Book Title: Andha Vishwas Nivaran me Nari ki Bhumika
Author(s): Maya Jain
Publisher: Z_Mahasati_Dway_Smruti_Granth_012025.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210005/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38666666608600000000036 8620865588806003088888888885600200acodikicoaldassssssssssssssssssmatc000000owwwdioscowdsddessess aMdha vizvAsa nivAraNa meM nArI kI bhUmikA 28deodesd80885600206820866608888883863396 * zrImatI mAyA jaina accoccdcodacoolssssssssssdecixceliedoesxc00000000000038086608888888888888888 isa zIrSaka se saMbaMdhita pahalI bAta nArI kI pRSThabhUmi, dUsarI bAta aMdhavizvAsa evaM kuprathA tathA mithyA mAnyatAoM se saMbaMdhita maiM tIsarI bAta vyakta kruNgii| hamArI bhAratIya saMskRti kI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki isameM sabhI ko samAna sthAna evaM samAna adhikAra prApta haiN| jisa taraha hamArI mAtRbhUmi sahiSNu mAnI gaI hai utanI hI sahiSNu nArI hai| nArI sevA rUpA aura karuNA rUpA hai| sevA suzruSA aura paricaryA dayA, mamatA, Adi ke viSaya meM jaba vicAra kiyA jAtA hai to hamArI dRSTi nArI samAja para jAtI hai| usakI mohaka AMkhoM meM karuNArUpI mamatA kA jala aura A~cala meM poSaka saMjIvinI dekhI jA sakatI hai| kuTumba, parivAra, deza, rASTra, yuddha, zAMti, krAnti, bhrAnti, aMdhavizvAsa, mithyA mAnyatAoM jaisI sthitiyA~ kyoM na rahI ho| nArI sadaiva lar3atI rahI aura apane sAhasa kA paricaya detI rhii| para duHkhoM ko, bhArI kAryoM ko uThAne vAlI krena nahIM hai| parantu vaha inase lar3ane vAlI evaM niraMtara calatI rahane vAle ArI avazya hai| maile A~cala meM duniyA bhara ke duHkha sameTa lenA usakI mahAnatA hai| vilakhate hue zizu ko apanI chAtI se lagA lenA usakA dharma hai. vaha sabhI prakAra ke vAtAvaraNoM meM ghulamila jAne vAlI madhurabhASiNI evaM dhArmika zraddhA se pUrNa hai| vizva ke itihAsa ke pRSThoM para jaba hamArI dRSTi jAtI hai taba grAmINa saMskRti meM palane vAlI nArI cakkI, cUlhe ke sAtha chAcha ko vilotI najara AtI hai aura saMdhyA ke samaya vahI aMdherI rAta meM rozanI kA dIpaka prajjvalita karatI hai| hara pala, hara kSaNa, nitya naye vicAroM meM DUbI huI rakSaNa poSaNa meM lagI huii| aMdhavizvAsoM se lar3atI huI najara AtI hai| jaba vaha apane jIvana ke amUlya samaya ko sevA meM vyatIta kara detI hai taba use aMdha vizvAsa evaM mithyA mAnyatAoM se koI lenA-denA nahIM hotA hai| usakA sabase bar3A vizvAsa hai Adi puruSa, AdinAtha kI brAhmI evaM sundarI jaisI kanyAoM kI taraha dhArmika saMskAroM se yukta hokara samAja kI sevA karate rahanA hai| kyoMki kanyA kI dhArmika bhAvanA pitA ke gRha kI apekSA apane pati ke gRha meM praveza karake svaccha vAtAvaraNa ko utpanna karanA cAhatI hai| jahA~ brAhmI aura sundarI ne nArI ke manobala ko U~cA uThAyA vahIM dUsarI ora sabhI tIrthaMkaroM kI mAtAoM ko vismRta nahIM kiyA jA sakatA hai| sabhI tIrthaMkaro kI mAtAyeM kSatriya kanyAyeM thii| svayaM tIrthakara bhI kSatriya the| kSatriya dharmabala ko pradarzita karane vAlA hotA hai para dharmabala bhI unhIM meM rhaa| rAjula ne parivAra evaM samAja kI cintA na karate hue eka aise rAste ko apanAyA, jisa rAste para calanA bar3A kaThina samajhA jAtA thaa| samasyAyeM aura jagaha-jagaha kaSToM ko jhelanA par3A para una kaSToM kI cintA na karate hue vaha mukti patha kI khoja meM lagI rhii| candanA ne samAja meM naI jAgRti paidA kI aura kundakunda kI mAtA ne kundakunda ko mahAna siddhAMtavAdI evaM AdhyAtmavAdI banA diyaa| (47) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 mainAsundarI evaM surasundarI ke kathAnaka aMdhavizvAsa evaM mithyA mAnyatAoM ko tor3ate hai| mainA-sundarI karmavAdI hai aura surasundarI bhAgyavAdI hai| mainA se jaba yaha kaha diyA jAtA hai ki he beTI, terA vivAha eka kor3hI se taya kara diyA gayA hai| taba vaha kahatI hai mA~-bApa kevala vivAha karate haiM usake bAda to kanyA kA apanA karma hI kAma AtA hai| he pitA jI, jIva karma se Izvara hotA hai, karma se raMka hotA hai, jo apane lalATa para likhA hai use kauna meTa sakatA hai| vaha vidhi kA vidhAna hai| mainA apane antaH bharaNa se dharmaniSTha hai| vaha samAja ke lie eka Adarza hai| jo dikhalA denA cAhatI hai ki rAjA bhI kabhI raMka ho sakatA hai| duHkhI bhI kabhI sukhI ho sakatA hai| bhAratIya samAja meM nArI kabhI krIta dAsI bhI rhii| vaha kabhI cerI, dAsI, loMr3I bAMdI, golI, dUtI, sevikA evaM dhAya Adi ke nAmoM se jAnI jAtI thii| parantu unakI sevA evaM dhArmika bhAva sadaiva vidyamAna rhaa| samAja meM aneka prakAra kI bauddhika vicAra vAlI nAriyA~ haiM to dUsarI ora aMdha vizvAsoM se yukta nAriyA~ haiN| hamAre samAja meM mUla rUpa se jAdU TonA, sammohana, bazIkaraNa, uccATana, maNi, maMtra, evaM taMtra pracalita hai| para ye sabhI bAteM isa choTI sI paMkti se nirAdhAra ho jAtI hai| maNimaMtra taMtra, bahu hoI, marate na bacAve koii| vedoM meM nAriyoM ke solaha rUpa batAye haiN| jo jJAna aura sAdhanA ko apanAtI thii| lopAmudrA, ghoSA, apAlA vaidika RcAoM meM prasiddha huii| jinheM samAja kA ucca Adarza prApta huA unhoMne mithyA mAnyatAoM se pare hokara vratasAdhanA para vizeSa bala diyaa| rAmAyaNa, mahAbhArata kI Adarza nAriyA~ usa yuga kI gAthA ko kahatI haiM, mIrA samAja ke baMdhanoM ko tor3a detI hai| durgAvatI, cA~davIbI, tArAbAI, ahilyAbAI, jhA~sI kI rAnI, krAnti kI zikSA detI hai| isI bAta para manu ne nArI kI mahAnatA ko svIkAra kiyA aura kahA hai - pitA rakSati kaumAre bhartA rakSati yauvne| rakSanti sthavire putrA na strI svAtantraya marhati nArI kA karttavya parivAra ko sukhI banAne meM sahAyaka hotA hai buddha aura mahAvIra ke bAda aMdhavizvAsoM evaM mithyA mAnyatAoM se lar3atI nAriyA~ dekhI jA sakatI haiN| buddha kI mausI ke sAtha pAMca sau nAriyoM ne dIkSA lii| dharma pracAra kiyA, vimbasAra kI rAnI kSemA, zreSThi putrI bhadrA, kuNDalakesA, AmrapAlI, vizAkhA Adi ne apane samaya meM krAntikArI kadama utthaayaa| vizAkhA, basaMtasenA Adi ne samAja ko naI dizA dI aura nArI ke lie pativrata dharma ke sAtha-sAtha tyAga tapasyA ko bala milaa| nArI ko zikSita karane kA artha hai puruSa ko zikSita karanA, parivAra ko zikSita karanA, kuTumba ko zikSita karanA. samAja ko zikSita karanA hai| nArI azikSA ke abhAva meM nArI, andhavizvAsoM meM jakaDa vaha kabhI jATa TonA karatI hai. kabhI tAbIja bAMdhatI hai. kabhI DorA DaMgA bAMdhatI hai. aura kabhI maMtra aura taMtra meM lIna ho jAtI hai| yaha saba isalie karatI hai ki zAyada isase kucha prApti ho jaaye| parantu saccAI yaha hai ki nArI ina aMdha vizvAsoM meM par3akara apanA mAnasika saMtulana kho baiThatI hai aura Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalaha kA kAraNa bana jAtI hai| Aja yadi nArI samAja meM jAgRti utpanna ho jAye ki jaisA mainA sundarI meM, candanA ne, aMjanA ne, kadama uThAyA thA vaisI dhAraNA kara le to nizcita hI eka svasthaya samAja kI kalpanA saMbhava hai| eka samaya aisA bhI AyA ki nArI hIna dIna ghoSita kara dI gii| para usa bIca meM bhI nArI ne apanI bauddhika vicAradhArA ke bala para puruSoM ke bhI chakke chur3A diye| sAMskRtika vAtAvaraNa evaM sAmAjika kSetra ke vikAsa meM nAriyoM kI mahatvapUrNa bhUmikA rahI hai| kuNThAoM se pare hokara nArI ne vizva kSitija para mithyA mAnyatAoM ko samApta kiyaa| sAdhu jIvana ko svIkAra karake nArI ne apanI garimA ko bddh'aayaa| Aja jaba hama yaha dekhate haiM ki hamArI zramaNa saMskRti meM jitane zramaNa saMgha haiN| una sabhI meM zramiNoM kI saMkhyA, AryikAoM kI saMkhyA, brahmacArI bahanoM kI saMkhyA atyadhika dekhI jA sakatI haiM yaha isalie nahIM ki unheM parivAra meM kaSTa thA, samAja meM duHkha thA yA nArI ke rUpa meM ucita sammAna nahIM milA thaa| apitu ve isa kArya kSetra meM isa bhAvanA ko lekara utarI hai ki jo Aja hamAre samAja meM, sAmAjika krAnti puruSa varga nahIM lA sakatA hai vaha sAmAjika, krAnti hama dhArmika kSetra meM utarakara nArI meM AsthA ke, zraddhA ke evaM vizvAsa ke aMkura paidA kara sakate haiN| samAja meM jo kudeva, kugaru, aura kuzAstra kI prathA pracalita hai use yadi koI miTA sakatA hai to ghara meM rahane vAlI gRhiNI hI miTA sakatI hai| AcArya jinasena ne Aja se lagabhaga eka hajAra varSa pahale yaha bAta spaSTa kara dI thI ki tapa, sAdhanA, evaM vrata Adi karane meM aura mithyA mAnyatAoM ko dUra karane meM nAriyA~ adhika Age hai| svayaMprabhA, vipulamati, ne gRhiNI dharma kA pAlana karate hae parivAra meM dharma ke aMkara aMkarita kiye| prAkRta kathAnakoM meM eka kathAnaka yaha AtA hai ki eka patnI apane pati apanI sAsa evaM zvasara ko adhika umra kA hote hae bhI bahata kama umra kA batalAtI hai| zvasura krodhita hote haiN| para vaha unakI mithyA mAnyatAoM kA khaNDana karatI huI kahatI hai ki jo vyakti jitanA saMskArita, jitanI umra se huA hai vaha utanI hI umra kA hai| kahane kA tAtparya yaha hai ki saMskAra se vyakti acchA banatA hai aura usI se usakI umra nApI jAtI hai| isI taraha se eka yaha bhI dRSTAnta AtA hai ki eka manuSya thA jisake darzana karane se bhojana bhI prApta nahIM hotA thaa| rAjA ko bhI bhojana prApta nahIM hotaa| taba vaha rAjA usa vyakti ko mRtyudaMDa kI sajA sunA detA hai| usa prasaMga meM sajAyukta vyakti yaha kathana karatA hai ki mere mukha dekhane se kisI ko bhojana nahIM prApta hotA hai| parantu rAjA ke mukha dekhane se mujhe mRtyudaMDa diyA jA rahA hai| yaha udAharaNa aMdha vizvAsa kA hai| kAmAyanI meM eka hRdayagat bhAvanA isa prakAra hai| tuma bhUla gaye puruSatva moha, kucha sattA hai nArI kii| samarasatA sambaMdha banI, adhikAra aura adhikArI kii| aMdha vizvAsa ko kuprathA, kurItiyA~ evaM azubha vicAra ko saMjJA dI jAtI hai| aMdha vizvAsoM meM jAdU TonA, maNi, maMtra-taMtra vizeSa rUpa se Ate haiM jinheM Aja bhI samAja meM dekhA jAtA hai| yadi koI burA kArya huA to maMtra-taMtra kI ora hamArI dRSTi calI jAtI hai, para isase kitanoM ko phAyadA huaa| nAriyoM kI thothI mAnyatAoM ko nAriyoM ke dvArA hI jAgRti paidA karake dUra kiyA jA sakatA hai| (49 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakuna aura apazakuna bhI samAja meM dekhe jAte haiN| tIrthaMkaroM kI mAtAoM ne svapna dekhe the ve zubha zakuna the jinakA apanA vizeSa mahatva thaa| aura ve solaha svapna dharma niSTha evaM zruta nArI ko hI dikhe| Aja kI nArI ko bhI svapna dikhate haiM, para ve satya se pare isalie ho jAte haiM ki unameM dhArmika krAnti ke bIja nahIM hai| apazakuna kA bolabAlA Aja bhI samAja meM hai, billI kA rAstA kATa jAnA, chIMka AnA, Adi hai| para ina para vicAra kiyA jAya to ye apazakuna kisa rUpa meM hai, isakA kisI ko patA hI nahIM hai, ataH ina aMdha vizvAsoM ko tyAganA hogaa| aura inheM samApta karane ke lie nAriyoM ko Age AnA hogaa| Aja kI sabase bar3I kurIti daheja prathA samAja meM vyApta hai| daheja kI balivedI para kanyAyeM car3hA dI jAtI haiN| isakA sabase bar3A kAraNa dhArmika jAgRti kA na honA hI kahA jA sakatA hai| AtmahatyA jaghanya aparAdha hai, para AtmahatyA kyoM ora kisa lie kI jAtI hai yaha to sarvavidita hI hai| aise jaghanya aparAdhoM ko nArI hI roka sakatI hai| samAja meM eka sabase bar3A kAraNa jana apavAda bhI hai| jana apavAda ke kAraNa sItA ko agni parIkSA denA par3I aura apanI dhArmika, krAnti se tAtkAlika samAja meM saiddhAntika bIja boye, rAvaNa kI patnI maMdodarI ne rAvaNa ko isalie zikSA dI ki vaha apane jJAna ke mUlya ko samajha sake tathA nArI ke mAtRtva guNa ujAgara kara ske| Aja hamArI samAja meM mithyA mAnyatAoM kA bhI bolabolA hai jaise kisI zubha kArya para apane Dapadeva kA smaraNa kara anya devI devatAoM ko pajanA. mandira meM tIrthaMkara kI pratimA. vIrAgata ke bhAvoM ko rzata karane vAlI hotI hai para vyakti dhanoMpArjana kI lAlasA Adi ko lekara yakSa-yakSiNiyoM, padamAvatI Adi di kI martiyoM kI pUjA karane lagA hai| maiM yahA~ yaha bAta spaSTa kara denA cAhatI haiM ki yakSa yakSaNi padamAvatI Adi zraddhA kI pAtra to ho sakatI haiM parantu pUjA kI pAtra nhiiN| aMta meM yahI kahA jA sakatA hai ki atyAcAra, anAcAra, durAcAra, pAkhaNDatA, Adi ko dUra karane meM nArI apanI mahatvapUrNa bhUmikA nibhA sakatI hai, kyoMki usake vyAvahArika jIvana meM mAtRtva guNa ke atirikta pavitratA, udAratA, saumyatA, vinaya saMpannatA, anuzAsana, Adara sammAna, kI bhAvanA, Adi guNoM kA puTa maNi kAMcana kI taraha hotA hai| (50)