Book Title: Ambedkar se Bhetvartta me Anekant Charcha
Author(s): Darbarilal Kothiya
Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210113/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DAkTara ambedakarase bheMTavArtAmeM mahattvapUrNa anekAnta-carcA 14 navambara 1948 ko siddhArtha kAleja bambaIke prophesara aura aneka granthoMke nirmAtA sarvataMtrasvataMtra paM0 mAdhavAcArya vidyAmArtaNDake sAtha hameM DAkTara ambeDakarase, jo svatantra bhAratako vidhAna-masavidA samitike adhyakSa the aura jinheM svatantra bhAratake vidhAna-nirmAtA honese vartamAna bhAratameM 'mana' ko saMjJA dI jAtI hai tathA kAnUnake vizeSajJa vidvAnoMmeM sarvocca evaM vikhyAta vidvAn mAne jAte haiM, bheMTa karanekA avasara milA thaa| DAkTara sA0 kAnUnake paNDita to the hI, darzanazAstrake bhI vidvAn the, yaha hameM taba patA calA, jaba unase dArzanika carcA-vArtA huii| unhoMne vibhinna darzanoMkA gaharA evaM tulanAtmaka adhyayana kiyA hai / bauddhadarzana aura jaina darzanakA bhI acchA parizIlana kiyA hai| jaba hama unase mile taba hamAre hAthameM 'anekAnta' ke prathama varSakI phAila thI. jisameM ukta prophesara sA0 kA eka nibandha 'bhAratIya darzanazAstra' zIrSaka chapA thA aura usameM prophesara sA0 ne jaina darzanake sthAdAda aura anekAnta siddhAnta para uttama vicAra prakaTa kiye haiN| DAkTara sA0 ne bar3e saujanyase hamase kucha prazna kiye aura jinakA uttara hamane diyA / yaha praznottara mahattvakA hai / ataH yahA~ de rahe haiN| DaoNkTara sA0-Apake isa akhabArakA nAma 'anekAnta' kyoM hai ? maiM-'anekAnta' jaina darzanakA eka pramukha siddhAnta hai, jisakA artha nAnAdharmAtmaka vastu hai / anekakA artha nAnA hai aura antakA artha dharma hai aura isalie donoMkA sammilita artha nAnAdharmAtmaka vastu hai| jaina darzanameM vizvakI sabhI vastue~ (padArtha) nAnAdharmAtmaka pratipAdita hai / eka ghar3eko lIjie / vaha mattikA (miTTI) kI apekSA zAzvata (nitya, eka, abhedarUpa) hai-usakA usa apekSAse na nAza hotA hai aura na utpAda hotA hai| kintu usako kapAlAdi avasyAoMkI apekSAse vaha azAzvata (anitya, a bhedarUpa) hai-usakA una avasthAoMkI apekSAse nAza bhI hotA hai, utpAda bhI hotA hai / isa taraha ghar3A zAzvata-azAzvata (nityAnitya), ekAneka aura bhedAbhedarUpa honese anekAntAtmaka hai / isI prakAra sabhI vastue~ vidhi-pratiSedharUpa ubhayAtmaka honese anekAntAtmaka haiM / eka sarala udAharaNa aura de rahA hU~ / jise hama loga DAkTara yA vakIla kahakara sambodhita karate haiM use unakA putra 'pitAjI' kahakara pukAratA hai aura unake pitAjI use 'beTA' kahakara bulAte haiN| isI taraha bhatIjA 'cAcA' aura cArA 'bhatojA' tathA bhAnajA 'mAmA' aura mAmA 'bhAnajA' kahakara bulAte haiN| yaha saba vyavahAra yA sambandha DAkTara yA vakIlameM eka sAtha eka kAlameM hote yA ho sakate haiM, jaba jisakI vivakSA hogI, tb| hA~, yaha ho sakatA hai ki jaba jisakI vivakSA hogI vaha mukhya aura zeSa sabhI vyavahAra yA sambandha yA dharma gauNa ho jAyeMge lopa yA abhAva nahIM hogaa| yahI vizvakI sabhI vastuoMke viSayameM hai| vastuke isa nAnAdharmAtmaka svabhAvarUpa anekAntasiddhAntakA sUcana yA jJApana karane ke lie isa akhabArakA nAma 'anekAnta' rakhA gayA hai| -200 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DaoNkTara sA0-darzanakA prayojana to jagatmeM zAntikA mArga dikhAnekA hai / kintu jitane darzana haiM ve saba parasparameM vivAda karate haiN| unameM khaNDana-maNDana aura eka-dUsareko burA kahane ke sivAya kucha nahIM mAlUma par3atA hai ? maiM-niHsandeha ApakA yaha kahanA ThIka hai ki 'darzana' kA prayojana jagatmeM zAntikA mArga-pradarzana hai aura isI lie darzanazAstrakA udaya huA hai| jaba lokameM dharmake nAmapara andhazraddhA bar3ha gayI aura logoMkA gatAnugatika pravartana hone lagA, to darzanazAstra banAne pdd'e| darzanazAstra hameM batAtA hai ki apane hitakA mArga parIkSA karake cuno| 'dheleko haMDI bhI Thoka-bajAkara kharIdI jAtI hai to dharmakA bhI grahaNa Thoka-bajAkara kro| amaka pastakameM aisA likhA hai athavA amaka vyaktikA yaha kathana hai. itane mAtrase use mata maano| apane vivekase usakI jAMca karo, yukta ho to mAno, anyathA nhiiN| jaina darzana to spaSTa kahatA aura ghoSaNA karatA hai pakSapAto na me vIre na dveSaH kpilaadissu|| yuktimadvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // mUlameM sabhI darzanakAroMkA yahI abhiprAya rahA hai ki mere isa darzanase jagatko zAntikA mArga mile| kintu uttara kAlameM pakSAgraha Adise unake anuyAyiyoMne unake usa svaccha abhiprAyako surakSita nahIM rakhA aura ve parapakSakhaNDana evaM svapakSa maNDanake dala-dalameM phaMsa gye| isase ve darzana vivAdajanaka ho gye| yahA~ yaha ullekhanIya hai ki jaina darzanameM vivAdoMko samanvita karane aura miTAneke lie syAdvAda aura ahiMsA ye do zAntipUrNa tarIke svIkAra kiye gaye haiN| ahiMsAkA tarIkA AkSepa aura AkramaNako rokatA hai tathA syAdvAda una sambandhoM, vyavahAroM evaM dharmoMkA samanvaya kara unakI vyavasthA karatA hai| kauna sambandha yA dharma vastumeM kisa vivakSAse hai, yaha syAdvAda vyavasthita karatA hai / udAharaNArtha dravya (sAmAnya) kI apekSA vastu sadA nitya hai aura avasthAoM-pariNamanoMkI apekSA vahI vastu anitya hai| pahalemeM dravyArthikanayakA dRSTikoNa vivakSita hai aura dUsaremeM paryAyAthikanayakA dRSTikoNa hai / jaina darzanameM asatyArtha-ekAnta mAnyatAkA avazya niSedha kiyA jAtA hai aura yaha jarUrI bhI hai| anyathA sandeha, viparyaya aura anadhyavasAyase vastukA samyagjJAna nahIM ho pAyegA / ghaTameM ghaTakA jJAna ho to satya hai. aghaTameM ghaTakA jJAna satya nahIM hai| use koI satya mAnatA hai to usakA niSedha to karanA hI pdd'egaa| DAkTara sA0-samanvayakA mArga to ThIka nahIM hai| usase janatAko na zAnti mila sakatI hai aura na sahI mArga / hA~, jo virodhI hai usakA nirAkaraNa honA hI cAhie ? maiM-merA abhiprAya yaha hai ki vastu meM satata vidyamAna do dharmoM se eka-eka dharmako hI yadi koI mAnatA hai aura virodhI dikhanese dUsare dharmakA vaha nirAkaraNa karatA hai to syAdvAda dvArA yaha batalAyA jAtA hai ki 'syAt'-kathaMcit-amuka dRSTise amuka dharma hai aura 'syAt'-kathaMcit-amuka dRSTise amuka dharma hai aura isa taraha donoM dharma vastu meM haiM / jaise, vedAntI AtmAko sarvathA nitya aura bauddha use sarvathA anitya (kSaNika) mAnate haiN| jaina darzana syAdvAda siddhAntase batalAtA hai ki dravyakI vivakSAse vedAntIkA AtmAko nitya mAnanA sahI hai aura avasthA-pariNamanakI apekSAse AtmAko anitya mAnanA bauddha kA kathana ThIka hai| kintu AtmA na sarvathA nitya hai aura na sarvathA anitya hai| ata eva donoM-vedAntI aura bauddhakA AtmAko kathaMcit nitya (dravya dRSTise) aura kathaMcit anitya (paryAyadRSTise) ubhayAtmaka svIkAra karanA hI vastusvarUpakA pratipAdana kahA jaayegaa| usakI galata aikAntika mAnyatAkA to niSedha karanA hI -201 - 26 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAhie / yahI samanvayakA mArga hai| hamArA saba saca aura dUsarekA saba jhUTha, yaha vastu-nirNayako samyaka nIti nahIM hai / hindustAna hinduoMkA hI hai, aisA mAnane aura kahane meM jhagar3A hai| kintu vaha usake nivAsI jainoM, bauddhoM, musalamAnoM Adi dUsaroMkA bhI hai, aisA mAnane tathA kahanemeM jhagar3A nahIM hotaa| syAdvAda yahI batalAtA hai| jaba hama syAdvAdako dRSTimeM rakha kara kucha kahate haiM yA vyavahAra karate haiM to satyArthakI prAptimeM koI bhI virodhI nahIM milegA, jisakA nirAkaraNa karanA pdd'e| DAkTara sA0-buddha aura mahAvIrakI sevAdharmako nIti acchI hai| use apanAnese hI janatAko zAnti mila sakatI hai ? ___maiM-sevAdharma ahiMsAkA hI eka aGga hai| ahiMsakako sevAbhAvI honA hI cAhie / mahAvIra aura buddhane isa ahiMsAdvArA hI janatAko bar3I zAnti pahuMcAyI thI aura yahI una donoM mahApuruSoMkI lokottara sevA thI, jisameM janatAke kalyANa aura abhyudayakI bhAvanA tathA prayatna samAyA huA thaa| mahAtmA gAMdhIne bhI ahiMsAse rASTrako svatantra kiyA / vAstavameM sevA, paricaryA, vaiyAvRttya Adi ahiMsAke hI rUpAntara hai| koI sevA dvArA, koI paricaryA dvArA aura koI vaiyAvRttya dvArA janatAke kaSToMko dUra karatA hai aura yaha kaSTa dUra karanA hI ahiMsAkI sAdhanA hai| DAkTara sA0-Aja Apane bahuta-sI darzana-sambandhI gUr3ha bAtoMkI carcA kI, isakI hameM prasannatA maiM-mujhe khuzI hai ki Apane apanA bahumUlya samaya isa vArtA ke lie diyA, isake lie Apako dhanyavAda detA huuN| yaha vArtA bar3I maitrI aura saujanyapUrNa huI / lagabhaga Adhe ghaMTe taka yaha huI / -202