Atmanand Prakash Pustak 003 Ank 05

Author(s): Motichand Oghavji Shah
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531029/1

Page #1

છે. આત્માનંદ પ્રકાશ છે.
આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપ તત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ છે, આત્માનંદ પ્રકાશ,
પુસ્તક ૩ જુ.
વિક્રમ સંવત ૧૯૬૨–માગશર, અંક ૫ મા,
પ્રભુ સ્તુતિ.
શાર્દૂલવિક્રીડિત. વર્ષે શાંતિ સુધા તણું સુજલને સદ્ દેશના દાનથી, ગાજે જ રહિને સમસણ નભે ગાંભીર્યને માનથી; જયાં વિદ્યુત્ ચપલા બની ચલકતી ભામંડલે શ્રી ધરી, તે આ જિનમેઘ સર્વ જનને શાંતૈિકુતાપ" હરી. ૧
यस्यास्यं भातिदिव्यं समरस सरसि श्रेष्ठफुल्लाबजतुल्यम् । कर्वलज्जायमानम् रविममरशिरो मौकिना पादयुग्मम् ॥ विष्वग्वृष्टिः प्रबोधामृतमयवचमा मेघधारेव कीर्णा ॥ पञ्चांगैस्तं प्रणम्य प्रमुखजिनवरम् प्रार्थये मोक्षमार्गम् ॥ १ ॥
૧ શાંતિરૂપ અમૃતના સારા જલને જે વર્ષે છે. ૨ સમોસણ રૂપ આકારમાં ૩ શોભાને ધારણ કરનારી. ૪ શ્રી જિન ભગવંત રૂપ મેધ. ૫ નઠારા પરિતાપ.
જ
આ અમૃતના સાપ
આકાશમાં

Page #2

૨
આભાનઢ પ્રકાશ
testeste totestate
ટીકા.—જેનું મુખ (દન) સમતા રૂપ રસના સરેવરમાં ઉત્તમ પ્રફુલ્લિત કમળ ખરાખર સુંદર શોભા આપે છે. વળી જેનુ ચરણ યુગળ દેવતાના શિર ઉપર રહેલા મુકુટએ કરી રિલને પણ લજાવાન બનાવે છે. ( એટલે કે દેવલાકા જેના ચરણ યુગળમાં મસ્તકા નમાવતાં તેમના મુકુટાનુ એટલું ખધુ તેજ થાય છે કે રવિપલાજે છે.) વળી જેના અમૃતમય વચનેાની વૃષ્ટિ મેધ ધારાની પેઠે સર્વત્ર ફેલાઈ રહેલી છે તેવા પ્રથમ જિનવર એટલે આદીશ્વર ભગવાનને પચાગે પ્રણામ કરીને મેક્ષ માર્ગની યાચના કરૂ છું. काव्य चमत्कृत्ति. શાર્દૂલવિક્રીડિત છંદ.
ગરબે અવકાશને' અચલતા, ઐશ્વર્ય આદાર્યતા,
3
૧
માઁ નાદિ અનન્તની અમલા, વાદે અનેકાન્તતા;૪ ને ગાનાર્ અગમ્ય અન્તત્રિણ જૈ, આપે અનાદ્યન્તથી,પ આત્માનમય કોષ કરિશુ, આદીશ્વરાદિ નમી.
૨
ટીકા.આરંભમાં જે અવકાશ એટલે ( શક્તિ-વીર્ય ) અચ લપશુ, ઐશ્વર્ય, ઉદારતા, નાદિ એટલે આદિ નહિ અને અનન્ત કહેતાં અન્ત નહિ એવી મતલબ કે અનાદ્યન્તની નિર્મળતા આત્માને આપે છે, વળી વાદમાં અનેકાન્તપણું (સ્યાદ્વાદ શૈલી ) અને અગમ્ય તથા અન્ત વિનાના આનન્દ અનાદ્યન્ત કાળથી છે તે શ્રી આદીશ્વરાદિ ચાવીશ તીર્થંકરોને નમીને આત્માને આનન્દમય પ્રત્યેાધ કરીશું.
૧ શક્તિ. ૨ સ્થિરતા. ૩ નિર્મલપા ૪ એકાન્તપણું નહિ તે. પ અનાદ્યન્ત કાલથી.

Page #3

કાવ્ય ચમત્કૃતિ,
(ઉપરના પ્રથમ પાને પ્રથમ, દ્વિતીયને દ્વિતીય, તૃતીયને તૃતીય અને ચતુર્થપદને ચતુર્થ વર્ણ લેતાં—“આત્માન” એ શબદ નિકળે છે. વળી પ્રથમ ચરણને એક બીજાના બે, ત્રીજાને એક અને ચોથાના તમામ વર્ણ લેતાં: “આ માત્માને માત્માન મયરોધ કરીશું, ગરિજાતિન” આવું પદ પણ નિકળે છે.)
વસન્તતિલકા છંદ. આ જીવને સકળ, સુંદરતા મળે છે, ગાWા તમામ ઉપર પ્રભુતા ધરે છે; માનઃ વૈભવ સુખે, મળતાં ઘણેરાં,
વેપારમાં વસ્ત્ર છે, જિન માર્ગ કેરા. ૩ ટીકા–આ જીવ કહેતાં પ્રાણીને અથવા આ જીવને એટલે આ જીવનમાં (જન્મમાં) તમામ પ્રકારનું સંદર્ય (શભા) મળે છે. વળી તમામ પ્રાણુઓ ઉપર પ્રભુપણું (ઉપરીપણું ) મળે છે. અને વૈભવ સુખાદિ ઘણા મળે છે તે જે જિન માર્ગના વેપારમાં અચળ છે તેને મળે છે. (આ છંદના ચરણના પ્રથમનાને એક, બીજાના બે, ત્રીજાના ત્રણ અને ચોથાના ચારચાર-આઠ વર્ણ લેતાંનામામા માનઃ વેપારમાં અવશ્વ છે. એવું વાક્ય નિકળે છે.)
વસન્તતિલકા છંદ. આ જીવને સકળ સાધન છે મળેલાં, ગરમા ! વિચાર પછિ તત્વ સુધર્મ કેરાં વાનર જે અમિત ઈશ ઉપાસને લે, યાદ છે અવનિમાં શિવ માર્ગમાં તે..

Page #4

૧૦૦.
આત્માનંદ પ્રકાશ testosten to tonto the factors are too tratate de toate detectetuerteste toate testen bestestreteste
ટીકા આ પ્રાણીને સર્વ સાધન મળેલાં છે તે હે આત્મા! સુધર્મનાં તત્વને વિચાર કર; કારણ કે જેઓ ઈશ્વરારાધનામાં અમિત અર્થાત્ માયા વિનાનો (અત્યંત) આનન્દ લે છે તેઓ આ દુનિઆમાં શિવમાર્ગ એટલે મોક્ષમાર્ગમાં આરૂઢ થયેલા છે.
(આ છંદમાં પણ જે વાક્ય નીકળે છે તે બાળબોધ અક્ષરથી દર્શાવેલું છે.) લેખક, પીતાંબર ભવાનદાસ નાવડિઆ.
ભાવનગર
સ્ત્રી કેલવણીની આવશ્યકતા. (શાહ ત્રિભુવનદાસ ઓધવજીહાઇકોર્ટ લીડર,મુંબઈ).
गृहिणी सचिवः सखीमिथः प्रिय शिष्या॥ यत्र नार्यस्तु पूज्यन्ते रमन्ते तत्र देवताः॥ એક લાયક “મા” સે શિક્ષકની ગરજ સારે છે.
શ્રી કેલવણને વિષય બહુજ અગત્યનું છે. જોકે આ વિષય વાંચે ય સાંભળવે એ હવે ઘણા લોકોને રૂચિકર નહીં હોય કારણકે એ ઘણું ચર્ચાઈ ગયેલ છે તથાપિ જયારે એ વાંચીને કે સાંભળીને યથેષ્ટ લાભ લેવામાં આવ્યો હોય એમ દષ્ટિગોચર થતું નથી ત્યારે કઈ લેખક કે વકતા તે હાથમાં લે એ અગ્ય નહીં ગણાય. સ્ત્રીઓની અને પ્રજાની આધુનિક સ્થિતિ એમ ભાન કરાવે છે કે આવા વિષયે વારંવાર લખીને તથા ભાષણદ્વારા લેકેના કાન જાગ્રત કરવાની પણ જરૂર છે.

Page #5

સ્ત્રી કેલવણીની આવશ્યક
૧૦૧
intentententeate
દેશની ચડતીના આધાર તે દેશના પતી તીઉપર રહેલા છે. ઢેખીતુ છે કે જે દેશની પ્રજા વિદ્વાન, બળવાન અને ગુણી હોય તે દેશ કળા કોશલ્યવાળા હાઈને સમૃદ્ધિવાન હોય છે. આવી પ્રાને જન્મ આપનાર માતા એવાજ ગુણાવાળી ઢાવી જોઈએ. પક્વ લોથી શેાભાયમાન વૃક્ષને જન્મ આપનાર બીજ પણ પવ ઢાય છે. ઉચ્ચ પ્રજાની પ્રાપ્તિને વા પ્રજાની ઉન્નત્તિ અર્થે શ્રેષ્ટ ગુણા મળે તેવી કૅલવણીરૂપી બીજની આવશ્યકતા છે. સ્ત્રીએ કેળવાયેલી હાય તેજ તેએ પેાતાના બચ્ચાંઓને સારી રીતે કેળવી રાકે એટલે કે તેના શરીરની ચેગ્ય સંભાળની સાથે તેમાં બુદ્ધિ તથા સદ્ગુણાની ભાત પાડી શકે એ નિર્વિવાદ છે. ખાળકને ખચપણમાં માતાજ સેાખતી છે. જેમ જીવડાએ જે પાંદડા ઉપર ઉત્પન્ન થાય છે અને જે પાંદડામાંથી તેઓને પણ મળે છે તે પાંદડાંનાજ રંગની થાય છે તેમ ખાળકા માતાના વર્તનને બરાબર અનુસરે છે. બાળકો પાતાની મા જેમ કરે છે બેલે છે તેમ પેતે કરેછે અને બાલેછે. તેના કુમળા મગજમાં માની વર્તણુકની કઢી ન ભુંસાય એવી છાપ પડે છે. જેમ એક નાના રાપામાં ઝીણા કાપા પડયા હોય અને તે મેઢ વૃક્ષ થતાં તે ઝીણા કાપે મેટા ઉંડા કાપા રૂપે દર્શન દે છે તેમ કુમલા મગજમાં ઝીંણી છાપ માટપણે માટું રૂપ પકડે છે. એક અ ંગ્રેજ કવિ કહે છે કે [hild is the father of man પુત્રના લક્ષણ પારણામાંથી જણાય. ખાળકાએ જે રીતભાત નાનપણમાં જોઈ હેય તે પ્રમાણેજ તે મેટપણે વર્તે છે. નિશાળમાં મળેલુ શિક્ષણુ નાનપણમાં મળેલ ઘર કેળવણી આગલ અસર કારક લેખાય નહીં. ખાળપણમાં મગજ જેટલું જ્ઞાન મેળવે છે તેથી ધણુંજ ઓછું જ્ઞાન તેની પછીની જી

Page #6

આત્માન કુંપ્રકાશ kinj
intentetuintentat intratat
૧૦૨
tatatata
tatatatate
દગીમાં મેળવેછે ચારિત્ર નાનપણમાંજ બંધાયછે, માબાપાના વર્તનની અસર બાળકાના વર્તન ઉપર એટલી બધી છાપ પાડેછેકે બાળ કોને ઉત્તમ કેળવણી આપવાને અર્થે ‘મા બાપાએ પોતેજ શુદ્ધ વર્તન રાખવુ.' એ આત્મ સુધારણાજ બાળકોને સુમાગૅદારશે. બાળકાને કાંઇ શીખવવુ પડતુ નથી તે વગર શીખ૨ે દેખાદેખીથી પેાતાની મેળેજ શીખે છે બાળકાની અવલોકન શકિત તીત્ર હોય છે, તે જે જે પદાથી જોવે છે તેની બાળક ઉપર તેવી છાપ પડે છે. માનપુ માં ભય જોયા તે બાલક બીકણ થાય છે તેમ શાક જોયા હૈય તેા બાળક ઉદાસીન પ્રકૃતિનું થાય છે માટે બાળકને બહુજ સાત્રચેતીથી ઉછેરવાની જરૂર છે. ભય ટોક દર્શક પદાથૅ તેની નજરથી. દૂર રાખવા જોઇએ. રૂદન કરતા માણસેાથી બાળકને દૂર રાખવે જોઇએ. વળી બાળકને નવસ્રા રાખવા એ પણું ઠીક નથી. શરીરને નુકશાન થાય છે તેની સાથે જે પદ થાનુ જ્ઞાન ન થવું જોઇએ તે પદાથાનુ જ્ઞાન થાય છે જે હાનિ કરે છે. આપણને ઉધાડા રહેવુ નુકશાનકારક છે પણ બાળકને નથી એમ લેકા માનેછે. ઉપર જ ણાવેલી ભૂલે કેળવાયલી માતાથી કદી નહી થાય.
પાશ્ચિમાત્ય કવિ બાયરન પેાતાની માતાના સ્વભાવને અનુસરી ચીડીયા બન્યા હતેા. એકવાર આખા યુરોપને ધ્રુજાવનાર નેપાલ્યનમાં પોતાની માતાનાજ સાર્યાદિ ગુણી પ્રગટ થયા હતા. એક નાની ચોરી કરનાર છે.કરાને માજીસ્ટ્રેટ તરફથી સજ્જ કરવામાં આવતાં તેણે પેાતાની માને મળવાને અરજ કરી અને તેની સાથે વાત કરવા જતાં તેનું નાક કરડી ખાધું હતુ એવુ દર્શાવીને કે માએજ આવુ જ કામ કરતાં શીખવ્યું છે.

Page #7

સી કેલવણીની આવશયકતા.
૧૦૩
બંગાલાના કેટલાક લે કે સરકારને વિધાર્થીઓની નીતિ સંબંધી શિક્ષણ વધારવા તરફ વિશેષ ધ્યાન આપવા માટે એક અરજી હમણાજ કરેલી તેના જવાબમાં કલકત્તાના હાલના વાઈ સરોય લોર્ડ મીન્ટોએ જણાવ્યું કે વિદ્યાથીઓની નીતિને આધાર ચાર બાબતો ઉપર રહેલો છે, પ્રથમ ગૃહસંરકાર યાને કેળવણું (૨) નિશાળના શિક્ષકની વર્તણુકની વિધાર્થીઓ ઉપર થતી અસર (૩) નિશાળમાં શીખવાના પુસ્તકની શીખનાર ઉપર થતી અસર (૪) બરડીંગમાં રહેવાથી થતો લાભ. એ ચાર બાબત પૈકી પ્રથમ બાબતમાં સરકાર વચ્ચે આવી શકે નહીં. બીજી ત્રણ બાબતમાં સરકાર ગ્ય ધ્યાન આપે છે અને દેખરેખ રાખે છે. છતાં છેવટે એમ જણાવવામાં આવ્યું કે નીતિ શિક્ષણની બાબતમા લાગતા વળગતાઓએ પોતે જ વિશેષ ધ્યાન આપવાની જરૂર છે. આથી સમજાશે કે નિકટસમાગમમાં રહેતા માણસે જેટલું ધ્યાન આપી શકે અને લાભ થાય તે બીજાઓથી ગમે તે પ્રકારે થઈ શકશે નહીં.
ગૃહવ્યવસ્થાની બાબતમાં જોઇશું તો સારી કેળવાયલી સ્ત્રીના ઘરમાં ગરીબાઈ. છતાં પણ તેનું નાનું ઘર સુખનું સ્થાન થઈ પડે છે. અણકેળવાયેલી સ્ત્રીના ધરમાં ગરીબાઈ દુ:ખ અને કલેશ કરાવે છે, પણ કેળવાયલી સ્ત્રીના ઘરમાં ગરીબાઈ હોય તે તે વર્તાતી નથી પરંતુ તેથી ઉલટું તેના ઘરમાં સંતોષ અને તેથી થતો આનંદ વલી રહે છે.
સારી કેળવાયલી સ્ત્રી એક નિઃસ્વાર્થ ઉત્તમ મિત્રની ગરજ સારે છે. તેની સેબતમાં સુખ બમણું વર્તાય છે, અને દુઃખ અધું લાગે છે. અણકેળવાયેલી સ્ત્રી પોતાના પતિની મુશ્કેલીઓને

Page #8

૧૦૪.
આત્માન પ્રકારા, tinandendudestatstrantentante durante dotatatatatatatatatatatat inainte ખ્યાલ કરી શકતી નથી તેથી તે અધ ઓછી થવાને બદલે ઉલટી બમણી જણાય છે.
ચા નાસ્તુ પૂજે વર ! આ મહા વાક્ય મને સ્ત્રીઓ પ્રતિ આપણે કેમ વતીએ છીએ તથા કેમ વર્તવું જોઈએ તે બાબતની એક રેખા આપવાને દોરે છે. તે રેખા આ પતાં અને ભાવનગર જૈન બોરડીંગના મેળાવડાથી મળેલે તાજે અનુભવ વાંચકની સમક્ષ હિતને અર્થે મૂકવાનું મન થાય છે. તે મેળાવડાના દર્શન કરવા તથા વિદ્યાનું બહુમાન નજરે જેવા બપોરના સમયે અડધે માઈલ ચાલીને આવેલી ઉસુક સ્ત્રીઓને મેળાવડાના મંડપમાં હાજર થવા દીધી ન હતી. તે અનાદર સ્ત્રીઓના પ્રતિ સુજ્ઞ જનેના હાથે થો ઘટતે નહોતે કે જયારે આ પણે કોગેસ મંડપમાં તથા વ્યાખ્યાન શાળાઓમાં તેઓને માન પૂર્વક બેઠક આપીએ છીએ. આપણે સ્ત્રીઓને દાસી તુલ્ય ગણીએ છીએ પણ છૂળ જવા રવી પિચ વિવાદ બા એમ નહીં ગણીએ તે પરિણામ એવું આવે છે અને આવશે કે તેઓ એવા વર્તનથી પિતાને હલકી ગણશેજ અને પોતાની સ્થિતિ કદી બદલાવાની નથી જ, પિતાની સારી ગણના થવાની નથી જ, માટે સારી ગણનાને ગ્ય છે એમ દેખાડી આપવાને માટે જે પ્રયત્ન કરે જોઈએ તે કરવાને તેઓને બીલકુલ ઉત્તેજન રહેશે નહી. આપણે તેઓની સારી અભિલાષાઓને માર્ગ આપવો જોઈએ.
તમે સ્ત્રીઓને માન આપતા શીખશે તો તેઓ તમને વધારે માનની નજરથી જોશે કારણ કે કુદરતનો નિયમ છે કે આપણે આપીએ તે કરતાં વિશેષ મેળવીએ છીએ.

Page #9

સ્ત્રી કેલવણીની આવશ્યકતા.
આપણે સ્રીઓની સારી અભિલાષા ખીત કેળવણીથી દાબી દ્વીધી છે. તેઓની સારી ઈચ્છાઓને રસ્તા આપવે તેમાં તેનુ તેમજ આપણુ શ્રેયછે. એથી વિરૂદ્ધુ વર્તનથી ઉચ્ચ પ્રજાની આશા રાખવી ફેકટ છે.
·
આપણી સ્ત્રીએ પેાતાના સ્વામી તરફ ભકિતભાવથી જુએ છે. તથા તેમજ વર્તે છે એ આપણુ ઉચ્ચ ચૈત્વ જગ જાહેર કરે છે. પરંતુ તે અનુપમ ભકિતને આપણે અંશમાત્ર બઢલે વાળતા નથી. આપણે તેને પુરૂષ સહાયક તરીકે કામ કરતી જોવાને ઇચ્છતા નથી. આપણે તેને ફકત આપણી સ્વાર્થ બુદ્ધિ સંતુષ્ટ કરવા નિર્માણ થએલ વસ્તુની જેમ ગણીએ છીએ. આપણી સ્ત્રીની સ્થિતિ આપણે ત્યાંની ચાકરડી કરતાં પણ વધુ ખરાબ છે. જ્યાં સુધી તમે તેની પ્રાચીન આર્ય સ્રીઆના જેવી ગણના કરશો નહી અથવા તેવી ગણના થાય એમ તેને કેળવશેા નહીં ત્યાં સુધી તેઓનુ તથા તમારી પ્રજાતુ શ્રેય થવામાં ખલેલ ૫ઢાંચશે અને એ રીતે આપણા આર્ય દેશ વીર પ્રજાની ખામીવાળા રહેરો અને કંગાલીઅત ભાગવશે. આપણે ઉત્તમ તીર્થંકર શ્રી રૂષભદેવના દાખલા લેવા જોઇએ કે જેણે પેાતાની બે પુત્રી બ્રાહ્મી અને સુદરીતે જુદી જુદી ત્રિધા તથા કલાનું શિક્ષણ આપ્યું હતું. માટે સ્ત્રીઓને કેળવે તએની સ્થિતિનું ભાન કરાવા અને એ રીતે તેમને ઉંચે દરજ્જે પઢાંચાડવાનુ શીખવેા. મલ્લીકુવરીએ તીર્થ - કર પદ પ્રાપ્ત કર્યું તેને કાંઈક ખ્યાલ કરો અને કરાવે. અને સ્ત્રી કેળવણી એ ઉભય પ્રકારના સુખનું મુખ્ય સાધન છે એમ સમજો અને સમજાવે.
૨૦૫
sttestetet vrataste
तथास्तु.

Page #10

૧૦૬
આત્માનંદ પ્રકાશ, stestertestertestarteretetestetrtietstesterteste testesteteret. Ieteretatieteetatetor teste શ્રેષાદિ દોષ ત્યજવા વિષે.
~___* (સન્મિત્ર કર્પર વિજયજી તરફથી.) સુજ્ઞ બંધુઓ અને શાણું બહેને—
ઇર્ષા, ખાર, અસૂયા, અદેખાઇ અને મત્સર એ સર્વ શ્રેષનાજ પર્યાય છે. ષ એ બૂરી ચીજ છે કે જે આત્માને અત્યંત સંતાપ કરે છે, શાંતિનો ભંગ કરે છે, લેહી અવટાવે છે, વૈર બંધાવે તથા વધારે છે યાવત્ રાતિર નરકાદિક દુર્ગતિમાં રઝળાવે છે. રાગ અને ષિ એ બંને, કષાયથી જ પ્રભવે છે. તેમાં દ્વેષ એ ક્રોધ તથા માનનું પરિણામ છે અને રાગ એ માયા અને લેભનું પરિણામ છે. આ સર્વે મહારાજાનો પરિવાર છે. રાગ અને દ્વેષ બંને સહેદરે ( એકજ માના જયા) મોહ રાજાના પુત્રો છે. બંને મોહ પુત્રો, જગત્ માત્રને પરાભવ કરતા, મૂઢ જનેને અંધ તુલ્ય કરી નાંખે છે. જ્ઞાની જને, રાગને કેસરીસિંહ તુલ્ય અને દ્વેષને મત્ત (દોન્મત્ત) હાથી તુલ્ય કહે છે. અર્થાત્ તે બંનેનો જય-પરાજય કરે બહુ જ મુશ્કેલ જણાવે છે. છતાં તેમને અવશ્ય જય કર યોગ્ય છે. રાગ, ષ અને મેહ એ ત્રણ મહાદેશ ત્રિદોષની જેવા ભયંકર હેવાથી સર્વથા પરિહરવા ગ્ય છે ઉકત ત્રણે મહાદોષોને પરિહાર (ત્યાગ ક્ષય ) કરવાથી જ આત્મા પરમાત્મદશ પામે છે. તે વિના પામી શકતો નથી. એવો સર્વથા દેષ-મુકત આભા જ જિન, અરિહંત વીતરાગાદિક સાર્થક નામથી ઓળખાય છે. આવા વીતરાગના સાચા દિલથી સેવા કરનાર પોતે પણ નિર્દોષ થઈ શકે છે. પરંતુ

Page #11

શ્રેષાદિ દોષ ત્યજવા વિષે.
૧૦૭ terte detete betertreteteateretoetstestretestosteretes testosterstuetieteetestetieteetestet આવા સાચા-સત્ય સવૅજ્ઞ વીતરાગની સેવા કરવાની રીતિ-નીતિ જાણવાની, નિર્દોષ થવા ઇચ્છનાર દરેક શમ્સને ખાસ જરૂર છે. દરેક નાના કે મોટા સ્વામીની સેવા કરવા અને સેવા કરી અભીષ્ટ લાભ લેવા ઇચ્છતા સેવકે અવશ્ય સમજી રાખવું જોઈએ કે મારા સ્વામીનો શો ઉદ્દેશ છે અને ઉકત ઉદ્દેશ સાધતા તેની શી આજ્ઞા છે ? આવું લક્ષ રાખી જો સેવક સ્વામીની સેવા કરે તે થોડા વખતમાં સ્વામીની મહેરબાની મેળવી શકે; યાવત્ સ્વ–ઈષ્ટલાભ પણ મેળવી શકે. પરંતુ આથી વિરૂદ્ધ વર્તનાર તેમ મેળવી શકશે નહિં. આપણા સ્વામી–પ્રમુ વીતરાગ છે અને તે પોતે સર્વથા ષ મુકત હેવાથી ત્રિભુવન પતિ છે તે તેની પવિત્ર આજ્ઞાનું આરાધન કરવા જ આપણે સદા સન્મુખ રહેવું યુક્ત છે. આપણા પરમ પવિત્ર પ્રભુની પવિત્ર આજ્ઞાનું રહસ્ય એ જ છે કે આપણે પોતે પણ ઉકત મહા દે-રાગ, દ્વેષ અને મોહ–નો સર્વથા જય કરવાજ ઘટતે પ્રયત્ન કરે. તેમ કરતા અન્ય જનોને ઘટતું સહાય દેવું અને દોષ મુકત થયેલા મહા પુરૂષોના સગુણનું અનુમોદન કરવું. આમ પોતે જાતે કરવું અને અન્ય યોગ, જીને સદુપદેશ દઈ તેમજ કરાવવું તન, મન, અને વચનથી સર્વ પ્રકારે દષનું દલન કરવા પૂર્વક સગુણનું જ સેવન કરવા અહોનિશ મગ્ન રહેવું યુકત છે. આવી જ શ્રી પરમાત્મા પ્રભુની પવિત્ર આજ્ઞા છે, અને તેનું રહસ્ય પામી આપણે આપણું સર્વોત્તમ સ્વામીની સેવા– આરાધના કરવી યોગ્ય છે. ધ્યાનમાં રાખવા ગ્ય છે કે પ્રભુજીની પવિત્ર આજ્ઞાનું ઉલ્લંઘન થવા ન પામે. આટલા માટે જ આપણે પર પ્રતિ ખાર, ઇર્ષા, અદેખાઈ વિગેરે વિતરાગ પ્રભુની આજ્ઞા

Page #12

૧૦૮
આમાનંદ પ્રકાશ,
વિરૂદ્ધ ભાવના નજ કરવી જોઈએ. આ વાતને દઢ કરવા શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીનાં અમૃત વચનોની યાદી આપવી યોગ્ય લાગે છે અને આશા છે કે એવા નિષ્કારણ બંધુ તુલ્ય મહાભાનાં અમૃત વચનનો આ સ્વાદ લહી સુજ્ઞવરે વપર હિત સાધવા વિશેષ સન્મુખ થશે, જેથી તેઓ દોષ માત્રને દૂર કરી પરમ શાંતિ અનુભવી અક્ષય સુખના ભાગી થશે.
શીતલ ચિત્ત શાંતિનાશક દ્વેષ ષ દૂર કરવા શ્રીમદ્ ઉપધ્યાયજી ઉપદિશે છે કેદ્રષ ન ધરિયે લાલન ન ધરિયે, ષ તજયાથી લાલન શિવ સુખ
વરિયે લાલન શિવસુખ વરિયે. પાપસ્થાનક અગ્યારમું કૂડું, દ્વેષ રહિત ચિત્ત હેય સવિરૂડું લા
લન હોય સવિરૂ. ૧ ચરણ કરણ ગુણ બની ‘ચિત્રશાળી, દ્વેષ ધુમે હોય તે સવિકાળી
લાલન તે સવિકાળી. ૨. દેાષ બેતાળીશ શુદ્ધ આહારી, ધુમ દોષ હોય પ્રબળ વિકારી.
- લાલન પ્રબળ વિકારી. ૩ ઉગ્ર વિહારને તપ જપ કિરિયા, કરતા જ તે ભવમાંહિ ફરિયા.
લાલન ભવમાંહિ ફરિયા. ૪ ગનું અંગ અષ છે પહેલું, સાધન સવિ લહે તેહથી વહેલું.
લાલન તેહથી વહેલું. ૫ નિર્ગુણ તે ગુણવંત ન જાણે, ગુણવંતના ગુણ શ્રેષમાં તાણે.
લાલન ટ્રેષમાં તાણે. ૧ મૂળગુણ અહિંસાદિ અને ઉત્તર ગુણ પિંડ વિશુધ્યાદિ. ૨ મને હરમહેલ, ૩ ગોચરીના ૪૨ દેષ ૪ વર તુને કે વસ્તુના ધણીને કવાડીને વાવરવું ૫ યમ, નિયમ, વગેરે અષ્ટાંગ યોગ,
-.
-
-
-

Page #13

દ્વેષાદ્રિ ઢાય ત્યજવા વિષે.
esterteetect
૧૦૯
testata
આપ ગુણી ને વળી ગુણ રાણી, જગમાંઢું તેહની કીરતી જાગી. લાલન પ્રીતિ જાગી. ૭ રાગ ધરી જે જિહાં ગુણ લહ્રિયે, નિર્ગુણ ઉપર સમચિત્ત રહિયે. લાલન સચિત્ત રહિયે. ૮ ભવસ્થિતિ ચિંતન સુજશ વિલાસે, ઊત્તમના ગુણ એમ પ્રકાસે. લાલન એમ પ્રકાસે. ટુ
દ્વેષ અગ્નિ શાંત કરવા સજ્જને સમતા રસનું સેવન કરે છે, અન્યજતાને એવાજ ઉપદેશ દે છે અને જેમ બને તેમ શાંત-સમાધિ રસનું પેષણ કરે છે. દુર્જનાઆથી ત્રિલક્ષણ રીતે વર્તે છે. તે બીજાના સારામાં રાજી ઢાતા નથી, ખીઋતુ સારૂં સાંખી ખમી શકતા નથી, ઊલટા બીજાને સુખી જોઇ સતાપ ક્રૂરે છે અને સામાને દુ:ખી સ્થિતિમાં આવેલા જોવાને આતુર રહે છે. છતાં કેટલીક વખત કપટ વૃત્તિથી મનમાં પડો રાખી મુખથી મીઠું મીઠું બોલે છે પરંતુ તે વિશ્વાસ કરવા ચેપગ્ય નથી. જ્ઞાની પુરૂષા આવા પ્રપંચી લેકાના જ્ઞાનને પણ અજ્ઞાનજ કહે છે કેમકે, સત્ય જ્ઞાનરૂ પી સૂર્ય ઉદય પામ્યે સતે કિલષ્ટ કર્યું. બંધના કારણ ભૂત રાગ, દ્વેષ કે, માહાંધકાર રહેવા પામેજ નહિ. આવા માયાવીની મતિને જ્ઞાની પુરૂષા કુમતિ રૂપજ ગણે છે અને તેમણે ધારેલાં શાસ્ત્રને શસ્રરૂપજ જણાવે છે. વક્રગતિ ગમન કરનારના કા સજ્જન વિશ્વાસ કરે ! ‘ કહેવુ કઇ અને કરવું કઈ ' એ માયા મૃષારૂપ મહાપાપ સ્થાનક છે જેમ ત્રિદાયના પ્રકાપથી સન્નિપાત થાય છે રાગ દ્વેષ અને મેહની પ્રબળતાથી ઉકત મહાદોષ પ્રગટે છે, જેમ રાગને નાબૂદ કરવા કામી લેાકા કુપથ્યાદિકના ત્યાગ કરી પથ્થ

Page #14

૧૧૦
આત્માનંદ પ્રકાશ.
આષધનું સેવન કરે છે તે જન્મ, મરણ રૂપ મહા રોગને ટાળવા ખપી લોકોએ માઠા રાગ રોષ અને મેહરૂપ કુપગ્ય તજી અમૃતસમાન હિતકારી શ્રી જિન આજ્ઞા મુજબ ધર્મ રસાયન શ્રદ્ધાપૂર્વક સદા સેવવા તત્પર રહેવું વ્યાજબી છે. માયા મૃષા જેવા મહા દેષથી દૂર રહેવા અને ઉત્તમ પ્રકારની સરલતા સેવવા ઉપાધ્યાયજી મહારાજ ફરમાવે છે કે –
સતરમું પાપનું સ્થાન, પરિહરજ સદ્ગુણ ધામ, જેમ વાધે જગમાં મામ હે લાલ માયા મેહનવિ કીજ. એતો વિષને વળીય વધાર્યું, તે શસ્ત્રને અવળું ધાર્યું એતો વાઘનું બાળ વિકાર્યું.
હે લાલ૦ ૨. એ માયીને સવાઈ, થઈ મોટા કરેય ઠગાઈ, તસ હેઠે ગઈ, ચતુરાઈ..
હે લાલ૦ મા. ૩ બગલા પેરે પગલાં ભરતાં, છે બેલે જાણે મરતાં, જગ ધંધે ઘાલે ફિરતા.
હે લાલ૦ મા૦ ૪. જે કપટી બેલે જૂઠું, તસ લાગે પાપ અપૂઠું; પંડિતમાં હોય મુખ ભડું. હે લાલ૦, માત્ર પૂ દંભીનું જૂઠું મીઠું, તે નારી ચરિત્રે દીઠું, પણ છે દુર્ગતિ ચીઠું.
હે લાલ૦ માત્ર ૬, જે જૂઠો દે ઉપદેશ, જન રંજનને ધરે વેષ, તેહને જૂઠે સકળ કલેશ.
હે લાલચ માત્ર ૭ ઈત્યાદિ તથા, જૂઠું બોલી ઉદર જે ભરવું; કપટીને વેષે ફરવું, તે જમવારે શું કરવું. હે લાલ મા. ૮ ૧ જીવિત–પ્રાણ ધારવા વડે.

Page #15

બ્રહ્મચર્ય પ્રભાવ.
૧૧૧. testiretrtretustieteetitieteeteetsetestosterteatretetrtetteteaterstste tietetzten
આવાં હૃદય વેધક વચન સાંભળી દંભીપણું તજી નિ દંભ વૃત્તિ સેવવા ઉજમાળ થવું તેમજ ભવ્ય જનોને હિતબોધ આપી સિદ્ધ માર્ગે ચઢાવવા એજ આ અત્યુત્તમ ધર્મ સામગ્રી પામ્યાનું ખરેખરૂં ફળ છે.
બ્રહ્મચર્ય પ્રભાવ
નર્મદા સુંદરી. ( ગત અંકના પૃષ્ટ ૨૬૦ થી શરૂ ) સહદેવનું અતિથીગૃહ તેના મહેલના એક ભાગમાં નિર્મિત કરેલું હતું તેમાં અનેક મિજમાનો આવી રહેતા હતા. સહદેવને અતિથી સત્કાર પ્રસંશનીય હતે. ગમે તે ધર્મ કે જાતિને માણસ આવે તેને સહદેવ ઉચિત સત્કાર કરતો હતો. જો કોઈ સાધમબંધુ આવે તે સહદેવને ઘણો જ આનંદ થતો હતો. સહદેવના સ્વભાવમાં સાધમીવાત્સલ્ય સર્વદા જાગ્રત હતું. સાધમ બંધુઓને તન, મન અને ધનથી સહાય આપવાને તે સર્વદા ઉત્સાહી હતા. કોઈ યોગ્ય અતિથી જોઈ તેનામાં રે ગમ થઈ આવતો અને તેના દયાદ્ર હૃદયમાં પ્રેમનો ઉભરો આવી જતા હતા. અતિથિને સાકાર કરવા અને સાધમી બંધુને સહાય આપવામાં તે પોતાને કૃત્ય કૃત્ય માનતે હતો. અનાથ અને નિરાધાર થઈ ગએલા શ્રાવકોના કુટુંબને તે સર્વ પ્રકારની સહાય આપતે હતા. તેના નિર્મળ હૃદયમાં એવો વિચાર આવતો કે, “ મારા શ્રાવક બંધુઓની સાંસારિક અને ધામક ઉન્નતિ કયારે થાય ? ભારત વર્ષે ઉપર જૈન ધર્મનો

Page #16

૧૧૨
આમાનંદ પ્રકાશ, stetstestertretat tertestertestartertentaterte toetsetesteterite tereterterat tertentietoets અને જૈન પ્રજાનો ઊત્કર્ષ સદા વૃદ્ધિ પામે અને મિથ્યાત્વરૂપ ગાઢ અંધકારમાં તે સૂર્ય રૂપ થાય.” આવા સુવિચારોની શ્રેણી તેના મને મંદિરમાં સર્વદા પ્રકાશમાન થતી હતી. નર્મદાપુરીમાં સહદેવે જેનોને માટે એક અનાથાશ્રમ અને જૈન વિદ્યાર્થીઓને માટે જ્ઞાનશાળા સ્થાપી હતી. તે સિવાય જૈન કન્યાઓને ધર્મનું શિક્ષણ મળે તેવી પણ ગોઠવણ કરી હતી. સહદેવ પિતાના દ્રવ્યને સદુપયોગ કરતો અને સાત ક્ષેત્રોમાં તે વાપરતે હતો.
સહદેવની આવી અતિથી સારની સકતી સર્વ દેશોમાં પ્રસરી હતી. તે કીર્તિને લઈ કેટલાએક વિદેશીઓ નર્મદાપુરીમાં યાત્રા કરવાને વાસ્તે આવતા હતા. સહદેવ સર્વનો પ્રેમથી સતકાર કરતો હતો. અતિથીને આરાધક સહદેવ પોતાના કુટુંબના લેકને એકઠા કરી આતિથ્ય ધર્મને માટે બેધ આપતે હતા, તે કહે કે, તમારે સર્વદા અતિથીને સત્કાર કરે, કોઇપણ મિજ માન આવે તેને ઈછની જેમ સંતુષ્ટ કરે. જેના ઘરમાં આતિથ્ય થતું નથી તે ઘર સ્મશાન જેવું છે. વિદેશી અતિથીને જોઈ જ નાખુશ થાય છે તેવા અધમ શ્રાવકને ધિક્કાર છે. છલ કપટ ભરેલા અને આતિથ્યથી ભય પામનારા શ્રાવકે ધર્મથી રહિત છે. આ તિ વિનાને ગૃહવાસ શૂન્ય છે. અને જયાં અતિથી સેવા થતી નથી તેવા ગ્રહવાસને દેવતાઓ પણ નિદે છે. આ પ્રમાણે સહદેવ સર્વને બેધ આપતા અને અતિથી સત્કારને પોતાનું ખરેખરૂં કર્તવ્ય સમજતા હતા.

Page #17

બ્રહ્મચર્ય પ્રભાવ.
પ્રકરણ ૧૧ મું. મિથ્યાત્વને ઉચ્છેદ.
૧૧૩
tutuse
મહેશ્વરદત્ત પેાતાના મેાશાળમાં સુખે રહેતા હતા. મામાના ધરનું ઉત્તમ આતિથ્ય તે સપાદન કરતા હતા. રૂષભસેન શેઠ જો કે મિથ્યાત્વને લઈ તેના ઉપર વિશેષ ખુશી ન હતા, પણ લેાક લ« થી તેની ઉપર પ્રીતિભાવ બતાવતા હતા. વળી સહદેવને અતિથિ સત્કાર ઉત્તમ હોવાથી તેના સત્કારમાં પણ કાઇ જાતની ખામી ન આવતી કાર્યવાર રૂષભસેન શેઠ તેનું મિથ્યાત્વ દૂર થાય તેવા બેધ પણ આપતા હતા.
સત્સંગા પ્રભાવ મોટા છે. સત્સંગરૂપ કલ્પવૃક્ષનુ સેવન કરવાથી પ્રાણિ મન વાંછિત ફળ મેળવી શકે છે. સહૃદેવના પરમ આસ્તિક શ્રાવક ધર્મના રાગી કુટુંબને જોઇ મહેશ્ર્વરદત્તના હૃદયમાં સારી અસર થવા લાગી. પેાતે આવા ઉત્તમ શ્રાવક ફુલના ભાણેજ હાઇ મિથ્યાત્વના મલિન સંસ્કારથી યુક્ત છે. તેને માટે તેને પશ્ચાત્તાપ થવા લાગ્યા. વળી તે સાથે માતુલ પુત્રી નર્મદાસુ દરીતે સંપાદન કરવાને અધિકારી થવા પેાતે આતુર હોવાથી શુદ્ધ હૃદયવડે શ્રાવક થવા તે ઈ ંતેજારી રાખતા હતા.
નર્મઢાપુરી સહદેવના નિવાસથી જૈન પુરી ખની હતી. એ પવિત્ર ક્ષેત્રમાં જૈન મુનિના સતત વિહાર થતા હતા. પ્રત્યેક સ્થાને આર્હુત ધર્મની ઊત્તમ પ્રભાવના થતી હતી. પર્વના પવિત્ર દિવસેામાં મેાટા ઠાઠમાઠથી પૂજાએ ભણાતી હતી. વિદ્વાન્મુનિઆના વ્યાખ્યાનોથી ઊપાશ્રય ભૂમી ગાજતી હતી. જેન ખાલિકાએ

Page #18

૧૧૪
આત્માનં
પ્રકાશ
intetet testet stetett tet t
tetetste
સુંદર પેશાક પહેરી જિન ચૈત્યના દર્શન કરવા જતી હતી. જેએમાં વિદ્યુતની જેમ નર્મદાસુંદરી દ્વીપી નીકળતી હતી. આવા ધાર્મિક દેખાવા જોઇ મહેશ્ર્વરદત્ત જૈન થવાને વિશેષ ઊત્સુક થયા. તેના ભાવિ હૃદયમાં શ્રાવક થવાની હાંસ થવા લાગી. તે ભાવના કરવા લાગ્યા કે, હું હવે કયારે જૈન ધર્મના આરાધક થ ? મારા જન્મ શ્રાવકપણાથી કયારે કૃતાર્થ થાય ? મારા મલિન હૃદયમાંથી મિથ્યાત્વના મલ દૂર થાઓ.
આવું ચિતવતા મહેશ્વરદત્ત જૈન ધર્મના પૂર્ણ રાગી થયેા. તેણે કાઈ વિદ્વાન મુનિનું શરણ લીધું. શ્રાવકના શુદ્ધ આચાર શ્રાવકની પવિત્ર ક્રિયાઓ અને શ્રાવક ઉચિત વ્રત આચરવા તે તત્પર થશે. નવકાર મંત્રથી માંડી તે શ્રવકની સર્વ ક્રિયાને અભ્યાસી થયા. ઉત્તમ આસને બેસી તે સામાયિક ગ્રહણ કરના અને તેને વિધિથી પાલતા હતા. પવિત્ર અને નિમૅળ હૃદયથી તે ચૈત્ય વંદન કરતા હતા. કાયાત્સર્ગની વેલ ક્રિયામાં તે ત્રિકરણ શુદ્ધિથી પ્રવર્તતા હતા. તે પ્રવિત્ર ક્રિયાને અંતે એ મહાશયના મુખમાંથી સ્તુતિની મધુર વાણી એવી નિકળતી કે જેના પ્રતિધ્વનિથી સર્વથલે શાંતિ સુધાના શીતળ પ્રવાહ પ્રસરતાં હતાં. પ્રતિક્રમણની ક્રિયામાં તે નિપુણ થયે। હતા તે સાથે પ્રત્યેક સમયે શુદ્ધ ભાવથી એ ક્રિયા આચરતે! હતા. સાત લાખનેય પાઠ ભણ્યા પછી તે અઢાર પાપસ્થાનને આલેાવતા હતા. અને પ્રત્યેક ચગ્ય સમયે મિથ્યાદુષ્કૃત આપતા હતા. મુખગ્નિકાની પ્રતિલેખના કરી તે દ્વિગુણ વંદના કરતા હતા. સામાયિક, ચર્વિંશસ્તવ, વંદના પ્રતિક્રમણ, કાર્યોત્સર્ગ અને પ્રત્યાખ્યાન એ છ આવશ્યન્તુ વારંવાર

Page #19

જૈન વિદ્યારંભ સંસકાર,
૧૧૫ હ
b
us, k&s &&& &. સ્મરણ કરતો હતો. સમ્યકત્વના સડસઠ બોલ તેણે કંઠસ્થ કર્યો હતા. તેઓમાં જ્યારે દશ પ્રકારના વિનય તે પઠન કરતો ત્યારે નિર્મળ હૃદયમા ધર્મની ભાવના વિશેષ દૃઢ થતી હતી. છ પ્રકારની જતનામાં તેને મિથ્યાત્વની ઊપર વિશેષ તિરસકાર આવતે હતો અને તેવા કુલમાં થયેલ પોતાના જન્મને તે ધિક્કારતો હતે. છ. પ્રકારના સ્થાન ઉપર તે વિશેષ મન ન કરતે અને તેમાં પોતાની દઢ આસ્તા આપતો હતો. ભવાભિનંદી જીવના લક્ષણો તેણે અયાસથી કંઠસ્થ કર્યા હતા, અને તેવા લક્ષણો પિતામાં ન આવે તેને માટે સાવધાન રહેતે હતો મિથ્યાત્વના ચાર પ્રકારને ગંભીરાર્થ જાણી તેમાંથી મુક્ત થવા તે પ્રયાસ કરતો હતે.
અપૂર્ણ.
जैन विद्यारंन संस्कार..
અથવા. જૈન શાસ્ત્ર પ્રમાણે છોકરાને પ્રથમ નિશાળે બેસારવાનો વિધિ
(ગતાંક પૃષ્ટ ૯૬ થી સાંધણ ) પાઠશાલામાં ગયા પછી ગુરૂએ વિદ્યાર્થીને સન્મુખ બેસારી નીચેને કલેક બેલ.

Page #20

૧૧૬
આત્માનંદ પ્રકાશ, statutestatute testentes tertestarter totestertestarteretter to testera tertentes ter tretestoste
ગાન તિાપtiધાન નનન પઢાયા ! नेत्रमुन्मीलितं येन तस्मै श्री गुरुवे नमः ॥ १ ॥ यासां प्रसादादधिगम्य सम्यक् शास्त्राणि विदंति परं पदं ज्ञाः । मनीषितार्थप्रतिपादिकाभ्यो नमोऽस्तु ताभ्यो गुरुपादुकाभ्यः ॥२॥
सत्ये तस्मिन्नारतिरतिदं गृह्यने वस्तु दूरा । दप्यासनेऽप्यसति तु मनस्याप्यते नैव किंचित् । पुंसामित्यप्यवगतवतामुन्मनीभावहेता । विच्छा बादं भवति न कथं सद्गुरूपासनायाम् ॥ 3 ॥ इति मत्वा त्वया वत्स त्रिशुद्धोपासनं गुरोः । विधेयं येन जायन्ते गोधीकीर्तिधृतिश्रियः ॥ ४ ॥
આ પ્રમાણે વિદ્યાર્થીને ગુરૂ ભક્તિ માટે આપી, વિદ્યાથી પાસેથી સુવર્ણ, વસ્ત્ર કે યથાશક્તિ દક્ષિણ લઈ ગુરૂ પિતાને ઘેર જાય.
* અજ્ઞાન રૂપ અંધકાર વડે અંધ થયેલા પુરૂષોને જ્ઞાનરૂપી અંજનશ લાકાવડે જેમણે નેજ ઉધાડયું છે, તે શ્રી ગુરૂને નમસ્કાર હે. ૧
જેમના પ્રસાદથી પ્રા પુરૂષો સમ્યક શાસ્ત્રોનું સંપાદન કરી પરમપદને પામે છે. અને જે વાંછિત અર્થ ને આપનારી છે. એવી શ્રી ગુરૂની પાદુકાને નમસ્કાર હે. ૨
જે હેવાથી અરતિ તથા રતિને આપનાર વસ્તુને દૂરથી ગ્રહણ કરાય છે અને જે ન હોવાથી નજીક છતાં પણ મનની અંદર કાંઇ આવતું નથી એમ જાણનારા પુરૂષોને ઉલ્લાસ કરવાના હેતુ રૂપે સદ્દગુરૂની ઉપાસનાને વિષે ગાઢ ઇચ્છા કેમ ન થાય ? અર્તન થાય જ. ૩
હે વત્સ, ! આવું વિચારીને તારે મન, વચન તથા કાયાની શુદ્ધિવડે ગુરની ઉપાસના કરવી જેથી વાણી, બુદ્ધિ, કીર્તિ, ધૃતિ અને લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થાય છે. ૪

Page #21

અરજ કરે.
શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રભનેત્તર રત્નમાલા ૧૧૭ parte testarteretetets textos tente deter te te te dretestetextes de testeste torteste triesterte
પછી ઉપાધ્યાય મહેતા જી પ્રથમ માતૃકા–કકકે બારાખડી વિગેરે ભણાવવાને આરંભ કરે.
જૈન બ્રાહ્મણ હોય તો તેને આર્ય (જૈન) વેદ, તેના છ અંગ તથા ધર્મ શાસ્ત્ર ભણાવે, જૈન ક્ષત્રિય હોય તે પ્રથમ ચોદ વિદ્યા, પછી આયુર્વેદ, ધનુર્વેદ દંડ નીતિ શાસ્ત્ર અને બીજા આજીવિકાના શા ભણવે જેન વૈશ્ય હોય તો તેને ધર્મશાસ્ત્ર, નીતિશાસ્ત્ર, કામ શાસ્ત્ર, અર્થશાસ્ત્ર ભણાવે અને શુદ્ર હોય તે નીતિ, આજીવિકા શાસ્ત્ર, શિલ્પ કારીગરી અને તેને યોગ્ય કલાઓ ભણવે. તે પછી નવીન વિદ્યાથી ચતુર્વિધ સંઘની પૂજા કરે અને મુનિઓને આહાર, વસ્ત્ર પાત્ર, તથા પુસ્તકના દાન આપે.
આ પ્રમાણે જૈન શાસ્ત્રમાં વિદ્યારંભ સંરકારને વિધિ આપેલ છે, જે સર્વ જૈન બંધુઓએ પ્રવર્તન કરવા એગ્ય છે.
શ્રીવમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા.
( ગત વર્ષ અંક ૧૨ નું પૃષ્ટ ૨૯૨ ). ગુરૂ ભક્તિથી રંગિત, ગુરૂવાણીરૂપ સુધા પાનમાં તૃષાતુર, ચારિત્રના પ્રભાવથી પ્રકાશિત, સંયમરૂપ અલંકારથી અલંકૃત, પરોપકારમાં પરાયણ, અધ્યાત્મજ્ઞાનને અભિલાષી, શારાની પૂજામાં આસક્ત, ભગવાસનાથી રહિત, કરૂણાથી ભરપૂર અને સ્વાધ્યાય ધ્યાનમાં તત્પર એવો શિષ્ય સમાજ પૂર્વ પ્રમાણે શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિની સાંનિધ્ય પ્રશ્ન પુછવાની ઈચ્છા એ પ્રાપ્ત થશે. આજે તે વિદ્વાન શિષ્ય સમાજે નિર્ણય કર્યો હતો કે આપણે

Page #22

૧૧૮
આત્માનંદ પ્રકાશ, Nato teste de teste toate te teste toate te tretete te te te teste te testeste testatem ગુરૂશ્રીને ત્રણ પ્રશ્ન પૂછવા. આ જગતમાં દ્રવ્યથી આંધળા, બેહેરા અને મુંગા મનુષ્યો જોવામાં આવે છે પણ ભાવથી આંધળા, બહેરા અને મુંગા મનુષ્ય કેવાં હશે ? તે આપણે જાણવું જોઈ એ. આવા સદ્વિચારથી તેઓ ગુરુ શ્રીના ચરણ કમલની સમીપ આવી વિનયથી બેઠા.
એ પરેપકારી ગુરૂશ્રીને વંદના કરી સર્વ વિદ્રાન શિષ્યો આ પ્રમાણે બોલ્યા-કૃપાળુ મહારાજ. આજે આપના આશ્રિત શિષ્યને આપની પવિત્ર વાણીને પ્રસાદ આપી કૃતાર્થ કરશો. પછી તે વિનીત શિડ્યોએ આ પ્રમાણે પ્રશ્ન કર્યો– “sધઃ ” “ આંધળો કેણ? " સૂરિએ સત્વર ઉત્તર આપો—બડારત''
જે અકાર્ય–નઠારા કામ કરવામાં તત્પર છે, તે આંધળે છે.” તે સાંભળતાં જ સુજ્ઞ શિષ્યના નિર્મળ હૃદયમાં આનંદ પ્રગટ થઈ આવ્યું. પછી તરતજ બી જે પ્રશ્ન કર્યા–“જો વાપરઃ” “બહેરે કેણ? પ્રતિભાથી પ્રકાશિત એ ગુરૂશ્રીએ જરા વિચાર કરી જણાવ્યું–ા: શ્રત ન દિન” જે પિતાના હિત સાં ભલે નહી, તે બહેરે છે. ” ગુરૂને ઉત્તર સાંભળી શિષ્યના હૃદયમાં આનંદ ઊર્મિ ઉછલવા લાગી. અને ગુરૂશ્રીની બુદ્ધિની ચમકતિ જોઈ તેઓ આશ્ચર્ય મગ્ન થઈ ગયા. પછી તેમણે ત્રીજે પ્રશ્ન કર્યો. “ જ પૂરી.” મુંગે કોણ?” વિદગ્ધ શિરેમણિ સરિરાજ બોલ્યા–૧: છે વિશાળ વ! ન જાનાતિ” “જે અવસરે પ્રિય વચન બેલી જાણે નહીં તે મુગે છે. ” આ ઉત્તરથી પણ શિષ્યના હૃદય ચમત્કાર પામી ગયા.
ઉપરના ત્રણ પ્રશ્નનું વિવેચન કરતાં સૂરિશ્રીએ જણાવ્યું કે

Page #23

શ્રી વિમલચદ્રસૂરિ અને પ્રઞાત્તર રત્નમાલા.
૧૯
tatatatats testetetestetes
Betatestestetestetestetet
estetestatatate
તમારા આજના ઝૂના સર્વ મનુષ્યોને મનન કરવા યાગ્ય છે. આ જગતમાં પ્રાણિયા બીજાને દુઃખી થતાં પ્રત્યક્ષ જીવે છે, તે છતાં કુ કર્મ કરવામાં જરા પણ અચકાતા નથી. કુકર્મનાં ફ્લ અનુભવ્યાં ઢાય, જોયાં હોય અને સાંભળ્યાં હોય તે છતાં તે અંધ થઈને તેમાં પડે છે એટલુ જ નહીં પણ તેના પશ્ચાતાપ કરતાં પણ તે વિચારતાં નથી. વિશેષ આશ્ચર્યની વાત એ છે કે, કેટલાએક તે એક વાર કુકર્મનુ કુલ ભેગવી દુ:ખી થયા ઢાય તે છતાં પાછા તેવાજ ક્રામમાં તત્પર થાય છે. કુકર્મની શિક્ષા અને લેાકમાં થાયછે. ચારી, જારી અને હિંસા કરનારા પ્રાણીઓ આ લાકની અને પરલાકની બંને પ્રકારની શિક્ષા ભાગવે છે. કદિ પરલેાકની શિક્ષા પરાક્ષ ઢાબાથી જોવામાં આવતી નથી તે તેના ભય ન રાખે પણ આ લેકની રાજ દંડ વિગેરે શિક્ષા તે તે પ્રત્યક્ષ જીવે છે અને અનુભવે છે, છતાં તે તેને ભૂલી જાય છે અને પાછા કુકર્મ કરવા તત્પર થાય છે, તેથીજ કહેવામાં આવ્યું છે કે, “ જે અકાર્ય-કુકર્મ કરનામાં તત્પર રહે, તે આંધળે છે. ’
સર્વ મનુષ્યને પેાતાનું હિત કરવું, તે વિશેષ પ્રિય હોય છે; પણ પાતાનું હિત શેમાં છે. એ પ્રથમ અવશ્ય જાણતુ જોઇએ, અલ્પબુદ્ધિવાલા મનુષ્યા અહિતને હિત માને છે. કેટલાક દુરાગ્રહી લોકા પેાતાની બુદ્ધિના ગર્વ રાખી પરબુદ્ધિના વિચારને વખાડી નાખે છે, તેવા પડિત માની પુરૂષષ પેાતાનું હિત સાંભલતા નથી અને ખીજાએ ઉપદેશ કરેલા હિતને તે ખરૂ હિત માનતાનથી. તેથી કહેવામાં આવ્યુ છે કે, “ જે પેાતાનુ હિત સાંભળે નહીં તે ખરેખરા હેરા છે.
આ વિશ્વમાં સમય પ્રમાણે વર્ત્તનાર મનુષ્ય સર્વદા સુખી

Page #24
120 બામાનંદ પ્રકાશ testet, titete teretetortestarter toe te statistietietrtit eteetatietectetit te trete થાય છે. સમય વર્ત એ વિશ્વ રીતિને મુખ્ય નિયમ છે. સમય ને જાણ્યા વિના પ્રવૃત્તિ કરનાર મનુષ્ય કષ્ટકારી દશાને અનુભવે છે સાહિત્યના વિદ્વાને સમયનું ઉલ્લંઘન કરનાર ભૂખને સમાજતિન કહે છે. સમયને અનુસરીને પ્રવૃત્તિ કરવી, સમયને અનુસરીને વાણી ઉચ્ચારવી. એ જગતની માનનીય નીતિ છે. વિશેષ કરીને સમયને અનુસરી બોલવામાં વધારે રહસ્ય સમાયેલું છે. કેટલાએક વચનો સમય પર શોભારૂપ અને સાર્થક થાય છે. સમય ચુક્યા પછી ઉપ યુક્ત કરેલી વાણી વંધ્યાની જેમ નિફલ થાય છે એટલું જ નહીં પણ વખતે મોટી હાનિ ઉત્પન્ન કરે છે, તેથી કહેવામાં આવ્યું છે કે, “જે સમય આવતાં પ્રિય વચનભણી બોલી જાણે નહીં. તે મુગો છે.” પ્રિય શિષ્ય, આ તમારા ત્રણ અને ઉપરથી ભાવથી, અંધ બધિર અને મુંગા મનુષ્યને તમારી જાણું લેવા અને તે ઉપરથી ઉત્તમ નીતિનું રહસ્ય સંપાદન કરવું. સુરિશ્રીએ કરેલા આ વિવેચનથી સર્વ શિષ્ય અત્યંત હર્ષ પામ્યા અને તે પ્રશ્નની નીચે પ્રમાણે અમૂલ્ય ગાથા તેઓએ આનંદ પૂર્વક કંઠસ્થ કરી લીધી. कोऽधो योऽकार्यरतः को बधिरो यः टणोति न हितानि / को मूको यः काले प्रियाणि वक्तुं न जानाति // 16 // શિષ્ય–આંધલે કેણ? ગુરૂ–જે નઠારા કામ કરવા તત્પર હોય તે. શિષ્ય–બહેરે કેણ ? ગુરૂ–જે પિતાનું હિત સાંભળે નહીં તે. શિષ્ય—મુંગો કોણ? ગુરૂ–જે સમય આવતાં પ્રિય વચન બોલી જાણે નહીં તે. અપૂર્ણ. For Private And Personal Use Only