Atmanand Prakash Pustak 002 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531020/1

Page #1

છે આત્માનંદ પ્રકાશ
દોહરો. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ દે, આત્માનંદ પ્રકાશ,
પુસ્તક ૨ જું.
વિક્રમ સંવત્ ૧૬૧–ફાગણ.
અંક ૮ મે.
પ્રભુસ્તુતિ જ્યાં છે શીતલ દેશને મૃતતણી ધારા ધરા તપતી, કાંતિ કેલ કણની પ્રસરતી આનંદને અર્પતી; જે આ ભાત ભૂમિ રૂપ ગગને ઉલ્લાસને આચરે, તેવા શ્રી જિન પૂર્ણ ચંદ્ર જનના માધકાર હરે. આત્માનંદ પ્રકાશનું આશાષ્ટક,
સૂધરા, સ્થાને સ્થાને પ્રભાવ જિન દરશનને પૂર્ણતાથી પ્રકાશે, અઠ્ઠાઈ આદિ સર્વે અગણિત જિનના ઉત્સવો તે વિશે; ચૈત્યમાં નિત્ય જામે જિનવર વિભુની પૂર્ણ પૂજાછરંગે આત્માનદ પ્રકાશ પ્રગટ થઈ ધરે આશ એવી ઊમંગે. ૫
૧ પૃથ્વીને તૃપ્તિ આપનારી. ૨ કેવળ જ્ઞાન રૂપ કીર્ણ. ૩ રતક્ષેત્ર રૂપી આકાશમાં. ૪ કર્મ રૂપી અંધકાર. ૫ અ પ્રકારે.

Page #2

૧૭ર
આમાનદ પ્રકાશ. testeret er tretetreteststartstartattateetetetector de tretetrtrtetestet e tretine
સ્થાપે શ્રી જૈનશાલા પ્રતિપુર' મુદથી જૈનના બાલ સારૂ, છાત્રા માટે રચા અનવસતિના સગ્રહે રમ્ય ચારૂ આપે શ્રીવેતનોને ધનિક જન બહુ માસિક એક રંગે, આત્માનંદ પ્રકાશ પ્રગટ થઈ ધરે આશ એવી ઉમંગે. ૬ રાખીને સપ સારે અખિલ અવનિમાં ધર્મ કી પ્રસારે, આરાધે ધર્મ સાધે સુકૃત ચરણને કમેના છંદ હારે; આપે દુષ્કૃત્ય મિથ્યા પ્રતિ વચન ચડે મેહની સાથે જગે, આત્માનંદ પ્રકાશ પ્રગટ થઈ ધરે આશ એવી ઊમંગે. ૭ ગાશ આ પત્ર નિત્ય સૂરિવર વિજ્યાનંદના સદ્ ગુણોને, તેના ધર્મોપકારે મરણીય કરશે જેનના સજજનેને; સેવાથી સાર્થ' કરશે શુભ નિજ અભિધા ૨ આત્મ આનંદધારી આરાધી એક રંગે પરમગુણિ પરિવાર તેને વિહારી.
૧૮
ચિંતામણી. એક ચમત્કારી વાર્ત. (પૂર્વ અંકના પ્રષ્ટ ૧૫૪ થી શરૂ.)
- પ્રકરણ ૭ મું સાધી વિધાશ્રીનું વર્ધમાન પુરમાં આગમન.
૧ દરેક નગરમાં. ૨ વિધાર્થીઓ માટે. ૩ ખાવા અને રહેવાના આશ્રમ (બેગ હાઉસ) ૪ સુંદર. ૫ માસિક ફેલર શીપ ૬ સુકૃતના આચરણને, ૭ -૮ કર્મના સમૂહ ખપાવે. ૮ “મિચ્છામિ દુક્કડ' ૧૦ મેહની સાથે યુદ્ધમાં ચડાઈ કરે. ૧૧ સાર્થક-કૃતાર્થ. ૧૨ આમાનંદ પ્રકાશ એવા નામને. ૧૩ ઉત્કૃષ્ટ ગુણવાલે શ્રી વિજ્યાનંદ સુરિનો પરિવાર. ૧૪ સતત વિહાર કરનાર,

Page #3

ચિંતામણિ,
૧૯૧
e-teste
પ્રાતઃ કાલને સમય વીતી ગયા હતા. ધાર્મિક શ્રાવકા પ્રભાતની નિત્યની ધાર્મિક ક્રિયામાંથી નિવૃત્ત થઇ વ્યવહાર માર્ગે ર.ડતા હતા. અનેક કર્મના જાલને ઉત્પન્ન કરનાર વ્યવહાર માર્ગમાં પ્રવૃતિ કરતાં પણ આસ્તિક અને અધર્મને ભય રાખનારા જત ગ્રહથી ક્ષણે ક્ષણે ધર્મ ભાવનાને સ ંભારી સાંભારી ચાલતા હતા.. પ્રમાદી ગૃહસ્થો માત્ર સ્વાર્થ તરફજ દ્રષ્ટિ કરી વ્યવહારના અનેક, છલ કપટમાં બુદ્ધિ પૂર્વક પ્રવૃત્તિ કરતા હતા. જે પ્રવૃતિમાં લક્ષ્મીના મેહને વશ થઇ તેઓ સ્વધર્મની ઊચ્ચ ભાવના ભૂલી જતાં હતાં. આશ્ચર્યની વાત એ છેકે, તેવા ગ્રહસ્થે નિત્ય નિયમિત રીતે ધર્મ ક્રિયા કરતા ઢાય, અંતરગ પ્રેમથી જિન પૂજ્ર આચરતા હોય; ગુરૂની સમક્ષ ઉત્તમ શ્રાવકતા દરશાવતા હોય, તથાપિ તે વ્ય હાર માર્ગમાં તેથી વિપરીતજ પ્રવૃતિ કરતાં જોવામાં આવેછે. તેમને વ્યવહાર ક્ષણે ક્ષણે છલ કપટથી ભરેલા એત્રામાં આવેછે. સૂક્ષ્મ જીઞની દયા પાલતા હાય પણ સ્થૂલ છત્ર પ્રત્યે છલ કપટતાથી વધ ન છતાં વધના જેવી વર્તણુક કરેછે. તેવા ધાભાસના આડખરી ખરેખરા ધિક્કારને પાત્રછે. આ વખતે એક સામાન્ય પુરૂષે આવી ઉપાશ્રયમાં ખબર આખ્યાકે, કાઇ સાધ્વી ધણી શિષ્યા: ના પરિવાર સાથે વિહાર કરી અહીં આવેછે. આ ખબર સાંભલતાંજ વમાન પુરના સંધના અગ્રણી અને મુનિ વિચારવિજ્ય તથા વૈભવ વિજ્યના રાગી કેટલા એક શ્રાવકા ઉભા થયા. અને મુતિરાનેને વંદના કરી તે પરમ પવિત્ર સાધ્વી ને નગર પ્રવેશ કરવા પુરની ખાહેર આવ્યા સ્વધર્મથી વિખ્યાત એવા એસાધ્વીના સમાચાર

Page #4

૧૭ર
આત્માનંદ પ્રકાશ.
تو غلو ٹویٹل ڈیٹیلیٹیبلیٹیلیٹ
શ્રાવક સમુદાયમાં પ્રસરવાથી ઘણું શ્રાવકે અને શ્રાવિકાઓ એકઠા થઈ ગયા. સારા મહત્સવને દેખાવ સ્વતઃ થઈ ગયે. સર્વ સંધ સમાન ભકિત સાથે એ સાથ્વીના સમુદાયને નગરમાં લાવ્યા અને સાધ્વીઓ માટે નિમણું થયેલા જુદા ઉપાશ્રયમાં તેમને ઉતાર્યા.
વાંચનારને ઉત્કંઠા થઈ હશે કે, આ સાધ્વી કોણ હશે! એ પરમ પવિત્ર સાધ્વી વિદ્યાશ્રી હતા. જેમના સચ્ચારિત્ર અને જ્ઞાન વિષે આગલ વર્ણન કરવામાં આવેલુ છે. એ સાથ્વી રત્ન પોતાના પૂજય ગુરૂણું જીની આજ્ઞા લઈ સર્વ તી શિરોમણી શ્રીસિદ્ધગિરિની યાત્રા માટે રાજનગરથી વિહાર કરી નીકલ્યા છે. દૈવયોગે માર્ગમાં આવઢંમાન પુરમાં આવી ચડયા છે. બે મહા સાધ્વી જ્યારે રાજનગરથી નીકલ્યા ત્યારે તેના સાંભળવામાં આવ્યું હતું કે, પોતાના સંસારી બંધુ ચિંતામણિ એકા એક નાશી ગયેલ છે. વલ્લભીપુરમાં અમૃતચંદ્ર જેવા શ્રાવક શિરોમણિ પુત્રની મહાન ચિંતામાં આવી પડયા છે. ચિંતામણિના લેપ થવાથી વલભીપુરમાં અનેક ચર્ચાઓ ઉભવી છે. પિતાના પૂર્વના સંસારી માતા પિતાની ઉપર એ એક રસંકષ્ટનું વાદલ આવી પડ્યું છે. આ સાંભલ્યા પછી વૈરાગ્ય રંગથી રંગિત અને ચારિત્રના ચલકાટથી સુશોભિત એ સગુણ સવીને પોતાના બ્રાસ બંધ વિષે કાંઈ ચિંતા થઈ ન હતી. તેમ પોતાના માતા પિતા દુઃખી છે, એ પણ વિચાર આવ્યું ન હતું, માત્ર તેમની મનોવૃતિમાં એટલું દુર્યું હતું કે, આ સંસારને સંબંધ હવે મારે માન્ય નથી. મારી સ્થિતિ રૂપાંતર થઈ છે. મારા ચારિત્રને અંગે સર્વ પ્રાણી માટે સમાન છે. તથાપિ મારા સંસારના સંબંધને લઈ તે ઉપકારી માતા પિતાની પાર

Page #5

ચિંતામણિ,
૭9 tester to test testetest retratosteaterträtsstretretestostetstesteretetet istoritetete લોકિક સ્થિતિ સુધરે તેવી મારે ઈચ્છા રાખવી જોઈએ. ચિંતામણિ એકજ પુત્ર છે. તેથી તેના માતા પિતાનો મહાન મહ તેની ઉપર વિશેષ છે. તેમની મહાત્મક દ્રષ્ટિમાં ચિંતામણિ એકજ કેંદ્રસ્થાન છે. પધમતાથી ભરપૂર એવી વૈભવ સંપતિનો ભવિષ્યને ભકતા તેઓ તેને જ જોવે છે. તેની નવવના અને રૂપસંપન્ન સ્ત્રી વિમલા તરફ દ્રષ્ટિ કરતાં તેમને વિશેષ ખેદ થાય તેવું છે. આવી મહાભક સ્થિતિમાં આવી પડેલા સંસારના માતા પિતાને ચિંતામણિના જવાથી ધાર્મિક વૃત્તિનો વિછેદ થશે, સંસારી પિતા અમૃતચંદ્ર શેઠ પ્રતિદિન નિશ્ચિંત થઈ શ્રાવક ધર્મ આચસ્તા હતા, પ્રાયે ગુરૂશ્રી વિમલ વિજ્ય નો યોગ હોવાથી તેમની પવિત્ર મનોવૃત્તિમાં ઘર્મ તત્વને ઉપદેશનું સિંચન થયા કરતું હતું. અત્યારે ચિંતામણિના જવાથી તેમના ધર્માચરણમાં મોટી ખલના પડશે. જ્યાં સુધી પુરૂષ સંસારના મેહમાં ફસાએલે છે. ત્યાં સુધી કદી તે ધાર્મિક હોય તો પણ સંસારી આધિ, ઉપાધિ અને વ્યાધિનો ભોગ થયા વગર રહેતું નથી.
વિશેષ ચિંતા તે થાય છે કે, એ ચિંતામણી શામાટે ગુમ થયેલ હશે તેના માતાપિતા તરફનો અસંતોષ કદિ થયેલ હોય તે સંભવ નથી. સગુણ વિમલા તરફથી પણ તેને ઉદ્વેગ થવાનું કારણ મલે તેમ નથી, એ કુલીનબાલા ધાર્મિક વૃત્તિવાલી અને પતિ ભક્તા છે. જો આ અસાર સંસાર પ્રત્યે તેને કોઈ કારણથી અભાવ થયો હોય, અથવા ગુરૂ વિર્ય શ્રી વિમલવિજજીની ભવભેદિની દેશનાથી તેના અંતરંગમાં વૈરાગ્યભાવ પ્રગટ થયે હોય, અથવા તો કોઇ શિષ્યની તૃષ્ણાવાલા ક્ષુલ્લક મુનિએ તેને ભમાવી નસાડ હોય તે તે વલભીપુરમાંથી એક એક ચાલ્યો જાયતે સિવાય તેના પલા

Page #6

૧૭૪
આત્માનંદ પ્રકાશ,
ચન થવાનો કોઈપણ હેતું જોવામાં આવતો નથી. આમ ચિંતવન કરતા સાધ્વી વિધાશ્રીએ છેવટે કહ્યું હતું કે, હે જૈનશાસનના અધિછાયક દેવતાઓ, મારે એ સંસારી બધુ સન્માર્ગે દોરાય તેવી પ્રેરણા કરજો. તે કઈ મિથ્યાત્વના મહા પંકમાં લેવાશે નહીં. તે ભવપાશમાં બંધાવાને વલ્લભીપુરમાં કદિ પાછો ન આવે અને મેહમગ્ન માતાપિતાને કદિ સ્વાથી સુખ ન આપે, તેથી કાંઈ ચિંતા કરવાનું નથી પણ તે ગમે ત્યાં જઈ શ્રાવક કુલને દીપાવે. તેના ધાર્મિક પિતા ના પ્રખ્યાત નામને નિર્મલતાથી પ્રકાશિત કરે અને આહંત ધર્મની પવિત્ર ક્રિયાઓને તે અધિકારી રહે એટલીજ વાંછના છે, તે દરમીયાન જો ચિંતામણીના ભાગ્ય અનુકૂલ હોય, ઉત્તમ પુણ્યની શ્રેણિ જાગ્રત હોય, શ્રાવક ધર્મની આરાધના અને અહંત પ્રભુની પૂજા સફલ થવાની હેય તે તે જિન દીક્ષાથી અલંકૃત થઈ આત્માને કૃતાર્થ કરજો. મારા સંસારી બંધુને જેન મુનિના વર્ષમાં જોવું તે મને કે આનંદ થાય ? એ પવિત્ર મુનિને ત્રિકરણ શુદ્ધિથી વંદના કરવાનો ઉત્તમ સમય મને શું કદિ પ્રાપ્ત થશે? હે ! મારા સંસારી ભ્રાતાને ચારિત્રથી અલંકૃત થયેલા જોવાનું અને તેમને વંદના કરી ઉત્તમ ભાવના ભાવવાને શુભ અવસર સંપાદન થાય એમ મારી અંતરંગ ઈરછા છે. આટલું કહી પાછા તે પવિત્ર સાધી બેલ્યા કે, ભવ વાસનામાંથી મુક્ત થઈ, જમજરા અને મૃત્યુનો મહાસાગર ઉત્તરવા ચારિત્ર રૂપ નાવમાં હું બેઠી છું. મારે ધર્મ વિરતિ પ્રધાન છે. મારે હવે પૂર્વને સંસારને કાંઈ પણ સંબંધનથી. માતા-પિતા, ભ્રાતા અને અન્ય સંસારી સંબંધીઓનું સ્મરણ કરવું તેમના સુખદુઃખનું ચિંતવન કરવું અને તેમના હિતને ખાતર

Page #7

ચિંતામણિ,
testente
estetetate
સંકલ્પ વિકલ્પ કરવા એ મારા સાધ્વીધર્મથી વિપરીત છે. તથાપિ પૂર્વ સંબધના પાશ ધને લઇ મેં જે કાંઈ શુભાશુભ ચિંતવ્યુ હોય, જે કાંઈ મનેાવૃત્તિમાં વિચાર તરંગ ઉછાલ્યા હાય અને તેથી જો મલિન કર્મની છાયા લાગી હાય તે તે મિથ્યા દુષ્કૃત ડો.
૧૭૫
સાધ્વી વિદ્યાશ્રીએ પૂર્વે જયારે ચિ ંતામણિના અદ્રશ્ય થવાના ખબર સાંભલ્યા હતા, ત્યારે આ પ્રમાણે ચિંતવ્યુ હતુ, તે સાધ્વી આજે વમાનપુરમાં આવી ચડયાછે. પેાતાના સંસારી બંધુ ચિંતામણિ ચારિત્ર ધારી થઇ મુનિ વિચારવિજયની સાથે તેજ નગરમાં રહેલછે, સાધ્વી વિદ્યાશ્રીને તે વાતની ખબર નથી. ચિંતામણિની જે સ્થિતિ જોવાની પેાતે પૂર્વે ભાવના કરેલ તે સ્થિતિ પુણ્યયેાગે ચિંતામણિને પ્રાપ્ત થઇ છે. ચતુર ચિ ંતામણિએ ચિંતામણિ જેવા જૈન ધર્મના પસાયથી તિધર્મ સપાદન કરેલા છે. અત્યારે ચિંતામણિ વલ્લભીપુરના નગરશેઠ અમૃતચંદ્રને સંસારી પુત્ર નથી પણ તે શ્રી સર્વે શાસન શિરોમણિ શ્રી જૈન શાસનના પ્રવર્ત્તક શ્રી જ્ઞાતપુત્રના પરિવારના ધર્મ પ્રભાવી પુત્ર થયેલા છે–મુનિધર્મના ધુરંધર થયેલો છે અને ચારિત્રના તેજથી પ્રકારાતા ભવતારક ભુવનગનના તારા બનેલા છે.
સાધ્વીઓના પરિવાર સાથે વમાનપુરના ઉપાશ્રયમાં સાધ્વી વિદ્યાશ્રીએ વિશ્રામ લીધે. નગર પ્રવેશના મહાત્સવમાં ભાગ લેવા આવેલા શ્રાવક શ્રાવિકાએ તેમના આતિથ્ય માટે અનેક પ્રાર્થના કરતા હતા તે સમયે જ્ઞાન ગૈારવથી પ્રકાશિત એવા સાધ્વીશ્રીએ એટલે એક ઉપદેશઆપી સધના અગ્રણી લેાકેાને પુછ્યુ “શ્રાવક, આ નગરમાં દેરાસર કેટલા છે ! કોઈ મુનિરાજને યાગ છે કે નહીં?

Page #8

૧૬
આત્માનંદ પ્રકાશ. Sાઠss Duck-
SAME ÚKAZELics:Mesh. મહાત્રતા મહાશયાના આ વચન સાંભલ. વદ્ધમાનપુરના સંધ પતિએ વિનયથી અંજલિ જોડી કહ્યું. પૂજય ગુફણીજી, આ નગર પ્રાચીન છે, કલ્પ સૂત્રમાં અરિથગ્રામથી ઓળખાતું જે નગર તે આ છે. અહિં નગરની બાહેર શ્રી મહાવીર સ્વામીના પગલા અને ફૂલપાણિ ચક્ષની પ્રતિમાં છે, તે શિવાય રહેરની વચ્ચે એક ભવ્ય જિનાલય છે. હાલ બે મુનિવર અહિં વિચરે છે. તેમના વિચારવિજય અને ચંદ્રવિજય એવા નામ છે મુનિ ચ દ્રવિજય ને તેમના ગુરૂ વૈભવવિજય એવા નામે પણ બોલાવે છે. તેઓની દેશના સર્વોત્તમ છે. વિદ્ધમાનપુરની શ્રાવક પ્રજા તેમની અપૂવે દેશનાનો લાભ લે છે. તે સાંભળતાં જ સાધ્વીજી જિનાલયના અને તે મુનિઓના દર્શન કરવાને ઉત્સુક થયા વિમાનપુરનો શ્રાવક સમુદાય પિતાપિતાને સ્થાને જવા લાગ્યો. કઈ કઈ શ્રદ્ધાળુ શ્રાવક સાથ્વીઅને ચૈત્ય તથા મુનિઓના વસતિ સ્થાન બતાવવા બેસી રહ્યા. પોતાના ઉચિત ઉપકરણ મુકી વિશ્રાંત થઈ સાધ્વીજી શિયાઓના પરિવાર સાથે બેઠા થયા. અવશિષ્ટ રહેલા શ્રાવક શ્રાવિકા તેમના ચરણની રજના રપંશથી પવિત્ર છે. સાથે ચાલ્યા. સર્વ સમાજ જિનાલયના દર્શન કરી મુનિ વિચારવિજય અને ચંદ્રવિજયના ઉપાશ્રય તરફ વળે.
અપૂર્ણ. બ્રહ્મચર્ચ પ્રભાવ.
નર્મદા સુંદરી. (ગત અકના પૃષ્ટ ૧૬૧ થી શરૂ.) આ પ્રમાણે કહી રૂષિદત્તા વિરામ પામી. તેના નેત્રમાં માત્ર પ્રેમ ને લીધે અશ્રુ ધારા ચાલવા લાગી. છેવટે પ્રયાણના પ્રણામ કરી રૂષિ

Page #9

નર્મદા સુંદરી
દત્તા પિતાના પતિ રૂદ્રદત્તની સહચારિણી થઈ, બંને દંપતી સર્વથી છુટા પડયા પછી સ્વદેશ તરફ રવાને થયા. રૂદ્રદત્ત કપટ શ્રાવક બની રૂષિ દત્તાને પોતાના વતનમાં લા. પુત્ર દર્શનની આતુરતાથી દુઃખી એવા માતા પિતાને મળે. પુત્રને રૂપવાન વધૂસાથે આવેલે જોઈ તેઓ અપાર હર્ષ પામ્યા. '
રૂદ્રદત્તનું કુટુંબ મિથ્યાત્વી હતું. શ્રાવક કુલની પવિત્ર રહેણું કરણી તેને કુલમાં હતી નહીં. તે કુદેવ, કુગુરૂ અને કુધર્મને માનનારો હતે. મિથ્યાત્વની મલિન છાયા તેના કુટુંબ ઊપર પૂર્ણ રીતે પડી હતી તેના કુટુંબના આચાર વિચાર શ્રાવકાચાથી વિપરીત હતા. જીવ દયાની પવિત્ર લાગણી તેનાથી દૂર હતી. ગાલ્યા વગરના જલને ત્યાં પગ થતું હતું. શારીરિક સંસ્કાર માટે અપ્રાસુક જલ વપરાતું હતું. દરેક શારીરિક ક્રિયા જતના વગર કરવામાં આવતી હતી. રાત્રિ જોજનો દુરાચાર તેમનામાં સારી રીતે પ્રવર્તતો હતે. વિનય, દયા, સમાનભાવ, ઉપશમ અને ભાવના એ આહંત ધર્મના સગુણો તેમનામાં બીલકુલ જોવામાં આવતા નહતા.
આવા મિથ્યાત્વી કુટુંબના સંસર્ગમાં રૂષિદત્તા સંસકત થઇ. એ શ્રાવકની સુતાને પ્રથમ તેમના તરફ તિરસકાર થતો હતો પણ કપટ માં કેવિદ રૂદ્રદત્તે તેને મેહ વશ કરી મિથ્યાત્વના સંસ્કાર સાથે શને શનૈઃ જોડી દીધી હતી. મિથ્યાત્વની મલિનતામાં તે પ્રતિ દિન લિપ થતી ગઈ. સ્ત્રીઓને પ્રાયે કરીને પતિની અનુકુળતા સાચવવી પડે છે. ગમે તેવી દ્રઢતા વાલી ગમે તેવી ધર્મચુસ્ત વનિતાઓ હેય પણ તે પુરૂષની પ્રબલ પ્રકૃતિની આગલ ટકી શકતી નથી. તે શ્રાવક શિરમણિ રૂષભસેનની પુત્રી અત્યારે રૂપાંતર ને પામી ગઈ હતી. શ્રાવક

Page #10

૧૭૮
અાત્માનંદ પ્રકાશ, stestertenties tertentes terrestre tester testretestostertente entreter testarteretes કુલના સદાચારથી તે વિમુખ થઈ હતી. હું કેણછું, મારા પિતાને ધર્મ છે? ઈત્યાદિ પચાતાપ કરવાનો અવકાશ પણ તેના મિથ્યાત્વી હૃદયમાં ઉલ્મ નહીં. રૂદ્રદતિ પોતાની કપટ જાલમાં એક ઉત્તમ કુલની શ્રાવિકાને ફસાવી દીધી. આલોક અને પરલોકમાંથી એક નિર્દોષ બાલાને ભ્રષ્ટ કરી પરમ શ્રેય કરનાર સમકિતના દિવ્ય શૃંગારથી રહિત કરી દીધી.
સંસર્ગનો દોષ સર્વથી પ્રબલ છે. તેમાં મલિન સંસર્ગ વિશેષ બલવાન છે. આમ્રવૃક્ષ અને લીંબડાના મૂલ એકઠા થાયતો લીંબડાના સંસર્ગથી આઝવૃક્ષ લીંબડાના ગુણને પામે છે. દુર્ગધી પવન સુગંધ ને પરાભવ કરે છે. સર્વ વર્ણની ઉપર કૃષ્ણ વર્ણ વિશેષતાથી વ્યાપે છે. તેવી રીતે તે રૂષિદત્તના સંસર્ગથી તે કષ્ટ થઈ ગઈ હતી.
પ્રકરણ ૮ મું.
પશ્ચાત્તાપ. - સાયંકાલને સમય હતે. ભાનુના કિરણે પોતાનું કર્તવ્ય પૂર્ણ કરી એક પછી એક એમ અંતર્ધાન થતા હતા. જગતની જાગ્રત અવસ્થા નો છેડે આવતો હતો. આ સમયે એક કિશોર વયને પુત્ર માતાની સાથે બેઠે હતો. તે નવ વન રંગિત કુમારને જોઈ માતા મનમાં આશાના તરંગ ઉછાલતી હતી. પુત્રના પ્રેમથી માતૃવાત્સલ્ય પ્રદર્શિત થતું હતું.
વાંચનાર, અધીરા થશે નહીં એ માતા અને પુત્રને તમને એલખાવવામાં આવશે. એ માતા તે આહત ધર્મથી ભ્રષ્ટ થયેલી રૂષિદત્તાછે તે કુમાર તેને મહેશ્વદત્ત નામે પુત્ર છે. તે નવ વૈશવનમાં આવેલ છે. આ સમયે પુત્રને જોઈ માતા રૂષિદત્તા અનેક સંકલ્પ

Page #11

નર્મદા સુંદરી.
૧૭૬
વિકલ્પ કરતી હતી. પુત્ર તરફથી પિતાને થવાના ભવિષ્યના લાભ માટે અને પુત્રના ગૃહસ્થાવાને માટે નવા નવા મોરથ કરતી હતી.
આ સમયે એક પુરૂષ વહેંમાન નગરથી આવ્યું. માતા અને પુત્ર જયાં બેઠા હતા, ત્યાં તે હાજર થયો. રૂષિદત્તાએ તેને સ્વાગત કરી કુશલતા પુછી. તે પુરૂષે નમ્રતાથી કહ્યું, બેન રૂષિદત્તા, જે તમને ખોટું ન લાગે તે હું એક અઘટિત સદેશે કહેવા આવ્યો છું. વર્લ્ડ માનપુરથી શેઠ રૂષભસેન અને શેઠાણી વીરમતી એ. મને મોકલ્યો છે. તમે ઘણાં વર્ષ થયા વદ્ધમાનપુરમાં આવ્યા નથી. પિતૃગૃહમાં આવવાની તમારી ઉત્કંઠા થતી હશે. પુત્રીને પ્રેમ માતાને મલવા વિશેષા હોય છે, અને માતાની પુત્રી તરફ વિશેષ માયાલું હોય છે. એવા કારણથી તમે ઘણુંવાર પિતૃગૃહમાં આવવાના સંદેશા મોકલો છો પણ તમને ત્યાં તેડી લાવવાને તમારા માતા પિતાની ઈચ્છા નથી. તેઓ તમને જોઈ આનંદ પામવાના નથી. એ વાત જાણવા ખાસ. મને મોકલ્યો છે. તમારા પૂજય માતા પિતાએ કહ્યું છે કે, “પુત્રી રૂષિરતા તુ શ્રાવક ધર્મથી ભ્રષ્ટ થઈછું. તારા પિતાની જે પ્રતિજ્ઞા હતી તે તારા પતિ રૂદ્રદત્ત કપટથી ભંગ કરી છે. તેણે મિથ્યાત્વીં છતાં. કપટથી શ્રાવક બની અમને છેતર્યા છે. કદિ તે મિથ્યાત્વી મલિન પુરૂષ તેવું કામ કરે પણ તારા જેવી કુલીન શ્રાવિકા તેવા દુષ્ટ પતિને અનુસરી શ્રાવક ધર્મ છેડી દે. એ કેવી વાત કુલીન શ્રાવિકોએ ગમે તેટલું સુખ હોય તોપણ મિથ્યાત્વનો અંગીકાર કરતી નથી. કદિ વિપત્તિ પડે તે સહન કરવી પણ પિતાને ધર્મ છોડી દેવાનોએ પુત્રી, અમે સાંભળ્યું છે કે, તેં અહંતા ધર્મને ત્યાગ કર્યો છે. તારા હૃદયમાં મલિન સંસ્કારોએ વાસ કર્યો છે. તારા આ કૃત્યથી અમને લજજા

Page #12

આત્માનંદ પ્રકાશ, te bertartet for distriterios trata de testetstestuestes de tretet tetti estetica આવે છે. અમારા પવિત્ર શ્રાવક કુલને તે કલંકિત કર્યું છે. પુત્રી, જો તારી ઉપર મહા સંકષ્ટ પડ્યા હોત તો તે સહન કરવા હતા પણ આવું અનુચિત કાર્ય કરવું ન હતું. આવા મલિન કર્મથી તેં તારો માનવ ભવ બગાડ છે અને તારા જન્મથી પવિત્ર એવા આત્માને નારીને અધિકારી કર્યો છે. તારા જેવી મિથ્યાત્વમાં મગ્ન થયેલી પુત્રીને સંસર્ગ કરતાં અમને ભય લાગે છે, અને તેને વિશેષ કહેવાથી પણ અમને કમેં બંધનને ભય લાગે છે તારા હિતની ખાતર આ સં દેશે કહાળે છે. જેને તું ક્રોધ શાકાદિ કર્યા વગર ઉપદેશ રૂપ માની લેજે.”
આ પ્રમાણે કહી તે પુરૂષ વિરામ પામે એટલે રૂષિદત્તા બેલી ભાઈ, માતા પિતા એજ કહાવ્યું છે, તે ચોગ્ય છે. મારા કર્મ યોગે હું ધને ભ્રષ્ટ થઈછું. શ્રી જાતિને ચપલ સ્વભાવ મેં બરાબર સાર્થક કર્યો છે. શ્રાવક કુલની બાલિકા મારા જેવી થશો નહી. આ અધમ પુત્રીએ શ્રાવક કુલમણિ રૂષભસેન શેઠ જેવા પિતાના કુલને કલંકિત કર્યું છે. પરમ શ્રાવિકા વીરમતીની કુતિને લજ્જા પાત્ર કરેલ છે. ભદ્ર, તમારા કહેવાથી મને કોઈ પણ ખેવું લાગ્યું નથી, મારા માતા પિતાએ જ સંદેશો કહ્યા છે તે સત્ય છે. હું હવે એ પવિત્ર પિતગૃહમાં જવાને ગ્ય નથી. મારા જવાથી પિતગહ અપવિત્રજ થઈ જાય. મારા જેવી અધમ પુત્રીઓ શ્રાવક કુલમાં ઉત્પન્ન થશે નહીં. ચિંતામણિ જેવા જૈન ધર્મને પ્રાપ્ત કરી મલિન મિથ્યાત્વમાં લિપ્ત થવું,
એ કેવું અનુચિત કાર્ય કહેવાય? આ અધમ રૂષિદત્તાને હવે પિત5હના દર્શન થશે નહીં. તેના પ્રેમી પિતા અને માયાલુ માતા આ અપવિત્ર પુત્રીનું મુખ જોશે નહીં, આટલું કહે તાજ રૂષિદરા રેઈ

Page #13

નર્મદા સુંદરી,
૧૮૧ & used u
se પડી તેના નયનમાંથી શેકમય અબુની ધારા ચાલવા લાગી.
રૂદત્તાને રૂદન કરતી જોઈ પેલા આવેલા પુરૂષને દયા આવી ગઈ.તેના નેત્રમાંથી અશ્રુના બિંદુઓ ટપકવા લાગ્યા. તે પુરૂષાબેલી શકે નહીં ગદ્ ગદ્ કઠથી રૂષિદત્તાની રજા માગી ચાલતો થશેપિતે આવે છે ભિક સંદેશ લાવે, તેને માટે પોતાને બિકકારવા લાગે, રૂષિદત્તાના ગૃહનું આતિથ્ય લીધા વગર પરભાર્થી તેણે વન માન નગરને માર્ગ લીધો. ક્ષણ વારે રૂષિદત્તાએ અશ્રુ લુંછી જોયું, ત્યાં તે પુરૂષને જ નહીં. તેનું આતિથ્ય થયું નહીં, તેને માટે તેણીને અપશેષ થશે પણ તેણે વિચાર્ય, શ્રાવકકુલનો સેવક મિથ્યાવીના ઘરનુ આતિથ્ય કેમ ણ કરે? તેથી તે ચાલ્યો ગયો હશે. આ બધું જોઈ યુવાન પુત્ર મહેશ્વરદત્ત વિચારમાં પડયો. છેવટે પિતાની માતાને ધીરજા આપી પિતાના મશાલની સર્વ હકીકત જાણ લીધી.
પ્રકરણ ૯ મું
મહેશ્વરદત્ત મોશાલમાં. રૂષિકત્તા અને મહેશ્વરદત્ત વર્ધમાન પુરની વાત કરતા હતા ત્યાં રૂદ્રદત્ત આવી ચડયે. રૂદ્રદત્તે રૂષિદત્તાને શેક કરતી જોઈ કહ્યું, ભદ્ર, તમારે મુખચંદ્ર કેમ ગ્લાનિ પામ્યો છે? સર્વદા મંદ હાસ્યથી વિકાશિત રહેનારા મુખમંડલ ઉપર શોકની છાયા કેમ પ્રસરી છે? મહેશ્વરદત્તની સામું જોઈ કહ્યું, વત્સ, તારી માતા કેમ રૂદન કરે છે તારા જે સમર્થ પુત્ર હોય ત્યાં માતાને શોક લય એ કેવી દલગીરી! સમર્થ સંતતિવાલી માતા એ કદિ પણ શેકેનું પાત્ર થતી નથી. પુત્ર, આ વખતે હું એક શુભ સમાચાર કહેવા આવ્યો છું. તારીં માતા

Page #14

૧૮૨
આત્માનંદ પ્રકાશ, restertreter entre este foarte bine testarterets te testestosterets testertesteste toate testaturet etiam ની શોકમય સ્થિતિ જોઈ મારો ઊલ્લાસ ભાન થઈ ગયો છે. રૂદ્રત્તના આવા વચન સાંભલી મહેશ્વરદત્ત શરમાઈ ગયો. તે કાંઈ પણ બે નહીં. પોતાની માતાની આજ્ઞા વિના કોઈ પણ કહેવું તે તેને
અનુચિત લાગ્યુ. મહેર જ્યારે કાંઇ પણ કહ્યું નહીં એટલે પિતાના આજ્ઞાંકિત પુલની મર્યાદા સાચવવાને રૂષિદત્ત બલી-સ્વામી, શેક થવાનું સહેજ કારણ હતું તે આપને આ વખતે કહી સંભલાવવું મને યોગ્ય લાગતું નથી. પ્રસંગે જણાવીશ, કૃપા કરી જાણવાનો આગ્રહ કરશે નહીં. તમે શુભ સમાચાર શું લાવ્યા છો? તે જાણવાની ઉત્કંઠા છે. તમારા જાણ્યા પછી શોક દૂર થઈ જશે. તે આ દાસી ઉપર કૃપા થશે.
રૂષિદત્તાના આવા વચન સાંભલી રૂદત્ત બોલ્યા–પ્રિયા આજે એક પુરુષ નર્મદાપુરીથી આ હતો. તે વ્યાપારને પ્રસંગે મને મલવા આવ્યો હતો. વાર્તા પ્રસંગે તેને મને જણાવ્યું કે, નર્મદાપુરીમાં સહદેવ નામે એક ધનવાન છે, તેને નર્મદસુંદરી નામે એક પુત્રી છે, તેના જેવું સ્વરૂપ અત્યારે ભારત વર્ષમાં કોઈ સ્થાને છે. જેવુ તેનું અનુપમ દયે છે, તેવું તેનામાં સતીત્વ છે. એ રમણી માનુષી છતાં દિવ્ય કન્યા જેવી લાગે છે. તેનામાં સર્વ ગુણ એ સ્વતઃ વાસ કરે છે. તે સતી રત્નને નવ વૈવનમાં પ્રવેશ થયો છે. તેને લીધે તેના પિતા સહદેવને ચિંતામાં પ્રવેશ થયો છે. તેવી પુત્રી રાનને યોગ્ય પતિ શોધવામાં તે અહર્નિશ ચિંતવન કર્યા કરે છે. તેના આવા વચન સાંભલી મેં વ્યાપારીને જણાવ્યું કે, એ સહદેવ મારે શાલે થાય છે. તેની બેન રૂષિદત્તાને હું પતિ છું. રૂષિરાથી મહેશ્વરદત્ત નામે એક મારે પુત્ર થયેલ છે. તે સર્વ ગુણ સંપન્ન છે. મારે પોતાના પુત્રની

Page #15

નર્મદા સુંદરી.
૧૮૩
પ્રશંસા કરવી તે ગ્ય નથી તથાપિ તેની પરોક્ષ પ્રશંસા કરવામાં દોષ નથી. પુત્ર મહેશ્વરદત્ત બાહ્ય વયથી જ કલા કૌશલ્યમાં નિપુણ છે. માતા પિતાની આજ્ઞા પ્રમાણે વર્તનારે છે. તે અદ્યાપિ વિવાહિત થયે
નથી.
મેં આ પ્રમાણે કહ્યું, એટલે તે પુરૂષ બલ્ય–ભદ્ર, તમે સહદેવના સંબધી છે એ જાણી મને વધારે હર્ષ થયા છે. સહદેવનું કુટુંબ નર્મપુરમાં ધાર્મિક કુટુંબ ગણાય છે. તેના હાથાવાસમાં શ્રાવકના સદાચાર વાસ કરી રહેલા છે. તેની સુંદર પુત્રી નર્મદા સુંદરી ધર્મ રાગથી રંગત છે. તેણીમાં સ્વભાવથી જ સતી ધર્મનું પવિત્ર તેજ ઝલકે છે એ બાલાનો વિવાહ સંબંધ જો તમારા પુત્ર મહેશ્વરદત્ત સાથે થાય તે સુવર્ણ સાથે રત્નો યોગ થવા જેવું છે. આવી મહેશ્વરદત્ત સર્વ રીતે માતુલ પુત્રી સાથે પરણવા અધિકારી છે. ભદ્ર, જે તમારી ઈચ્છા હોય તે આ સમાચાર સહદેવ શેઠને હું પિતેજ જણાવું. સહદેવ તમારા સંબંધને લીધે એ વાતને હર્ષથી રવીકાર કરશે અને થોડા સમયમાં તેના ભાણેજ મહેશ્વરદત્તને પિતાને ઘેર બોલાવશે. આટલું કહી તે પુરૂષ વ્યાપારના કાર્યને લઈ અત્યારે વીદાય છે. મેં કાર્ય કરવાને તેને હર્ષથી સંમતિ આપેલી છે. તેને વિદાય કર્યા પછી આ શુભ સમાચાર તમને નિવેદન કરવા હું અહીં આવ્યો છું. કહે, કેવા આનંદની વાત? હવે તમારા હૃદયમાં શા માટે શોક રહે? શકના અંધકારને દૂર કરવા આ વૃત્તાંત તમને શીતલ તેજ વાલા ચંદ્ર જેવું થશે.
અપુર્ણ.

Page #16

૧૪૪
આત્માનંદ પ્રકાશ
શ્રી વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા
(અનુસંધાન ગત અંકના પ્રક. ૧૬૬ થી.)
પ્રતિદિનના નિયમ પ્રમાણે શ્રી વિમલચંદ્ર સૂરિ પ્રતિક્રમણાદિ ક્રિયા કરી પ્રસન્ન ચિત્તે બેઠા હતા. આજે વિદ્વાન શિષ્ય કેવા પ્રશ્ન કરશે તે વિષે ઉત્કંઠા રાખતા હતા. તે સમયે સર્વ જિજ્ઞાસુ શિષ્ય એકત્ર થઈ વિચાર કરતા હતા. કે, આજે કેવા પ્રશ્ન કરવા? છેવટે નિર્ણય કર્યો છે, જેના હૃદયમાં જે પ્રશ્ન કરવાની ફુર્તિ થાય તે સર્વની સમક્ષ પ્રગટ કરવી. તેવામાં એક બુદ્ધિ, માન શિષ્ય આ પ્રમાણે કહ્યું, ભદ્ર, આપણે શાસ્ત્રથી નરકનું સ્વરૂપ જાણીએ છીએ; પણ તે દ્રવ્ય થી જાણીએ છીએ પણ તે ભાવથી નરક કેવું હોવું જોઈએ. જે પીડા નારકી અનુભવે છે, તેવી પીડા પ્રાણીને ભાવ રવરૂપે કઈ સ્થિતિમાં થાય છે? તે આપણે જાણવું જોઈએ. આપણા વિદ્વાન ગુરૂ મહારાજના મુખથી તે નરકનું સ્વરૂપ જાણી આપણને અપુર્વ લાભ થશે. અને આપણા ચારિત્રાચારમાં પ્રવર્તન વિષે આપણને ઊત્તમ અવલંબન પ્રાપ્ત થશે. તે સાંભલી મુનિ મંડલ હર્ષ પામ્યું અને તેના સ૬ વિચારને સર્વથી અભિનંદન મલ્યુ.
ક્ષણવાર પછી બીજા વૈરાગ્ય ભૂષિત વિદ્વાન્ અનારબેલી ઉક્યામુનિવરે, આ જગતમાં ખરૂ સુખ કયું? સુખ શબ્દનો અર્થ ગમે તે પોત પોતાની અનુકૂળતા પ્રમાણે કરે છે. કેટલાએક જેથી મનને આનંદ થાય તે સુખ માને છે. તે આનંદ કેવા પ્રકારનો છે? ક્ષણિક છે સ્થાયી છે? તેનું પરિણામ કેવું છે? અને તેથી કેવી જાતનું સુખ થાય છે? ઈત્યાદિ સુખને માટે અનેક રીતે વિચારવાનું છે તો ખરેખરું સુખ

Page #17

વિમલચંદ્રસૂરિ અને પ્રોત્તર રત્નમાલા.
૧૫
શું કહેવાય? તે આપણે જાણવું જોઈએ. આપણા મુનિ ધર્મમાં પણ અમુક પ્રકારના સુખની અપેક્ષા રહે છે, માટે તે વિષે પ્રશ્ન કરવાની જરૂર છે. તે સાંભળતાં જ સર્વ મુનિઓએ આનંદ પૂર્વક તેમાં સંમતિ આપી.
ત્રીજા સત્ય ઉપર પ્રીતિવાલા મુનિએ જણાવ્યું, ભદ્ર, મારી ઈચ્છા સત્ય જાણવાની છે. મૃષાવાદ ન બેલવો તે સત્ય છે, એમ આપણે જાણીએ છીએ પણ ખરૂ સત્ય કયું? તે આપણું પરમ પૂજય ગુરૂશ્રીના મુખથી જાણવું જોઈએ. સત્યતત્વના જ્ઞાનથી આપણા ચારિત્રને પુણે પુષ્ટિ મલશે તેમજ ગૃહ ધર્મના અધિકારને સ્વધર્મમાં ઉત્તેજન મલશે, માટે તે વિષે આપણે ત્રીજું પ્રશ્ન કરીએ. તે મુનિ ના આ વિદ્વત્તા ભરેલા વિચારને સર્વએ સાનંદાશ્ચર્ય સાથે અભિનંદન આપ્યું.
ચોથા એક કુશાગ્ર બુદ્ધિવાલા મુનિએ જણાવ્યું કે, આ જગતમાં પ્રિય વસ્તુ શો છે? તે આપણે જાણવું જોઈએ. જે વસ્તુના રક્ષણથી પ્રાણી આનંદ પામે, જેને માટે પ્રાણી સર્વદા ભય રાખ્યા કરે તે પ્રિય પદાર્થ છે? તેજો સૂરિશ્રીના મુખ કમલથી જાણવામાં આવશે તે આપણા જ્ઞાનમાં સારો વધારો થશે તે સુક્ષ્મ બુદ્ધિવાલા શિષ્યના પ્રશ્નને સર્વે મલી ઊત્સાહ આવે આ ચાર પ્રશ્નોના સોધક ઉત્તર સાંભળવા તેઓ તત્પર થયા.
પછી સર્વે મલી વિનય પૂર્વક પોતાના ગુરૂવર્યની પાસે આવ્યા અને અંજલિ જેડી આ પ્રમાણે પ્રશ્ન કર્યો “ નાંખરૂં નરક કયું “સૂરિશ્રીએ ક્ષણવાર વિચારી કહ્યું”“વાતા 'પરાધીને પણ તે સાંભળતાં જ સર્વ મુનિમંડલ સાનંદાશ્ચર્ય થઈ ગયું. પછી બીજો
' ,
'
,

Page #18

૧૮
આત્માના પ્રકાર arriends to be treated to treat fortretin status tatute tri Internet stretnutieste પ્રશ્ન કર્યો છે ” “ખરું સુખ કયું?” સૂરિવર્ય તરતજ બે
ત્યા કર્યા વિનતિ” “જે સર્વ સંગથી વિરામ પામવું, તે ખરૂં સુખ છે. આ ઉત્તર સાંભળતાં જ તેમને વિશેષ આનંદ થઈ આગે. પછી તત્કાલ ત્રીજો પ્રશ્ન કર્યો “મિલ્સ" સત્ય શું? ગુરૂવયે ક્ષણવાર વિમર્શ કરી બોલ્યા. “IT” “ સર્વ પ્રાણી માત્રનું હિત કરવું તે ખરૂં સત્ય છે.” આ ઉત્તર કવણ કરતાં તેમના ચરિત્રમાં આત્માને પરમ આહાદ પ્રાપ્ત થયો. ક્ષણવારે મુનિમંડલે પુનઃ ચોથે પ્રશ્ન કર્યો. “જિ: જિના.” “પ્રાણીઓને પ્રિય શું છે? ગુરૂશ્રીએ તાત્કાલિક ઉત્તર આપે “અનઃ પ્રાણ” આ ઉત્તરથી પણુસર્વે શિષ્ય અંતરંગ આનંદને પ્રાપ્ત થયા.
પરના ચાર પ્રશ્ન ઉપર વિવેચન કરતાં સૂરિ પ્રિય શિષ્ય, પ્રથમના પ્રશ્નોત્તરમાં કહેવામાં આવ્યું કે, “પરાધીનપણું એ ખરૂં નરક છે” તે વિષે તમારે બુદ્ધિબલથી વિચાર કરે. આ જગતમાં વિરત કે અવિસ્તને પરાધીનતામાં મહત્ દુઃખ છે, જ્યાં સુધી માણસ સ્વતંત્રતાને આનંદ ભગવતે નથી ત્યાં સુધી તેનું જીવિત નાક્કીના જેવી સ્થિતિ ભેગે છે. જોકે અમુક રીતે પરાધીનતા સુખ દાયક ગણેલી છે પણ તે ઉત્તમ સદ્ગતને અનુસરીને છે, જેમકે શિષ્ય ગુરૂની આજ્ઞાને લઈ પરાધીન છે, પુત્ર પિતાના માતા પિતાની આજ્ઞાને લઈ પરાધીન છે અને કુલીન કાંતા પતિની આજ્ઞાને લઈ પરાધન છે પણ તે પરાધીનતા પરિણામે તેમના ઉત્તમહિતનું પોષણ કરનારી છે પણ પરાધીનતા સેવ્ય સેવક ભાવે કે મહાત્મક ભાવે રહેલી હોય તે જ અધમ પરાધીનતા છે અને તેવી જ પરાધીનતા નરકની વેદના સમાન છે તેવી પરાધીનતા વાલે ચિંતા મગ્ન માણસ મધમ

Page #19

નિમલચંદ્રસૂરિ અને માત્તર રત્નમાલા
૧૮૭
સ્થિતિ છે. જેવી માનવ જીવનમાં પરાધીનતા દુ:ખ દાયક છે. તેવી તિર્યંચના જીવનમાં પણ છે. પાંજરામાં પૂરાએલા શુક વિગેરે પક્ષિઓ અને વાહનની પરાધીનતા ભેગવનારા અશ્વોબેલ વિગેરે પશુઓ વનમાં સ્વતંત્ર વિચરનારા પશુ પક્ષી જેવા સુખી હેતાનથી. એથીજ: કહ્યું છે કે, પરાધીનતા એજ ખરૂં નરક છે.”
બીજા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું કે “જે સર્વ સંગથી વિરામ પામવું તે ખરૂં સુખ છે.” એ પણ તમારા અનુભવની વાર્તા છે. ગૃહસ્થા વાસમાં સ્ત્રી પુત્રાદિકના સંગમાં પડેલા મહી, મનુષ્યના કસ્તાં. સ્વેચ્છાએ વિચરતા-અને નિઃસંગ થઈ ફરતા મુનિવરો કેવા સુખી છે. સંગના મહા દોષથી દૂર રહેવા માટે જૈન શાસ્ત્ર વારંવાર પ્રતિબોધ આપ્યા કરે છે. ચારિત્ર ધારણ કર્યા પછી પણ સંઘના મહા.. દોષથી દૂર રહેવા મુનિઓને વારંવાર તેમના આચારના સૂત્રાત્મક સિદ્ધાંતે બેધ આપે છે, અને જ્યાં તેઓના પૂર્વ સંસારી સંબંધીઓ વસતા હોય ત્યાં વિશેષ પ્રસંગે રાખવાની ના કરે છે. રિ,
આ પ્રશ્નોત્તરથી તમારે સત્તમધ લેવાનું છે. જયારે સર્વે સંગની વિરાતિ પ્રાપ્ત થાય તે પછી સ્વતઃ સુખસંપાદન થાય છે. વિવિધ પ્રકૃતિના મનુષ્ય અનેક પ્રકારે સુખ માની બેસે છે. પણ તે સુખ મધુ બિદુના દ્રષ્ટાંત જેવું છે. જ્યાં સુધી સર્વ સંગથી વિરતિ સંપાદન થઈ ન હોય ત્યાં સુધી કોઈ પણ રસ્થાને ખરૂં સુખ મલતું જ નથી. માટે જ કહેવામાં આવ્યું છે, કે જે સર્વ સગથી વિરામ પામવું તે જ ખરેખરૂં સુખ છે”
ત્રીજા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યું કે, “સર્વ પ્રાણી માત્રનું જે હિત કરવું, તેજ ખરેખરૂં સત્ય છે" શિષ્ય, આ ઊત્તર સવા અનુષ્યમાત્રને

Page #20

આત્માનંદ પ્રકાશ stretestosten testostenitore netreter tritatntstesteten Internet r esterea stratura esteret stretto 'સતતુ હૃદયમાં મનન કરવાં યંગ્ય છે. રાત્ય શબ્દનો અર્થ ખરી રીતે પ્રાણીમાત્રના હિતમાં સમાય છે સત્ય એટલે સાચું, તે વચનથી ક્રિયાથી અને સ્વધર્મથી થઈ શકે છે કેઈનું હિત કરવું તે સત્ય હેયતેજ થઈ શકે છે. સર્વથા હિત કરવાની બુદ્ધિને સંબંધ સત્યની સાથે જ રહેલ છે. જે મનુષ્ય સ»વર્તનમાં રહે તે હેય, તેનામાં સર્વનું હિત કરવાની બુદ્ધિ સ્વતઃ ઉદ્દભવે છે. જેના શુદ્ધ અને પવિત્ર હૃદયમાં સર્વના શુભ ચિંતન રૂપ વિચારની શ્રેણી ચાલ્યા કરે છે. તે ખરેખર સત્ય માર્ગનો અનુયાયી છે. જયાં સત્ય હોય ત્યાં સર્વ તરફ હિત બુદ્ધિ હોય છે. અને જયાં સર્વતરફ હિત બુદ્ધિ હોય ત્યાં સત્ય હોય છે. તેથી જ કહેવામાં આવ્યું છે કે, “સર્વ પ્રાણીમાત્રનું હિત કરવું. તેજ ખરેખરૂં સત્ય છે ચોથા પ્રશ્નોત્તરમાં કહ્યું કે પ્રાણીઓને સર્વથી પ્રિય પ્રાણ છે” શિષ્ય આ પ્રશ્નના ઉત્તર વિશે જેટલું વિવેચન કરીએ તેટલું
છે. તેમજ તે વિષે તમે પણ સારી રીતે જાણે છે. પ્રાણીઓને સર્વથી પ્રથમ સંભાલવાનું એજ હોય છે કે, પિતાના પ્રાણનું રક્ષણ કરવું. પ્રાણની રક્ષા માટે પ્રાણીઓ સર્વ જાતના પ્રયત્ન કરે છે જગતમાં સર્વને જીવન જાળવાની પ્રબળ ઇચ્છા હોય છે. એવા ઊત્તમ હેતુ
થી જ આપણા સનાતન ધર્મમાં અહિંસાનો બોધ કરેલો છે, પ્રાણનો વિગ કરાવે એ હિંસા શબદનો અર્થ છે. સર્વને પ્રાણ પ્રિય હોય છે
અને તેવી બીજી પ્રિય વસ્તુ તેના સમગ્ર જીવનમાં કોઈ પણ સ્થાને હોતી નથી તેથીજ કહેવામાં આવ્યું છે કે, “પ્રાણીઓને ખરી પ્રિય વસ્તુ પ્રાણ છે”
આ પ્રમાણે ચારે પ્રશ્ન ઉપર વિવેચન થયા પછી સૂરિશ્રી વિરામ પાવ્યા અને તેમના ગુરૂ-ભત શિવેએ વિનયથી વંદના કરી તે સોધક ગાથાને નીચે પ્રમાણે કંઠસ્થ કરી લીધી–

Page #21

આત્માને કર્મ બંધમાંથી સૂક્ત કરવાને ઉપાય. ૧૮૯ હડદdavkashwઠમઠ 6
को नरकापरवशता कि सायलं सव संगविरतिर्या । किं सत्यं भूतहितं किं प्रेयः प्राणिनामसवः ॥१२॥ શિષ્ય–નરક કયું ગુરૂ–પરાધીનતા. શિષ્ય–સુખકયું? ગુરૂ–સર્વ સંગથી વિરામ પામવું તે. શિષ્ય–સત્ય કર્યું? ગુરૂ–પ્રાણી માત્રનું હિત કરવું તે. શિષ્ય–પ્રાણીઓને પ્રિય શું?.
ગુરૂ–પ્રાણ આત્માને કર્મબંધમાંથી મુકત કરવાના ઉપાય
આ સંસારનું સવરૂપ એલખવું, એ પ્રથમ દુધે છે. તે પછી એ સંસારમાંથી મુક્ત થવાના ઉપાયૅ શોધવા એ અતિ દુધેટ છે. તેથી પ્રથમ સંસારનું સ્વરૂપ યથાર્થ જાણી તેમાંથી મુક્ત થવાના ઉપાય શોધવા જોઈએ. જોરે ભવિજનને સંસારના વિચિત્ર સ્વરૂપનું ભાન થાય એટલે તે ઉપર વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થાય છે. વૈરાગ્યમય હૃદયમાંથી સ્વતઃ મુકત થવાના ઉપાયો સુઝી આવે છે. આ ઉપાય મહોપારી શ્રી તીર્થંકર પ્રભુએ ઉપદેશ દ્વારા સૂચિત કર્યા છે. એ દુખ મય સંસારમાંથી આત્માને મુક્ત કરવા માટે કર્મનું સ્વરૂપ યથાર્થ જાણવું જોઈએ કર્મની વિવિધ પ્રવૃતિઓ અને તેના ભેદો જાણવામાં આવ્યાથી ભવિ પ્રાણ તેવા કર્મના પ્રબલ પ્રવાહમાં તણાઈ જતાં આત્માને તેમાંથી બચાવે છે.
તે કર્મની પ્રકૃતિના સવિસ્તર વિવેચને તે તે વિષયના પ્રથમ
I
+
A
=
,
"
" , "
"
*
*

Page #22

આત્માન પ્રકાશ
testostettstestetstestostes testosters testosteri tee testosterontestosters testoste et લખેલા છે. તે સર્વના સાર રૂપે સ્થાન (ઠાણગ) સૂત્રમાં થો ઠાણામાં તેનું સંક્ષિપ્ત વિવેચન આ પ્રમાણે આપેલું છે. કર્મ બાંધવાના મૂલ હૈ, ચાર પ્રકાસ્ના અને ઉપર હેતુ સત્તાવન પ્રકારના છે. તેમાં ૧ મિથ્યાત્વ, ર આવૃત, ૩ કષાય, અને ૪ યોગ એ ચાર મૂળ હેતુ છે, તે ઉપરથી સત્તાવને પ્રકારના હેતુ આ પ્રમાણે પાંચ મિથ્યાત્વના, બાર આવ્રતના, પચવીશ કષા યના અને પન્નર યોગના એમ મલો સત્તાવન ઊત્તર હેતુ થાય છે. તેઓના નામ આ પ્રમાણે ૧ અભિગ્રહિક, ૨ અનભિગ્રહિક, ૩ અભિનિવેશિક, ૪ કુબાવચિક અને ૫ સશયિક એ પાંચ મિથ્યાત્વના હેતુ. ૫ પંચેંદ્રિય, અને ૬ઠું મન એ છ અનિયમિત અને ૬ કાય જંતુની હિંસા એ બાર આવૃતના હેતુ ૪ અનંતાનું બંધી
ધ, માન, માયા, અને લેભ તથા અપ્રત્યાખ્યાની દેધ માન, માયા અને લેભતથા ૧૨ પ્રત્યાખ્યાની ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ તથા ૧૬ સંજવલન ક્રોધ, માન માયા અને લોભ ૧૭ હાય, ૧૮ રતિ, ૧૯ અરતિ, ૨૦ શેક, ૨૧ ભાવ ૨૨ દુગછા, ૨૩ પુવેદ ૨૪, સ્ત્રીવેદ અને ૨૫ નપુંસક એ પચવીશ કષાયના હેતુ ૧ સત્યમન, ૨ અસત્યમન, ૩ મિશ્રમ અને ૪ વ્યવહારમન ૫ સત્યવચન ૬ અસત્યવચન, ૭ મિશ્રવચન અને ૮ વ્યવહારવચન, તથા ૯ દારિક, ૧૦ દારિકને મિશ્ર, 11 ક્રિય, ૧૨, વિક્રિ યમિશ્ર, 13 આહાક ૧૪ અંહારકનેમિ, અને૧૫ કાકાય વેગ એ પનર યોગના હેતુ એ સત્તાવન હેતુઓ જીવને કર્મ બાંધવામાં મિત્ર રૂપ ગણેલા છે.
કારણકે, તે સહચારી પણાથી જીવની સાથે અભેદ પણાને પામે છે. જીવના આ સતાવન કર્મ બંધના હેતુ રૂપ સહચારી મિત્રો | ધાણ સમર્થ છે. તેઓના તાબામાં સંખ્યાત, અસંખ્યાતા અના

Page #23

આત્માને કર્મ બંધનમાંથી હિત કરવાના ઉપાય to be donte te te te teste te testente testatestetstestestosteste tratamente tristeetne trito સેવકે રહે છે તેમાં બે મિથ્યાત્વ છે, તેની અંદર ઘણું તાર તમે છે. તે ૧ સાદિસાંત, ૨ સાદિ અનંત, ૩ અનાદિસાંત ૪ અનાદિ અનંત એમ ચાર પ્રકારે મિથ્યાત્વનું તારણ્ય છે. જે મિથ્યાત્વ વિષે ધનાસાર્થવાહ, જમાલીગોશાલો; ભવ્યસિદ્ધિજીવ, અભવ્યસિધિક અને દુભવ્યજીવના દ્રષ્ટાંત તેના તારણ્યને લઈ આવેલા છે. એવા પણ અર્થ છેકે, આદિ અંત સહિત મિથ્યા છે. આદિ છે અને અંત નથી એવો ભેદનથી. આદિ નહીં અને અંત છે. અને આદિ અંત છે નહીં.
પચંદ્રિયના તેવીસ વિષય અને તેવા બસેરેબાવન વિકારે હોય છે. શ્રવણેદ્રિય ૧ સચિત્ત, ૨ અચિત્ત, ૩ મિશ્ર એ ત્રણ શબ્દો તે ત્રણ રાગથી ૩ ત્રણ થી એમ છ થાય, તે છ ગમતા અને અણગમતા એમ બાર વિકાર શ્રવણેદ્રિયના થાય છે. ચક્ષુ ઈદ્રિયના પાંચ વર્ણ તે સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર–એમ ત્રણ ત્રણ ગણતા પંનર થાય તેમને રાગ તથા દ્રષ સાથે ગણતા ત્રીસ થાય, તે ત્રીસ ગમતા અણગમતા એ પ્રકારે લેતાં સાઠ વિકાર ચક્ષુ ઇંદ્રિયના થાય છે. - નાસિકાના બે વિકાર, સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર સાથે લેતાં છ થાય. તેને રાગ તથા ષથી લેતાં બાર થાય. તે બારને ગમતા અને અણગમતા સાથે લેતા નાસિકા ઇંદ્રિયના વીશ વિકાર થાય છે.
જીહાના પાંચ વિકાર, તે સચિત્ત અચિત અને મિત્ર સાથે લેતા પનર થાય. તે પનરને રાગ તથા દ્વેષથી લેતા ત્રીશ થાય. તે ત્રીશને ગમતા તથા અણગમતા સાથે લેતા જિહા ઇંદ્રિયના સાઠ વિકાર થાય છે.
સ્પરીના આઠ વિકાર, તે સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્રની સાથે લેતા એવી થાય. તેને રાગ તથા ઠેરથી લેતા અડતાલીશ થાય.

Page #24
192 આત્માન પ્રકારા તે સર્વને ગમતા તથા અણગમતા સાથે ગણતાં પ ઇંદ્રિયના છનું વિકાર થાય છે. એવી રીતે તે પંચેંદ્રિયના બસનેબાવન વિકાર થાય છે. તેમાં કષાયન તથા ક્રોધના મલી પણાનવસે, માનના પિણાનવસે, માયાના પિણાનવસે અને લોભના પાણાનવસે–એ ચારેના મલી એકંદર પાંત્રીસ (3500) ભેદ થાય છે. " ઉપર પ્રમાણે અનંતા ભેદમાં આત્મા ફસાઈ જાય છે. તે નીકલવાનો પ્રયત્ન કરે છે તથાપિ એ કર્મના મહા જાલમાંથી તદન મુક્ત થઈ શક નથી. તેથી ભવિ પ્રાણીએ એ વિષયનું વિચાર શ્રેણિમાં પુનઃ પુનઃ મનન કર્યા કરવું અને તે કર્મની મલિનતામાંથી આત્માને મુક્ત કરવાના ઉપાયે વારંવાર આરારવા. તેમાં સર્વોતમ ઉપાય એ છે કે, યોગ, ભક્તિ, વૈરાગ્ય, અને જ્ઞાનના સબંધક ગ્રંથ વાંચવા. નિવૃત્તિ અને નિકૃતિ એ બે વિષયને સતત અભ્યાસ કરે. પ્રવૃત્તિ છે અને પ્રકૃતિ એ બંનેનું સમાલેચન કરવું. આ ઉપાય જવાથી એ પૂર્વોક્ત હેતુઓ જીત્રની સાથેની મલિન મિત્રને છેડી દે છે. જયારે તેઓ નિઃસ્નેહ થઈને જુદા પડયા એટલે આત્મા અંતરાત્માની સિદ્ધિ શ્રેણિને પ્રાપ્ત કરે છે અને અંતે નિષકર્મ થઈ પરમ પદને સંપાદન કરે છે. લી. મુનિ રત્નવિજયજી. સ્થલ ઉપરિયાલાજી તીર્થ. વૃત્તાંત સંગ્રહ. મુનિ વિહારથી થતા લાભ. ભારત વર્ષમાં પ્રખ્યાત થઈ ગયેલા આચાર્ય શ્રી વિજ્યાનંદ સૂરિના પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ તથા પન્યાસ For Private And Personal Use Only