુ દાન મને થાય છે તે સર્વેાત્કૃષ્ટ છે; દાન તા અનેક છે પણ એ સર્વે અલ્પ તૃપ્તિ કરનારાં છે; જ્યારે આ જ્ઞાન દાન મનુષ્યને તેના જીવિત પર્યન્ત તૃપ્તિ આપનારૂં છે. અન્નપાનાદિ કેવળ આ દેતુપેાષક પદામૈંનું દાન પણ એ,દાન લેનારને આપનારના ધણા ઉપકારના બાજા તળે લાવી મૂકે છે. એ કરતાં અધિક બેાજા તળે, આ ક્ષણભંગુર એવી પણ દુનીઓમાં અવતરેલાને, વ્યાવહારિક વિધાતું દાન આપનારા લાવી મૂકે છે, પણ એ સર્વથી અધિક, અનશ્વર અને અખંડ સુખથી તૃપ્ત કરનારા, સંસાર સાગરથી તારી લઈ કિનારે આણી મૂકનારા જ્ઞાન દાનને માટે આપના તરફથી થતા પ્રયત્ના માટે, મારાપર જે ઉપકારના ખાજો પડે છે એ બેજો સર્વથી અધિક છે. એ ઉપકારના બાજામાંથી મારા જેવા અલ્પજ્ઞ જીવ કેવીરીતે છૂટી શકશે? માટે હુતા હવે આપનેજ શરણે આવ્યો છુ. તા. ઉદ્દાર કરવા એ આપનું કર્તવ્ય છે. આપના સમાન મહાત્મા પુરૂષના સંગ મને થયા છે તે તેથી મારી વ્યાવહારિક તેમજ નૈતિક ઉન્નતિ થવાની આશા હું રાખુ તે ઢાઇ રીતે અાગ્ય નહિ' કહેવાય.
સંગતિ સજ્જન કેરી, કહે! ઉન્નત કરનારી નહિ કાને ? જ્યાં ત્યાંથી ગંગામાં આવ્યાં જળ પણ વન્ધજ દેવાને.
આમ આવા પરમેાપકારી ગુરૂરાજને, એમના નિ:સ્વાર્થી પણ અત્યુત્તમ પ્રયત્નાને માટે, ઉપકાર માનવાને માટે મને આવડયાં એવાં એ વચના બેલીને હું તો થાન્ત રહ્યા. આગળ કંઇ વધારે બેાલવાને અન્તઃકરણ તા ધકકા મારી મારીને આગ્રહ કરતુ હતુ, પણ એ ‘આગ્રહ' ક્રિયાનું કñ-જે મારી જીન્હા તે હજી ખાલ્યાવ સ્થામાંઢાવાથી વિશેષ શબ્દોના ભડાળ તેની પાસે નહાતા. તેથી જે ચાડા ધણાં ભાગ્યાં તુટયા બાલતાઆવડયાં એટલા શબ્દોબાલી એટ

Page #21

ગિરનારની ગુફા
૨૧ tertestestetiste terbestutetetretetrteetatieteetsteste toetretetetstesteste testats લાથી જ સન્તોષ માની રહેવાનું અન્તઃકરણને સૂચવવામાં આવ્યું.
ગુરૂજીએ તે હું આટલું બોલ્યો એ જાણે બહુ કર્યું હોયઅને અતરંગથી તે પૂર્ણ નહિંજ રંગાયેલી પણ બાહ્ય ભાવથી તાદમ્ય ભાવને પામેલી દેખાતી મારી જીજ્ઞાસા જોઈને, નિશાળના બાળવર્ગમાં એકડા ઘુંટતા બાળને, એકડે કાઢવાનું કહેતાં, હજુ માંડમાંડ મીંડું કાઢે ત્યાંજ જેમ એને શિક્ષક “વાહ! વાહ! બહુજ સરસ!” એમ કહીને એને ઉત્તેજન આપીને રાજી કરે છે એમ, મને પણ ગુરૂરાજે “ શિષ્યા વાહ વાહ ! ધન્ય છે તને! ધન્ય છે તારી બુન દ્ધિને! તું ખરેખર મેક્ષ તત્વને જીજ્ઞાસુ છે, એમ કહીને માટે વાસે થાબડો. વત્સ, સત્સંગને માટે મેં પણ કહ્યું છે અને તું એ જે કંઇ હમણાં બેલ્યો છે તે અક્ષરશઃ સત્ય છે કારણ કે અસંગતિઃ હિં નતિ પંખા ? એ સત્સંગની સવે શિષ્ટ જનમાં નિત્ય પ્રશંસા પામતી હેઈને એની તુલનાએ કઈ પણ વસ્તુ આવી શકતી નથી.
આ પ્રમાણે સમજાવી, વળી એ વિષય પર વિશેષ– સૂક્ષમ–વાત કંઈ કહેવાની રહી જતી હોય-એમ ગ રાજ કહેવા લાગ્યા– હે બાળ, આ સત્સગતી તને સશે ઉત્તમ કહી છે તે તે બધું ખરું. પણ એ ગુણના સેવનારમાં અમુક જાતના મહા અવગુણે કહેવાય છે એ હેવા ન જોઈએ. એ અવગુણ એ મનુષ્ય ત્યજવા જ જોઈએ. એ “કાયિક, વાચિક અને માનસિક એમ ત્રણ પ્રકારના છે. એ ત્રણ પ્રકારને જડમૂળથી ત્યજી દેવા જોઈએ. એમાં કાયિક એટલે કાયા સંબંધી– શરીરથી ઉત્પન્ન થતા– દે; તે
આ પ્રમાણે છે-અદત્તાદાન, પરસ્ત્રી વિરમણ અને જીવની સ્થળ હિંસા. વાચિક એટલે વાણીથી ઉત્પન્ન થતા દોષ પણ ત્રણ છેઃ પર પરિવાદ એટલે પારકી નિન્દા કરવી તે મૃષાવાદ એટલે અસત્ય

Page #22

આત્માનંદ પ્રકાશ, kete tente fin de tente de totes tertentretete beste te te tretettel tretetrteste વચન બેલવો તે, અને સામાને કટુ શબ્દો કહેવા તે. ત્રીજા માનસિક દે એ પણ ત્રણ પ્રકારે છે– તૃષ્ણા–ચિંતવન અને નિરન્તર આપણા સામાવાળાના સગુણે તરફ લક્ષ ન આપતા, અવગુણે જ જોવા એ. માટે આ સર્વ દે ત્યજાય તેજ એ આપણું જે સત્સંગતિ રૂપ બીજ તે ઉગી, વૃક્ષ થઈને ફળીભૂત થાય છે.
હે જિજ્ઞાસુ યુવાન ! “ સંસારરૂપી સમુદ્ર તરવાને માટે શું કરવું?' એ પ્રકારને જે તારો એક પ્રશ્ન હતો તેને કંઈક અંશે ઉત્તર ઉપર કહ્યા પ્રમાણે (આત્મ સ્વરૂપનું ચિંતવન–ઉત્તમ પુરૂષોને સમાગમ–મહા મુનિઓને પરિચય આદિ) આચરણ–વર્તન રાખવામાં આવી જાય છે. જો કે આનાં કરતાં એ બીજા વધારે આવશ્યક્તાવાળાં કરવાનાં છે. દેવ, ગુરૂ અને ધર્મની ઓળખાણ અને સુદેવ, સુગુરૂ અને સત્ય ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધા થવી તે એ તારે સંસાર સમુદ્ર તને તરાવી દેવાને એક અજબ ગુણવાળા નૌકાનું કામ સારે છે. આ અને બીજા એવી અને એટલી જ અગત્યતાવાળા વિષયનું પરિટન તારી પાસે હું ધીરે ધીરે કરવા માગું છું.
ગુરૂશ્રીના આ સર્વ વચનનું શ્રદ્ધાથી શ્રવણ કરતાં છતાં પણ મને એક વાતને ખુલાસે બરાબર ન થયે તેથી એ વિષે મેં એમને પ્રશ્ન કર્યો કે-હે મુનિરાજ, આપે આ ઉત્તમ પુરૂષોના સમાગમના ફળ, એની ગ્યતા–ઈત્યાદિ વિષે જે વ્યાખ્યાન કર્યું તે તે હું બરાબર સમયે. સર્વ કેઈએ એ રામાગમ રાખે એમાં સિદ્ધિ છે. એ વાતની કોઈપણ સમજુ હશે તે ને કહી શકશે નહિં. પણ અનેક માણસે અહીં એવા છે કે જેઓ આ સંસારમાં અનેક વ્યવસામાં પડેલા છે એમને રાત્રિ દિવસ પરિશ્રમ વેઠીને ધંધા, મહેનત મજુરી કરીને પણ પિતાના કુટુમ્બનું મહા કષ્ટ પિષણ કરવું પડે છે તેવા દુખી છે પિતાનાં એ આશ્રિતને પડતા સૂકીને મહાપુરૂષનો જ સમાગમ કેવી રીતે કર્યા કરે ?

Page #23

ગિરનારની ગુફા,
Leteste testestet
૨૬૩
intestatate
ગુરૂ મહાત્માએ મારો આવા પ્રશ્ન જોઇને, મારા અજ્ઞાનથી લેશમાત્ર નહિં દુઃખાતાં, અત્યંત શાન્તપણે ઉત્તર આપ્યા—à ખાળજીવ ! તારી ભુલ થાય છે. તું હજી બરાબર સમજ્યા નથી. પણ અડચણ નહિં. તને હજીસુધી મે જોઈએ એટલું સમજાયું નથી. પૂરેપૂરૂં ગળે ઉતરશે ત્યારે તું એ સર્વ સમજીશ. માટે જો સાંભળ. જેએ એમ ધારતા હશે કે પેાતાનાંને પાતેજ બરાબર સંભાળે છે, પોષે છે આદિ કરે છે એઆ ભૂલ કરે છે. બહેાળા કુટુ ખવાળા વ્યવસાયી જો એ પેાતાના આશ્રિતાની સાથે ન હોય તા એ એનાં આશ્રિતા શું મરી જાય છે ? ના એમ જૈનતુ નથી. કારણ કે મનુષ્ય સ્વત ંત્ર રીતે કશું પણ કરવાને સમર્થ નથી. આના સખંધમાં એક નાની વાતા છે તે સાંભળઃ——
કોઇએક ગામમાં એક વાણીએ રહેતા હતા. તે બહુ નિર્ધન હાઇને પેાતાના કુટુમ્બનુ માંડમાંડ ગુજરાન ચલાવી શકતા હતા. સવારના પહેારમાં પેાતાના નિત્ય કર્મ—સ્નાન પૂજાપાઠ આદિ કરીને કામે જતા તે પાછે મધ્યાન્હે આવીને જમતા હતા. ઈ કાઇ વખત હાપુરૂષોના-ઉત્તમ મુનિરાજોનાં દર્શન કરવા જતા અને જે એ વચના ઉપદેશના આપે તે એ શ્રદ્દાથી સાંભળતા હતા, મુનિરાજા કહેતા કે ભલા માણસ-આવા મનુષ્ય જન્મ પામ્યા છે. તા બે ઘડી ધર્મધ્યાન કર, ગુરૂ પાસે આવ ને શાસ્ત્રના બે વચન સાંભનીશ તે સુખી થઈશ. એ વાત એને ગમી તેથી એણે હમેશ મુનિના દર્શનના અને એમના શાસ્ર સંબધી જ્ઞાનાદેશના લાભ લેવા માંડા, પરંતુ એને એક વાતની ચિન્તા પૂરી હતી. પેાતે વૃદ્ધ થવા આન્યા હતા. અને છેકસ છે મ્હોટાં થવાં આવ્યાં હતાં . એમને પરણાવ્યાં પછાવ્યાંએ ન્હાતાં; તેમ પાછળ મૂકી જવાને એની પાસે કંઇ દ્રવ્ય પણ ન્હાતું. આ વાતને એને બહુ બહુ ખળાા થયા

Page #24
264 આત્માનંદ પ્રકાશ, . steste bestand testes det er testetstestetstestetstest test test testetsteste કરતો હતો. એ વાત ગુરૂએ જાણે એનો ખુલાસો કર્યો–તું તારૂં ચિત્ત વ્યગ્ર રાખે છે એ તું ભૂલ કરે છે. એ બધાં તારા આશ્રિતોનું તું ખાવાનું પૂરું કરે છે કરીને કહે છે એ પણ ખોટું છે. એ સૈ સાના પ્રારબ્ધને વેગે સૈ ખાય છે, પીએ છે, હરે છે, ફરે છે ઈત્યાદિ. વિશેષ ખાત્રી કરવાની મરજી જોઈ એને કેઈ બીજે ગામ છેડો વખત રહી આવી પછી અહીં પાછો આવવાનું કહ્યું. અહીં પેલાના ગયા પછી થડા વખત તે જે કંઈ ઘરમાં હતું તે ઉપર એમનો નિર્વાહ ચાલ્યો. પરંતુ એટલું ક્યાં સુધી નભેક તુરતજ તેઓ તંગીમાં આવી પડ્યાં ને પિતાનાં વડીલને પત્તે બીલકુલ આવ્યો નહી: એ તે ગમે તે ગયેજ. તેથી તેઓએ વિચાર કર્યો કે એ વડીલ તે ગયા તે ગયા ને આપણે આમ વગર કામકાજ કરે બેસી રહેલું એમાં દહાડે વળવાને નથી. એમ વિચારીને સૈ ફાવ્યું તેમ કામે વળગી ગયાં ને કમાતાં શીખ્યાં તેથી ઉલટાં હતાં એ કરતાં એ વધારે સુખી થયાં. ઘણી વખત કેડે ગુરૂના કહેવરાવવાથી પેલે વાણીઓ પાળે આ ને ગુરૂને મા. ગુરૂએ પણ એને, કોઈને ખબર ન પડે તેમ છાનામાના એના ઘરની તપાસ કરી. આવવાનું કહ્યું. પેલે જઈને તપાસ કરી ને કરાવી તે માલમ પડયું કે એના ગયા પછી એ જેમને પિતાનાં આશ્રિત ગણતે હતો તે ઉલટાં વધારે સુખી દિસતાં હતાં. માંડમાંડ ખાવાનું મળતું હતું એને બદલે હવે પેટ ભરીને અન્ન મળવા લાગ્યું હતું. એ સર્વ વૃત્તાન્ત જાણીને ગુરૂજી પાસે યથાસ્થિત વાત નિવેદન કરી. ગુરૂશ્રીએ પણ એને એની ઇચ્છા હતી એજ પ્રમાણે સઘળી લલુતા પડતી મૂકાવી ક્ષણભંગુર દુનિ–સંસાર ત્યજા અને પ્રાન્ત મિક્ષ ફળ આપનાર એવું ઉત્તમ જે ચારિત્ર–સંગ તે ગ્રહણ કરાવ્યું. . અપૂર્ણ. For Private And Personal Use Only