Atmanand Prakash Pustak 002 Ank 01

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531013/1

Page #1

આત્માનંદ પ્રકાશ.
સં. ૧૯૬૦ ના શ્રાવણથી સં. ૧૯દ્દા ના અશાડ સુધી અંક ૧૨.
“ઃ જરા શ્રીજી
स्त्रग्धराटत्तम्. भव्यानां भव्यभावं भवजलतरणे भावयन् भावनाभिः । તિતેના વૌ પરિસ્થિતિ સર્જાનાર सोल्लासं तखवा शुचिहदि जनयन सद्गुरोभक्तिभाजा थात्मानंदप्रकाशः प्रसरति भुवने वीरभानुप्रभावात् । १
પ્રગટ કર્તા. શ્રી જેન આત્માનંદ સભા વીર સંવત ૨૪૩૦-૩૧. આમ સંવત ૯-૧ર.
ભાવનગજેઈસ્વી મેં ૧૮૦૪-૦૫.
વાર્ષિક મૂલ્ય છે. ભાવનગર–ધી “વિધા વિજય પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં,
શાહ. પુરૂષોત્તમ ગીગાભાઈએ છાપ્યું.

Page #2

Page #3

વર્ષ અનુમળિયા.
નંબર વિષય ૧ વર્ષારંભે માંગલ્ય સ્તુતિ ૨ શ્રી ગુરૂ સ્તુતિ ... ... ... ... ૨-૧૨૧ ૩ નવીન વર્ષ • • • • ૪ ચિંતામણી એક વાર્તા ૪, ૨૬,૫૫, ૭૯, ૧૦૯, ૧ર૩, ૧૫૦
૧૭૦, ૨૭, ૨૪૮. ૫ ગ્રહસ્થા વાસમાં કેવળ જ્ઞાની
૮, ૪૩, ૧૧૬ વિમલચંદ્રસૂરિ અને ખાતર રત્નમાલા ૧૭, ૬પ, ૮૩,
૧૩૩, ૧૬, રર૫, ૨૬૩, ૨૮૯ ૭ વ્યવહાર શુદ્ધિ.. . .૨૧, ૩૯, ૫, ૮૬, ૧૧૬,
તાલ ધ્વજ ગિરિઅને સૂરિશ્રી આનંદવિજ્યજીની મૂર્તિ ૨૩ ૯ વર્તમાન સમાચાર ..... ...
. ૨૪ ૧૦ પર્યુષણ પર્વ નિમિત્ત પ્રભુ સ્તુતિ • • ૨૫ ૧૧ પર્યુષણ પર્વ નિમિત્ત મિથ્યા દુષ્કૃત
રદ ૧ર બહાચર્ય પ્રભાવ (નર્મદા સુંદરી.) ૨૬, ૫૧, ૦૪, ૧૨૯,
૧૫૦, ૧૭૬, ૨૧૨, ૨૩૫, ૨૫૫ ૧૩ જૈન કોન્ફરન્સનું શુદ્ધ કર્તવ્ય શું છે ... ૩૫, ૬૦ ૧૪ દક્ષિણ જેન વેતાંબર પ્રાંતિક કેન્ફરન્સ જિનશાળાની
જના ૪૫ ૧૫ રહિશાળા પાંજરાપોળ - - - ૪૭
પુસ્તકાલેકન ૧૭ પ્રભુ રસુતિ, ૪૯, ૭૩,૯૭, ૧૨,૧૫,૧૬૯૧૮૫, ૨૧૯, ૨૪૭ ૧૮ મિથ્યાવીને ઉપદેશ ... .. ••• • • ૪૯ ૧૮ ગુરૂભકિત મહિમા ... .. ... પ૦, ૭૩. ર૦ શ્રીજન આત્માનંદ સભા અને માસિક સંબંધી હકીક્ત ૭૧
•
•••
૪૮

Page #4

ર આ સભામાં દાખલ થયેલા માનવતા લાઈફ મેંરેનું
લીસ્ટ ૭૨, ૮૬. રર તુતીય જૈન શ્વેતાંબર કેન્ફરન્સ ર૩ પાલીતાણામાં ઉદ્યાપન મહત્સવ .. - લય ૨૪ જેન કેન્ફરન્સના તૃતીય વિજ્યનું ગીત ... .. ૯૭ ૫ વડોદરામાં મળેલી ત્રીજી વેતાંબર જૈન કેન્ફરન્સ ૯૯ ૨૬ જેને જાગૃત થાઓ . .. ••• .. ૧૩
વૃત્તાંત સંગ્રહ : ૧૪૩, ૧૯ર, ર૧૫, ૨૪૦, ર૬૮ ૨૮ આત્માનંદ પ્રકાશનું આશાષ્ટક - ૧૪૫, ૧૬ રક વૈિરાગ્ય-તરંગ * .. ... ... ... ૧૪૬
મિચ્છામી દુક્કડ વિવફા
આત્માને કર્મ બંધમાંથી મુક્ત કરવાને ઉપાય ૧૮૯ ૩ર શેકાગાર . .. . ••• • ૧૦૨ ૩૩. આત્માનંદ સભા અને આત્માનંદ પ્રકાશના પ્રવક
વકીલ મૂળચંદ નથુભાઇને સ્વર્ગવાસ ૧૭ ૩૪ કાલ ચરિત
... ... ••• .. ૨૧ ૩૫ છતત્વમાં મતિધ્રામ • • • • ૨૨૧ ૩૬ કરછ મહાદય ... ... ... ... ૨૩ ૩૭ ભવાટવીમાં ભ્રમણ ... . .. .. ૨૩૭, ૨૬૨
પ્રાંતિક જૈન મહાસમાજને વિસ્વ.... ર૬
પ્રભુ સ્તુતિ . . ૪૦ જીવન પ્રદીપ ...
૧ ૨૭ બેંગાલીમત સમીક્ષા ... .
૨૭૨ “મધ્ય ભાવ મુદ્રાલેખ ”...
.. ૨૯૩
૨૭૧
-
છે *
*
મક

Page #5

!
છે આત્માનંદ પ્રકાશ.
દેહરા. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ દે, આમાનંદ પ્રકાશ,
પુસ્તક ૨ જું
વિક્રમ સંવત ૧૯૬૨- શ્રાવણ
અંક ૧ લે,
वर्षारंभे मांगल्यस्तुति. स्याद्वादरस लुब्धानां स्याद्वादरस दानतः । दानवीरस्य वीरस्य जीयाज्जगति शासनम् ॥ ? ।।
શાર્દૂલવિક્રીડિત. જે સત્તત્ર સુધારસે રસધરી રાચે સદા રંગમાં, યાએ દેવનરેશ પૂર્ણ પદને જે પાસ જે સંગમાં જયાં ભાવે ભવિકે ભવે ભટકતા આવે સદા શિશુમાં આનંદથી નમે નવીન વર્ષે તે નાથના ચરણમાં. આરાધે અખિલેશ આત્મપદને જે અંતરાનંદમાં, સાધે જે શિવધામ કામ હરિને આવે નહીં ફદમાં આ લેકે સમભાવથી સકલ જે આપે વપુર્વમાં;, આનંદથંી નમે નવીન વર્ષે તે નાથના ચણમાં. હું ૧ અમૃતરસમાં. ૨ હર્ષ પામે, ૩ માગે. ૪ સર્વનાસ્વામી, ૫ કે ત. ૬િ શરીરના વર્ષમાં

Page #6

આમાનંદ પ્રકાશ,
- - - CCC rescuest
શ્રી ગુરૂતુતિ.
(હરિગીત) ગુરૂ ભક્તિના શુભ ભાવથી ગુણગીત કંઠે ગાજ, કરે નમન નિર્મલ ચિત્તને તે ચરણમાંહિ નિવાર ભવરગ કરો ભંગ કરવા સંગ છેડે આ બધે, આનંદ વિજયાનંદ સુરિવર શરણથી નિત્યે વધે. ૧ ગુરૂ ચરણ રજમાં રમણ કરતાં ભકિતનો રસ જમજે, ગુરૂના પ્રભાવિક નામથી ભવતાપ સર્વે વાજે સાનંદ ગુરૂ મરણ કરતાં સમય કાઢો તે બધે, આનંદ વિજ્યાનંદ સુરિવર શરણથી નિત્યે વધ. ૧
નવીનવર્ષ. પ્રિય વાચકવૃંદ, ગુરૂ ભકિતના રસરંગથી દેદીપ્યમાન, ગુરુવર્ય ના નિમૅલ નામથી અલંકૃત, સાધમ બંધુઓની સેવામાં ચારેતાર્થ અને ગુરૂ ગુણના ગૌરવથી ગજિત થતું આ આત્માનંદ પ્રકાશ દ્વિતીય વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. સર્વ પ્રકારના પ્રારંચિક વિષથી દૂર રહી માત્ર આત્માનંદ પ્રકાશ એ નામને અનુસરીને ધાર્મિક અને સોધક વિયેના વાચકોને સ્તુત્યામક કવિતા, ગુરૂભક્તિ, ધર્મવીરની કથા, ઊપગી અને પ્રાસંગિક ચર્ચ, સરકૃત ભાષાના ઊત્તમ લેખેના ભાષાંતર ઈત્યાદિ જ્ઞાનવૃદ્ધિના સંગીન વિષ પૂરા પાડવા આ માસિક પિતાની શકત્યનુંસાર સતતૂ પ્રવૃત્તિ કરવ યત્ન વાનું થયેલ છે.

Page #7

નવીન વર્ષ
About આ માસિકનો બીજો હેતુ જેનશાસ્ત્રીયજ્ઞાન અને તેના ઉત્તમ દ્રષ્ટાંતે પ્રગટ કરવાને છે. તે સાથે સાધમ બંધુઓને ગૃહવ્યવહાર, તેમને નિતિભરેલે સદાચાર અને તેમની શુદ્ધ ધાર્મી કક્રિયા યથાર્થ રીતે સચવાય તેવા શાસ્ત્ર માન્ય વિષને કલ્પિત કથાઓ દ્વારા પ્રગટ કરવા પણ આ માસિકની ધારણા છે. - વર્તમાન કાલમાં જૈન મતના ગ્રંથ શુદ્ધ ગુર્જર ભાષામાં રચાય તે જોવાને અમે બહુ ઉત્સુક છીએ, પરંતુ પ્રાચીન સમર્થ વિદ્વાનોએ એવા અને એટલા બધા ગહન ઊત્તમ ગ્રંથો રચ્યા છે કે તે સર્વનું રહસ્ય હજુ આપણે આપણી ભાષામાં લાવી શક્યા નથી. એટલું જ નહીં પણ તે લાવવાને હજુ ઘણે કાળ જોઈશે. એ વિચારને અનુસરીને વિદ્વાન મુનિઓના આશ્રયથી આ માસિકમાં કેટલા એક શાસ્ત્રીય ગ્રંથનું ભાષાંતરરૂપે દેહન કરવા અંતરગ છો. રાખી છે.
છેવટે સર્વને અમારી નમ્ર પ્રાર્થના છે કે, ગુરૂભક્તિથી અલંકૃત એવા સુજ્ઞગ્રહ આ બાલવયના માસિકને આશ્રય આપી જ્ઞાન વૃદ્ધિના મહા પુણ્યને ઉપાર્જન કરવા તત્પર થશે અને પ્રતિદિન તેના ઉદયની અભિવૃદ્ધિ કરવા બદ્ધ પરિકર થશે.
તથા *

Page #8

આત્માનંદ પ્રકાશ,
ܝܪ̈ܢܫܺܕ݁ ܟ݁ܢܫܽܘܫܰܕ݁ܝܫܺܝܫܰܫܺܫܺܝܺܫܺܢܫ̈ܚܫܺܝܫܰܝܬ݁ܝܫܺܫܺܝܫܶܫܫܢܫܚܫܶܚܫܺܝܬ݁ܚܫܺܢܬ݁ܚܫܺܝܫܰܝܬ݁ܢ̈ܝܫܺܝܫܰܝܬ݁ܬ݁ܺܐ
ચિંતામણી
એક ચમત્કારી વાર્ત. (પૂર્વ અંકના પૃષ્ટ ૨૫૬ થી ચાલુ) धार्मेिका बुद्धिसंपन्ना श्चातुर्यसमलंकृताः । अधनाःसधनाः सर्वे मोहराजस्य किंकराः ॥ १ ॥
પ્રકરણ ૩ જુ.
વલ્લભીપુરમાં ખળભળાટ. જે રાત્રે ચિંતામણિ વલ્લભીપુરને છેડી ચાલ્યો ગયે હવે, તે રાત્રિ તેની પત્ની વિમલા સિવાય બીજા કોઈને કષ્ટદાયક થઈ નહતી. સગુણ વિમલા એકજ ચિંતામણિને ચારિત્ર લેવાને વિચાર જાણતી હતી. જયારે રાત્રિનો એક પ્રહર થયે, બીજો થયે તોપણ પિતાને પતિ શયનગૃહમાં આજે નહીં, તેથી તેણીના શક્તિ હૃદયમાં અનેક સંકલ્પવિકલ્પ ઊઠવા લાગ્યા. છેવટે એ ચતુર રમ
એ નિશ્ચય કર્યો કે, જરૂર મારા પતિ આ નગરને છોડી ચાલ્યા ગયા. હવે શાંતિ રાખી બેસી રહેવું એજ ઉત્તમ છે. આ સમયે આ વાર્તા જે મારા પૂજય સાસુ સસરાને કહ્યું તેથી કાંઈ મને લાભ થવાને નથી. તેઓ બિચારા નિશ્ચિંત થઈ સુતા છે, તેમની નિંદ્રાને ભંગ કરી તેમને મારી જેમ ચિંતા રૂપ સાગરમાં શા માં મગ્ન કરવા? જે થવાનું હશે તે થશે, મારા ભાગ્યમાં પતિ સુખને આટલો જ અવધિ હશે. હું મારા સાંસારિક સ્વાર્થને સાધવા મેહ વશ થઈ તે પતિને ચાહું છું પણ ખરી રીતે જોતાં તેઓ સંસારના પાશમાંથી

Page #9

ચિતામણી,
મુક્ત થઇ સદાને માટે સુખી થવા પ્રયત્ન કરે છે. તેમના પ્રયત્ન સર્વરીતે સ્તુત્ય છે. ભવ સાગરમાં ડુબતાં મનુષ્યોને ચારિત્રનુ નાવ પુણ્ય ચેાગેજ મલેછે. ભલે તેએ આત્મકલ્યાણ સાધવા તત્પર થાય
આવે! વિચાર કરી વિવેકી વિમલા શય્યા ઉપર સુઇ ગઇ. પોતે પતિ સંબધી ચિ ંતા દૂર કરી, નેત્ર મીંચી નિદ્રાનુ આાડુન કરવા લાગી પણ તેણીના હૃદયમંદિરમાંથી હઠીલી ચિંતા દૂર થતી ન હતી. નિદ્રા અને ચિતા વચ્ચે યુદ્ધ ચાલતુ હતુ. છેવટે નિદ્રાના પરાભવ થતા હતા. એમ કરતાં રાત્રિના પશ્ચિમ ભાગ આન્યા. તે સમયે ગુલાબી નિદ્રાએ ક્ષણવાર ચિંતાને હડાવી હૃદય મંદિરના કબજો લીધે. પણ તે ગાઢ નિદ્રા ન હતી, સ્વપ્ન નિદ્રા હતી. સ્વપ્નામાં વિમલાએ પોતાના પતિના મુનિ રૂપે દર્શન કર્યાં. ચિ'તામણિની ગૃહસ્થ પ્રતિમાં બદલાઇ ગયેલી જોવામાં આવી. ચિંતામણિના શરીર ઊપર સવેગી સાધુને પવિત્ર વેષ જુદીજ રીતે દેખાતા હતા. ગૃહસ્થના જેવા તે સુશેાભિત ન હતા પણ વૈરાગ્યની શાંત મુદ્રાથી દિવ્યતાને દશાવતા હતા. બાહ્ય અલ કારોની કૃત્રિમ શોભા જોવામાં આવતી ન હતી. પણ સવેગના અંતરિક અલંકારા તેના નિર્મલ વપુને દીપાવતા હતા. આવી શ્રૃંગાર રહિત છતાં ભવ્યતાના આબાસ કરતી ચિંતામણિની દિવ્ય પ્રતિમા કિંમલાના નેત્ર આગલ ખડી થઈ તેણીના હૃદયમાં ભવ્યતાનું બીજ હતુ તેથી તે”બાલાએ આદરપૂર્વક વંદના કરી, અને સુખાતા પુછી. તેણીની પતિ બુદ્ધિ બદલાઇને ગુરૂ બુદ્ધિ રુપ થઇ ગઇ. સંસારની મેહમય વાસના તુટી ગઈ. પૂર્ણ ભાવનાથી વંદના કરી કાંઈપણ ઈચ્છા કરવાની,ઈચ્છા થઈ પણ એ શાંત મૂર્ત્તિ મહામુનિ

Page #10

આત્માનંદ પ્રકાશ
xxcused dueboo
ks ધનલાભ ઉચ્ચારી અ દ્રષ્ટિએ ઊભા રહ્યા અને વિમલાના હષ્ટિ માર્ગથી દૂર થવા તરતજ ચરણ ક્ષેપ કરવા લાગ્યા. મુનિના ચરણ ક્ષેપની સાથે જ વિમલાના મગજમાં રહેલી નિદ્રાએ ચરણક્ષેપ .. ચિંતાતુર ચતુરા જાગી ઉઠી અને સ્વપ્ના વિષે વિવિધ વિચારે કરવા લાગી.
“ પ્રાણનાથ, શું આપે કાર્ય સાધી લીધું ? શું આ અનાથ વિમલાને સંસારના વમલમાં ફેકી આપ એકાકી ચાલ્યા ગય.. ? અસ્તુ. આપે પરમાર્થ માટે સ્વાર્થ સાથે પણ આ વિમલાનું શું થશે તે વિચાર્યું નહીં. પ્રાણેશ, આપે પ્રથમ શ્રાવક ધર્મ જાણે હતે. જે શ્રાવક ધર્મ બરાબર જાણ હોત તે આમ સાહસિક પણે વિમલાનો ત્યાગ ન કરત ! શ્રાવક ધર્મમાં માતા પિતાની આજ્ઞા વિના પુત્ર ચારિત્ર લેવાનું કાર્ય કરી શકે નહીં તેવું ફરમાન છે. જંગમ તીર્થની અવજ્ઞા કરી ઇતર તીર્થ સાધવામાં શ્રાવકપુત્રને ઘણું વિચારવાનું છે.” આટલું બોલી વિમલા શય્યામાંથી પેઠી, થઈ શયનગૃહની બહેર આવી. જે ત્યાં રક્ત અરૂણોદય થેલે જેવામાં આવ્યું. ગૃહના બીજા ભાગમાં પણ ખલભળાટ થવા માંડ. શેઠ અમૃતચંદ્ર જાગ્રત થઈ બહેર આવ્યા. શેઠાણી યતના પણ પ્રાતઃકાલની શૌચ ક્રિયામાં પ્રવૃત્તિ કરવા લાગ્યા. વિમલાને વિચાર થે કે, મારા સાસુ સસરા અદ્યાપિ અજ્ઞાત છે. તેઓ સમજે છે કે, અમારે પુત્ર ચિંતામણિ રાત્રે આવી સ્વતઃ સુઈ ગયેલ હશે. હમણે તેઓ તેને માટે તપાસ કરશે. તે વખતે મારે શું કહેવું ? આવી વિચારમાલા ધારણ કરતી વિમલા શયનેહમાંથી માહેર અને બહેરથી શયનગૃહમાં એમ આંટા ફેરા મારવા લાગી.

Page #11

ચિંતામણી. અકા
, અહિં શેઠ અમૃતચંદ્ર શાચ ક્રિયા કરી દંતધાવન કરવા બેઠા. સેવકે આવી નિર્મળ પ્રાસુક જલની ઝારી તેમની પડખે મુકી. દંતધાવનની ક્રિયા સમાપ્ત કરી રહ્યા પછી પોતાના પ્રિય પુત્રનું મરણ થયું. “હજુ સુધી ચિંતામણિ કેમ ઊઠ નહીં હોય ? કુલવધુ વિમલા પણ હરતા ફરતા કેમ જોવામાં આવતા નથી ? હંમેશા ચિંતામણિ વહેલા ઊઠે છે અત્યારે તે આવી મારી સાથે દંતધાવન કરવા બેસે છે. આજે શું થયું હશે ? તેની તબીયત તો સુખાકારી હશે ? આમ ચિંતવી શેઠે સેવકને આજ્ઞા કરી કે, ચિંતામણિ કેમ ઉડયા નથી ? તે તપાસ કરી સત્વર ખબર આપ.
શેઠની આજ્ઞા થતાંજ સેવક ઘરના ઉપરના ભાગમાં ગયે. એ વિશાલ ગૃહની ઊપર ઊત્તર તરફ ચિંતામણિનું શયનગૃહ આવેલું હતું. તેના અગ્ર ભાગમાં નવરંગિત ચિને લટકાવ્યા હતા. કારની શાખાના મધ્ય ભાગે કેટલાએક ધાર્મિક પુરૂષના ચિત્રોની શ્રેણી આવેલી હતી. તેની નીચે શયનમાંથી ઊઠતાં પ્રથમ ગુરૂને પવિત્ર દર્શન કરવા માટે મુનિ મહારાજની શાંતાત્મક સુંદર મ ગોઠવેલી હતી. જેમાં મુનીશ્વર શ્રી વિજયાનંદસૂરિની ભવ્ય મૂર્તિ તથા ગાંભીર્ય મહેદધિ શ્રી વૃદ્ધિચંદજી મહારાજની મૂર્તિ દકાના નેત્રને વિશેષ આકર્ષતી હતી. તેની આસપાસ તીર્થરાજ શ્રી સિદ્ધા ચલની ભવતારક ટુ કેના ફેરોગ્રાફ રાખવામાં આવ્યા હતા. તેની નીચે દર્પણમય કમાડવાલા નકલીદાર કબાટો ગોઠવ્યા હતા. જેમાં જૈનધર્મના પુસ્તકને માટે સંગ્રહ કરવામાં આવ્યું હતું..
સેવક શયનગૃહની દ્વારા આગલ આવી ઊભા રહ્યા, ત્યાં વિમલા બાહેર આવી ઊભી રહી. સેવકે નમ્રતાથી કહ્યું, “ચિંતામણીભાઇ

Page #12

આત્માનંદ પ્રકાશ, tetor tet tetstertoetusteetietoturistietreteritestostertreter tieteeteetsetesteterite કયાં છે ? જાગ્રત થયા છે કે નહીં ? શેઠ તેમને યાદ કરે છે. વિમલાએ દીર્ધ વિચાર કરી ઊત્તર આપે. શેઠને કહો કે, તે ગઈ રાતના દુકાનેથી આવ્યા જ નથી. દુકાને સુઈ રહ્યા હોય તે તપાસ કરે. આ ઊત્તર સાંભળી તત્કાલ સેવક ઊતાવળે નીચે ઊતરી શેઠ ની પાસે આવ્યો. અને દીનવદને શેઠને તે હકીકત જણાવી. તે સાંભળતાં જ અમૃતચંદ્ર શેઠ ચિંતાતુર બની ગયા. અને પોતાની પત્નીને તે વાત જણાવી તેજ સેવકને દુકાન ઉપર તપાસ કરવાને કર્યો. શેઠાણી યતના તે ગાભરી બની ગઈ અને નેત્રમાંથી અશ્રુ પાડતી ખિન્નવદને બોલી–સ્વામિનાથ, ચિંતામણિ કોઈવાર પણ આપણી આજ્ઞા શિવાય દુકાને સુઈ રહ્યા નથી. આ શું બન્યું હશે ? વિમલા અને તેની વચ્ચે કાંઈ કલેશ તો નહીં થેયે હેય.? શેઠે કહ્યું, જે હશે તે હમણાં જ જણાશે. તેવામાં પેલે સેવક દોડતો દોડતું આવ્યું અને તેણે કહ્યું કે, “ચિંતામણિભાઈ દુકાને સુતા નથી” આ સાંભળતાં જ શેઠ અમૃતચંદ્ર અને યતના મૂછ પામી પૃથ્વી પર ઢળી પડયા.
સંપૂર્ણ
ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
( અનુ સંધાન ગતાંક પાના ૨૭ર થી) કેવલી ભગવંતની ચિત્તને ચમત્કાર ઉત્પન્ન કરનારી તથા મનોહારિણી દેશના સાંભળતાં જ યક્ષણીને સમ્યગ દર્શન પ્રાપ્ત થયું. તે કેવળી ભગવંતની શુદ્ધ મનથી ભક્તિ કરવા લાગી. વળી દુર્લભ કુમારને સંપુર્ણ વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન થે. તે પ્રબળ સંગ ભાવના

Page #13

ગૃહથાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
tter,
ગૃદયથી કૃપામહાદધિ શ્રી કેવળી ભગવતની પાસે ચારિત્ર ધર્મને અગીકાર કરવા ઉજમાળ થયા. દેવળી ભગવતે તેને દિક્ષા આપી. અ નુક્રમે ચારિત્ર ધર્મનું આરાધન કરતાં સ્થિવિર મુનિરાજ સમીપે નાઉદ્યમ પૂર્વક જ્ઞાનાધ્યયન કરતાં તેણે ચાદ પૂર્વના અભ્યાસ કર્યો. દુષ્કર તપશ્ચર્યા યુક્ત પંચ મહાવ્રત રૂ૫ ચારિત્રધર્મ પાળતાં પોતાના માતા પિતા જેઆ સાધુ સાધવી થયેલાછે તેની સાથેજ વિહાર કરે છે. અનુક્રમે અનેક ઉપસર્ગ તથા પરીસઢાને સહન કરતાં શુદ્ધ ત્રિ ધર્મને પાળી અંતે સ ંલેષણા અણસણુ કરી સમાાધ અવરામાં કાળધર્મપામી દુર્લભકુમાર મુનિ તથા તેના માતાપિતા ત્રણે આભાએ મહાશુક્ર નામના સાતમા દેવલેને ત્રિષે મંદિર નામના દેવિમાનમાં દેવપણે ઊત્પન્ન થયા. યક્ષણી દેવીપણ શુઘ્ધરીતે સમ્યગ્દર્શનને આરાધતાં તે ભવથકી ચવીને વિશાળા નામની નગરીમાં રાજપુત્રીપણે ઉત્પન્ન થઇ માત પિતાએ તેણીનું કુમળા એવું નામ પાડયુ કમળા ચૈત્રનવય પ્રાપ્ત કરતાં માતા પિતાને તેણીને યોગ્ય એના વરની સાથે પાણી ગ્રહણ કરાવવાની ચિંતા થઈ. પોતે જૈન ધર્મી હાવાથી પુત્રીને પણ બાલ્યાવસ્થાથી જૈનધર્મનાજ સંસ્કાર થયા હતા. સદ્ગુરૂની પાસે જૈન ધર્મનું સારૂં જ્ઞાન તેણીએ સંપાદન કર્યું હતું. આવા જૈનધર્મના સરકાર પામેલી પુત્રીને મિથ્યાત્વીની સાથે સબંધ કરાવવામાં આવે તે તે અત્યંત અનુચિત થાય એવા વિચાર નિર ંતર માતા પિતાના અંતઃકરણમાં વ્યાપેલા હાવાથી, મહારીદ્વિવત રાજપુત્ર જો મિથ્યાત્વી હાય ના તેની અપેક્ષા નહીં રાખતાં અલ્પ રીધ્રુિવત પણ જૈનધની રાજપુત્રની સાથે પોતાની પુત્રીનુ પ્રાણીગ્રહણ કરાવવાના નિશ્ચય કર્યા હતા.

Page #14

આત્માનંદ પ્રકાશ ઈચ્છMSMSMSMSMEssssss અનુક્રમે સંશોધન કરતાં ભમર નામને કોઈ સામાન્ય રીદ્દિવાળા રાજપુત્ર તે કમળાને પ્રાપ્ત થયો. બંનેના લગ્ન થયા. ભમર રાજા અને કમળારાણી જૈન ધર્મનું પ્રતિ પાલન કરતાં શ્રાવકના બાર વ્રતને અંગીકાર કરતા હવા. સત્ય અને શિયાળવ્રતના શ્રગારરૂપ થઈ અંત સમયે અણસણ કરી શુભ અવસાયે કાળકરી તે બંને આત્માઓ મહાશુક્ર નામના સાતમા દેટ લેકના તેજ મંદિર નામના વિમાનમાં દેવપણે ઉત્પન્ન થયા.
એવા સમયમાં જંબુદ્વીપમાં ભરત ક્ષેત્રને વિષે આવેલા મગધ નામના દેશમાં રાજગૃહી નામની પ્રસિદ્ધ રાજ્યધાની છે. રાજગૃહી નગરીના લેકે ધન ધાન્યાદિ સંપત્તિથી પરિપૂર્ણ છે. વૈભવમાં વૃદ્ધિ પામેલા છે. સુખમાં સંપૂર્ણ છે. કળાઓમાં કુશળ છે. જ્ઞાનમાં ગરિષ્ટ છે. વિધાના વિલાસી છે. વિનય વિવેકમાં વૃદ્ધિ પામેલા છે. સર્વે નાગરિક જનોના નિવાસે રાજય મંદિરની સાથે હરીફાઈ કરનારા છે. એવી સકળ સુખ સમૃદ્ધિવાન પ્રજાની ઉપર મહેંદ્રસિંહ નામને રાજા રાજય કરે છે. શત્રુ રૂપ મદોન્મત હસ્તિઓનું વિદારણ કરવાને તે રાજા કેશરીસિંહ સમાન છે. સર્ષરૂપ પાપી આત્માઓને પાયમાલ કરવાને ગરૂડ સમાન છે. સમરાંગણમાં સેંકડો સુભટને; એકલમલ્લ યાની જેમ એકાકી જીતવાને સમર્થ છે. તે રાજાના હૃદય મંદિરમાં નિરંતર શાંતિ પ્રવાહને પ્રવ
વનારી કુમ નામની પટરાણું છે. કામદેવની રતિ પત્નિીની સાથે રૂપમાં સ્પર્ધા કરનારી અને ઈંદ્રની ઈદ્રાણના રૂપ રંગના મરડને મરડનારી તે અદ્વિતીયા રૂપવતી છે. સ્ત્રીની સર્વ કળાઓમાં અતિ નિપુણ છે. વિનય, વિવેક, વિચાર આદિ શુભ ગુણનું

Page #15

ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
સંગ્રહસ્થાન છે વ્યવહારિક કાયાથી સંતપ્ત થયેલા પિતાના સ્વામિના. અંતકરણને શાંત કરી પ્રમોદ પમાડવામાંજ નિરંતર અપ્રમત્તપણે પ્રવર્તનારી છે. પાંચે ઈદ્રીના મનોજ્ઞ ભંગ વિલાસ પતિના સુખાર્થ સંપાદન કરવામાં અહોનિશ પ્રયાસ કરનારી છે. જેમ ઈદ્ર ઇદ્રાણીની સાથે સુખ વિલાસ ભેગવત કાળ નિગમન કરે છે તથા જેમ રતિ પતિ રતિ પ્રિયાની સાથે હાવ ભાવાદિ મુંગાર રાખને અનુભવે છે તેમ મહેદ્રસિંહ રાજા કુમરાણીની સાથે સુખ વિલાસાદિ ભગવત કાળ નિર્ગમન કરે છે,
એકદા કુર્મરાણી રાત્રિને વિષે પિતાના શયન ગૃહમાં સુખ શધ્યાએ પેલી છે. તેવા અવસરમાં મધ્ય રાત્રિને સમયે પિતે કાંઈક અર્ધ જાગ્રત તથા અર્ધ નિદ્રાઅવસ્થામાં એક મનહર દેવ વિમાનને સ્વમાવસ્થામાં દેખાતી હવી. અત્યંત આશ્ચર્ય જનક તે સ્વપ્ન દેખતાંજ રાણી તત્કાળ જાગી ઊઠી. ફરી નિદ્રા ન પ્રાપ્ત થાય એવા વિચારને ધારણ કરતી એવી તેણીએ પ્રાતઃકાળ સુધી જાગ્રત અવસ્થામાંજ રાત્રિને નિર્ગમન કરી. પ્રભાત સમયે શસ્યામાંથી ઊઠી સ્વસ્થ થઈ પિતાના પ્રાણનાથની સમીપે સ્વપ્ન સંબંધી સર્વ વૃત્તાંત યથાસ્થિત રૂપે નિવેદન કરવાને ગઈ. મહેંદ્રસિંહરાજાની હારમાં પહોંચતાં જ પ્રથમ પ્રણામ કરી મધૂર વાણીએ વિનય સહિત સ્વપ્નને વૃત્તાંત કહેવા લાગી.
સ્વામિનાથ આજે મધ્ય રાત્રિને સમયે સુખ શય્યામાં હું કાંઈક અગ્રત તથા નિદ્રા અવસ્થામાં હતી તે સમયે મને સ્વપ્ન આવ્યું. વપ્નમાં મેં અત્યંત મનોહર એવું દેવ વિમાન દીધું. સ્વપ્નમાં દેવ

Page #16

૧૨
આત્માનંદ પ્રકાશ,
વિમાન દેખતાં જ હું જાગી ઉઠી. ફરી નિદ્રા ન લીધી. હે નાથ મને એ સ્વપ્નથી શું ફળ થશે ? ' રાણીના મુખથી સ્વપ્ન સંબંધી સર્વ વૃત્તાંત સાંભળતાંજ મહેંદ્રસિંહ રાજાની રોમરાજી વિકસ્વર થઈ. તેના હૃદય મંદિરમાં આનંદોત્સવ થઈ હ. પોતે બુદ્ધિ નિધાન હોવાથી ઉત્તમ વપ્નનો ભાવ તેના મગજમાં ચળકી ઊઠે. રાણી સન્મુખ જોઈ હર્ષયુક્ત ચિત્ત સહિત કહ્યું કે હે દેવિ ! તમને નવમાસ પરિપૂર્ણ થયા પછી સાત દિવસ તે ઉપરાંત વ્યતીત થયે, પાંચે ઈદ્રિયોથી પરિપૂર્ણ, શુભલક્ષણો તથા ઉત્તમ ગુણેએ સહિત અને જગજનના ચિત્તને પ્રમોદ કરનાર એ મહા તેજસ્વી પુત્ર ઉત્પન્ન થશે. રાજાને મુખથી સ્વપ્નનું ફળ સાંભળતાં જ કુમરાણુનું અંતઃકરણ હર્ષથી ગદગદિત થઈ ગયું. મનમાં મહા સંતોષને ધારણ કરતી, રાજાની આજ્ઞાને ગ્રહણ કરી તેના વચનને તહત્તિ કરતી, રાજાની સમીપમાંથી ઉઠીને પિતાને ભુવનમાં આવી.
સ્વપ્નને પ્રભાવે દુર્લભ કુમારનો જીવ, સાતમા દેવલોક થકી દેવતા સંબંધી આયુષ્ય પૂર્ણ કરી ત્યાંથી ચવી પૂર્વે કૃત પુન્યને ચોગે જેમ રાજહંસ માનસરોવરમાં ઉત્પન્ન થાય, જેમ રત્નની ખાણમાં રત્ન ઉત્પન્ન થાય, જેમ છીપને વિષે મેતી ઉત્પન્ન થાય. તેમ રાણીની કુક્ષીને વિષે પુત્ર પણે ઉત્પન્ન થયે. ઉત્તમ ગર્ભને પ્રભાવે રાણીને ઉત્તમ દેહલા ઉત્પન્ન થવા લાગ્યા. રાજા પણ તે દહલાને સમ્યક પ્રકારે પરિપૂર્ણ કરવા લાગે. અનુક્રમે જે માસ થતાં કર્મ રાણુને ધર્મ શાસ્ત્ર શ્રવણ કરવાને દેહલે ઉત્પન્ન થયે. રાણીને ધર્મશાસ્ત્ર શ્રવણ કરવાની પ્રબળ ઈચ્છા થતાં નગમના

Page #17

ગુરુસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
૧૩ 3 h ouse business-3,6& પદર્શનના પૃથક પૃથક પંડિતોને પોત પોતાના ધર્મ શાસ્ત્ર શ્રવણ કરાવવા સારૂ રાણીની સમીપે બેલાગ્યા
પ્રથમ સાંખ્ય દશનના પંડિતે આવતાં પહેલાં શુદ્ધ થવા નિમિત્તે પ્રથમ સ્નાન કર્યું. પછી પોતાના ઈષ્ટ દેવની પૂજા કરી. માંગલિક અર્થે તદંતર ઉત્તમ પદાર્થો ગ્રહણ કરી હાથમાં પુસ્તક ધારણ કરી રાજ ભુવનમાં આવ્યું. આવીને તરતજ રાજાને આશીરવાદ દીધો. રાજાએ તેને અતિ આદર સત્કાર કર્યો. સિંહાસન અંગીકાર કરવા વિનતી કરી. તે ઉપરથી સિંહાસન ઉપર બેસી તેણે ધર્મ દેશના દેવા માંડી. રાજા રાણી તેની સન્મુખ ઊચિત સ્થાને બેઠા.
પંડિતે કહ્યું કે, હે મહાદેવિ ! સાંખ્ય દર્શન બે પ્રકારનું છે. એક પ્રાચીન સાંખ્ય અને બીજુ અર્વાચીન સાખે. અર્વાચીન સાંખ્ય દનને પાતંજલ દર્શન પણ કહે છે. પ્રાચીન સાંખ્યવાદી ઈશ્વરને માનતા નથી. પાતજલ દર્શન ઇશ્વરને માને છે. પ્રાચીન સંખ્ય નારયણને પરમોત્કૃષ્ટ માને છે અને તેના આચાર્ય વિષ્ણુ પ્રતિષ્ઠાકારક કહેવાય છે. સાંખ્યમતના સ્વપને બતાવનારા અનેક આચાર્યો થયા છે. જેમાં કપિલ, આસુરિ, પંચશિખ, ભાર્ગવ, ઊલૂક, ઇશ્વર, કૃષ્ણ, એ મુખ્ય છે. તેઓએ અનેક શાસ્ત્રની રચના કરેલી છે. પ્રાચીન સાંખ્ય તે કપિલદર્શન પણ કહેવાય છે. વલી કપિલનું પરમાર્ષિ એવું બીજું પણ નામ છે, અને તે નામને લઈને સાંખ્યો પારમષા પણ કહેવાય છે. અમારા સાંખ્ય દર્શનમાં તપ કરવાની મુખ્ય આજ્ઞા છે, તેથી આ દર્શનના અનુયાયીઓ માસ પર્યંત ઉપવાસ કરે છે. જેમ બ્રાહ્મણે યજ્ઞમાર્ગયાયી છે તેમ અમે આર્ચે માર્ગાનુયાયી છીએ.

Page #18

૧૪
આત્માનંદ પ્રકાશ.
સાંખ્ય દર્શન હિંસાથી પૂર્ણ એવા વદને કદાપિ સ્વિકારતું નથી. સાંખ્ય દર્શનને અધ્યાત્મવાદ એવી પ્રરૂપણા કરે છે કે
हसपिब चखादमोदं, नित्यं भुंव च भोगान् यथाs भिकामं ॥ यदि विदितं कपिलमतं, तत् प्राप्स्या से मोक्ष सौख्यमचिरेण ॥ १ ॥ इति माठरशास्त्रे ॥
અમાર શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે જે તમે કપિલ દર્શન જાણ્યું હેય તે પછી હસે, પીએ, ખાઓ, ખુશીરહે કે રૂચિ પ્રમાણે નિરંતર ભોગ ભોગવે તો પણ તમને અ૫ કાળમાં મુતિ સુખ પ્રાપ્ત થશે.
અમારા બીજા શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે पंचविंशति तत्वज्ञो, यत्र तत्राश्रमेरतः॥ शिखी मुंडी जटीवापि, मुच्यते नात्र संशयः ॥१॥
અર્થ–પચવીશ તત્વને જાણનાર પછી ગમે તે આશ્રમમાં રહેતો હોય, તે શિખાવાળા હોય, મુંડિત હોય કે જટા રાખતો હોય તે પણ આ સંસારની ઉપાધિથી અર્થાત્ જન્મ મરણાદિની ઉપાધિથી મુક્ત થાય છે. તેમાં કાંઈપણ સંશય નથી.
સાંખ્ય દર્શનમાં સર્વ સાંખ્ય પચીશ તત્વ માને છે. અ. પચીશ તત્વનું સ્વરૂપ હું આપને હવે પછી જણાવીશ. તે પહેલાં સાંખ્ય દર્શનના સાધુઓ કેવા હોય છે તેનું સ્વરૂપ જણાવું છું.
સાંખ્ય દર્શનના સાધુઓ એક સરખા હોતા નથી. કેટલાક ત્રિદંડી હોય છે. કોઈ મસ્તક ઉપર શિખા રાખે છે. કેઈ જટા

Page #19

ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
રાખે છે, કઈ મસ્તક ઉપર ક્ષેમુંડ કરાવે છે, કેઈકોપીન ડેરી છે. સર્વ ધાતુરકત વસ રાખે છે. મૃગચર્મનું આસન રાખે છે. બ્રાહ્મણના ઘરનું અન્ન ખાય છે. કોઈ પાંચજ ગ્રાસ ખાય છે. તેઓ સ બાર અક્ષરનો જાપ કરે છે. જ્યારે કોઈ પણ ભકત સાંખ્યમત ના ગુરૂને વંદન કરે છે ત્યારે “ નમો નારાણા' એમ કહે છે. તેના ઉત્તરમાં ગુરૂ તેને “નમો નારાયબાય એમ કહે છે. સાંખ્ય દર્શનમાં ગુરૂઓ મુખના શ્વાસથી જીવહિંસા ન થાય તે સારૂ કાષ્ટની મુખ વસ્ત્રિકા જેનું નામ “ વીટા' કહેવાય છે તે મુખ શ્વાસના નિરાધતે વાતે રાખે છે. વળી આ દર્શનના ગુરૂએ જળના જીની દયા વાસ્તે પાણી ગળવા સારૂ પોતાની પાસે ગળણું રાખે છે. વળી પોતાના ભક્તોને પાણું ગળવા સારૂ ત્રીશ આગળ લાંબુ અને વીશ આગળ પહોળું અને જાડું એવું ગળણું રાખવાને ઉપદેશ કરે છે. વળી જે જીવ પાણી ગળનાં તરી આવે છે તે ને પાછા તેજ પાણીમાં પ્રક્ષેપ કરે છે. મીઠા પાણીના પૂરા ખારા પાણીમાં નાંખવાથી મરી જાય છે અને મારા પાણીના પુરા મીઠા પાણીમાં નાંખવાથી મરી જાય છે તેથી ખારૂં અને મીઠું પાણી કદાપિ એકત્ર કરવું નહીં એ અમારા દર્શનને ઉપદેશ છે. કારણ કે અમારા શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે પાણી સૂક્ષ્મ એક બિંદુમાં જેટલા જીવ છે તે જીની કાયા જે ભમરા સમાન બને નાવવામાં આવે તે તે જે ત્રણ લેકમાં સમાય નહિ. આ પ્રમાણે અમારો જળના સંબંધી જીવ દયા પાળવાનો વિચાર છે.
વળી અમારા દર્શનમાં કહ્યું છે કે જ્યારે પુરૂષ ત્રણ દુઃખથી

Page #20

આત્માનંદ પ્રકાશ.
stedet er totalt ette tester toe te rute toetuste teretetet e tetest. Loretta detete હણાય છે ત્યારે તે ત્રણ દુઃખને દૂર કરવા વાસ્તે તેને જિજ્ઞાસા ઊત્પન્ન થાય છે. તે ત્રણ દુઃખના નામ. ૧ આધ્યાત્મિક, ૨ માધદૈ વિક, ૩ આધિભૌતિક. આધ્યાત્મિક દુ:ખ પણ બે પ્રકારનું છે. ૧ શારીરિક, ૨ માનસિક, તેમાં પિત્ત, વાયુ અને શ્લેષ્મ આ ત્રણ પ્રકૃતિની વિષમતાથી શરીરમાં અતિસાર-ક્ષય આદિ જે રેગ ઉત્પન્ન થાય છે તે શારીરિક અને ધૂળ પદાર્થોના સંબંધથી. કામ, ક્રોધ, મેહ, લોભ, ઈર્ષ્યા, નિંદા, જુગુપ્સા ઈત્યાદિ જે ઉત્પન્ન થાય છે તે માનસિક. આ બંને અત્યંતર ઉપાયોથી દૂર થઈ શકે છે તેથી તે આધ્યાત્મિક દુઃખ કહેવાય છે. વળી જે દુઃખ મનુષ્ય, પશુ, પક્ષી તથા સ્થાવર જંગમ હરકોઈ પદાર્થના નિમિત્તથી થાય છે તે આધિભૌતિક દુઃખ કહેવાય છે તથા જે દુ:ખ યક્ષ, રાક્ષસ, ભૂતાદિના પ્રવેશથી તથા મહામારી, અતિવૃષ્ટિ, અનાવૃષ્ટિ ઇત્યાદિ કારણથી થાય છે તે આધિદૈવિક દુઃખ કહેવાય છે. આધિભૌતિક તથા આધિદૈવિક દુઃખ બાહ્ય ઉપાયથી દૂર કરી શકાય છે. આ ત્રણ દુઃખથી, પરિણામના ભેદથી દૂર રહેવાને વાતે પ્રાણીઓને તત્વ જાણવાની જિજ્ઞાસા થાય છે. તે તત્વ પચીશ પ્રકારના છે.
અપૂર્ણ.
ર
+
જ ફરી
કક
:
"
એક-એક
)
-
ક
(
પતિ

Page #21

શ્રી વિમલચંદ્રસૂરી અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા.
૧
શ્રી વિમલચંદ્રસૂરી અને પ્રશ્નોત્તર રત્નમાલા
(ગઅંક પૃષ્ટ ર૮૧ થી ચાલું.) એક વખતે પ્રતિક્રમણની ક્રિયા થઈ રહ્યા પછી બિના શિષ્ય મંડલાકારે બેસી વિચાર કરવા લાગ્યા કે, આજે ગુરુ મહારાજને કેવા પ્રશ્ન કરવા ? તેવામાં એક ચતુર શિષ્ય વિજ્ઞાનિ કરી કે, જે આપ સર્વે સંમત થાઓ તે મારી ઈચ્છા એવી છે કે, કણે રૂપ અંજલિથી પાન કરવા યોગ્ય શું છે? અથાતુ ખરેખર સરળવા રોગ્ય વસ્તુ શી છે ? કર્ણ ઇંદ્રિય ને બીજા મધુર વિો તે ત્યાગ કરવા યોગ્ય કહેલા છે. ત્યારે તેને તૃપ્ત કરવાનો પવિત્ર વિક્સ કરો. તે આપણે જાણવું જોઈએ. અને તે વિષે પ્રશ્ન કરીએ. તેના વિચારને સર્વ તરફથી આનંદપૂર્વક અનુમોદન આપવામાં આવ્યું. તે સમયે એક પ્રબુદ્ધ શિષ્ય બોલી ઊઠ, ધર્મ બંધુઓ મારા હૃદયમાં એક અભિનવ તરંગ ઉઠે છે. આ જગતમાં ગૃહસ્થ અને ત્યાગીને પિતાની ગુરૂતા રાખવી ગમે છે, કોઈને લધુતા ગમતી નથી. જો કે ગુરૂતાની અંતર્ગત મદ અભિમાન રહેલા છે પણ વિવેકી વિદ્વાને પિતાની ગુરૂતા રાખે છે. તે છતાં તેમાં મદદે અભિમાનને લેશ માત્ર પણ અવકાશ આપતા નથી. તેવી ગુરૂતા સર્વને રાખવાની જરૂર છે. ગુરૂતા રાખવાથી ગુરૂ કે ધર્મની હીલણ થતી નથી. ગુરૂતાના પ્રભાવથીજ ગૃહસથે લે કોમાં ધર્માભિમાન જાગ્રત રહે છે. એવી ગુરૂતાનું મૂળ શું છે? અને ગુરૂતા ભંગ થવાનું મૂળ કારણ શું છે? તે આપણે જાણવું જોઈએ, માટે જ આપ સંમત થાઓ તે તે વિષે આપણે બીજો પ્રશ્ન કરીએ. આ ઊપયોગી પ્રશ્ન જાણી સર્વ મુનિ મંડલે તેમાં હર્ષ સાથે અનમેદના આપી.

Page #22

૧૮
આત્માનંદ પ્રકાશ
ܠܺܝܥܺܪܺܢܫܺܫܺܐܫܺܕܬ݁ܺܫܽܢܫܺܝܫܶܢܫܶܫܢܫܺܢܚܝܝܪܢܫܺܕ݁ܫܺܝܫܺܢܝܺܬ݁ܺܢܐܺܢܫܽܢܫܺܝܬ݁ܫܺܬ݁ܺܢܬ݁ܝܫܫܫܺܚܬ݁
. આવી રીતે સર્વાનુમતે બે પ્રશ્ન કરવાનો નિશ્ચય કરી સર્વ શિષ્ય એ ગુરૂમહારાજને અંજલિ જેવી આ પ્રમાણે પ્રથમ પ્રશ્ન કર્યો.– “પાતું કામ? મિયિ” “અમૃતની જેમ કા રૂપી અંજલિ વડે પીવા ગ્ય શું છે?” સૂર છીએ સત્વર વિચાર કરી કહ્યું કે, “કુદતે સસુરા ? ” “સારે ઉપદેશ સમજ. તેમાં અથવા “સપુરૂષોને ઉપદેશ સમજ તે” તે સાંભળી છે સાનંદાશ્ચર્ય પામી ગયા. તત્કાલ બીજો પ્રશ્ન કર્યો–“ રાજા [” “પોતાની ગુરૂતા રાખવાનું મૂલ શું? ગુરૂવર્ય સદ્ય ઉત્તર આ કે, “તમાને નામ” “જે કોઈની પાસે કોઈ પ્રાર્થ ના ન કરવી તે. '
સૂરિશ્રીએ આ બે પ્રશ્નોના ઉત્તર ઉપર વિવેચન કરતાં જણાવ્યું કે, વસે, આજના તમારા બે પ્રશ્નનો ખરેખર વિચારણીય છે. પ્રથમના પ્રશ્નના ઉત્તરમાં “અમૃતની જેમ કર્ણરૂપી અંજલિવડે પીવા ચોગ્ય સદુપદેશ છે.” એ મહા વાક્ય સર્વ ધાર્મિક જનો ને સર્વદા સ્મરણીય છે. સદુપદેશની મહત્તા જૈન આગમમાં પ્રત્યેક અક્ષરે અને પ્રત્યેક પદે દર્શાવેલ છે. સદુપદેશના મહાનું પ્રભાવથી અનેક
પવિત્ર ધર્મને પામ્યા છે. અનેક જીવોએ મહાવ્રત સંપાદન કર્યા છે અને અનેક જીવો સિદ્ધિ પદે પહોંચ્યા છે. સદુપદેશના ગારવથી મિથ્યાત્વને મહા પંકમાં મગ્ન થયેલા જીવોનો ઉદ્ધાર
છે. સદુપદેશ રૂપ સુધાને પાનથી અનેક પ્રાણીઓને ધર્મજીવન મહ્યું છે. સદુપદેશ રૂપ ગારૂડી વિધાથી અનેક જીનું કવિષ વિનાશ પામ્યું છે તેથી હંમેશા સદુપદેશનું કણજલિ વડે પાન કરવું યોગ્ય છે. આ પ્રપંચમય સંસારમાં અવિરતિ ધર્મવાલા ગૃહ

Page #23

શ્રી વિમલચંદ્રસૂરી અને પ્રશ્નોત્તર રનમાલા.
૧૯
રોને ઘણો કાલ ગૃહ કાર્યના ઉપાધિ મૂલ વ્યવસાયમાં વ્યતિત થાય છે સૂર્યોદયથી માંડીને સૂર્યાસ્ત સુધી તેઓ સાંસારિક આધિવ્યાધિ, અને ઉપાધિમાં મગ્ન થઈ મચ્યા રહે છે. તેવી રીતે નિત્ય પ્રવન કરતાં તેઓ ચિંતામણિ સમાન આ માનવ ભવને વ્યર્થ ગુમાવે છે, તેવા ગૃહસ્થને આત્મ કલ્યાણ માટે સદુપદેશ શ્રવણ કરવામાં અ૯પ સમય પણ રામર્પણ કર જોઈએ, જે તેઓ પ્રતિદિન ગુરૂમુખે સદુપદેશ શ્રવણ કરે તે તેઓને સંસારની મહાવ્યથા વિશેષ બાધા કરતી નથી; એટલું જ નહીં પણ કોઈવાર તેઓ વિરતિ ધર્મના અધિકારી થઈ જાય છે. જેના સેંકડો દ્રષ્ટાંત આહંત સિદ્ધાંતમાં ઘણે સ્થાને જોવામાં આવે છે. એવા સદુપદેશને અમૃતની જેમ કણાજલિથી પાન કરવા કોણ પ્રમાદ કરે ? જેમના હૃદયમાં ભવ્યતાના બીજ રહેલા છે, જેઓ સર્વ રીતે આહત ધર્મમાં શ્રદ્ધાળુ છે, જેઓ - ના અંતઃકરણમાં સમ્યકત્વની સંપૂર્ણ છાયા પડેલી છે અને જેઓ સર્વદા જિન વચન પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા રાખે છે તેઓ સર્વ કાલ સદુપદેશનું જ શ્રવણ કર્યા કરે છે. સદુપદેશ રૂપ અમૃતનું પાન તેઓ કણજલિ વડે પ્રેમપૂર્વક કરે છે. શિવે, જેમ ગૃહને સદુપદેશાની આવશ્યકતા છે, તેવી જ વિરતિ ધર્મવાલા સાધુઓને પણ છે, વિદ્વાન મુનિઓએ પણ પોતાના ગુરૂમુખથી સર્વદા સદુપદેશ શ્રવણ કરે જોઈએ. સદુપદેશ વિના સંવેગને રંગ ટકી શકતો નથી. સ્વાધ્યાય અને સદુપદેશ—એ બંને મહાવ્રતના અંગીભૂત છે. ગુરૂના વ્યાખ્યાન સમયે સર્વ શિષ્યએ પરિષદામાં આવી સદુપદેશ શ્રવણ કરે. તેમ પ્રસંગે ઉપકાર અર્થે શ્રવણ પણ કરાવો. નિત્ય સદુપદેશને મહા દાનથી ઊપકારી ગુરૂ પુણ્ય સંપાદન કરે છે. સદુપદેશ કર

Page #24

૨૦
આત્માનંદ પ્રકાર.
but intattate
નાર સાધુરત્ન પેાતાના ચારિત્રને સંપૂર્ણરીતે ચરિતાર્થ કરે છે.
બીજા પ્રશ્નના ઉત્તરમાં કહ્યુંકે, “કાઈની પાસે કાંઈ પ્રાર્થના ન કરવી તે પોતાની ગુરૂતા રાખવાનુ મૂલ છે. '' આ શ્વેતરમાં પણ મહતું ગૈારવ રહેલુ છે. ગૃહસ્થને કે સાધુને અધિત યાચના કરવી તે તેમની ગારવતાને હાની કરનારી છે. જ્યાંસુધી માણસ ચાચનાની લધુતા બતાવે નહી ત્યાંસુધી તેનામાં ગારવતાને અહાન્ પ્રકાશ અબાધિત પણે પ્રવર્તે છે. ગમે તેવા મિત્રતાના કે સુદ્ધઃપણાના સબંધ હાય પણ જો તેમાં ચાચનની લઘુતા પ્રક શ કરવામાં આવે તા તે સંબંધ તત્કાલ શિથિલ ભાવને પામે છે. તે વેષે સાહિત્યકારો લખે છે કે, “ જયોતિ ઘુતૂહ તૂજાના પ ચાપત્તી વાયુના િન નતોઽસૌ થવેત ચાફે મામસૌ ” ? “ હલકામાં હલકું રૂ છે અને રૂથી પણ હલકા યાચક છે, ત્યારે તેને પવન ક્યમ ઊડાડતા નથી? પવન પણ ભય પામે છે કે, કદિ તે મારી પાસે ચાચના કરશે. “આ પ્રમાણે અધમમાં પણ અધમ યાયક વૃત્તિ છે. તેથી હે વત્સા, એ પ્રશ્નાત્તર વિષે તમારે સારી રીતે ધ્યાન આપી વવુ.
આ પ્રમાણે વિવેચન થઈ રહ્યા પછી સૂરિશ્રીના પ્રશ્નાત્તર રૂપે નીચેની ગાથા તેમના સદ્ગુણી શિષ્યોએ બહુ માન સાથે કુંઠમાં ધારણ કરી.
पातुं कर्णाजलिभिः किममृतमित्र बुध्यते सदुपदेश : । किं गुरुताया मूलं यदेतदप्रार्थनं नाम ॥ ९ ॥ શિષ્ય-અમૃતની જેમ કર્ણરૂપી અંજલિ વડે પીવા ચાગ્ય
શુ છે ?

Page #25

વ્યવહાર શુદ્ધિ,
ગુરૂ—સારા ઉપદેશ સમજવા તે. શિષ્ય—પેતાની ગુરૂતા રાખવાનુ ગુરૂ—કે.ઈની પાસે પ્રાર્થના ન કરવી તે.
મૂલ શુ?
વ્યવહારશુદ્ધિ. ( લેખક મુનિ રત્નવિજયજી. ) ( અનુસ ધાન ગતાંક પાને ૨૮૭ થી.)
અે.
1
વ્યવહાર એ અદભૂત ઊત્તમ ગુણ છે. તેના શિવાય સર્વ માર્ગ ભ્રષ્ટ થાય છે અને તેના વડેજ સર્ચમાગતુ વિદ્યમાનપણું છે. ચાદ રાજ લોકમાં સર્વત્ર તેનેજ અવકાશ મળે છે. પદાર્થમાત્રની પરિક્ષા તેનાથીજ થઈ શકે છે એટલુ જ નહીં પણ અનુમાનાદિ પ્રમાણાનુ બંધારણ પણ તેની ઉપરજ છે. ટિકાયત્રની જેમ સર્વ વસ્તુની માપણી તેનાથીજ થઇ શકે છે. શુદ્ધ વ્યવહાર પ્રકાશિત દિન ક્રૂરની જેમ સ્વચ્છ પ્રકાશ અર્પે છે. સાધેલા મત્રની જેમ દચ્છિત કામનાઓ પરિપૂર્ણ કરે છે. વ્યવહાર શુદ્ધિની પાસે મેરુની મહત્તા પણ મદ છે. ક્ષીરસાગરની વિધિ પણ અદીર્ધ છે. અને ગરૂડની
ગતિ
પણ સ્વલ્પ છે. શુદ્ધુ વ્યવહાર એ મનુષ્ય જીવનની ખ્યાતિ છે. ચારિત્ર ધર્મરૂપ શરીરના એકાવળો મણિમય દિવ્યહાર છે. તેની આગળ સદાશિનું તૃતીય નેત્ર નકામું છે, તેજ નિર્માલ્ય છે, અને દુર્વાસનું તપ તેજ શુદ્ધિ શિવાય સર્વ પદાર્થો શૂન્ય પ્રાય છે.
અત્રિરૂષિનું ચક્ષુનુ ભ્રષ્ટ છે. વ્યવહાર વ્યવહાર સુવિડે

Page #26

૨૨.
આમાનંદ પ્રકાર
* *, *, xxx
Set નીંચ ઊંચ થઈ શકે છે, પાપીઆમા પુણ્યાત્મા થઈ શકે છે, જડ પંડિત બની શકે છે અને બ્રિણ શ્રેષ્ઠ હોઈ શકે છે. જેમ ૫ ખેદનાર અગમન ક્રિયા વડે ક્રમશ:અધોગતિ કરે છે અને દિવાલ ચણનાર ઉદ્વેગસન ક્રિયા મરો: ઊર્દુમતિ કરે છે. તેવી જ રિથતિ શુદ્ધ અને અશુદ્ધ વ્યવહારની છે. શુદ્ધ વ્યવહારથી આ
ત્માની ઊગતિ થાય છે. તેવી જ રીતે અશુધ્ધ વ્યવહારથી આત્માની અધોગતિ થાય છે. એ ગુણ પ્રત્યેક પ્રાણીમાં પ્રકૃતિ ભેદે ગોઠવાઈ ગયેલ છે. કેવી રીતે પ્રગટ થાય છે તે માત્ર જ્ઞાની ગમ્ય છે.
શુદ્ધ વ્યવહારની પ્રાપ્તિ અતિ કઠિન છે. ચારિત્ર ધર્મમાં કે ગૃહસ્થ ધર્મમાં બંનેમાં અતિ મુશ્કેલી ભરેલી છે. ગૃહસ્થ ધર્મમાં પણ વર્તમાન કાળમાં એવા આત્માઓ વીરલા હશે કે જે પિતાને વ્યાપાર નોકરી હુન્નર આદિ શુક્ર વ્યવહાર પૂર્વક ચલાવતા હશે. બગીચામાં અનેક વૃક્ષની અભિવૃદ્ધિમાં જેમ જળની જરૂર છે તેમ આત્માના અનેક ગુણેની વૃદ્ધિમાં શુદ્ધ વ્યવહારની જરૂર છે. જેમાં રવિકિરણને અભાવે સર્વ વસ્તુ અંધકારમય લાગે છે. તેમ શુદ્ધ વ્યવહાર વિના સર્વ કાર્યો અકાર્યો જેવા લાગે છે. શુદ્ધ વ્યવહારના પ્રવર્તનને ખાતર રાજકિય ધાર્મિક અને નૈનિકાદિક પુસ્તકના લખાણ થયા છે–થાય છે અને થશે. પશુ અને મનુષ્યમાં તફાવત બતાવનાર પણ શુદ્ધ વ્યવહાર છે શુદ્ધ વ્યવહારની મર્યાદા મેરૂથી પણ અતિ દઢ છે. ગર્ભવાસમાં કઈ વ્યવહાર પ્રવર્તન નથી. પરંતુ જન્મ થતાંજ વ્યવહારિક સૃષ્ટિમાં અમાની પ્રવૃત્તિ થાય છે, ક્રમશઃ વધતી વધતી જાય છે. જેમ જેમ ઉચચ વ્યવહાર દેખાય છે તેમ તેમ ઉચ્ચ ભાવના થતી જાય છે.

Page #27

શ્રી તાલધ્વજગિરિ અને સૂરીશ્રી આનંદવિજયજીની સ્મૃતિ ૨૩
ht
XXX
શ્રી તાલધ્વજ ગિરિ અને સૂરિશ્રી આનંદ વિજયજીની મૂર્ત.
તાલધ્વજ ગિરિ એ શત્રુજય ગિરિરાજની છડી ટુંક છે. ડુંગર નાના છતાં અતિશય રમણિક છે. યાત્રા કરનાર સેહેલાઈથી ચડી ઉતરી શકેછે. ટુંકમાં મૂળનાયક શ્રી સુમતિનાથ પ્રભુછે. જેમનુ જગદ્ વિખ્યાત . “ સાયાદેવ " એવુ નામ મશહૂરપણે ચાલેછે, તાલધ્વજની સમીપમાં તલાજા નામનુ ગામ છે. ગામમાં અહીં ધરના શ્રાવકના સમુદાય છે. અત્રે શ્રીમદ્ વિજ્યાનદ સૂરિના પ્રશિ ષ્ય મુનિરાજશ્રી હંસવિજ્યજી થાડા વર્ષે ઊપર ચાતુમાસ રહેલા હાવાથી તાલધ્વજ ગિરિ ઊપર શ્રીમદ વિજયાનંદસૂરીની મૂર્તિ બિરાજમાન ડાયતા ભવ્ય જીવને દર્શતનામસ્મરણ ઈત્યાદિ અનેક પ્રકારના લાભ થાય તેલ. હેતુથી સમયાનુસાર ઉપદેશ થતાં ધુળીચાના રહીશ સુશ્રાવક શેડ સખારામભાઇ દુર્લભદાસની તરફથી મહારાજશ્રીની ભવ્ય મૂર્ત્તિ જયપુર શેહેરના એક કુશળ કારીગર પાસે તૈયાર કરાવવામાં આવી, જેને દેખતાંજ ખુદ મહારાજ સાહેબ વિદ્યમાન હોય તેવુ જોનારને ભાન થાય છે, ટુંકની અંદર સ્ ત્તિને બિરાજમાન કરવા સારૂ સ્થળની ગોઠવણ તા મજકુર સા રામભાઇવાળા તરફથી થયેલી છે. પરંતુ નકરી આપી સ્થાપના કરવા સારૂ કાઇ ઉત્સુક થાય તેા તેવા પ્રકારની તેણે સધને સ્વતંત્ર સત્તા આપેલીછે. તેથી ગુરૂ ભક્તિને વિષે નિર તર સાહસિક ભકતોને વિજ્ઞપ્તિ કરીએ છીએ `કે આ ભવ્ય મૂર્તિનું સ્થાપન કરવાની ને જિજ્ઞાસા હાય તેણે અત્રેના સધની ઊપર પેાતાની ઈચ્છા જણાવી લી. સંધના દાસ. જીંઝાભાઇ ભીખાભાઇ—તળાજા

Page #28
આત્માનંદ પ્રકાશ વર્તમાન સમાચાર. પાલીતાણા શહેર જનના મુખ્ય તિર્થ શત્રુંજયની તળાટી હોવાને લીધે સમગ્ર આર્યા વર્તમાં પ્રખ્યાતિને પામ્યું છે અને સાધુ, પુરુષ તથા સુશ્રાવકે અનેક લાભના કારણે ત્યાં ચાતુર્માસ રહે છે. જૈનોને અનેક આભારના ભાર તળે ડુબાવનાર મહંમ મુનિરાજ શ્રીમદ્ આત્મારામજી મહારાજના પ્રશિષ્ય હંસવિજયજીએ પોતાના શિષ્ય પરિવાર સહિત ચાતુર્માસને માટે હાલમાં ત્યાં વાસ કર્યો છે. મુનિરાજ શ્રી વલભવિજયજીના પ્રશિષ્ય મુનિ સહન વિજયજી પણ તેમની સાથે જ છે. તે મુનિ સેહનવિજયજી થોડા દિવસ ઊપર તળટીના માર્ગ તરફ ચૅડિલ જવા માટે ગમન કરતા હતા તે સમયે કઈ ચાર શખ્સોએ પ્રથમ નિણત કરેલા સંકલ્પ મુજબ તેમને હેરાન કરવાની તક લીધી. પ્રથમ બે જણ આવ્યા. અને મુનિને કહ્યું, “આગળ જાઓ' મુનિ ચાલ્યા, છેડો માર્ગ પસાર કર્યો પછી બે જણ આવ્યા, અને મુનિને કહ્યું, " હજુ આગળ જાઓ ' મુનિ થોડુંક આગળ ચાલ્યા. પછી બે જણાએ આવી મુનિના હાથ પગ બાંધી વસ્ત્ર રહિત કરી, સખ્ત તાડન કરી હરામખેરે ચાલ્યા ગયા. શહેરની અંદર મુનિની બહુ શોધ ખોળ થઈ પણ તે નિષ્ફળ ગઈ. મુનિ તેજ જગ્યાએ એમને એમ આખો દિવસ પડ્યા રહયા. બીજે દિવસે તે જગ્યા આગળ એક પુરૂષ લાકડા વિણવાને અર્થ નીકળે. મુનિ મહારાજના કહેવાથી તે મનુષ્યના હૃદયમાં દયાએ વાસ કર્યો. મુનિને બંધનથી મુકત કર્યા, અને ગામમાં ખબર કહેવરાવ્યા જેથી બીજા મુનિએ For Private And Personal Use Only