Book Title: Anekta me Ekta hi Anekant Hai
Author(s): Indradinnasuriji
Publisher: Z_Nahta_Bandhu_Abhinandan_Granth_012007.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210044/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAtma sAdhanA ke zAsvata svara anekatA meM ekatA hI anekAnta hai -AcAryazrI vijaya indradinna sUrijI ma. jaina dharma aura darzana ne vizva ko anupama aura advitIya AcArya haribhadra sUri aura hemacandracArya jaisa jaina dArzanikoM ne siddhAnta arpita kie haiN| ve siddhAnta itane zAzvata, kAlajayI, anya darzanoM meM bhI isa anekAntatva ko DhUMr3hA hai| buniyAdI, jIvaMta aura yugIna haiM ki vizva ke lie inakI vItarAga stotra meM hemacandrAcArya ne kahA haiprAsAMgikatA sadaiva banI rahatI hai| jaina-darzana ke inhIM zAzvata siddhAntoM meM se eka mahAna, cuniMdA aura vyAvahArika siddhAnta icchan pradhAnaM sattvAdya, viruddha gumphitaM gunnaiH| anekAntavAda yA syAdvAda hai| bhAratIya dArzanika akhAr3oM meM jaina sAMkhyaH saMkhyAvatAM mukhyo, nAnekAntaM prtikssipet|| darzana kA yahI siddhAnta sarvAdhika carcita rahA hai| kahIM-kahIM para yaha sAMkhya darzana pradhAna-prakRti ko sattva Adi aneka viruddha guNoM jaina dharma kA paryAya aura pahacAna bhI bana gayA hai| kisI ne isakI se gaMphita mAnatA hai| isalie vaha anekAnta siddhAnta kA khaMDana nahIM prazaMsA kI, kisI ne niNdaa| kisI ne AdaraNIya batAyA aura kisI kara sktaa| ne ghRnnaaspd| Adi zaMkarAcArya ne ise saMzayavAda hone kA Aropa adhyAtmopaniSad meM bhI yahI bAta kI gaI hailgaayaa| phira bhI isa siddhAnta kI gaharAI taka pahu~cane kA prayala bahuta / cittamekamanekaM ca rUpaM, prAmANikaM vdn| kama vidvAnoM ne kiyA hai| anekAnta para jo bhI Aropa lage haiM ve yogo vaizeSiko vApi, nAnekAntaM prtikssipet|| anekAnta ko anekAnta dRSTi se na samajhane para hI lage haiN| nyAya-vaizeSika eka citta ko aneka rUpoM meM pariNata mAnate haiN| jaina dharma kA yaha eka aisA siddhAnta hai jisase vizva ke sabhI ataH va anekAnta siddhAnta kA khaMDana nahIM kara skte| vivAda sulajha sakate haiN| sabhI yuddha aura jhagar3e samApta ho sakate haiN| vijJAnasyaikamAkAraM, naanaakaarkrmbitm| isa siddhAnta kA anusaraNa karate hue samagra vizva meM sukha, zAMti icchaMstathAgataH prAjJo, nAnekAntaM prtikssipet|| aura samRddhi kA sAmrAjya sarvatra chA sakatA hai| vijJAnavAdI-bauddha eka AkAra ko aneka AkAroM se sanmatitarka ke kartA ne to yahAM taka kahA hai ki - yukta mAnate haiN| isalie ve anekAnta siddhAnta kA khaMDana nahIM kara jeNa viNA logassavi, vavahAro savvahA Na nnighddi| skte| tassa bhuvaNekkaguruNo, Namo annegNtvaayss|| jAtivAkyAtmakaM vastu, vdnnnubhvocitm| jisake binA vizva kA koI bhI vyavahAra samyagarUpa se ghaTita bhaTTo vApi murArirvA, nAnekAntaM prtikssipet|| nahIM hotaa| usa tribhuvana ke ekapAtra guru anekAntavAda ko merA ___ bhaTTa aura murArI ke anuyAyI pratyeka vastu ko sAmAnya namaskAra hai| vizeSAtmaka mAnate haiN| ataH ve anekAnta siddhAnta kA khaMDana nahIM anekAnta kI nIMva para hI jaina dharma aura darzana kI racanA kara skte| huI hai| jaina dharma ke sabhI niyama-upaniyama aura AcAra paramparA kI abaddha paramArthena, baddhaM ca vyvhaartH| AdhArazilA yahI siddhAnta hai| anekAnta ko binA acchI bruvANo brahmavedAntI, nAnekAntaM prtikssipet|| taraha samajhe jaina dharma aura darzana kA vyavasthita adhyayana nahIM ho brahma vedAntI paramArtha se Izvara ko baddha aura vyavahAra se use sktaa| abaddha mAnate haiN| ataH ve anekAnta siddhAnta kA khaMDana nahIM kara bhArata kA dArzanika itihAsa isa bAta kA sAkSI hai ki skte| dArzanika vivAda ke kSetra meM jaina-darzana bahuta bAda meM utarA hai| isalie jaina dArzanikoM ko sabhI darzanoM kA taTastha aura tulanAtmaka bruvANA bhinna-bhinnArthAn, naya - bhedvypekssyaa| adhyayana kA avasara prApta huA thaa| unhoMne sabhI darzanoM ke pratikSipeyu! vedAH, syAdvAdaM saarvtntrikm|| adhyayana ke bAda jaina-darzana ko dArzanika akhAr3oM meM utArA thaa| veda bhI syAdvAda kA khaMDana nahIM kara sakate kyoMki ve pratyeka pariNAmataH jaina-darzana anya darzanoM kI apekSA adhika sAMgopAMgatA artha yA viSaya ko naya kI apekSA se bhinna aura abhinna donoM aura paripUrNatA lie hue haiN| usameM kahIM bhI dArzanikatva kI nyUnatA mAnate haiN| isa prakAra prAyaH sabhI matAvalambI syAdvAda ko svIkAra dRSTigata nahIM hotii| karate haiN| Jain Education interational www.zinelibrary.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Oc0626000 494 anekAnta yA syAdvAda ko eka prakhara siddhAnta ke rUpa meM pratiSThA pradAna karane kA zreya jaina-darzana aura jaina dArzanikoM ko jAtA hai| jo vastu jaisI hai use vaisI hI dekhanA anekAnta hai| jaina dharma ke samyaktva-samyakadarzana kA mUlAdhAra bhI yahI hai| jo vastu jaisI hai use usI rUpa meM na dekhane se vikRti utpanna hotI hai| pratyeka vastu ke do pakSa hote haiN| manuSya kI dRSTi kisI eka pakSa para hI TikatI hai| kisI eka hI pakSa ko dekhanA aura usI kA Agraha rakhanA ekAnta hai| vizva kI dvandvAtmaka sthiti kA mUla kAraNa yahI ekAnta hai| jahA~-jahA~ ekapakSI aura ekAMgI dRSTi hogI vahA~-vahA~ vivAda aura kalaha hogaa| ise isa prakAra bhI kaha sakate haiM ki jahA~-jahA~ vivAda aura kalaha hogA vahA~-vahA~ ekAMgI dRSTi hogii| vahA~ eka hI pakSa kA Agraha hotA hai aura vaha Agraha jaba durAgraha meM parivartita hotA hai taba vigraha kA janma hotA hai| kisI eka pakSa se vastu pUrNa nahIM ho sktii| agara vaha pUrNa hogI to do pakSa se hI pUrNa hogii| isalie do pakSa pratyeka pUrNa vastu kI vAstavikatA hai| yaha usakI saccAI hai phira donoM pakSoM ke svIkAra meM saMkoca kyoM honA caahie| upAdhyAya zrI puSkara muni smRti-grantha / anekatA meM ekatA hamAre gaNataMtra deza kA bahupracalita sUtra hai| yaha anekatA meM ekatA anekAnta hI hai| saMsAra meM anaMta anekatAe~-bhinnatAe~ haiN| bAvajUda ina sabhI anekatAoM aura bhinnatAoM meM koI na koI aisA tatva hai jo eka hai, jo samAna hai, jise sabhI svIkAra karate haiN| ina anekatAoM meM se jo ekatA kA tattva hai, use DhUMr3ha lo aura usI ko svIkAra kara lo| ekatA svIkAra karane kA yaha artha nahIM ki anekAnta anekatA kA virodha karatA hai| nahIM, anekAnta kabhI kisI kA virodha nahIM krtaa| jahA~ virodha hogA vahA~ anekAnta nahIM rhegaa| anekAnta nirvirodha hai| jahA~ virodha hogA vahIM ekAnta Akara khar3A ho jaaegaa| virodha kA artha hI ekAnta hai| anekAnta to vastu ko dekhane-parakhane kI eka dRSTi pradAna karatA hai| isa taraha anekAnta ke aneka vyAvahArika pahalU hai| saMsAra ke kalyANa ke lie hI sarvajJa arihaMta ne ina siddhAntoM kI prarUpaNA kI thii| unake pratyeka siddhAnta meM saMsAra ke sukhI hone kA rahasya chipA huA hai| cAhe vaha ahiMsA kA siddhAnta ho yA aparigraha kA yA anekAntavAda kaa| ina zAzvata siddhAntoM ko adhika se adhika vyAvahArika jagat meM lAne kA uttaradAyitva jina bhagavAna ke anuyAyI pratyeka jaina kA hai| satya kI khoja NOPARDOS -DaoN. jagadIza candra jaina prAcIna zAstroM meM satya kI mahimA kA bahuta bakhAna kiyA gayA / balahIna aura asuragaNa asatya kA Azraya lene ke kAraNa balavAna hai| upaniSad kA vAkya hai-satyaM vada, dharma cara, yAnI saca bolo bana gye| aMta meM devoM ne bhI yajJa kA Ayojana kiyA aura usake aura dharma kA AcaraNa kro| lekina satya hai kyA? satya taka kaise / bala se unheM vijaya prApta huii| anyatra yajJa ke atirikta tIna veda, pahu~ca sakate haiM? cakSu, jala, pRthvI aura suvarNa Adi ko satya kahA hai| isase jAna zaMkarAcArya kA kathana hai-'brahma satyaM jaganmithyA' arthAt kevala / par3atA hai ki usa samaya satya kA astitva ke artha meM prayoga brahma hI satya hai aura bAkI saba mithyA hai| lekina brahma kyA hai? pracalita thA, yathArtha bhASaNa se isakA sambandha nahIM thaa| Rgveda meM stuti ke artha meM brahma zabda kA prayoga kiyA gayA hai| vastutaH saca yA jhUTha bolane kI kalpanA Adima kAlIna jAtiyoM atharvaveda meM brahma zabda kA aneka arthoM meM prayoga milatA hai| vedoM kI upaja nahIM hai| yaha kalpanA usa samaya kI hai jaba manuSya kI ke suprasiddha TIkAkAra AcArya sAyaNa ne vividha arthoM meM brahma zabda / Arthika paristhitiyoM meM unnati hone ke kAraNa kAyade- kAnUna aura kA prayoga kiyA hai| dhArmika vyavasthA kI AvazyakatA mahasUsa hone lgii| pUrva kAla meM yajJa-yAga-pradhAna vaidika granthoM meM yajJa ko hI satya kahA hai| yaha vyavasthA nahIM thI kyoMki mAnava kA jIvana bahuta sIdhA-sAdA evaM tatkAlIna samAja meM yajJa-yAgoM ke mAdhyama se hI manuSya paramAtmA ke sarala thaa| vaha naisargika zaktiyoM meM kalpita devI-devatAoM ko prasanna sAtha sambandha sthApita karane meM sakSama mAnA jAtA thaa| devAsura- karane ke lie yajJa-yAga kA anuSThAna karane meM hI apanI sArI zakti saMgrAma meM, kahate haiM ki devagaNa satya kA Azraya lene ke kAraNa lagA detA thaa| yajJa-yAga kA yahI Arthika mUlya bhI thaa| RPORtAtatastatA lam Education folenationalogge D o