Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164848888886004865568894da va 0485516655554838603399568982596566 sessedcoswwdacoss88888888888888888065800000000002 atIta kI pramukha jaina sAdhviyA~ * pravartaka zrI rameza muni Recsdeeace sudhArasa se sarAbora samyak sAdhanA-upAsanA kI srotasvinI ko antarmukhI ArAdhanA kahA gayA hai| siddhAlaya taka pahu~cane kA spaSTa-svaccha-sarala-sugama sopAna hai| mRtyuMjayI banane kA sabala-upAya evaM paramAtmA-bhAva ko prApta karane kA uttama satyatha hai| jisa taraha loka kI anAditA svayaM siddha hai| usI taraha sAdhanA mahApatha kI bhI anAditA apane Apa meM satrihita hai| jisake lie zapatha kI yA kisI udAharaNa dene kI AvazyakatA nahIM hai| svayaM tIrthakAroM kI abhivyakti rahI hai sAdhanA mArga ke lie - je ke vi gayA mokkhaM, je vi ya gacchaMti je gmissNti| te savve sAmAiya pvaMmAveNaM munneyvvN|| / arthAt jo sAdhaka bhUtakAla meM mokSa gaye haiN| vartamAna kAla meM jAte haiM aura bhaviSya kAla meM jaayeNge| yaha sAmAyika sAdhanA kA hI prabhAva hai| aisA jAnanA caahiye| vastutaH mumukSu AtmAoM ke lie sAdhanA kA mArga sadA sarvadA upAdeya evaM AcaraNIya rahA hai| mAnA ki sAdhanA ke maMgala-patha para hara rAhI nahIM cala pAtA, na isakA AcaraNa hI kara pAtA hai na isake gUr3hatama (mokSa mArga) svarUpa ko suna samajha pAtA hai aura yaha bhI Avazyaka nahIM ki pratyeka nara-nArI sAdhanA meM lage yA sAdhaka bne| kyoMki sAdhaka banane ke lie yogyatA kI mahatvapUrNa bhUmikA kA honA jarUrI hai| yogyatA ke binA samyak sAdhanA abhISTa phaladAyinI nahIM bana pAtI hai| yatkiJcita AtmAe~ hI aisI hotI haiM- jinakI antarAtmA tIvratama-kASAyI bhAvoM se uparata ho jAtI haiN| ve apane Apa meM jaga jAtI hai| unake socane kA tarIkA adhyAtma yatha gAmI bana jAtA hai| jaise - "maiM AtmA huuN| anAdi astitva vAlA huuN| jar3a se pRthaka huuN| zAzvata siddha svarUpa merA nija rUpa hai| maiM bhavya huuN| bhavyatA merA svabhAva hai| sAmAyika sAdhanA, sAmyatva ArAdhanA kA kartavya paraka aMga hai| mujhe carama siddhi ke lie upAsanA se jur3a jAnA caahiye|" / isa taraha jinakA cetanA-upayoga jAgRta ho cukA hai| zubhAzubha karma-vipAka ke jo vijJa bana cuke haiN| "punarapi janaM punarapi mrnnN|" ke cakravyUha se mukta hone kI utkRSTa lalaka - tamannA jinake antaraMga meM uchAleM bhara rahI hai sAtha hI jo sadbodha se bodhita ho gaye haiN| jo saMsAra kI Azravamaya pravRtti ko viSavata anubhava karate haiN| aisI AtmAe~ jo uparyukta samyak. tatva ke sAtha saMlagna hone ko tatpara hai, ke bhale hI kisI jAti-kula- parivAra ho, kisI bhI mata-paMtha-sampradAya kI, kisI bhI deza-prAMta zahara-gA~va kI ho aura kisI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI veza-paridhAna meM ho| sabhI ko samIcIna rUpa meM ratnatraya (mokSa mArga) sAdhanA kI ArAdhanA kA adhikAra hai| ve jIva strI rUpa (liMga) meM ho cAhe puruSa, bAlaka, yuvaka-yuvatI hoM sabhI mArgAnusArI bana sakate haiN| unheM isakA adhikAra hai| yahA~ yaha jarUra nizcita hai ki bhavyatA guNa vAlA jIva hI siddhatva paayegaa| kyoMki ve AtmAe~ samyak tatva bodha rUpa mokSa mArga sAdhanA vIthI kA ThIka taraha se zraddhAna karatI hai| vANI dvArA yathA svarUpa kA prarUpaNa prakathana karate haiN| mana-vAk-kAya dvArA sparzana karate haiN| isI kAraNa ina AtmAoM ko mokSAbhilASI yA mokSAbhimukha kahA gayA hai| ___ sAdhanA kA mahApatha na koI chuI-muI kA paudhA hai aura na saMkIrNa jaTilatA se pAra kiyA jAye aisA patha, na bhAI-bhatIjAvAda ke daladala se lipt| sAdhanA kA rAja-patha (dvAra) sabhI samyak dRSTi AtmAoM ke lie atIta meM khulA thaa| vartamAna meM hai aura bhaviSya meM khulA rahegA anaMta kAla pryNt| isa saMdarbha meM sAdhanA ke suramya-subhavya upavana meM jisa taraha zramaNa-muni saMgha rUpa vRkSoM kA akSaya bhaNDAra dedIpyamAna rahA hai| usI taraha zramaNa upavana saMgha zAsanodyAna meM zramaNI-saMgha rUpa latAe~ bhI apane Apa meM garimA-mahimAvAna rahI hai| zramaNI-samUha kA prakhara itihAsa satya - ahiMsA - saMyama - zIla - samatA-sahiSNutA-tapa-tyAga kI saurabha se suvAsita rahA hai| tIrthaMkaroM dvArA prasthApita caturvidha saMghodyAna ko yazasvI (suramya) banAne meM sAdhvI-samAja kA apUrva yogadAna atIta ke anaMta kAla se rahA hai| Agama nigama ke pAvana pRSThoM para hI nahIM, apitu jana-jIvana ke hRdaya paTala para amiTa rekhA ke rUpa meM aMkita rahA hai| zramaNI jagata kA sAdhanA maya jIvana jitanA upAsanA ke kSetra meM acala akampa rahA hai utanA hI parISahopasarga vijetA bhii| jitanA svayaM ke lie jAgRta rahA hai, utanA hI para-kalyANa preraka bhii| saMyama-vairAgya meM jitanA agragaNya rahA hai utanA hI bahiraMga aMtaraMga tapa vidhi meM bhI tejasvI tpomy| jitanA nirmala-nirmamatva-niraMhakAra nirlepa rahA hai utanA hI vinaya viveka Atma-vijJAna meM unnAyaka UrdhvamukhI bhii| jitanA paThana-pAThana se sakriya rahA hai utanA hI ciMtana manana-maMthana meM tatpara bhii| jitanA mRdu-madhura vRttivAlA rahA hai SaT kAyA ke lie utanA hI saMyama sva maryAdA meM kaThora bhii| AcAra-vicAra vyavahAra kI pAvana gaMgA meM vizuddha hotA rahA hai, utanA hI jJAna-kriyA kA saMgama sthala-tIrtha sthala bhI aura jitanA apane uttara- dAyitva aura kartavyoM ke prati nirvAhI va kuzala rahA hai utanA hI saMgha ke prati samarpita bhii| vastutaH zramaNa saMskRti ke aNu-aNu aura kaNa-kaNa meM jo prabhAva muni-zramaNa saMgha kA rahA hai vaisA hI advitIya anUThA prabhAva gaurava zramaNI jagata kA bhI barakarAra rahA hai| jinavANI ke pracAra-prasAra-prabhAvanA meM atIta kI mahAna zramaNiyoM kA zlAghanIya yogadAna rahA hai| vidhi-niSedha kA kArya kSetra jo zramaNoM kA rahA hai vahI zramaNI jagat kaa| vividha prakAra ke tapa-tyAgamaya pravRtti meM sAdhvI-samUha ne advitIya kIrtimAna sthApita kiyA hai| lomaharSaka-prANaghAtaka pariSaha-upasargoM ke prahAra jitane zramaNI jagat ne sahe haiN| prANoM kI kurbAnI dekara bhI dharma ko bcaayaa| zIla-saMyama kI rakSA kI ora itanI sudRr3ha rahI ki AtatAyiyoM ko ghuTane Tekane par3e haiN| yahA~ taka ki manuSya hI nahIM, pazu-daivika jagat bhI zramaNI jIvana (caraNoM meM) ke sammukha nata mastaka ho gyaa| ___ bhagavAna RSamadeva ke saMgha meM tapa-tyAga kI amara jyoti svarUpa pramukhA zramaNI ratnA brAhmI-sundarI ne apane kartavyoM kI bejor3a bhUmikA nibhAI hai| vaha kArya-kuzalatA kisI adhikArI sAdhaka-zramaNa ke samAna hI mahatva pUrNa rahI hai|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ munipuMgava bAhubalI Atma-sAdhanA meM lage hue the| antarmana meM mAna kA gaja tUphAna macA rahA thaa| sthira khar3e the dhyAna mudrA meN| phira kevala jJAna-darzana se dUra the| bha. :Samadeva dvArA AjJApita brAhmI-suMdarI mahAzramaNI bAhubalI muni ko prabodhita karane aaii| bAhubalI muni kI sevA meM pahu~cakara savinaya nivedana kiyA - AjJApayAti tAta stvAM jyeSThArya! bhgvnidm| hastI skandha rUDhAnAm skhalaM na utpdyte|| (triSaSThI za.ca.) he jyeSThArya! bha. RSamadave kA sAmayika upadeza hai ki hAthI para baiThe sAdhaka ko kevala jJAna-darzana kI prApti nahIM hotI hai| rAjasthAnI bhASA meM - vIrA mArA gaja thakI utaro, gaja car3hiyA kevala na hosI o....| bAhubalI muni ke karNa kuharoM meM donoM zramaNiyoM kI madhura hitAvahI svara laharI phuNcii| tatkAla munivara sAvadhAna hokara ciMtana karane lage - "yaha svara bahina zramaNiyoM kA hai| inakI vANI meM bhAvAtmaka yathArthatA hai| maiM abhimAna-rUpa hAthI para baiThA huuN| mastaka mUMDana jarUra huA para abhI taka mAna kA mUMDana nahIM kiyaa| mujhe laghubhUta bananA caahiye| apane se pUrva dIkSita AtmAoM kA maiMne avinaya kiyA hai| maiM aparAdhI huuN| mujhe unake caraNoM meM - jAkara savandana kSamApanA karanA caahiye|" isa taraha vicAroM ko kriyAnvita karane hetu kadama bddh'aayaa| basa dera nahIM lgii| kevala jJAna-kevala darzana pA liyA bAhubalI muni ne| zramANiyoM dvArA kiyA gayA zramasArthaka huaa| sAdhvI rAjamati apane zarIra va vastroM kA saMgopana kara gaMbhIra-garjanA yukta vANI se lalakAratI huI bolI "he mune rathanemi! isa taraha asaMyamI jIvana jIne kI kAmanA ke lie tumheM dhikkAra hai| isa taraha apayaza pUrvaka jIne kI apekSA tumhArA maraNa zreyaskara hai| agandhaka kula kA sarpa vamana kiye hue viSa kA punaH varaNa nahIM karatA usI taraha vamana kI huI mujhe tuma svIkAra karanA cAhate ho| to tumhArI gati nadI ke kinAre para khar3e har3a (eraNDa) nAmaka vRkSa kI taraha hogii|" mahAzramaNI ke zikSAprada ojasvI yazasvI vacana rUpa aMkuza se sAdhaka rathanemi kA vikArI mana niyaMtrita ho gyaa| jaise-aMkuza lagane para hAthI vaza meM hotA hai| mahAzakti -zaurya-sAmya bhAva sampanna samrAT zrI kRSNa vAsudeva kI mahArAniyA~ padmAvatI - gaurIgAndhArI-lakSmaNA susImA-jAmbavatI-satyabhAmA-rUkmiNI-mUlazrI aura mUladattA aura bhI anekoM rAniyA~, putravadhue~, prapautra vadhue~ yAdava vaMza kI jyotsnAe~ dIkSita hokara zramaNI-tapasvinI bnii| kaThora tapa-japa ArAdhanA karake nirvANa ko prApta huI hai| (17)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ itA bhagavAn mahAvIra ke zAsana meM zramaNI pramukhA, satya zIla-samatA prANa candanabAlA kA sAdhanA maya jIvana bAlyakAla se hI bar3A saMgharSa pUrNa rahA hai| caturvidha saMgha ke lie prakAza staMbha va pala-pala prerk| zramaNI saMgha kA mahAsAdhvI caMdana bAlA ne bar3I viziSTa sUjhabUjha se saphalatA pUrvaka nirvAha kiyA evaM AcAra-vicAra kI paramparA ko gatizIla rkhaa| utkRSTa tyAga-vairAgya kI sAkSAt jIvaMta pratIka zramaNI pramukhA candanabAlA kA saMyoga pAkara aneka rAjA-mahArAjAoM-zreSThiyoM-dhanapatiyoM-putriyA~, putravadhue~-mRgAvatI jayaMtI jaisI zraddhA-zIla niSThA vidvada bhavyAtmAe~ apAra vaibhava zArIrika sukha-sAdhanoM ko tilAMjali dekara bhagavAn mahAvIra ke zAsana meM bhikSuNI (zramaNI) banakara kRta kRtya ho gii| tapa-japa-sAdhanA meM apane ko samarpita kara eka yoddhA, vIrAMganA kI bhAMti mohakarma se lohA liyaa| antataH vijayI bana siddhatva ko prApta kiyaa| isI zrRMkhalA meM magadhAdhipati samrATa zreNika kI paTTarAniyA~ kAlI-sukAlI-mahAkAlI-kRSNA -sukRSNA-mahAkRSNA- vIrakRSNA-rAmakRSNA-pitRsena -mahAsena kRSNA tathA naMdAdi teraha aura pramukha rAniyoM ne bhI mahA zramaNI caMdanabAlA kA sukhada sahavAsa-zaraNa paayaa| arhan prarUpita dharma-darzana kA Avazyaka adhyayana pUrNa kara guruNI varyA caMdanabAlA ke netRtva meM kramaza : - ratnAvalI tapa, kanakAvalI, laghusiMha niSkrir3ita, mahAsiMha niSkrir3ita, sapta-saptamikA, aSTama-aSTamikA navama-navamikA, dazama-dazamikA, laghusarvatobhadra, mahAsarvatobhadra, madrotara tapa, muktAvali sthApanA isa taraha tapa sAdhanA krama ko pUrA kiyaa| bhagavAna mahAvIra ke dharmasAdhanA saMgha ko cAra cAMda lgaaye| tapAcAra meM apUrva kIrtimAna sthApita kiyaa| bha. mahAvIra kI mAtA devAnaMdA (jinakI kukSi meM bha. kI AtmA bayAsI (82) rAtri rahI) putrI tathA bahina ne bhI bhagavAna ke zAsana meM jaina ArhatI dIkSA svIkAra kii| tapa-japa-saMyama-sAdhanA ArAdhanA kI garimA-mahimA-maMDita pAvana paramparA meM ve jyotirmAna sAdhikAe~ ho gii| ___ isake pazcAt bhI samaya-samaya para anekAneka saMyama-nidhi zramaNiyA~ huI jinhoMne jina zAsana kI mahattI prabhAvanA kii| sAdhanA ke kSetra meM zramaNI-saMgha vastutaH saphala rahA hai| kahIM para bhI asaphala hokara (beraMga-ciTThI kI taraha) nahIM lauttaa| apane ArAdhya tIrthapati-AcArya-guru ke sAtha hI guruNI varyA ke zAsana saMgha (anuzAsana-AjJA) meM sadaiva samarpita rahA hai zramaNI sNgh| deza kAlAnusAra anukUla-pratikUla paristhitiyoM kA pratirodha-pratikAra kiyA hai zramaNI saMgha ne, kiMtu saMgha ke prati vidroha kiyA ho yA pratikUla zraddhA-prarUpaNA sparzanA kA nArA bulaMda kiyA ho aisA kahIM para Agama ke pRSThoM para ullekha nahIM milatA hai| hA~ muni saMgha ne to kaI bAra arhat-zAsana-saMgha ke viparIta AcAra-vicAra dhArA kA upayoga kiyA hai| una bhikSu AtmAoM ko nihnava ke rUpa meM pukArA gyaa| zramaNI-saMgha ne aisA kabhI nahIM kiyaa| isa kAraNa muni-saMgha kI apekSA sAdhvI -saMgha adhika vizvasanIya bhUmikA nibhAne vAlA siddha huA hai| yadyapi saMsyAoM kI dRSTi meM Aja kA zramaNI-saMgha utanA vizAla nahIM hai| choTe-choTe vibhAgoM meM vibhakta hai| tathApi yaha vartamAna kA zramaNI-samUha mahAsAdhvI candanabAlA kA hI ziSyAnuziSyA parivAra hai| kyoMki zramaNI nAyikA candanabAlA thii| deza-kAlAnusAra bhale hI kucha AcAra-saMhitA meM parivartana huA hai| phira bhI mUlarUpeNa usI AcAra praNAlI kA anugAmI hokara cala rahA hai| (18)
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaI zatAbdiyA~ bIta gii| candanabAlA ke saMgha-zAsana meM eka se eka jina dharma prabhAvika zramaNiyA~ (vartamAna dRSTi se pRthaka-pRthaka sampradAyoM meM) huii| vartamAna meM kucha varSoM pUrva se bhI anekAneka jina zAsana yA~ jaina jagat meM vidyamAna hai| koI vidyAdhyayanAdhyApana, paThana-pAThana, lekhana-dharma pravacana karane meM dakSa hai| kaI saphala lekhikA, tapasvinI hai| kaI tapopUta sAdhviyA~ hiMsakoM ko ahiMsaka va vyasaniyoM ko avyasanI banAne meM kaTibaddha rahI hai| kaI mahAbhAgA zramaNiyoM ne dharma ke nAma para pazu baliyA~ hotI thI use banda krvaaii| aise kAryoM meM bhI ve sadaiva tatpara rahI, tathA hai| jainAcArya mahAna Adarza pUjya pravara jayamala jI bha. kI AjJAnuzAsana meM vicarane vAlI zramaNa saMgha meM AsthA rakhane vAlI, marugharA maMtrI sva. svAmI zrI hajArI malajI dvArA dIkSitA va adhyAtmayoginI mahA. zrI kAnakuMvara jI ma. va unakI ziSyA zrI campAkuMvara jI ma. bhI isI zramaNI-saMgha-zrRMkhalA meM ho gii| jinakA jIvana tapa-tyAga maya rahA hai| karIba 60/43 varSa saMyama paryAya meM rahakara va lagabhaga 80/64 varSa kI vaya paryaMta anekoM bhASAoM jainAgama-siddhAntoM se samanvita hokara dharma-saMgha zAsana, zramaNasaMgha kI sevA kI hai| samAjotthAna meM jo sadaiva agrasara rahI hai| unhIM kI pAvana smRti meM prakAzita hone vAle smRti graMtha ke prati merI zubha kaamnaa| atIta kI pramukha jaina sAdhviyA~ mahAna prabhAvikA rahI haiN| vaise hI vartamAna meM hai aura bhaviSya meM / bhaI rhegii| * * * * * sAmAyika sAmAyika kA eka muhurta (48 minaTa) kAla sirpha eka vyAvahArika sImA hai, vAstava meM to samabhAva meM | jaba taka AtmA sthira rahe taba taka sAmAyika kI jA sakatI hai| samabhAva kI anubhUti karanA sAmAyika hai| mana, vacana aura karma tInoM yogoM ko samasthiti meM lAnA / / rakhanA sAmAyika hai| jisa prakAra koI vyakti aparAdha karake usake kaTu pariNAmoM se bacane ke lie Izvara kI zaraNa meM jAtI hai| usakI prakAra manuSya pApa karane ke bAda yadi zuddha mana se sAmAyika kI zaraNa grahaNa karake (sAmAyika - sAdhanA karale) to pApoM se avazya hI usakI mukti (vizuddhi) ho jAtI hai| * sva. yuvAcArya zrI madhukaramuni