Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraMzakA eka acarcita caritakAvya DaoN0 devendrakumAra zAstrI apabhraMzake caritakAvyoMkI sudIrgha paramparA milatI hai, jisakA vikAsa prAkRtake vikasanazIla paurANika kAvyoMse huA jAna par3atA hai| ina caritakAvyoMmeM mahApuruSake jIvana-vikAsakA varNana nibaddha milatA hai| niyojita ghaTanAoMmeM kramabaddhatA aura paurANika paramparAkA yatheSTa sanniveza hai| isalie lagabhaga sabhI caritakAvyoMkA zilpa samAna hai| AkArakI dRSTise hI nahIM sAhityika dRSTise bhI Alocya racanA mahAn hai / sampUrNa kAvya 13 sandhiyoMmeM nibaddha hai| aura isake racanAkAra hai-mahindU / unakI isa kRtikA nAma haisAMtiNAhacariu / apabhrazake isa acacita caritakAvyakA sarvaprathama paricaya paM0 paramAnandajI zAstrIne jaina grantha prazasti saMgrahameM nimnalikhita zabdoMmeM diyA thA 87vIM prazasti sAMtiNAhacariukI hai, jisake kartA kavi mahindu yA mahAcandra hai| prastuta granthameM 13 pariccheda haiM jinakI AnumAnika zloka saMkhyA pA~ca hajArake lagabhaga hai, jinameM jainiyoMke solahaveM tIrthakara zAntinAtha cakravartIkA caritra diyA huA hai| abhI taka yaha caritakAvya hastalikhita rUpameM eka aprakAzita racanA hai| isakI ekamAtra prati zrI di0 jaina sarasvatI bhaNDAra, dharmapurA, dillI meM upalabdha hai / yaha hastalikhita 153 patroMkI racanA hai| isakA antaraMga paricaya isa prakAra hai sarvaprathama jina-namaskArase kAvya prArambha hotA hai / namaskArameM caubIsoM tIrthaMkaroMko bandana kiyA gayA hai / tadanantara sarasvatIkI vandanA kI gayI hai| Atma-vinaya prakAzanake sAtha hI kavi apanI racanAke sambandhameM prakAza DAlatA haA kahatA hai ki maiMne kavi puSpadantake mahApurANake antargata zrI zAntinAtha tIrthakarakA yaha carita sunakara racanA kI hai| kai pupphayaMta siri maha purANu, tahu majjhi Nisiumai guNaNihANu / cariyau siri saMtihu titthaNAhu / , aha NiviDu raiu guNagaNa athAhu / yahI nahIM, kavi Atma-vinaya prakaTa karatA huA kahatA hai ki kAbyake rUpameM jo kucha kaha rahA hU~ vaha tuccha buddhise / vAstavameM khalajanake samAna yaha ajJAnakA vistAra hai| usake hI zabdoMmeM bolijjai kavvaMkiya maeNa, mahu tucchabuddhi khalayaNa aeNa / tathA gaMbhIrabuddhi dullahu Na hoi, so tuccha buddhi sulahau Na joi / buhayaNahu ji ehu sahAu huMti, savvaha hiyayattaNu citavaMti / 1. paM. paramAnanda jaina zAstrI : jaina-grantha prazasti-saMgraha, dillI, 1963, pR0 123 160 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anantara sajjana-durjana varNana hai| durjana-varNanameM kavikI ukti hai ki jisa prakAra pittakA rogI sadA sabhI vastuoMmeM kar3avepanakA svAda letA hai isI prakAra durjana bhI madhura kAvyaracanAko rasahIna samajhate haiM / doSa dekhanA hI unakA svabhAva hai / dUsareke doSa dekhane meM ve pizunasvabhAvake hote haiM / kavine pUrvavartI aneka kaviyoM kA ullekha kiyA hai| una kaviyoM ke nAma haiM-akalaMka svAmI, pUjyapAda, indranandI, zrI nemicandra siddhAntacakravartI, caturmukha, svayambhU, puSpadanta, muni yazaHkIrti, paMDita raidhU, guNabhadrasUri, aura sahaNapAla / akalaMka sAmi siri pAyapUya, iMdAi mahAkai aTTa hRya / siri NemicaMda siddhatiyAI, siddha tasAra muNi Navivi taaii| caumuhu suyaMbhu siri pupphayaMtu, sarasai NivAsu guNagaNa mahaMtu / jakitti muNIsaru jasaNihANu, paMDiya raidhU kai guNa amANu / guNabhaddasUri guNabhadda ThANu, siri sahaNapAlu bahu buddhi jANu / parvakaviyoMke kIrtanake uparAnta kavi apanI ajJAnatAko spaSTa prakaTa karatA haA kahatA hai ki maiMne : nahIM dekhA, maiM kartA, karma aura kriyA nahIM jAnatA / mujhe jAti (chaMda), dhAtu aura sandhi tathA liMga evaM alaMkArakA jJAna bhI nahIM hai| kavi ke zabdoMmeM Nau diTThA Nau seviya suseya, bhaI saddasattha jANiya Na bheya / No kattA kaMmu Na kiriya jutti, Nau jAi dhAu Navi saMdhi utti / liMgAlaMkAru Na paya samatti, No vujjhiya mai ikkavi vihatti / jo amarakosu so muttiThANu, NANiu mai aNNu Na NAma mANu / NigghaMTu viyANiu vaNi gaiMdu, suchaMdi Na Dhoiu maNu maiMdu / piMgala suvaNNu taM vai rahiu, NANiu mai aNNu Na kovi gahiu / isaliye jJAnI jana isa kAvya-vyApArako dekhakara kopa na kareM ? yahA~para sahaja hI prazna uThatA hai ki jaba tuma ajJAnI ho aura isa kAvya-vyApArako jAnate-samajhate nahIM ho taba kAvya-racanA kyoM kara rahe ho ? racanAkArakA uttara hai jai diNayaru Nahi ujjou karai, tA kiM khujjoau Nau phurai / jai koila rasai sumahuravANi, kiM TiTTira hai tuNhaMtu ThANi / jai viyasai surahiya caMparAu, kiM Nau phUlai kiMsuya barAu / jai paDahu vivajjai gahiraNAu, tA iyaru ma vajjau tuccha bhAu / jai saravari gamai sahaMsa lIla, ki Nau dhari paMgaNi baha savIla / maNa mitta muyahi tuhu kAyaratta, kari jiNahu bhatti haya duvvarittu / bahu viNau payAsivi sajjaNAha, kiM NhANa Nu kari khalayaNagaNAha / / arthAt yadi dinakara (sUrya) prakAza na kare to kyA khadyota (juganU) sphuraNa na kare ? yadi koyala sumadhura vANI meM AlApa bharatI hai to kyA TiTaharI mauna rahe ? yadi campaka puSpa apanI surabhi cAroM ora prasArita karatA hai to kyA becArA TesakA phala nahIM phale ? yadi nagAr3e gambhIra nAda karate haiM to kyA anya vAdya vAdita na hoM? yadi sarovarameM haMsa lIlA karate haiM to kyA gharake A~ganameM aneka savIla (abAbIla ?) pakSI krIDAe~ na kareM ? ityAdi / itihAsa aura purAtattva : 161 21
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavine apane paricaya ke sambandhameM kucha bhI nahIM likhA / kevala sandhike antake ullekha se yaha patA calatA hai ki ve illirAja ke putra the / isI prakArase antima prazastise spaSTa rUpase jJAta hotA hai ki ve dillIke AsapAsa ke kisI gA~va ke rahane vAle the| unhoMne isa kAvyakI racanA yoginIpura (dillI) ke zrAvaka vidvAn sAdhAraNa kI preraNAse kI thI / una dinoM dillIke siMhAsanapara zAhanazAha bAbarakA zAsana thA / graMthakA racanA kAla vikrama saMvat 1587 hai / isa kAvya racanAkA graMtha pramANa lagabhaga 5000 kahA gayA hai / pA~ca sahasra zloka pramANase racanA adhika hI ho sakatI hai, kama nahIM hai / kyoMki teraha sandhiyoM kI racanA apane kAyameM kama nahIM hai / kAvya meM nibaddha teraha sandhiyoM meM varNita saMkSipta viSaya-vastu isa prakAra hai ( 1 ) prathama sandhimeM magadha dezake suprasiddha zAsaka rAjA zreNika aura unakI rAnI celanAkA varNana hai / rAjA zreNika apane yugake suvidita tIrthaMkara bhagavAn mahAvIrake samavasaraNa (dharma-sabhA) meM dharma-kathA sunane ke lie jAte haiN| ve bhagavAnkI vandanAkara gautama gaNadharase prazna pUchate haiN| 12 kavakoMmeM samAhita prathama sandhimeM itanA hI varNana hai / (2) dUsarI sandhimeM vijayArtha parvatakA varNana zrI arkakIrtikI mukti-sAdhanAkA varNana tathA zrI vijayAMkakA upasarga-nivAraNa-varNana hai / isa sandhimeM kula 21 kaDavaka haiM / (3) tIsarI samdhimeM bhagavAn zAntinAthakI bhavAvalikA 23 kaDavakoMmeM varNana kiyA gayA hai| (4) caturtha sandhi 26 kavakoMmeM nibaddha hai| isameM bhagavAn zAntinAthake bhavAntarake balabhadrake janmakA varNana kiyA gayA hai varNana bahuta sundara haiM / (5) pAMcavI sandhimeM 16 kavaka haiN| isameM vajAyuSa cakravartIkA varNana vistArase huA hai| (6) chaThI sandhi 25 kavakoM kI hai| zrI megharathakI solaha bhAvanAoMkI ArAdhanA aura sarvArtha siddhigamanakA varNana mukhya rUpase kiyA gayA hai| (7) sAtavIM sandhimeM bhI 25 kaDavaka haiM / isameM mukhyataH bhagavAn zAntinAthake janmAbhiSekakA varNana hai / (8) AThavIM sandhi 26 kaDavoMkI hai| isameM bhagavAn zAntinAyake kaivalya prApti se lekara samavasaraNa - vibhUti-vistAra takakA varNana hai / (9) 27 kaDavoMkI isa sandhimeM bhagavAn zAntinAthakI divya dhvani evaM pravacana varNana hai / (10) dasavIM sandhimeM kevala 20 kavaka hai| isameM tiresaTha mahApuruSoMke caritrakA atyanta saMkSipta varNana hai| (11) 34 kavakoMkI yaha sandhi bhaugolika AyAmoMke varNana se bharita hai, jisameM kevala isa kSetrakA hI nahIM sAmAnya rUpase tInoM lokoMkA varNana hai / 1. AyahU gaMcapamANu vi lakkhiDa te pAla sayaI gaNi kadaya Na akkhiu / viraheNa vi UghA puttaeNa, bhUdeveNa vi guNamaNajueNa / lihiyAu citteNa vi sAvahANu, ihu gaMthu vivaha sara jAya bhANu // vikkamarAya yavagaya kAla, risivasu sara bhUya vi aMkAlai / kattiya paDhama pakti paMcami diNi, huu paripuNNa vi uggaMta iNi 11 162 : agaracanda nAhaTA abhinandana grantha - antya prazasti
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) 18 kaDavakoMkI isa sandhimeM bhagavAn zAntinAthake dvArA vaNita caritra athavA sadAcArakA varNana kiyA gayA hai| (13) antima terahavIM sandhimeM bhagavAn zAntinAthakA nirvANa-gamanakA varNana 17 kaDavakoMmeM nibaddha hai| isa prakAra isa kAvyakA varNya-viSaya paurANika hai, jo lagabhaga sabhI paurANikatAse bharita racanAoMmeM eka sA~cemeM racA gayA hai| isameM kathA-vastu usI prakArase sampAdita hai| usameM koI vizeSa antara parilakSita nahIM hotaa| kathA-vastukI dRSTise bhale hI kAvyameM koI navInatA lakSita na ho, kintu kAvya-kalA aura zilpakI dRSTise yaha racanA vAstavameM mahattvapUrNa hai| AlocyamAna racanA apabhraMzake caritakAvyoMkI koTi kI hai| caritakAvya ke sabhI lakSaNa isa kRtimeM parilakSita hote haiN| caritakAvya kathAkAvyase bhinna hai| ataeva purANakI vikasanazIla pravatti parNataH isa kAvyameM lakSita hotI hai| pratyeka sandhike ArambhameM sAdhAraNake nAmase aMkita saMskRta zloka bhI vividha chandoMmeM likhita milatA hai / jaise ki navIM sandhike ArambhameM sulalitapadayuktA sarvadoSaivimuktA, jaDamatibhiragamyA muktimArge surmyaa| jitamadanamadAnAM cAruvANI jinAnAM, paracaritamayAnAM pAtu sAdhAraNAnAm / isI prakAra gyArahavIM sandhike ArambhameM ullikhita hai kanakamayagirIndre cArusiMhAsanasthaH pramaditasUravandai snApito yaH payobhiH / sa dizatu jinanAthaH sarvadA sarvakAmAnupacitazubharAzeH sAdhu sAdhAraNasya // 10 // jisa samaya zAntinAthake mAnasameM vairAgya bhAvanA hiloreM lene lagatI haiM aura ve ghara-dvAra chor3anekA vicAra karate haiM tabhI svargase lokAntika deva Ate haiM aura unheM sambodhate haiM / citai jiNavaru Niya maNi jAmavi, loyaMtI sura Agai tAmavi / jaya jayakAru karaMti Naviya sira, caMgau bhAviu tihuyaNa Nesara / ki bhagavan ! Apa tIrthakA pravartana karanevAle haiM aura bhavikajanoMke moha-andhakArako dUra karanevAle haiN| apabhraMza ke anya prabandhakAvyoMkI bhAMti isa racanAmeM bhI calate hae kathAnakake madhya prasaMgataH gItoM kI saMyojanA bhI huI hai / ye gIta kaI dRSTiyoMse mahattvapUrNa haiM / udAharaNake lie ai mahasattI vara paNNattI, mAruyagAmiNi kAmavi rUviNi / huyavaha thaMbhaNi NIruNisuMbhaNi, aMdhIkaraNI Ayahu hrnnii| sayalapavesiNi aviAvesiNi, appaDigAmiNi vivihvibhaasinni| pAsavi cheyaNi gahaNIroyaNi, valaNiddhADaNi maMDaNi tADaNi / mukkaravAlI bhImakarAlI, avirala pahayari vijjula calayari / devi pahAvai ariNiTThAvai, lahuvara maMgI bhUmi vibhNgii| kathAkAvya aura caritakAvyameM antara jAnane ke lie lekhakakA zodhaprabandha draSTavya hai-'bhavisayattakahA tathA apabhraMza kathA-kAvya', 10 76-79 / titthapavattaNu karahi bhaDArA, bhaviyahaM pheDahi mohaMdhArA / gaya loyaMtiya ema kaheviNu, tA jiNavariNa bharaha ghara deviNa / sandhi 9, kaDavaka 16 / itihAsa aura purAtattva : 163
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka anya prakArake gItakA nidarzana hai sarovaraM paphuTa kaMjareNa piMjaraM, samIyaraM sagajja ubhaDaM susaayrN| varaM suAsaNaM mayAri rUva bhIsayaM, saraM mayaMsa dittayaM sudeva gehayaM / ahiMda maMdiraM suloyaNitta suMdaraM, pakaMtti juttayaM suraNNa saMcayaM varaM / Na titti iMdhaNaM huyAsaNaM palittayaM, adhUmajAla devamagguNaM gilaMtayaM / eka anya rAgakA gIta paThanIya hai hullaru suravai maNa raMjieNa, hullaru uvasagga vihaMjieNa / hullaru muNimaNa saMtosieNa, hullaru bhaviyaNa gaNa posieNa / hullaru tilloyahu vihiya seva, hullaru Ihiya daya vigaya leva / 8,2 isa prakArake anya gItoMse bhI bharita yaha kAvya sAhityakA pUrNa Ananda pradAna karatA hai| eka to apabhraMza bhASAmeM aura vizeSakara isa bhASAmeM race gaye gItoMmeM balAghAtAtmaka pravRtti lakSita hotI hai / Aja taka kisI bhI bhASAzAstrI tathA apabhraMzake vidvAnakA dhyAna isa ora nahIM gayA hai| kintu apabhraMzake lagabhaga sabhI kAvyoMmeM sAmAnyarUpase yaha pravRtti lakSita hotI hai| udAharaNa ke lie ikke vullAviu mukkhagAmi, ikke vihasAviu bhuvaNasAmi / ikke galihAru vilaMviyau, ikke muheNa muhu cuNviyu| kintu balAghAta udAtta na hokara kiMcit manda hai / isI prakArakA anya udAharaNa hai suya siridattA jaNiya pahillI, paMgu kuMTi aNNikka gahillI / puNu vahirI kaNNa Na suNai vAya, puNu chaTThI khujjiya putti jAya / tathA-- ArAhivi solahakAraNAi, je sivamaMdiri ArohaNAi / tillokkacakka saMkhohaNAi, saMpuNNa taveM ajjiya viseNa / evam--- je? bahala vArisa jANijjahu, mAhahu siya terasi mANijjahu / jeTThahu bahala cauddasi jANahu, paisAhahu siya paDiva pamANahu / maggasirahaM diya caudasi jANiyA, puNu eyArasi jiNavara kaanniyaa| saMgItAtmaka tAla aura layase samanvita pada-racanA dekhate hI banatI hai / yathA-- jharaMti dANa vAri luddha matta bhiMgayaM, Nirikkha esu daMti veyadaMta saMgayaM / aladdha jujjhu DhikkaraMtu seyavaNNayaM, gharammi maMda saMpavissamANu govayaM / paubhiyaM kama calaM va piMgaloyaNaM, vibhA suraMdhu latakaMva kesaraM ghaNaM / saNaMkaraM tuyaMtu saMtu laMba jIhayaM, pakovayaM palittu picchae susIhayaM / kAvya bhAva aura bhASAke sarvathA anukUla hai / bhAvoMke anusAra hI bhASAkA prayoga dRSTigata hotA hai| phira bhI, bhASA prasAda guNase yukta tathA prasaMgAnukUla hai / jaise ki-- kAlANali appau kiNi Nihitta, AsIvisu keNa kareNa chittu / suragiri visANu kiNi moDiyau, jamamahisasiMgu kiNi toddiyu| jo mahu vimANa thaMbhaNu karei, so Nicchaya mahu hattheM marei / 164 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMgataH amarSa saMcArI bhAva vibhAvase saMyukta hokara roSake Avegake sAtha vIra rasakA sphuraNa kara rahA hai| isI prakAra anya rasoMse yukta hone para bhI racanA zAntarasa kI hai| AlocyamAna kAvyameM kaI sundara varNana hai / prastuta hai magadha dezakA varNana--jahA~ para sarovara kamalanAloMse suzobhita haiM, zreSTha hAthI jahA~ para saMcAra karate haiM aura rAjahaMza ur3AneM bharate haiM / jahA~ para krIr3Agiri rati-rasakA nidhAna hai aura deva-mithuna jahA~ para latA-maNDapoMmeM krIr3AeM kiyA karate haiN| jalavAhinI saritA jahA~ para atizaya jala-pravAhake sAtha bahatI hai mAno kAminI-kula patiyoM ke sAtha vicaraNa karatA ho / jahA~ para nandana-vana phala-phUloMse bharita hai mAno bhU-kAminI ghane yauvanase suzobhita ho rahI ho| jahA~ke go-kuloMmeM gAyoMke stanoMse dugdha jhara rahA hai aura capala bachar3e apanI pUMcha uThAkara dugdha-pAna kara rahe haiN| kavike zabdoMmeM-- tahu majjhi surammau magahadesu, mahikAmiNi kiu NaM divvavesu / jahi saravara sohahi sAraNAla, gayavara Dohiya uDDiya marAla / jahi kIlAgiri rairasa ANihaNa, laimaMDavi kIlira devamihuNa / jalavAhiNi gaNu jalu vahalu vahai, NaM kAmiNiulu paisaMgu gahai / jahi NaMdaNavaNa phulliya phallAiM, NaM bhUkAmiNi junvaNu ghaNAi / jahi gouli gohaNu paya khiraMti, kari puccha cavala vacchA pivaMti / (1,7) isI prakAra svayaMvara-maNDapameM sulocanAke dvArA meghezvarake kaNThameM jayamAlA nikSipta karane para arkakIrti roSake sAtha uTha khar3A hotA hai, meghezvara bhI darpake sAtha yuddha ke lie uTha baiThatA hai| ghamAsAna yuddha hotA hai / yuddhakA citra hai akkakittimaNu duvaNaha cAliu, duvaNu vi katthaNa caMgau bhAliu / tiyarayaNa samANI eha kaNNa, sAmihi suu mui kulei aNNa / tA jAiu saMgaru ai rauddu, uTThiu mehesaru veri madu / bahu Naravara tajjiya vANasaMdhi, ravi kitti layau jIvaMtu vaMdhi / (2,19) vastutaH ukta paMktiyoMmeM yuddhakA varNana na hokara usakI taiyArIkA ullekha mAtra hai| paDhane para yaha lagatA hai ki aba jama kara yuddha hogA, kintu kavi kucha hI paMktiyoM meM yuddhottara sthitikA varNana bhI sAthameM kara detA hai| isakA kAraNa yahI hai ki kathAnakameM gatizIlatA nahIM hai| bahuta hI ba~dhI huI bAteM kavike sAmane haiM, jinakA sAhityake rUpameM prastutIkaraNa karanA kavikA uddezya pratIta hotA hai| ataeva vastugata vividha AyAmoMkA bhalI-bhA~ti citraNa nahIM ho sakA hai| kintu isakA yaha bhI artha nahIM hai ki racanAmeM mArmika sthala nahIM haiM; parantu kama avazya haiN| kAvyake varNanoMmeM jahA~-tahA~ loka-tattvoMkA sahaja sphuraNa parilakSita hotA hai| udAharaNake lie-- jahA~ para nadiyA~ kulaTA nArIke samAna vakra gatise bahanevAlI hai, nikaTake gA~va itane pAsa haiM ki murgA ur3akara eka gAMvase dUsare gA~vameM saralatAse pahu~ca sakatA hai| jahA~ke sarovaroMmeM vizAla netroMkI samatA karanevAle bar3e-pattoMse yukta kamala vikasita the / jahA~ para godhana, gorasa Adise samRddhi-sampanna haiM / aura jahA~ para vikhyAta udyAna-vana Adi hai| jahA~kA kSetra anna-jala Adise paripUrNa hone ke kAraNa sadA sukhadAyaka hai| kavike hI zabdoM meM itihAsa aura purAtattva : 165
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahi tIriNi gaNu kulaTA samANu, jahi vasahi gAma kukkuDa uDANa : jahi sarasa kamala kamalavisalacchi, jahi govAsagohaNa gohaNa savacchi / ujjANa savaNavaNa jahi savikkha, jahi khitta sakaNajala jalasahakkha / jahi Nicca vahei cautthu kAlu, tahu desahu vaNNaNu ko susAlu / (5,1) racanA prAsAdika aura sAlaMkArika hai / bhASAkI dRSTise racanAmeM kriyApadoMkI tathA kRdantoMkI pracuratA hai, jo hindI bhASAyugIna pravRttiko dyotaka hai / kucha naye zabda isa prakAra haiM ulhasita-ullasita (9,12) TAlaNu-kampita honA, apane sthAnase haTanA (9,10) ujjAlaNu-ujAlA karanA, prakAzita karanA (9,10) saMDu (SaNDa, saM0)-samUha (9,9) dasamau kamalasaMDu kara dala ujjalu / (9,9) kucchiu-kutsita (9,3) chika (?) saMgharahi chika jaM bhAieNa / (9,3) tahi-tahIM, vahIM (9,4) koi Na rAu raMku tahi dIsai (9,4) siya caMdakati sundara muheNa, ujjala cAmIyara kuMcueNa / (9,2) girivarasundara maNahara dhaNehi, kaMdalavilAsa vAhullaehi / (9,2) khaDa (SaD, saM0)-chaha (8,26) tappara-tatpara (8,24) maNuyatiriya jiNasevaNa-tappara / (8,24) isa prakAra bhASA (balAghAta, nAda-yojanA, naye zabdoMkA prayoga), prasAda zailI tathA gItAdi saMyojanA AdikI dRSTise ukta racanA mahattvapUrNa hai| isa adhyayanase yaha bhI spaSTa hotA hai ki chaThI zatAbdI taka anavacchinna rUpase apabhrazake prabandhakAvyoMkI paramparA pracalita rahI hai, jisameM kAvyAtmaka vidhAke rUpoMmeM kathAkAvya aura caritakAvya jaisI svatantra vidhAeM bhI janavizruta rahI haiN| abhI taka sAMskRtika dRSTise bhI isa prakArakI racanAoMkA adhyayana nahIM kiyA gayA hai| ataH isa ora bhI vidvAnoMkA dhyAna jAnA caahie| 166 : agaracanda nAhaTA abhinandana-grantha