Book Title: Anchalgaccha dwara Mewad Rajya me Jain Dharm ka Utkarsh
Author(s): Balwantsinh Mehta
Publisher: Z_Arya_Kalyan_Gautam_Smruti_Granth_012034.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210003/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMcala gaccha dvArA mevAr3a rAjya meM jainadharma kA utkarSa zrI balavantasiMha mahetA [ zrImad jainAcArya zrajitasaharike upadezase sAre rAjyameM jIvahiMsA baMda ] ' rAjasthAna jo bhArata meM jainadharmake pramukha kendroM meM mAnA jAtA hai usameM mevAr3a kA pramukha evaM viziSTa sthAna rahA hai / zrahiMsAdharma vIroMkA dharma hai aura 'karme sUrA so dhammai sUrA' ke anusAra vIra loga hI isakA pAlana kara sakate haiM / jainAcAryoMke upadezase mevAr3ake jaina vIra aura vIrAMganAoM ne isako apane jIvana meM utAra, zaurya, sAhasa, tyAga aura balidAnake deza va dharmake lie jo adbhuta udAharaNa upasthita kara mAnavake gaurava va garimAko bar3hAyA, ve bhArata ke itihAsa meM hI nahIM saMsArake itihAsa meM anUThe mAne jAkara zramiTa raheMge aura pratyeka dezake nara-nAriyoMke lie sadAke lie preraNAsrota bane raheMge / ahiMsAko kAyaratAkA pratIka mAnane vAloMko bhI mevAr3ake inhIM jainavIroMne unheM apane kartavyoM se mu~ha tor3a uttara de, jainadharmakI jo pratiSThA bar3hAI hai vaha jainasamAjake lie kama gauravakI bAta nahIM mAnI jAyagI / rAjasthAnake saba hI kSatriya rAjAoMko prajA dvArA 'ghaNI khammAM' se saMbodhita kiye jAnekI prathAkA pracalita honA jainAcAryoM ke dvArA 'kSamA vIrasya bhUSaNam' ke upadezakA hI pratiphala mAnA gayA hai / karmabhUmi hI dharmakI keMdrabhUmi ho sakatI hai / yahI kAraNa hai ki mAlavA, gujarAta tathA rAjasthAna ke saba hI dharmAcAryoM ne mevAr3a ko apane dharmapracArake lie keMdrasthala banAyA aura AzAtIta saphalatA prApta kara jaina dharma ko vyApaka banAyA / mevAr3a ko karmabhUmi meM parivartita karanemeM prakRti kI bhI bar3I dena rahI hai / yahI kAraNa hai ki tIrthaMkaroMse lekara jainadharma ke sabahI jainAcAryoM ne isa bhUmiko sparza kiyA / mevAr3a banAsa va caMbala nadiyoM aura usakI zAkhAoM ke kUloM va ghATiyoM meM basA huA hai / jahA~ antarrASTrIya khyAti prApta prasiddha purAtattvavettA DaoN. sAMkaliyAne utkhanana aura zodha se eka lAkha varSa pUrva meM Adima mAnava kA astitva prAmANita kiyA hai / bhAratameM pASANayugakAlIna sabhyatA ke sarvAdhika zastrAstra bhI yahIM pAye jAne se mevAr3a svataH hI bhArata kI mAnavasabhyatA ke zrAdi udgama sthAnoMmeM zrAtA hai aura use karmabhUmi meM parivartita karatA hai / mevAr3a meM jainadharma utanA hI prAcIna hai jitanA ki usakA itihAsa / mevAr3a zraura jainadharmakA maNikAMcana saMyoga hai | mevAr3a AraMbhase hI jainadharmakA pramukha keMdra rahA hai / 'mohenjo Dero' ke samAna prAcIna nagara AdhAra 'Aha' aura mahAbhAratakAlIna majjhibhikA nagara aura usakI bauddhakAlIna durga jayatura - cittaur3a mevAr3a meM 1. DaoN. pITarsana riporTa 3 aura 5vIM, mevAr3akA itihAsa / zrI Arya kalyANa gautama smRti graMtha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 54 ] - jainadharma ke bar3e keMdra rahe haiN| jinake lie 'AghATe medapATe kSititala-mukuTe citrakUTe trikUTe, kaha kara stavanoM meM tIrthasthAna rUpa meM mevAr3akI aura cittaur3akI stuti kI gaI hai / isI grAyaDa nagara meM saM. 1285 meM zrImad jagaccaMdrasUri dvArA tapAgaccha kA prAdurbhAva huA / yahAM ke paramAra aura gahalota rAjAoM ke samaya kaI jainamandira bane aura kaI granthoM kI racanA huI aura zrAvakoM ne kaI graMtha likhavAye | jainamandiroM ko kaI maMDapikAoM se kara dilavAye / majbhimiyA nagarI jo cittaur3a ke pAsa hai isakA nAma ardhamAgadhI bhASA kA hai jisakA artha hI pavitra aura suMdara nagara hotA hai / kahate haiM ki gautamasvAmI yahAM apane ziSyoM ko lekara Aye the aura jaba mathurA meM jainadharma kI dUsarI saMgiti huI thI taba yahAM ke majjhamiyA saMghane vahA~ pratinidhitva kiyA thA / majjhamiyA saMgha usa samaya bhArata ke prasiddha jainasaMghoM meM sthAna rakhatA thA / isI nagarIkA bauddhakAlIna jayaturakA durga pUrva madhyakAla meM cittataura - cittaur3a hokara jainadharma kA tIrthasthala aura jainadharmapracAra kA rAjasthAna, gujarAta va mAlabAkA mukhya keMdra bana gyaa| jaina jagatake mArtaNDa siddhasena ujjaina se bhoja kI sImA ko chor3a sAdhanA ke lie cittaur3a Aye / sAdhanA ke bAda hI ve jainanyAya ke alaukika graMtha likha sake aura dharma Adi para anekoM graMthoM kI racanA kara divAkara bana gaye / bhArata ke mahAna tattvavicAraka, samanvayake zrAdi puraskartA, advitIya sAhityakAra evaM zAstrakAra haribhadrasUrijI pahale vedavedAMga ke prakAMDa paMDita the / jainadharma svIkAra kara, jainadharma kI unhoMne jo dena dI hai, jaina samAja sadA ke lie unakA RNI rahegA / ve isI cittaur3abhUmi ke nararatna the / zrAMtararASTrIya khyAtiprApta jaina sAdhvI yAkinI mahattarAjI haribhadra kI dharmaguru thIM ve isI cittaur3a kI nivAsinI thIM / prasiddha jainAcArya udyotanasUri, siddharSi, jinadattasUri Adi kI bhI yaha cittaur3a nagarI varSoM taka dharma prasAra kI bhUmi hI nahIM kiMtu unakI vikAsa bhUmi bhI rahI hai aura dIkSitabhUmi bhI / hajAroM strIpuruSoM ko ina AcAryoM ke dvArA yahA~ jainadharma meM dIkSita kiyA thA / jainadharma meM caityavAsiyoM meM zithilAcAra bar3ha kara anAcAra phailane lagA to gujarAtase jinavallabhasUrine saM. 1949 ke AsapAsa cittaur3a para grAkara zithilAcAra ke viruddha grAMdolana cher3a diyA aura zuddha svarUpameM vidhigaccha kI sthApanA meM apane Apa ko lagA diyA / isameM unheM aneka prakAra kI yAtanAeM sahana karanI par3I aura saMgaThita prabala virodha kA sAmanA karanA pdd'aa| para ve apane nizcaya se nahIM Dige aura pracArakArya meM lage rahe / zrI jinavallabhasUri ko prAcAryapada bhI cittaur3a meM diyA gayA aura usI sAla yAne saM. 1967 meM unakA paralokagamana ho gayA / jisa zithilAcAra aura caityavAsiyoMke anAcArako miTAnekA bIr3A kharataragacchane uThAyA thA use phira aMcalagaccha aura tapAgaccha ne bhAgIdArI kara usako sadaiva ke lie samApta kara diyaa| isake sAtha aMcalagacchane logoM ko madyamAMsa ke sevana se chur3A lAkhoM manuSyoM ko jainadharma meM dIkSita kiyA / rAjasthAnake rAjAoM para aMcalagaccha kA bar3A prabhAva rhaa| rAjasthAna meM pratihAra, solaMkI, cauhANa, rAThor3a aura gahalota vaMza ke hI adhikatara rAjya rahe aura rAjasthAnameM inakA sabase adhika varcasva rahA / aMcalagaccha ke ( vidhipakSagaccha ke) pravartaka prAdya prAcAryapravara zrI praryarakSitasUrine saM. 1969 se saM. zrI Arya kalyANa gautama smRtigraMtha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amo [55] 1236 ke bIcameM evaM unake paTTadhara mahAprabhAvaka zrI jayasiMharine rAjasthAna meM evaM mevAr3a prAnta meM vihAra kiyA thaa| aura unake upadeza ke kAraNa aneka jinamaMdira-nirmANa aura aneka biMbapratiSThA saMpanna huI thiiN| ___ saM. 1255 meM aMcalagacchanAyaka zrI jayasiMhasUrine jesalamera ke rAjapUta zrI devar3a cAvar3A ko pratibodha dekara jainamatAnuyAyI banAyA evaM prosavAlajJAtimeM sammilita krvaayaa| devar3a ke putra jhAmara ne jAlora meM eka lAkha sattara hajAra TaMkakA vyaya karake AdinAtha prabhu ke zikharayukta maMdira kA nirmANa krvaayaa| jhAmara kA putra deDhiyA huA / vaha bahuta pratApI thaa| isake nAma se 'deDhiyA' gotranAma utpanna hayA jo Aja taka vidyamAna hai| saM. 1256 meM cittaur3a ke cAvar3A rAuta vIradatta ne aMcalagaccha ke jayasiMhasarike sadupadeza se jainadharma svIkAra kiyaa| vIradatta ke vaMzaja 'nisara' gotra prasiddha hue| mAravAr3a ke koTaDA gA~va ke kezava rAThor3a ne saM. 1259 meM jayasiMharike upadeza se jainadharma svIkAra kiyA thaa| saM. 1249 meM bhinnamAla ke nikaTastha ratnapura ke sahastragaNA gAMdhI ne jayasiMhasarike upadeza se zatrajaya tIrtha para adbhutajI dAdA kI vizAla pratibhA pratiSThita krvaaii| saM. 1265 meM jayasiMhasUrike paTTadhara gacchanAyaka dharmaghoSasUri ke sadupadeza se cauhANavaMzaja bhIma ne jainadharma kA svIkAra kiyaa| taba se osavAla jJAti meM 'cauhANa' gotra sthApita huaa| jAlora, cittaur3a Adi prAMta meM dharmaghoSasari evaM jayaprabhasUri ke sadupadeza se jinamaMdira nirmANa evaM ahiMsA ke pracAra kA kArya huaa| karaNayagiri ke dedAzAha dharmaghoSasUri ke upadeza se jaina bane / dedAzAha kI bahinane kisI utsava meM viSamizrita bhojana bnaayaa| dharmaghoSasUri ko dhyAnabala se yaha yaha vaMcanA jJAta ho gaI / isa jJAnazakti ke prabhAva se battIsa sAdhu evaM sArA saMgha mRtyu se baca gayA / aMcalagacchAdhiti prA. ajitasiMha evaM rAvala samarasiMha kA samAgama itihAsaprasiddha hai / mevAr3a meM jainadharmAvalaMbiyoM ne evaM jainAcAryoM ne, munivaroM ne kAphI vihAra kiyA thaa| aMcalagacchakA sAdhusamudAya jo yahA~ biharaNa karatA thA, unameM bhI mevAr3a ke nAma se medapATI nAma kI zAkhA aMcalagaccha meM utpanna huI thii| medapATI zAkhA ke aMcalagacchIya udayarAjagaNi Adi kA pAdukAmaMdira prAja bhI nADolake baDe jinamaMdira meM vidyamAna hai| cauhAnoM meM zAkaMbharI, jAlaura aura nADola ke rAjA bar3e parAkramI aura sAmrAjyavAdI rhe| aMcalagaccha ke prAcAryoM evaM sAdhuoM kA ina para bar3A prabhAva pdd'aa| vaise rAjasthAna ke prAyaH saba hI rAjA jainadharma kA Adara karate the aura payUSaNa parva ke dinoM amArI kI ghoSaNa bhI karavAte the para ina cauhAna rAjAnoM ne to jainadharma ko pUrNarUpa se AtmasAt kara liyaa| ina cauhAna rAjAoM ne jahA~ jahA~ apanI lar3akiyAM dIM vahA~ bhI unhoMne jainamaMdira banavAye aura jaina upAzrayoM ko bhUmi dilavAI aura samaya samaya para amArI kI ghoSaNA krvaaii| jAlora aura nADola ke rAjA cAcikadeva ne apanI lar3akI jayatalladevI ko jaba cittaur3a ke pratApI rAjA jaitrasiMha ke putra tejasiMha ko byAhI taba cAcikadevane apanI lar3akI ke daheja meM karer3A pArzvanAtha ke maMdira kI sevA pUjA ke liye nADola Adi kaI maMDapikAoM se kara Adi kI lAga lagA dii| vI zaArya kalayANagautama smRtigraMtha 2DS Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [56] . NAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAmmami isa lar3akI ne cittaur3a meM jAte hI zyAma pArzvanAtha kA maMdira banAyA aura apane pati mahArAvala tejAsiMha ko jainadharma kI pora itanA pAkRSTa kara diyA ki usane bhaTTAraka kI padavI dhAraNa kara lI aura kaI jaina upAzrayoM ko bhUmi Adi dilvaaii| isI rANI ke prabhAva ke kAraNa tejAsiMha ke putra rAvala samarasiMha ne aMcalagaccha ke prabhAvaka jainAcArya gacchanAyaka zrI ajitasiMhasUri ke upadeza se apane sAre mevAr3a rAjya meM jIvahiMsA baMda karavA dii| gujarAta ke jaina rAjA kumArapAla se usake prasiddha guru hemacaMdrAcArya bhI jo kArya nahIM karavA sake vaha kArya ajitasiMhasari ne mevAr3a ke rAjA se karavA diyaa| mahArAja azoka ke bAda yaha dUsarI ghaTanA hai ki eka rAjya meM pUrNa rUpa se eka rAjA ne jIvahiMsA baMda karavA dii| bhArata ke dhArmika itihAsa meM aisI ghaTanA anyatra kahIM nahIM milegii| jainAcArya aMcalagacchanAyaka ajitasiMha sari ne jainadharma ke kIrtimandira para sAre rAjya meM jIvahiMsA baMda karAkara kalaza car3hA diyA / yaha ghaTanA saM. 1330 se 1338 ke bIca kI hai jabaki samarasiMha mevAr3a kA rAjA rAja kara raha thaa| uttamakhamamaddavajjava-saccasauccaM ca saMjamaM ceva / tava cAgarmAkaMcAhaM, bamha idi vasaviho dhammo // uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama satya, uttama zauca, uttama saMyama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama AkiMcanya tathA utama brahmacarya / ye dasa prakAra ke dharma haiN| jA jA bajjaI rayaNI, na sA pddiniyttii| ahammaM kuNamANarasa, aphalA janti raaio|| jo-jo rAta bIta jAtI hai, vaha vApasa lauTakara nahIM AtI / adharma karanevAle kI rAta niSphala jAtI hai| appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa y| appA mittamamitta ca, duppaTThiya suppaTTio // sukha-duHkha kA kartA AtmA hI hai aura bhoktA (vikartA) bhI AtmA hI hai, sat pravRtti karanevAlI AtmA hI svayaMkA mitra hai aura duSpravRtti karanevAlI AtmA hI svayaMkA zatru hai / zrI Arya kayANAgomasmRtigraMtha