Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-viSayaka mahattvapUrNa praznottara kitane hI pAThakoM va itara sajjanoMko anusandhAnAdi-viSayaka zaMkAeM utpanna hotI haiM aura ve idharaudhara pUchate haiN| kitanoMko uttara hI nahIM milatA aura kitanoMko unake pUchanekA avasara nahIM mila pAtA / isase unakI zaMkAe~ unake hRdayameM hI vilIna ho jAtI haiM aura isa taraha unakI jijJAsA atRpta hI banI rahatI hai / ataeva unake lAbhakI dRSTise yahA~ eka 'zaMkA-samAdhAna' prastuta hai| 1. zaMkA-kahA jAtA hai ki vidyAnanda svAmIne 'vidyAnandamahodaya' nAmaka eka bahuta bar3A grantha likhA hai, jisake ullekha unhoMne svayaM apane zlokavAttika, aSTasahasrI Adi granthoMmeM kiye haiN| parantu unake bAda honevAle mANikyanandi, vAdirAja, prabhAcandra Adi bar3e-bar3e AcAryoMmeMse kisIne bhI apane granthoMmeM usakA ullekha nahIM kiyA, isase kyA vaha vidyAnandake jIvanakAla taka hI rahA hai usake bAda naSTa ho gayA ! 1. samAdhAna nahIM, vidyAnandake jIvanakAlake bAda bhI usakA astitva milatA hai| vikramakI bArahavIM terahavIM zatAbdIke prasiddha vidvAna vAdI devasarine apane 'syAdvAdaratnAkara' (dvi0 bhA0, 10 349) meM "vidyAnandamahodaya' granthakI eka paMkti uddhRta karake nAmollekhapUrvaka usakA samAlocana kiyA hai / yathA 'yattu vidyAnanda :mahodaye ca 'kAlAntarAvismaraNakAraNaM hi dhAraNAbhidhAnaM jJAnaM saMskAraH pratIyate' iti vadan saMskAradhAraNayoraikArthyamacakathat' / isase spaSTa jAnA jAtA hai ki 'vidyAnandamahodaya' vidyAnanda svAmIke jIvanakAlase tInasau-cArasI varSa bAda taka bhI vidvAnoMkI jJAnacarcA aura adhyayanakA viSaya rahA hai| Azcarya nahIM ki usakI saikar3oM kApiyAM na ho pAnese vaha saba vidvAnoMko zAyada prApta nahIM ho sakA athavA prApta bhI rahA ho to aSTasahasrI AdikI taraha vAdirAja Adine apane granthoMmeM usake uddharaNa grahaNa na kiye hoN| jo ho, para ukta pramANase nizcita hai ki vaha bananeke kaI sau varSa bAda taka vidyamAna rahA hai / sambhava hai vaha aba bhI kisI lAyabrarI yA sarasvatI-bhaNDArameM dImakoMkA bhakSya banA par3A ho / anveSaNa karanepara akalaGkadevake pramANasaMgraha tathA anantavIryakI siddhivinizcayaTIkAkI taraha kisI zvetAmbara zAstrabhaMDAra meM mila jAya; kyoMki unake yahA~ zAstroMkI surakSA aura suvyavasthA yati-muniyoM ke hAthoMmeM rahI hai aura aba bhI vaha kitane hI sthAnoM para calatI hai| hAlameM hameM muni puNyavijayajIke anugrahase vi0 saM0 1454 kI likhI arthAt sAr3he pAMcasau varSa purAnI adhika zuddha aSTasahasrIkI prati prApta huI hai, jo mudrita aSTasahasrI meM saikar3oM sUkSma tathA sthUla azuddhiyoM aura truTita pAThoMko pradarzita karatI hai| yaha bhI prAcIna pratiyoMkI surakSAkA eka acchA udAharaNa hai / isase 'vidyAnandamahodaya' ke bhI zvetAmbara zAstrabhaMDAroMmeM milanekI adhika AzA hai| anveSakoMko usakI khojakA prayatna karate rahanA caahiye| 2. zaMkA-vidvAnoMse sunA jAtA hai / ki bar3e anantavIrya arthAt siddhivinizcayaTIkAkArane akalaMka devake 'pramANasaMgraha' para 'pramANasaMgrahabhASya' yA 'pramANasaMgrahAlaMkAra' nAmakA bahada TIkA-grantha likhA hai parantu Aja vaha upalabdha nahIM ho rahA / kyA usake astitva-pratipAdaka koI ullekha haiM jinase vidvAnoMkI ukta anuzru tiko poSaNa mile ? -404
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. samAdhAna-hA~, pramANasaMgahabhASya athavA pramANasaMgrahAlaMkArake ullekha milate haiN| svayaM siddhivinizcayaTIkAkArane siddhivinizcayaTIkAmeM usake aneka jagaha ullekha kiye haiM aura usameM vizeSa jAnane tathA kathana karanekI sUcanAe~ kI haiM / yathA 1. 'iti cacitaM pramANasaMgrahabhASye'-*si0 vi0 TI0 li. pa0 12 / 2. 'ityuktaM pramANasaMgrahAlaMkAre'-si0 li0pa019 / / 3. 'zeSamatra pramANasaMgrahabhASyAtpratyeyam'-si0 50 392 / 4. 'prapaMcastu nehokto graMthagauravAt pramANasaMgrahabhASyAjjJayaH-si0 li0 pa0 921 / 5. 'pramANasaMgrahabhASye nirastam'-si0 li0 50 1103 / 6. 'doSo rAgAdiAkhyAtaH pramANasaMgrahabhASye'-si0 li. pa0 1222 / ina asaMdigdha ullekhoMse 'pramANasaMgrahabhASya' athavA 'pramANasaMgrahAlaMkAra' kI astitvaviSayaka vidvadanuzrutiko jahA~ poSaNa milatA hai vahA~ usakI mahattA, apUrvatA aura bRhattA bhI prakaTa hotI hai / aisA apUrvagrantha, mAlUma nahIM isa samaya maujUda hai athavA naSTa ho gayA hai ? yadi naSTa nahIM huA aura kisI lAyabrarImeM maujUda hai to usakA anusandhAna honA cAhiye / kitane khedakI bAta hai ki hamArI lAparavAhIse hamAre vizAla sAhityodyAnameMse aise-aise sundara aura sugandhita grantha-prasUna hamArI najaroMse ojhala ho gye| yadi hama mAliyoMne apane isa vizAla bAgakI jAgarUka hokara rakSA kI hotI to vaha Aja kitanA harA-bharA dikhatA aura loga use dekhakara jaina-sAhityodyAnapara kitane mugdha aura prasanna hote / vidvAnoMko aise granthoMkA patA lagAnekA pUrA udyoga karanA caahiye| 3. zaMkA-gommaTasAra jIvakANDa aura dhavalAmeM jo nityanigoda aura itara nigodake lakSaNa pAye jAte haiM kyA unase bhI prAcIna unake lakSaNa milate haiM ? 3. samAdhAna hA~, milate haiN| tattvArthavAtikameM akalaGkadevane unake nimna prakAra lakSaNa diye haiM 'triSvapi kAleSa trasabhAvayogyA ye na bhavanti te nityanigotAH, trasabhAvamavAptA avApsyanti ca ye te'nitynigotaaH'|-t. vA0 pR0 100 / / arthAt jo tInoM kAloMmeM bhI trasabhAvake yogya nahIM haiM ve nityanigota haiM aura jo trasabhAvako prApta hue haiM tathA prApta hoMge ve anityanigota hai| 1. zaMkA-saMjada' padakI carcAke samaya Apane 'saMjada padake sambandhameM akaladevakA mahattvapUrNa abhimata' lekhameM yaha batalAyA thA ki akalaGdevane tattvArthavAtikake isa prakaraNameM SaTakhaNDAgamake sUtroMkA prAyaH anuvAda diyA hai| isapara kucha vidvAnoMkA kahanA thA ki akalaGkadevane tattvArthavArtikameM SaTkhaNDAgamakA upayoga kiyA hI nahIM / kyA unakA yaha kahanA ThIka hai ? yadi hai taba Apane tattvArthavAttikameM SaTkhaNDAgamake sUtroMkA anuvAda kaise batalAyA ? 4. samAdhAna-hama Apako aise aneka pramANa nIce dete haiM jinase Apa aura ve vidvAna yaha mAnaneko bAdhya hoMge ki akalaGgadevane tattvArthavAttikameM SaTkhaNDAgamakA khUba upayoga kiyA hai / yathA (1) 'evaM hi samayo'vasthitaH satprarUpaNAyAM kAyAnuvAde-"asA dvIndriyAdArabhya A ayogakevalina iti" |'-tttvaa0 pR0 88 / 1. vIra-sevAmandira meM jo siddhivinizcayaTIkAkI likhita prati maujada hai usIke AdhArase patroM kI saMkhyA DAlI gaI hai| -405 -
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha SaTkhaNDAgamake nimna sUtrakA saMskRtAnuvAda hai "tasakAiyA bIiMdiya-pahuDi jAva ajogikevali tti" / - SaTkha0 1-1-44 / (2) 'Agame hi jIvasthAnAdiSvanuyogadvAreNAdezavacane nArakANAmevAdI sadAdiprarUpaNA kRtA / - tattvA0 pR0 55 / isameM satprarUpaNAke 25 veM sutrakI ora spaSTa saMketa hai / (3) 'evaM hi uktamArSe vargaNAyAM bandhavidhAne noAgamadravyabandhavikalpe sAdivai khasikabandhanirdezaH proktaH viSama snigdhatAyAM viSamarUkSatAyAM ca bandhaH samasrigdhatAyAM samarUkSatAyAM ca bhedaH iti tadanusAreNa ca sUtramuktam' - - tattvA0 5-37, pR0 242 / yahA~ pAMcaveM vargaNA khaNDakA spaSTa ullekha hai / (4) syAdetadeva mAgamaH pravRttaH / paMcendriyA asaMjJipaMcendriyAdArabhya A ayogakevalinaH' yaha SaTkhaNDAgamake isa sutrakA akSarazaH saMskRtAnuvAda hai"paMcidiyA asaNipaMcidiya - pahuDi jAva ajogikevalitti" - SaT0 1-1-37 / ina pramANoMse asaMdigdha hai ki akalaGka devane tattvArthavArtika meM SaTkhaNDAgamakA anuvAdAdirUpase upayoga kiyA hai / 5 - zaMkA - manuSyagati meM ATha varSakI avasthAmeM bhI samyaktva utpanna ho jAtA hai, aisA kahA jAtA hai, isameM kyA koI Agama pramANa hai ? 5 - samAdhAna - hA~, usameM Agama pramANa hai / tattvArthavArtika meM akalaGkadevane likhA hai ki paryAptaka manuSya hI samyaktvako utpanna karatA haiM, aparyAptaka manuSya nahIM aura paryAptaka manuSya ATha varSakI avasthAse Upara usako utpanna karate haiM, isase kamameM nahIM' / yathA - ta0 vA0 pU0 63 / 'manuSyA utpAdayantaH paryAptakA utpAdayanti nAparyAptakAH / paryAptakAzcA'STavarSaMsthiteruparyutpAdayanti nAdhastAt / - pR0 72, a0 2, sU0 3 / 6- zaMkA - digambara muni jaba vihAra kara rahe hoM aura rAste meM sUrya asta ho jAya tathA Asa-pAsa koI gA~va yA zahara bhI na ho to kyA vihAra banda karake ve vahIM Thahara jAyeMge athavA kyA kareMge ? 6 - samAdhAna - jahA~ sUrya asta ho jAyagA vahIM Thahara jAyeMge, usase Age nahIM jAyeMge / bhale hI vahA~ gA~va yA zahara na ho, kyoMki munirAja IryAsamiti ke pAlaka hote haiM aura sUryAsta honepara IryAsamitikA pAlana bana nahIM sakatA aura isIlie sUrya jahA~ udaya hotA hai vahAMse taba nagara yA gA~va ke lie bihAra karate haiM / ki jaisA AcArya jaTAsiMhanandine varAGgacarita meM kahA hai: isI bAtako batalAyA hai-- yasmiMstu deze'stamupaiti sUryastatraiva saMvAsamukhA babhUvuH / yatrodayaM prApa sahasrarazmiryAtAstato'thA puri vA'prasaMgAH // - 30-47 muniyoMke AcAra-pratipAdaka pradhAna grantha mUlAcAra ( gAthA 784 ) meM nimna rUpase te NimmamA sarIre jatthatthamidA vasaMti aNiedA / savaNA appaviddhA vijjU taha diTThaNaTThA yA // 406 -
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt 've sAdhu zarIrameM nirmama hue jahA~ sUrya asta ho jAtA hai vahA~ Thahara jAte haiM / kucha bhI apekSA nahIM krte| aura ve kisIse bandhe hue nahIM, svatantra haiM, bijalIke samAna dRSTanaSTa haiM, isaliye aparigraha haiN| 7-zaMkA-loga kahate haiM ki digambara jaina muni varSAvAsa (cAturmAsa) ke atirikta eka jagaha eka dina rAta yA jyAdAse jyAdA pA~ca dina-rAta taka Thahara sakate haiN| pIche ve vahA~se dUsarI jagahako jarUra bihAra kara jAte haiM, ise ye siddhAnta aura zAstroMkA kathana batalAte haiM / phira AcArya zAMtisAgarajI mahArAja apane saMdha sahita varSabhara zolApura zaharameM kyoM Thahare ? kyA koI aisA apavAda hai ? 7-samAdhAna-logoMkA kahA ThIka hai| digambara jaina muni gA~vameM eka rAta aura zaharameM pA~ca rAta taka Thaharate hai / aisA siddhAnta hai aura use zAstroMmeM batalAyA gayA hai / mUlAcArameM aura jaTAsiMhanandike varAMgacaritameM yahI kahA haiM / yathA gAmeyarAdivAsI payare paMcAhavAsiNo dhIrA / savaNA phAsuvihArI vivittaegaMtavAsI y||-muulaa0 785 grAmakarAtraM nagare ca paJca smuussurvygrmnHprcaaraaH| na kiMcidapyapratibAdhamAnA vihArakAle samito vijihvaH ||-vraaNg 30-45 parantu gA~va yA zaharameM varSoM rahanA muniyoMke lie na utsarga batalAyA aura na apavAda / bhagavatI ArAdhanAmeM muniyoMke eka jagaha kitane kAla taka Thaharane aura bAdameM na Thaharaneke sambandhameM vistRta vicAra kiyA gayA hai| lekina vahA~ bhI eka jagaha varSoM ThaharanA muniyoMke liye vihita nahIM btlaayaa| nauveM aura dazaveM sthitikalpoMkI vivecanA karate hue vijayodayA aura mUlArAdhanA donoM TIkAoMmeM sirpha itanA hI pratipAdana kiyA hai ki naubeM kalpameM muni eka eka RtumeM eka eka mAsa eka jagaha Thaharate haiM / yadi jyAdA dina ThahareM to 'udgamAdi doSoMkA parihAra nahIM hotA, vasatikApara prema utpanna hotA hai, sukhameM lampaTapanA utpanna hotA hai, Alasya AtA hai, sukumAratAkI bhAvanA utpanna hotI hai, jina zrAvakoMke yahA~ AhAra pUrvameM huA thA vahA~ hI punarapi AhAra lenA par3atA hai, aise doSa utpanna ho jAte haiM / isalie muni eka hI sthAnameM cirakAla taka rahate nahIM haiN|' dazaveM sthitikalpameM caturmAsameM eka hI sthAnapara rahane kA vidhAna kiyA hai aura 120 dina eka sthAnapara raha sakanekA utsarga niyama batalAyA hai| kamatI bar3hatI dina ThaharanekA apavAda niyama bhI isa prakAra batalAyA hai ki zrutagrahaNa (abhyAsa), vRSTikI bahulatA, zaktikA abhAva, vaiyAvRtya karanA Adi prayojana hoM to 36 dina aura adhika Thahara sakate haiM arthAt ASADhazuklA dazamIse prArambha kara kAttika paurNamAsIke Age tIsa dina taka eka sthAnameM aura adhika raha sakate haiM / kama dina Thaharaneke kAraNa ye batalAye hai ki marI roga, durbhikSa, grAma athavA dezake logoMko rAjya-krAnti Adise apanA sthAna chor3akara anya grAmAdikoMmeM jAnA par3e, saMghake nAzakA nimitta upasthita ho jAya Adi, to mani caturmAsameM bhI anya sthAnako vihAra kara jAte haiN| vihAra na karanepara ratnatrayake nAzakI sambhAvanA hotI hai / isaliye ASAr3ha pUrNimA bIta jAnepara pratipadA Adi tithiyoM meM dUsare sthAnako jA sakate haiM aura isa taraha ekasau bIsa dinoMmeM bIsa dina kama ho jAte haiM / isake atirikta barSoM ThaharanekA vahA~ koI apavAda nahIM hai| yathA "RtuSu SaTsu ekaikameva vAsamekatra vasatiranyadA viharati ityayaM navamaH sthitikalpaH / ekatra cirakAlAvasthAne nityamudgamadoSaM ca na parihat kSamaH / kSetrapratibaddhatA, sAtagurutA, alasatA, saukumAryabhAvanA, jJAtabhikSAgrAhitA ca doSAH / pajjo samaNakappo nAma dazamaH / varSA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAlasya catuSa mAseSa ekatra vAvasthAnaM bhramaNatyAgaH / sthAvarajaGgamajIvAkUlo hi tadA kSitiH tadA bhramaNe mahAnasaMyamaH, vRSTyA zItavAtapAtena vAtmavirAdhanA / pated vApyAdiSu sthANukanTakAdibhirvA pracchannarjalena kamena bAdhyata iti viMzatyadhika divasazataM ekatrAvasthAnamityayamutsargaH / kAraNApekSayA tu hInAdhikaM vAsasthAnaM, saMyatAnAM ASADhazuddhadazamyAM sthitAnAM upariSTAcca kArtikapaurNamAsyAstrizadivasAvasthAnam / vRSTibahulatA, zrutagrahaNaM, zaktyabhAvavaiyAvRtyakaraNaM prayojanamuddizya avasthAnamekatreti utkRSTakAla: / mAryAM, durbhikSe, grAmajanapadacalane vA gacchanAzanimitte samupasthite dezAntaraM yAti / avasthAne sati ratnatrayavirAdhanA bhaviSyatIti / paurNamAsyAmASADhyAmatikrAntAyAM pratipadAdiSu dineSa yAti / yAvacca tyaktA viMzati-divasA etadapekSya hInatA kAlasya eSa dazakaH sthitikalpaH / " -vijayodayA TI0 pR0 916 / AcArya zAntisAgara mahArAja saMgha sahita varSabhara zolApura zahara meM kisa dRSTi athavA kisa zAstrake AdhArase Thahare rahe / isa sambandhameM saMghako apanI dRSTi spaSTa kara denA cAhie, jisase bhaviSyameM digambara munirAjoMmeM zithilAcAritA aura na bar3ha jAya / 8-zaMkA-arihaMta aura arahaMta ina donoM padomeM kauna pada zuddha hai aura kauna azuddha ? 8-samAdhAna-donoM pada zuddha haiM / ArSa-granthoMmeM donoM padoMkA vyutpattipUrvaka artha diyA gayA hai aura donoMko zuddha svIkAra kiyA gayA hai| zrISaTkhaNDAgamakI dhavalA TIkAkI pahalI pustakameM AcArya vIrasenasvAmIne devatAnamaskArasUtra (NamokAramaMtra) kA artha dete hue arihaMta aura arahaMta donoMkA vyutpattiartha diyA hai aura likhA hai ki arikA artha mohazatru hai usako jo hanana (nAza) karate haiM unheM 'arihaMta' kahate haiM / athavA ari nAma jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya aura antarAya ina cAra ghAtikarmokA hai unako jo hanana (nAza) karate haiM unheM arihaMta kahate haiN| ukta karmoke nAza ho jAnepara zeSa aghAti karma bhI bhraSTa (saDe) bIjake samAna niHzaktika hojAte haiM aura isa taraha samasta karmarUpa ariko nAza karanese 'arihaMta' aisI saMjJA prApta hotI hai / aura atizaya pUjAke arha-yogya honese unheM arahaMta yA arhanta aisI bhau padavI prApta hotI hai, kyoM ki janmakalyANAdi avasaroMpara indrAdikoM dvArA ve pUje jAte haiM / ataH arihaMta aura arahaMta donoM zuddha haiN| phira bhI NamokAramantrake smaraNameM 'arihaMta' zabdakA uccAraNa hI adhika upayukta hai, kyoMki SaTkhaNDAgamameM mUla pATha yahI upalabdha hotA hai aura sarvaprathama vyAkhyA bhI isI pAThakI pAI jAtI hai / isake sivAya jina, jinendra, vItarAga jaise zabdoMkA bhI yahI pATha sIdhA bodhaka hai / bhadrabAhakRta Avazyaka niyuktimeM bhI donoM zabdoMkA vyutpatti artha dete hae prathamataH 'arihaMta' zabdakI hI vyAkhyA kI gaI hai| yathA aTThavihaM pi ya kammaM aribhUyaM hoi savvajIvANaM / taM kammamariM haMtA arihaMtA teNa vuccati // 920 / / arihaMti vaMdaNa-NamaMsaNAI arihaMti puuyskkaar| siddhigamaNaM ca arihA arahaMtA teNa vuccaMti // 921 / / 9-zaMkA-kahA jAtA hai ki bhagavAn AdinAthase marIci (bharataputra) ne jaba yaha sunA ki use antima tIrthaMkara honA hai to usako abhimAna AgayA, jisase vaha svacchanda pravRtti karake nAnA kuyoniyoMmeM gyaa| kyA usake isa abhimAnakA ullekha prAcIna zAstroMmeM AyA hai ? 9-samAdhAna-hA~, AyA hai| jinasenAcAryakRta AdipurANake atirikta bhadrabAhukRta AvazyakaniyuktimeM bhI marIcike abhimAnakA ullekha milatA hai aura vaha nimna prakAra hai
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ tavvayaNaM soUNaM tivaI ApphoDiUNa tikkhutto| anbhahiyajAyahariso tassa marII imaM bhaNaI // 30 // jai vAsudevu paDhamo mUAi videhi cakkavaTTittaM / caramo titthayarANaM hoU alaM itti majjha // 431 // 10. zaMkA-pUjA aura arcAmeM kyA bheda haiM ? kyA donoM eka haiM ? 10. samAdhAna-yadyapi sAmAnyataH donoMmeM koI bheda nahIM hai, paryAyazabdoMke rUpa meM donoMkA prayoga rUr3ha hai tathApi donoMmeM kucha sUkSma bheda jarUra hai / isa bhedako zrIvIrasenasvAmIne SaTkhaNDAgamake 'bandhasvAmitva' nAmake dUsare khaNDakI dhavalA-TIkA pustaka AThameM isa prakAra batalAyA hai ___ "caru-bali-puSpha-phala-gaMdha-dhUpa-dIvAdIhi samabhattipayAso accaNa NAma / edAhi saha aiMdadhaya-kapparakkha-mahAmaha-savvadobhaddAdimahimAvihANaM pUjA NAma / " pR0 92 / / arthAt caru, bali (akSata), puSpa, phala, gandha, dhUpa aura dIpa ityAdise apanI bhakti prakAzita karanA arcanA (arcA) hai aura ina padArthoke sAtha aindradhvaja, kalpavRkSa, mahAmaha, sarvatobhadra Adi mahimA (dharmaprabhAvanA) kA karanA pUjA hai| ___ tAtparya yaha ki phalAdi dravyoMko car3hA kara (svAhApUrvaka samarpaNa kara) saMkSepameM laghu bhaktiko prakaTa karanA arcA hai aura ukta dravyoM sahita samArohapUrvaka vizAla bhakti prakaTa karanA pUjA hai / yahA~ yaha dhyAna dene yogya hai ki indradhvaja Adi pUjAmahotsavoMkA vidhAna vIrasenasvAmIse bahuta pahalese vihita hai aura jaina zAsanakI prabhAvanAmeM unakA mahattvapUrNa sthAna hai / 11. zaMkA-nimna padya kisa granthakA mUla padya hai ? usakA mUla sthAna batalAyeM ? sukhamAlhAdanAkAraM vijJAnaM meyabodhanam / zaktiH kriyAnumeyA syAyUnaH kAntAsamAgame // 11. samAdhAna-ukta padya aneka granthoMmeM uddhRta pANa jAtA hai| AcArya vidyAnandane aSTasahasrI (pR0 78) meM ise 'iti vacanAt' zabdoMke sAtha diyA hai| AcArya abhayadevane sanmatisUtra-TokA (pR0 478) meM isa padya ko uddhRta karate hue likhA hai ___ "na ca saugatamatametat, na jainamatamiti vaktavyam, 'sahabhAvino guNAH kramabhAvinaH paryAyAH' [ ] iti jainairabhidhAnAt / tathA ca sahabhAvitvaM guNAnAM pratipAdayatA dRSTAntArthamuktam-" ___isake bAda ukta padya diyA hai| siddhivinizcayaTIkAkAra bar3e anantavIryane isI padyakA nimna prakAra ullekha kiyA hai ___"kathamanyathA nyAyavinizcaye 'sahabhuvo guNAH' ityasya 'sukhamAlhAdanAkAraM....' iti nidarzanaM syAt |"-(ttii0 li. pR0 76 / ) abhayadeva aura anantavIryake ina ullekhoMse pratIta hotA hai ki guNoMke sahabhAvIpanA pratipAdana karaneke lie dRSTAntake taurapara use akaladevane nyAyavinizcayameM kahA hai| parantu nyAyavinizcaya mUlameM yaha padya upalabdha nahIM hotA / ho sakatA hai usako svopajJavRtti meM use kahA ho| mUlameM to sirpha 11vIM kArikAmeM itanA hI kahA hai ki 'guNaparyayavadravyaM te shkrmvRttyH'| yadi vastutaH yaha padya nyAyavinizcayavRttimeM kahA -409 - 52
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai to yaha prazna uThatA hai ki vahA~ vRttikArane use uddhata kiyA hai yA svayaM racakara upasthita kiyA hai ? yadi uddhRta kiyA hai to mAlUma hotA hai ki vaha akalaGkadevase bhI prAcIna hai / aura yadi svayaM racA hai to use unake nyAyavinizcayakI svopajJavRttikA samajhanA cAhie / vAdirAjasrine nyAyavinizcayavivaraNa (pa0 240 pUrvA0) meM 'yathoktaM syAdvAvamahArNave' zabdoMke ullekha-pUrvaka ukta padya ko prastuta kiyA hai, jisase vaha syAdvAvamahArNava' nAmaka kisI jaina dArzanika granthakA jAnA jAtA hai| yaha grantha Aja upalabdha nahIM hai aura isase yaha nahIM kahA jAsakatA ki isake racayitA amuka AcArya hai| ho sakatA hai ki akalaGkadevane bhI isI syAdvAdamahArNavaparase ukta padya udAharaNake bataura nyAyavinizcayakI svopajJavRtti meM, jo Aja anupalabdha hai, ullekhipta kiyA ho aura isase prakaTa hai ki yaha padya kAphI prasiddha aura purAnA hai / 12. zaMkA-Adhunika kitane hI vidvAn yaha kahate hue pAye jAte haiM ki prasiddha mImAMsaka kumArila bhaTTane apane mImAMsA-zlokavAttikakI nimna kArikAoMko samantabhadrasvAmIkI AptamImAMsAgata 'ghaTamaulisuvarNArthI' Adi kArikAke AdhArapara racA hai aura isalie samantabhadrasvAmI kumArilabhaTTase bahuta pUrvavartI vidvAn haiM / kyA unake isa kathanako puSTa karanevAlA koI prAcIna puSTa pramANa bhI hai ? kumArilakI kArikAe~ ye haiM-- narddhamAnakabhaMgena rucakaH kriyate ydaa| tadA pUrvArthinaH zokaH priitishcaapyuttraarthinH|| hemArthinastu mAdhyasthyaM tasmAdvastu trayAtmakam / 12. samAdhAna-ukta vidvAnoMke kathana ko puSTa karane vAlA pramANa bhI milatA hai / I0 san 1025 ke prakhyAta vidvAn AcArya vAdirAjasUrine apane nyAyavinizcayavivaraNa (li0 pa0 245) meM eka asandigdha spaSTa ullekha kiyA hai aura jo nimna prakAra hai "uktaM svAmisamantabhadrestadupajIvinA bhaTTenApighaTamaulisavArthI nAzotpAdasthitiSvayam / zoka-pramoda-mAdhyasththaM jano yAti sahetukam // vartamAnakabhaMgena rucakraH kriyate yadA / tadA pUrvArthinaH zokta: protizcApyuttarArthinaH / / hemArthinastu mAdhyasthyaM tasmAdvastu trayAtmakam / iti ca // ' isa ullekhameM vAdirAjane jo 'tadupajIvinA' padakA prayoga kiyA hai usase spaSTa hai ki Ajase nau sau varSa pUrva bhI kumArilako samantabhadrasvAmokA ukta viSayameM anugAmI athavA anusartA mAnA jAtA thA / jo vidvAn samantabhadrasvAmIko kumArila aura usake samAlocaka dharma kIrtike uttaravartI batalAte haiM unheM vAdirAjakA yaha ullekha abhUtapUrva aura prAmANika samAdhAna upasthita karatA hai|