Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ akAra kA mahattva zrI badrIlAla jaina arhanto bhagavanta indramahito, siddhAzca siddhisthitAH AcAryA: jinazAsanonnati karA, dUjA upAdhyAya kAH / zrI siddhAnta su pAThakA: munivarA ratnatrayArAdhakAH paMcate parameSThinaH pratidinaM kurvantu no maMgalam / / bhAratavarSa kI nAgarI lipi ati prAcIna hai, yaha kahane meM koI saMkoca nahIM hai, ki yaha lipi anya lipiyoM kI jananI hai aura isakA kAraNa yaha hai ki isa lipi ke svara evaM vyaJjana anya bhASAlipiyoM meM bhI samAnatA rakhate haiN| nAgarI lipi meM svara aura vyaJjana haiM, aura unake saMyoga se bhASA banI hai, cAhe Apa saMskRta ko dekheM, cAhe prAkRta ko, cAhe hindI ko, cAhe marAThI ko, cAhe gujarAtI ko, kintu sabhI meM svara vyaJjana samAna hI haiN| svara kA apanA bhinna astitva hai, aura vyaJjana kA apanA bhinna astitva hai / svara ke binA vyaJjana kI gati paMgu hai, jaba taka vyaJjana ke sAtha svara kA saMyoga na ho, ve apanA pUrNa uccAraNa nahIM de sakate haiM / svara meM "a" kA sthAna sarva prathama AtA hai, aura yaha kahane meM atizayokti nahIM hai ki "a" svaroM meM rAjA hai, aura isake binA gati sambhava nahIM hai| isaliye isake viSaya meM hI kucha likhanA Avazyaka samajhA gayA hai / ___ isa lekha ke prArambha meM jo zloka likhA hai, usameM arhantAdi paMca parameSThI bhagavAna ko namaskAra kiyA gayA hai| yaha paMca parameSThI bhagavAna kA namaskAra jaina samAja meM NamokAra mantra yA navakAra mantra ke nAma se jAnA jAtA hai| jaina zAstra meM isakI bahuta mahimA hai / yaha mantra saba mantroM meM mahAna hai, mantrAdhirAja hai, tathA caudaha pUrvo kA sAra isameM varNita hai| jina mahApuruSoM ko isameM namaskAra kiyA hai, ve mahAna haiM, unake vaise to ananta guNa haiM, kintu jainAgama dvArA pAMcoM pada ko milAkara 108 guNa batAye haiM, aura yahI kAraNa hai ki hamArI pratidina kI bhajana kI mAlA 108 maNiyoM athavA motI kI hotI hai, jisase hama paMca parameSThI bhagavAna ke guNoM ko mAlA ke rUpa meM pherate huye apanI sAdhanA karate haiN| uparokta zloka meM sarvaprathama "arhanta" bhagavAna ko namaskAra kiyA gayA hai / arhanta unako kahate haiM, jo ghanaghAtI (1. jJAnAvaraNIya, 2. darzanAvaraNIya, 3. mohanIya, 4. antarAya) karmoM ko naSTa karake kevalajJAna prApta kara lete haiM, ve rAga, dveSa ke vijetA hote haiM, aura apanI divya evaM amRtamaya vANI se saMsAra ke bhavya jIvoM ko tirane kA mArga batAte haiM, ve akarma bhUmi se karma bhUmi meM hone vAle jIvoM ko apane jIvana jIne kA mArga batAte haiM, yAne vAstavika jIvana kyA hai, jIva kase sadgati prApta kara sakatA hai, arthAt ye ajJAna rUpI andhakAra se jJAna rUpI prakAza kI ora le jAte haiM / ata: parameSThI pada meM sarvaprathama arhanta bhagavAna ko hI vaMdana kiyA jAtA hai| Apa jAnate haiM ki "arhanta" zabda kA prArambha 'akAra' se hI hotA hai| dUsarA pada namaskAra rUpa meM zrI siddha bhagavAna kA hai, jo sarva karma vinirmukta haiM, yadyapi siddha bhagavAna kA sthAna arhanta bhagavAna se bar3A hai, kyoMki arhanta bhagavAna bhI saba saMsAra ke kAryoM se mukti mArga kI ora agrasara hote haiM taba dIkSA grahaNa karate samaya "om namo siddham" kaha kara dIkSA svayameva dhAraNa karate haiM, kintu inakI pahicAna karAne vAle, inakA udabodhana dene 140 rAjendra-jyoti
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAle zrI arhanta bhagavAna hI haiM, vAste prathama pada zrI arhanta bhagavAna kA navakAra mantra meM hai| zrI siddha bhagavAna kA na to koI zarIra hotA hai, na ve punarjanma lete haiM, aura na unako koI vikRti hotI hai| zrI siddha bhagavAna kI stuti karate huye jaina zAstra marmajJa pUjya mAdhava muni mahArAja siddha stuti meM pada gAte haiM / sevo siddha sadA jayakAra, jAse hove maMgalAcAra, aja, avinAzI, agama agocara, amala, acala, avidhAra, antaryAmI, tribhuvana svAmI, amita zakti bhaNDAra / / sevo siddha.. zrI siddha bhagavAna ke kitane sundara nAma haiM, kAvya zAstrAnusAra anuprAsa kI lar3I hai, eka samA baMdha gayA hai, isIliye " akAra" dhanya ho gayA ki zrI siddha bhagavAna ke nAma zabdoM meM bhI sarvaprathama akSara rUpa meM baiThA huA hai / tIsarA pada AcArya deva kA hai, jo "akAra" se hI prArambha hotA hai / "akAra" meM svara "a" tathA "A" donoM kI gaNanA hotI hai, isa pada ke prArambha akSara ke rUpa meM "akAra" kI hI pradhAnatA hai / cauthA tathA pAMcavAM pada bhI kama mahatva kA nahIM hai / aba maiM Apake sAmane ukta pAMcoM padoM ke saMyukta rUpa se bane aise mahAmantra ke viSaya meM kucha carcA karU~gA, jisa mantra ko hindU samAja meM mAnyatA prApta hai, tathA jaina samAja meM bhI mAnyatA prApta hai / OM zabda kI utpatti jaisA ki pUrva meM batAyA gayA hai parameSThI namaskAra ke pAMca pada haiM, unameM pahilA pada arihanta bhagavAna kA hai, jisakA prathama akSara "a" hai tathA dUsarA pada siddha bhagavAna kA hai, jo azarIrI hai yAne azarIra zabda meM bhI "a" arthAt a, a + A bana jAtA hai / tIsarA pada AcArya deva kA hai, jisameM prathama akSara "a" hai ataH A A A hI rahatA hai| cauthA pada upAdhyAya kA hai, jisakA prathama zabda "u" hai yAne A + u kI saMdhi hone para "o" bana jAtA hai| pAMcavAM pada sAdhu kA hai, yAne sAdhu tathA muni eka hI hote haiM, ataH mananAt "muni" yAne o + ma kI sandhi hone para om zabda kI vyutpati hotI hai, isa prakAra om zabda bana gyaa| kahA hai: UMkAraM bindu saMyuktaM nityaM dhyAyanti yoginaH kAmadaM mokSadaM caiva oMkArAya namo namaH / jaina zAstrAnusAra kAlacaka jaina zAstroM meM kAlacakra ke do bheda mAne gaye haiN| eka avasarpiNIkAla tathA dUsarA utsarpiNI kAla / eka-eka kAlacakra ke chaha aura bheda hote haiM, avasarpiNI kAla meM akarma bhUmi se karma bhUmi banatI hai, tathA yaha kAla padArthoM kI utpatti kA unnati kAla hai| itanA hI nahIM, isa kAla ke caturtha Are meM 24 tIrthaMkara hote haiM, jo bhavya jIvoM ko mokSamArga batAte haiM / isa kAla meM vI. ni. saM. 2503 aisA samaya hai ki jIva mokSa gati athavA sadgati prApta kara sakatA hai / isa avasarpiNI kAla kI yaha vizeSatA hai ki isameM 24 tIrthaMkara hue, unameM prathama tIrthaMkara bhagavAna AdinAtha hue, jinake nAma kA prathama akSara "a" hI hai / tIrthaMkara bhagavAna kI jo sevA karate haiM, unako kevala jJAna utpanna hone para samavazaraNa kI racanA karane vAle 'amara' (devatA) hI hote haiM, isa prakAra "akAra" kI pradhAnatA mAnI gaI hai / vaiSNava dharma anusAra samudra manthana vaiSNava dharma meM devatA aura rAkSasoM ke bIca meM jhagar3A nipaTAne ke vAste samudra manthana kiyA gayA, jisameM 14 ratna prakaTa hue| caudaha ratnoM meM jo pramukha ratna prApta huA, aura jisase devatA amara bana gaye, vaha ratna 'amRta' hI thA, jo 'akAra' ke prabhAva se nahIM bacA / dharma kI ArAdhanA arhanta bhagavAna cAra tIrtha kI sthApanA kevalajJAna prApta hone para karate haiM, (1) sAdhu (2) sAdhvI (3) Avaka (4) zrAvikA ye cAra tIrtha rUpI saMgha hai| isa saMgha ko bhagavAna dharma ArAdhanA kA upadeza dete haiM / usameM sAdhu saMgha ke vAste 5 mahAvrata tathA zrAvaka saMgha ke vAste pAMca aNuvrata pAlana kA upadeza dete haiN| ve isa prakAra haiM (1) ahiMsA, (2) asatya kA tyAga, (3) acauryavRta, ( 4 ) abrahma kA tyAga, ( 5 ) aparigraha | isa prakAra jaina darzana ke jo pAMca mUla siddhAnta haiM, unameM sabhI meM prathama akSara ke rUpa meM 'akAra' kI pradhAnatA hai / vAstava meM dekhA jAya to ukta pAMcoM siddhAnta mahAn haiM / Aja sarvatra hAhAkAra macA huA hai, sArA vizva pIr3A anubhava karatA hai, koI sukha anubhava nahIM karatA hai / yadi ukta siddhAntoM kA pAlana kiyA jAya to sarvatra zAnti ho sakatI hai, kintu Aja kA siddhAnta yAne vijJAna kA siddhAnta Survival of the fittest mAnatA hai / pratyeka rASTra apane ko sabase adhika yogya evaM zaktimAna banAnA cAhatA hai, dUsare rASTra para apanA prabhutva jamAnA cAhatA hai, aura yahI kAraNa hai ki prati dina aise astra zastra banAye jAte haiM, jo saMhAraka hoM, dUragAmI mAra karane vAle hoM / gata mahAyuddha kI vinAza lIlA ke jJAtA loga vidyamAna haiM, bhaMyakara saMhAraka astra jisane hirozimA tathA nAgAsAkI ( jApAna ) ke nagaroM kA vidhvaMsa kiyA, vaha bama bhI to aNubama hI thA / isakA prathama akSara bhI "akAra" se saMyukta hai, antima tIrthaMkara yAne arhanta bhagavAna zrI mahAvIra ne upadeza diyA ki Live and let live kyA sundara tathA prabhAvazIla siddhAnta hai, isakA pAlana na hone para vinAza lIlA kA tANDava dekhane ko milatA hai| jaina zAstroM meM aNu tathA paramANu zabda Ate haiM, jo atyanta sUkSma padArthoM ke vAste prayukta kiye gaye haiN| isa prakAra Apane dekhA ki jahAM 'akAra' se prArambha hone vAle zabda mahAnatA ko batAte haiM, vahAM isake viparIta 'ama' jaise saMhAraka padArthoM 141
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke liye bhI 'akAra' kA hI prayoga huA hai / yaha 'akAra' jahAM pAlaka ke rUpa meM yA tAraka ke rUpa jahAM prayoga meM lAyA gayA, to vahAM saMhAraka ke rUpa meM bhI isakA prayoga huA hai| mantrAkSara navakAra mantra ke atirikta anya mantra ke jahAM sAdhana batAye haiM, vahAM para bhI 'akAra' kI pradhAnatA dRSTigocara hotI hai| jitane bhI svara athavA vyaMjana haiM unakA prayoga mantrAkSara ke rUpa meM hotA hai, inhIM svara vyaMjanoM se bIjAkSara bhI banate haiM, jo tAntrika sAdhana meM prayukta hote haiM 'oma hrIM zrIM aham" Adi isI prakAra yoga sAdhana meM hindU dharmazAstra meM prayukta hotA hai, "aham brahmAsi" Adi isameM bhI 'akAra' kI pradhAnatA hai / vaidyaka grantha jaisA ki Upara batAyA gayA hai devAsura dvArA samudra maMthana se 14 ratna prApta huye, unameM amRta kalaza sahita zrI dhanvantarI bhI paidA hue| amRta rasa kA pAna devatAoM ko karAyA gayA, kintu devatAoM kI paMkti meM eka asura rUpa parivartana karake baiTha gayA, aura amata rasa kA pAna kara gyaa| jisakA pariNAma yaha haA ki usako pahicAna hone para usa asura kA zirocchedana kiyA gayA, to usakA sira alaga aura dhar3a alaga ho gayA / vaha amRta pIne se mara nahIM sakA, jo Aja jyotiSa vidyAnusAra rAhu aura ketu ke rUpa meM raha kara mAnava ko trasita karatA hai / isa prakAra "a" se prArambha hone vAlA amRta rasa pradhAna mAnA jAtA hai| urdU bhASA meM ise 'AbehayAta' kahate haiM, jo 'akAra' se prArambha hotA hai / amRta rasa ko dhanvantarI vaidyarAja ne himAlaya kI jar3IbUTiyoM para mAnava hitArtha chiTakA, jinameM kaI bahuta guNakArI pramANita huii| eka bUTI jIvanadAyinI hai, jisakA prabhAva nava jovana pradAna karatA hai, rAmAyaNa meM ullekha hai ki jaba meghanAda kA zaktibANa lakSmaNajI ko lagA, taba unakI prANa rakSA ke liye hanumAnajI himAlaya parvata se jo bUTI lAye the, vaha saMjIvanI bUTo thI, jisa para amRta kaNa gire the aura jIvanadAyinI ke rUpa meM prabhAvita huii| bhASA meM prayoga 'akAra' prathama akSara kA upayoga saMskRta, prAkRta, mAgadhI, hindI, marAThI Adi meM hai / itanA hI nahIM, gujarAtI bhASA meM bhI 'a' akar3A ke nAma se jAnA jAtA hai / uda bhASA meM bhI sarvaprathama varNa 'alipha' hI hai, jisakA prArambha 'a' se hotA hai, aura isI se kahA jAtA hai 'allAho akabara' yAne Izvara mahAna hai, muslima dharma meM bhI sRSTi kA kartA 'bAbA Adama' ko hI mAnA gayA hai| pAzcAtya bhASA iMgliza ko varNamAlA bhI akAra' se achUtI nahIM hai / e., bI., sI., DI., I., epha Adi yAne sarvaprathasa e. kA uccAraNa akAra kA bodhaka hai| IsAI dharma vAle bhI sRSTi kI utpatti 'abUba' tathA 'Adama' se mAnate haiM, jisameM prathama akSara kI pradhAnatA hai| zarIra racanA hamArI zarIra racanA meM pAMca indriyA~ haiM / (1) AMkha (2) kAna (3) nAka (4) jIbha (5) tvacA / 'akAra' se prArambha hone vAlI AMkha kA mahatva bahuta adhika hai, varnA saba zUnya rahatA hai / kahA bhI hai-- yasya nAsti svayaM prajJA, zAstI tasya karoti kim / locanAbhyAM vihInasya darzanaH kim kariSyati // yadi 'AMkha' na ho to sarvatra andherA hI rahatA hai| jainAgama bhaNDAra kI kuMjI bhagavAna tIrthaMkara dvArA pratipAdita vANI jisakA Aja samasta jaina dharmAnuyAyI anusaraNa karate haiM, vaha prAcIna kAla meM kaNThastha karAyI jAtI thI, bAda meM zAstra rUpa meM likhI gaI, jisako jaina samAja meM 'Agama' ke nAma se jAnA jAtA hai / jainAgama meM jJAna kA vipula bhaNDAra hai, aura vaha bhaNDAra eka tijorI ke rUpa meM hai, kintu jaba taka tijorI kI kuMjI na ho, vaha bhaNDAra kholA nahIM jA sakatA, aura yaha nahIM mAlUma hotA ki usameM kyA amalya ratna bhare par3e haiN| arhanta bhagavanta zrI mahAvIra dvArA pratipAdita jainAgama eka amUlya nidhi hai / isa amUlya nidhi kA upayoga karane vAlA akSaya sukha ko prApta karatA hai, kintu yaha amUlya nidhi kaise prApta kI jAya, yaha bhaNDAra kaise kholA jAya, yaha eka kaThina samasyA thii| yaha samasyA kaise sulajhAI jAya, tathA loga yA mumukSu usa amalpa bhaNDAra ko kisa prakAra dekha sakeM. isa bAta ko dhyAna meM rakhakara jaina dharma ke prakANDa vidvAna zAstra marmajJa, tristuti siddhAnta ke uddhAraka AcArya pravara zrImada vijaya rAjendrasUrIzvarajI mahArAja ne anavarata tathA athaka parizrama karake jainAgama bhaMDAra ko kholane vAle eka amera kuMjI taiyAra kI, tAki usake dvArA bhaMDAra kholakara jainAgama kA bodha prApta kara sakeM / vaha kuMjI eka mahAna zabdakoSa ke rUpa meM taiyAra kI, kintu usakA nAma rakhate vakta bhI vicAra kiyA gayA ki kyA nAma rakhA jAve, ataH vahI akAra' kI mahatA ko dhyAna meM rakhate haye ukta mahAna koSa kA nAma "abhidhAna rAjendra koSa" rakhA gyaa| yaha grantha jainAgama ke jJAna ke liye parama sahAyaka hai / dezavideza sarvatra isako praMzasA ko gaI, aura yahI amara kRti una mahAna santa kI pAvana smRti hai / isa amara kIti se unakA yajJa saurabha digadiganta meM vyApta hai, aise mahApuruSa ke prati merI bhI hArdika zraddhAMjali samarpita hai| manuSya mAnavatA rakha kara hI manuSya hai| mAnavatA meM sabhI dharma, siddhAnta, suvicAra, kartavya, sukArya A jAte haiN| -rAjendra sUri 142 rAjendra-jyoti Jain Education Intemational