Book Title: Agyatkartuk Nemith Ras Author(s): Vidhatri Vora Publisher: Z_Aspect_of_Jainology_Part_2_Pundit_Bechardas_Doshi_012016.pdf Catalog link: https://jainqq.org/explore/230006/1 JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLYPage #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ અજ્ઞાતકર્તૃક “નેમિનાથ ભાસ” સં. વિધાત્રી વોરા પ્રસ્તુત કાવ્ય “ભાસ પ્રકારની કાવ્યરચના છે. એ નેમિનાથ ભાસ એવા નામે હેવા છતાં વાસ્તવમાં ગિરનાર યાત્રાવર્ણન છે. આરંભમાં જ કવિ સોરઠદેશમાં જૂનાગઢમાં રાજુલવરનેમિનાથની સ્તુતિ ગાવાને નિર્દેશ કરે છે. સાથે સાથે જ યુગાદિદેવ, વર અને પાર્શ્વનાથને વંદના કરે છે. એટલે કે સોરઠપ્રદેશ ગિરનાર ઉપર નેમિનાથની યાત્રાએ જતાં “ઉપરકોટ'માંના શત્રુંજયાવતાર આદિનાથ, સત્યપુરમંડન મહાવીર સ્વામી અને તેજલવસહી-પાર્શ્વનાથના મંદિરના દર્શનને નિદેશ અહીં અભિપ્રેત છે. બીજી કડીમાં સોવન રેહ (સોનરેખ-સુવણરેખા' નદીને ઉલલેખ કરી, સાતમી કડીમાં દાદરકુંડ સુધી આવતાં વચ્ચેની ચાર કડીમાં કવિ પ્રકૃતિવિહારની મોજમાં રાચે છે. આઠમી કડીમાં ફરી વર્ણનવિભોર બની, નવમી કડીમાં ગિરનારની પાજો ઉલ્લેખ કરે છે. “કિરિ આવ્યાં સરગકિ ટૂકડાં' એમ દસમી કડીમાં કવિ “કેટ’ સુધી આવી પહોંચ્યા લાગે છે. અને ત્યાંના સજજનમંત્રિએ બંધાવેલાં જિનાલય (કડી ૧૧), તે પછી “નાગઝરા – મેરઝરા', ગજપદકુંડ' અને “મુચકુંદની ગુફાને નિર્દેશ કરે છે. (કડી ૧૨) – ૧૩મી કડીમાં નેમિનાથનું કલ્યાણયનું મંદિર, અષ્ટાપદ અને “સમેતશિખરનાં લલિતપતિ (વસ્તુપાલ')એ કરાવેલાં વિહારનાં દર્શન કરે છે. પછી રાજુમતીને સ્મરી, “અંબાજી”, “અવલોકન (ગુરુદત્તાત્રય, “સાંબ (શાંબ-ગોરખનાથ)”, “પજૂન (પ્રદ્યુમ્ન–ઓઘડનાથ) અને સિદ્ધિ વિનાયક’ના સીધાં ચઢાણની આકરી પાજનો ઉલ્લેખ કરે છે. કડી ૧૬માં “સહસાવન (શેષાવન સહસ્સામ્રવન) લસણ (લાખાવન – લક્ષામવન)'ને ટાંકી પાછા “ગજપદકુંડ' આવી, નેમિનાથની પૂજા કરી ભક્તિભાવે ભાસ પૂરી કરે છે. પ્રકૃતિનું વર્ણન પ્રાધાન્યવાળી રચના હેવા છતાં ધાર્મિક ભાવનાને અંતઃસ્ત્રોત સતત વહે છે. માત્ર ૧૭ કડી જેટલું ટૂંકું હોવા છતાં તેમાં ઐતિહાસિક માહિતી ભરપૂર છે, એ કાવ્યની વિશેષતા છે. લાલભાઈ દલપતભાઈ ભારતીય સંસ્કૃતિ વિદ્યામંદિરની નં. ૮૬૦૧, ૨૪૪૯૮ સે. મિ. માપની આ પ્રતિમાં વિષય અને કર્તાના વૈવિધ્યવાળી કુલ ૧૫૦ રચનાઓ છે. આ રચના પત્ર ૬૩– ૬૪ અને ૧૬૬–૧૬૭માં છે જેને અનુક્રમે અને ૨ સંજ્ઞાથી સમજીને પાઠભેદ નાંખ્યા છે. અક્ષરો અસ્પષ્ટ છે તદુપરાંત કક્યાંક ક્યાંક શાહી રેલાઈ જવાથી બગડયા છે. પ્રતિ લિપીકાળ સોળમાં શતકથી અર્વાચીન નથી. જ્યારે ભાસની રચના પંદરમા શતકના પૂર્વાર્ધમાં થઈ હોવાનું ભાષાના અધ્યયનથી જણાય છે. નેમિનાથ ભાસ સહી સોરઠમંડલ જાઈયઈ રાજલિવર રંગિઈ ગાયઈ જઉ જૂનઈગાઢિ યુગાદિદેવ વર-પાસ જિણેસર કરું સેવ-૧ Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ સપા. વિધાત્રી વેરા પાલિ ઉન્નીય સાવન૨ેડુ તીરિ સીયલ જલ નિર્મલ અઇ ગ‘ભીર તરુયરતલિ દીસઇ વિસમ ઘાટ રિવિકરણુ ન લાગઇ તેણુ વાટ–૨ વામદાRsિણુ પરવત તણીય ઉલિ દીસ" તલિ વિસમ ઝોલિ રાયણુ ઘણુ ગહરીય છાંડુડી ધન ચાલતિ લાડત ખાંડુડી-૩ તલિ પાચીય પડઇ તિ કોકડી ત્રસ ભૂખ નહી તિહાં ઢૂંકડી સહકારિઇ કાયલિ ટહુકડ કામિણ નેિ હરખઇ ટહુકડઉ–૪ એંખ આંખીય ઊંબર આંબિલી ફૂલ ભરીય તિ દ્વીસ* અતિ ભલી સરલા તરુ કેવીય માધુરી દીસŪ દલ ફૂલ ફૂલિ સાથર–પ વર વણુસઈ વિકસીય કુસુમારિ સૈાહામણી મહૂર રણઝણારિ આલેરીય આણુ દિવન મઝારિ રલિ ય રતિ રમઇ તે ભેયારિ-૬ દામોદર દાદ્ધિણિ દિસિ નિહાલિ કેકિ કરઇ તિ તાંડવ મિલીય તાલિ કાલમેષિઇ કલરવ કરઇ કાવિ એક ચ્છાહુ છાહી ચિહુ ગમેવિ-૭ વિ મારગ સાંકડ વાંડા ગિ રમતા દીસ” માંકડાં નીઝરણુ ઝરણુ રણુઝણું ઊતરઇ તીણુ નાઇિ મયૂરીય ૨૦ કરઈ-૮ ૧૪૭ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૧૪૮ અજ્ઞાતકર્તક “નેમિનાથ ભાસ? કેલિ કુંદરિ કિંનરી રમઈ રાસ સેહાવ ઊજલિગિરિ નિવાસ પાજ પાણીય પરિઘલ પરવડી ચાલતી ચાચરિ રમઈ ગેરડી-૯ જિમ જિમ ચડિયાં ઊચાં ટૂકડાં કિરિ આવ્યાં સરગ કિ ટૂંકડાં ઊરિલિગિરિ ઊપરિ જેઈઈ પુષ્યભવ કય કલિમલ પેઈઈ-૧૦ અતિ ઊલટિ સાજણ મંત્રિ વિહારિ ધન નેમિ નિહાલઈ તિ નરનારિ સુંદર જિણમંદિર મઠ વિશાલ રવિ રાસ રમઈ તિહાં મિલીય બાલ-૧૧ નાગઝિરિ મેરઝિરિ ઝરઝરઈ નીર ગયંદમઈ જમલિ નહી અમીય ખીર મચકુંદ નીમાલય જાઈ વેલ ચંપકવણિ અલીલ કરઈ ગેલિ-૧૨ કલ્યાણત્રય વાસવ ઠાણ ચંગ આદિમ દિર જેય તાં અતિહિ રંગ અઠ્ઠાવઈ સંતસહિર સાર લલતા પતિ કરીય સામ્રાર-૧૩ જબ કાજલ વન ઘન કંકૂય લેલ રાજમતીય જેય તાં રંગ રેલ પંચાયણ ગામિણિ પઢમ અંબા અવયાલયણ બીજ ય તીય સંબ-૧૪ તંગિ અંગિ રંગિ ચઉત્થઈ પજુન દેવ તિહાં સિદ્ધિ વિણાયક કહઈ કેવિ નીસરણું દોહિલી કડી સેર કાયર જણ ચડતાં ચડઈ ફેર-૧૫ Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 સંપા, વિધાત્રી વેરા દિસઈ દુહદિસિ તુંગ શૃંગ સહસંબ-લસ્સવણ પમુહ ચંગ ત્રિતુ ભૂયણે ઉપમા નહાય જાસ ગગનાચલ છાંડઈ ભવહ પાસ-૧૬ ગજપદ-જલિ નેમિઈ ન્હવીય અંગ પ્રભ પૂછય પૂરિસુ મન રંગ ભાવિ ભગતિહિં ભણે સિઇ એક ભાસ સિરિ નેમિ પૂરેસિઈ ભવિય આસ-૧૭ –ઈતિ પાઠભેદ 11 મંલિ જાઈઈ એ; 12 - ગાઈઈ ર - 1.3 જય; જેગાદિ 1.4 કરવું 2.2 નિમલ અય 2.3 વિસમા - 2.4 તીણ 35 3.1 પરબત ઓલિ - 3.2 દીહર 4.2 ત્રિસ; 4.3-4 ટહિકડઉ– 5.4 માથરા 6.1 ભાર મ૬૨ મહૂલિ; 6.3 આભૈરી કર 7.4 એક છાંહ ઈ છાતીય ચઉહ ગમેવિ. 8.3 ઉવારઈ - 9.3 પર લગ 10.1 ચડવાં ; ટકડાં - 10.2 ટૂકડાં 10.3 ઈય 10.4 ઈય - 11.1 વિહારે 11.2 જે ગ; - 12.1 ઝિમિર - 13.2 જોઈ ૧૪.ર લેલ મ; - 16.2 લખાવનિ મ; 16.3 ઊપમ 17.3 એઓ - 17.4 તીહ