Book Title: Agarchand Nahata List of Articles
Author(s): 
Publisher: ZZZ Unknown
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009964/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita lekhoM kI sUcI lekha kA nAma patrikA-nAma varSa a 1965 julAI 31 1964 vasumatI 31 15 avismaraNIya : rAhulajI sarasvatI avakAza ke samaya kA sadupayoga smArikA AcArya taruNaprabha kI jinakuzala sUri bahuttarI smArikA adhUrI bhAvanA smArikA asIriyana evaM saMskRta rAja bhAratI aparigraha : vizva zAMti kA amogha upAya aMjanA sundarI rAsa kA racanAkAla jaina si. bhAskara anekAnta : Atma-zAnti va vizva zAnti ke sandarbha meM zramaNopAsaka ahiMsA kI pahalI kasauTI: apanA parivAra zramaNopAsaka abhaya sandeza : bhagavAna mahAvIra kI abhayamUla sAdhanA zramaNopAsaka agravAla jAti aura hAyamA jaina sAhitya Atmika zakti kA vikAsa ati Avazyaka jaina jagata agravAla jaina jAti ke itihAsa kI AvazyakatA anekAnta antima kevalI aura mokSagAmI apanA kAma svayaM karie. sudhAra bindu apane doSoM tathA bhUloM ko sadA dhyAna meM rakheM / jIvana darzana agravAla janmotpatti tathA jaina dharma smArikA 18 sudharmA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 agni se nidAna kI hindI TIkA ahiMsA banAma prema ke lakSaNa arjuna mAlI ahiMsA abhinaMdanIya samAjaratna DaoN. hIrAlAla mAhezvarI acaladAsa khIcI aura unakI mevAr3I ruNecI rAnI kA prAcIna gIta apanI kamiyoM aura bhUloM para vizeSa dhyAna dIjie apane doSoM kA avalokana evaM saMzodhana kareM ahiMsA eka mahAn zakti amara candrikA TIkA sambandhI katipaya saMzodhana anivAryatA evaM atyAvazyakatA ahiMsA pracAra Avazyaka karttavya ajJAta hindI jaina kavi Tekacandra va unakI racanAeM ajImagaMja bhaMDAra kA rajatAkSarI kalpasUtra anAthI stavana ke racayitA rAmavijaya haiM ajJAta saMta kavi jIvanadAsa kI cAra racanAeM anokhI sUjha amIra khusaro rA DhakosalA abhaya baniye aura sabako abhaya banAie akSaya tRtIyA agravAla jAti aura hariyANA akabara pratibodhaka yugapradhAna zrI candrasUri apabhraMza citrakalA kA pAMDava caritra alakha deza meM vAsa hamArA avakAza ke samaya kA sadupayoga aneka siddhiyoM ke svAmI zAntimUrti yogIrAja zrI vijayazAntisUrijI ajamera meM sAmAyika pATha kI bhAvArtha sUcI TIkA aSTalakSmI meM ullikhita jayasuMdara sUri kI zatArthI kI khoja Avazyaka apane sabhI kAma niyata samaya se hI kariye anubhava-sUtroM kA manovijJAna apane anubhava ko pahacAniye ahiMsA banAma prema adhyAtma yogI zrImada devacandrajI anekAnta (sambodhikA) apavyaya evaM durUpayoga rokiye zrI sUryAcArya pArzvanAtha kalpa aura stavana saMgraha aprakAzita Agamika sAhitya zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva rASTrabhASA jaina jagata kathA loka yuvA stambha rAjasthAnI vIra raMgayoga zAnti sandeza zrI amara bhAratI jaina siddhAnta braja bhAratI ballabha sandeza zrI amara bhAratI anekAnta anekAnta anekAnta baladeva vandanA vIravANI kurajAM jaina prakAza jaina prakAza jaina prakAza smArikA kalpanA zAnti jyoti jIvana sAhitya zAnti jyoti jaina darzana zramaNa sevA samAja jana kalyANa amara niyukti ahiMsA virodha kuzala nirdeza smArikA aNuvrata smArikA tulasI prajJA 10 3 1 30 4 12 13 15 25 7 18 15 17 8 20 29 2 50 70 70 8 phara 1975 5 1 21 1 25 18 17 sita. 1965 7 19 9 N 21 6 1-2 5 10 6 4 7 9 8 2 7 4-5 2 4 2 19 17 3-2 1 12 18 4 13 8 22 13 12 23-24 9 71 4 10 12 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI aTThArahavIM zatAbdI kI eka paMjAbI jaina racanA jina bhaktisUri siMha calo chaMda asvAda vrata bhI tapa hai anantadAsa racita dhannA kI paracI ahiMsA aura aparigraha asaMgraha kA bhAva anAvazyaka pApa pravRttiyoM se bacie amarasara maNDaNa natI jinakuzala sUri gIta amarasara kA zItalanAtha mandira aura jinakuzala sUri ko thumbha akabara prati bodhaka yuga pradhAna zrI jinacandrasUriM ajamera ke cauhAna rAjAoM kA jainAcAryoM se saMbaMdha abhaya kuzala ro bharatarI sataka ajJAta kavi zrIdhara aura unakI racanAeM AsAma prAnta ke jaina maMdira anubhava hulAsa apane sabhI kAma niyata samaya para karo akSaroM kA setu kRtiyoM kI pratikriyA ajabuka bari aura mIrA bAI apanA bhItarI kacarA sApha kareM apabhraMza bhASA ke katipaya anya jaina grantha avar3a caritra ahiMsA siddhAnta kA vizvavyApI pracAra ahiMsA kA antarmukha apane doSoM va apanI bhUloM ko hama sadA dhyAna rakheM abhinaMdana nAtha va zrI sumati saMbaMdhI jJAtavya bAteM osavAla jAti kA prathama hindI kavi sAdharU agravAla jaina itihAsa ke saMbaMdha meM bihArIlAla jaina kI maMtraNA adattAdAna vrata kA mAhAtmya aparigraha kI vRta utkRSTatA akabara pratibodhaka yuga pradhAna zrI jina candrasUri aTThArahavIM zatAbdI kA cittaur3a aura udayapura varNana asaMgraha kA bhAva amIcandra ajamera racita lIlAvatI gaNita bhASA ahiMsA pracAra kaise kareM? arjuna mAlI amIra khusaro hindustAna aura hindI kI prazaMsA ajJAta graMtha paricaya avahaTha (piMgala) paMjAba saurabha zramaNa baladeva vandanA dharma jyoti vizva dharma vijayAnanda zAlA patrikA zAlA patrikA amarasara smArikA jana mana maru vANI sapta siMdhu osavAla navayuvaka upakAra osavAla hitaiSI patrikA karmaTha rAjasthAna kalpa vRkSa nAgarI pracAriNI maru bhAratI ahiMsA patha ahiMsA patha uSA ahiMsA vANI 2 vizva dharma vIravANI hiMsA virodha jIvana sAhitya rASTra bhAratI sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza 12 8 1 20 1969 1969 1973 1 5 16 9 2 6 6 2 35 52 11 1 6 1971 navambara 14 agrapatha kuzala nirdeza kuzala nirdeza 15 zve. saMgha sivAnA smArikA rAjasthAna bhAratI 18 1 28 8 13 12 7 7 19 18 157 11 12 12 20 4 70 70 1 2 2 3 3 3 6-7 7-8 4 3 1 7 25 1-2 1-2 7 11 2 10 12 10 11-12 9 4 3 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI agaravanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva agniveza nidAna kI hindI TIkA rASTra mAratI aSTalakSI meM ullikhita upAya racanAeM pramaNa apabhraMza bhASA kA vIra jirNasara pAraNA zIlana patrikA aneka vizeSatAoM ke dhanI upAdhyAya: mahendrakumArajI terApaMtha 1949 maI anUpa saMskRta lAIbrarI kA saMkSipta paricaya deza baMdhu akhalAka alamo hasanI maru vANI apane doSoM aura guNoM kI pahacAna aNuvrata ajamera nA cauhAna rAjAoM sAthe jainAcArya saMbaMdha jaina satya prakAza apavyaya evaM durupayoga rokie kalyANa patrikA 52 apane sabhI kAma niyata samaya para kIjie kalyANa patrikA39 apane doSoM tathA bhUloM kA hama sadA dhyAna rakheM kalyANa patrikA OM Atma kalyANa kA mahAna sUtra bhUla jAo kalyANa anUpa lAIbrerI meM tulasI kI racanAoM kI pratiyAM / tulasIdAsa abhaya banie: abhaya kI upAsanA kalyANa apane doSoM kA svIkAra evaM saMzodhana dharma jyoti maI 8. 1993 apane ko pahacAnane meM hI jIvana kI sArthakatA caritra nirmANa akabara pratibodhaka yugapradhAna dAdA zrI jinacaMdrasUri kuzala saMdeza alakha deza meM vAsa hamArA jina vANI ahiMsA sajano tapo jina vANI 14 ahiMsA eka mahAna zAnti jina vANI anAvazyaka pApa pravRttiyoM se bacie jina vANI azoka rAhajI kathA saMbaMdhI jaina sAhitya vIra vANI alakha deza meM vAsa hamArA vIra vANI amarasara bIkAnera meM bhUgarbha se jina pratimAoM kI prApti jaina satya prakAza 22 arAvalI pArzvanAtha tIrtha jaina satya prakAza 19 agar3adatta caritra saMbaMdhI cAra anya rAsa jaina satya prakAza 13 AcArya jinacandra sUri aura samrATa akabara jaina satya prakAza 3 18 varSa saMbaMdha ara aura eka paMtha jaina satya prakAza 14 UmAde bhaTiyAnI kA eka prAcIna lokagIta ajantA anyatra aprakAzita ajita prabhu caritra anekAnta ajJAta hindI jaina kavi Tekacanda aura unakI racanAe~ anekAnta adhyAtma battIsI anekAnta aneka sthAnanAma garbhita bhagavAna pArzvanAtha ke stavana anekAnta asatI kA pariNAma kuzala nirdeza apabhraMza sAhitya kI navIna jAnakArI prakAza meM lAnA Avazyaka ahiMsA vANI ahiMsA kA antarmukha ahiMsA vANI 2 apane doSoM kA svIkAra evaM saMzodhana aNuvrata disa.66 abhaya kI upAsanA ahiMsA vANI 20 AtmAnubhUti kuzala nirdeza antarrASTrIya mahilA varSa meM sAdhviyoM kI ora vizeSa dhyAna diyA jAegA jina vANI 32 apane ko zaktizAlI banAie akhaNDa jyoti 15 anaitikatA kA kAraNa evaM nivAraNa jIvana yajJa AzutoSa myUjiyama meM nAgaura kA eka sacitra vijJapti patra amaNa ahiMsaka kI pahalI kasauTI jIvana sAhitya amarasena vayarasena kathA maru bhAratI aTThArahavIM zatAbdI kA eka rAjasthAnI jaina kRSNa kAvya maru bhAratI aSTalakSmI meM ullikhita sazakta kathAkAra zramaNa ahiMsA kI pahalI kasauTI zramaNopAsaka ahiMsaka kI pahalI kasauTI zramaNopAsaka anekAnta vizva zAMti ke saMdarbha meM amaNopAsaka 18 nAtA eka vicitra prasaMga zAzvata dharma 18vIM sadI kA mahatvapUrNa paryuSaNa parva lekha maru bhAratI AjAnI kodUna sthAna no nirNaya svAdhyAya 10 AvazyakatAoM ko kama karo sammati vANI 1 AtmIyatA kA vicAra sammati vANI Atmonnati aura anubhUtiyoM kA pradhAna sAdhana sammati vANI ajaba kuMbarI aura mIrAbAI zodha patrikA ar3asaTha tIrthoM kI vividha nAmAvalI zodha patrikA akSara battIsI ke racayitA, racanAkAla aura zuddha pATha zodha patrikA agravAla jaina jAti ke itihAsa kI AvazyakatA anekAnta ajitadeva sUri kRta candanabAlA veli jaina sandeza anubhava prakAza ke racayitA dIpaka kavi guNAvalI caupAI ke kartA se bhinna hai sAhitya saMdeza 25 amara candrikA TIkA kI racanA ke preraka kauna sAhitya saMdeza ajJAta kavi zrIdhara aura unakI racanAe~ sapta sindhu anUpa saMskRta lAibrerI ke prAcIna grantha sammelana patrikA 3B avahara piMgala sAhitya saMdeza 18 ajJAta graMtha paricaya sAhitya saMdeza 19 adhyAtma yogI zrImad devacandajI kuzala nirdeza 1 akala kalA khele nara jJAnI svarUpa pArtha zrIrAmacaMdra kuzala nirdeza akSaroM kA setu jJAna pITha patrikA 5 akSaroM kA setu kRtiyoM kI pratikriyA jJAna pITha patrikA 3 antarikSa pArzvanAtha kalpa ke prati kriyA kuzala nirdeza apabhraMza bhASA kA dhIra jINesara hindI anu ajJAta kavi kRta nemInAthapharaNya : phAgu pATha anya jJAtavya hindI anu19 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 28 15 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva anokhI Ana kuzala nirdeza ajJAta kavi nemIcandra phAgu kA pakSa anya jJAtavya hindI anu19 ahannaka kuzala nirdeza 10 apabhraMza bhASA kA saMghi kAvya pariSada patrikA akhaNDa jJAnopAsaka Agama prabhAkara muni zrI puNya vijaya rASTrIya vINA aTThAraha bhASA viveka kA vivaraNa varadA aSTa bhASA meM gabAlerI bhAratI amarasara zekhAvaTI saMbaMdhI 17vIM sadI ke jaina ullekha varadA apabhraMza bhASA ke saMdhi kAvya aura unakI paramparA rAja. bhAratI avantikA ke kavi gulAba khAM racita sukhasAgara graMtha vijayAnanda akhayarAja zrImAla ke katipaya anya grantha vIra vANI abaMDa caritra maru bhAratI akabara ke cittaur3a yuddha kA eka gujarAtI kavi kA varNana maru bhAratI apabhraMza bhASA ke katipaya anya digambara jaina graMtha nAgarI pracAraNI anuvAda kI paramparA preraNA alaMkAra viSayaka jaina graMthoM kA saMkSipta vivaraNa jaina bhAratI ahiMsA banAma prema ke lakSaNa jaina bhagata aMdhera nagarI aNabUjha rAjA jaina jagata adhyAtma yogI AcArya zrI buddhisAgarajI jaina jagata aprakAzita maMtra ke pATha bheda kI carcA vIravANI ahiMsA va nAma prema hiMsA virodhI ahamadAbAda ke saMgha se AtmAnubhavI saMta pravara pUjya sahajAnaMdaghanajI zAnti jyoti ahiMsA pracAra kA sarala evaM uttama tarIkA jaina bhAratI akSaya tRtIyA mahAparva jaina bhAratI apanA bhItarI kacarA sApha kareM vizAla bhArata anekAnta siddhAnta va jaina samAja jaina mitra agalI mahAvIra jayantI ko hama kucha Thosa nirNaya leM jaina mitra ananta caturdazI vrata mAhAtmya jaina aura jainetara dRSTi se jaina siddhAnta akherAma racita guNa hara nAmamAlA preraNA aprakAzita jaina zodha prabaMdhoM kA zodha prakAzana jaina sandeza ajamera meM sAmAyika pATha kI bhAvArtha sUcI kI TIkA jaina darzana ahicchatra pArzvanAtha tIrtha rajata hindI ahiMsaka kI pahalI kasauTI: apanA ghara-parivAra jaina sandeza ahiMsaka samAja racanA meM bhagavAna mahAvIra ke zramaNI samAja ko yogadAna mahAsamudra adhyAtma chattIsI jaina prakAza amAtya taitalI putra kathA loka A ArAma zobhA kathA aura tattva saMbaMdhI rAjasthAnI kAvya maru bhAratI Ananda rAma kAyastha bhaTanAgara hisArI kRta vacana vinoda sapta sindhu Atma-zuddhi kA parva zrI amara bhAratI AdhyAtmikatA kA prArambha aura anta-ahiMsA zAzvata dharma AnaMdadhanajI ke mahAvIra stavana saMbaMdhI jJAtavya mahAvIra nirvANa Atma nirIkSaNa kIjie jIvana darzana AdhyAtmika unnati ke lie Avazyaka nispRhatA jIvana darzana AdhyAtmika sAdhanA ke tridoSa sudharmA AbhaDa zAha kuzala nirdeza AcArya naracandrasUri racita pA~ca jyotiSa graMtha jaina siddhAnta AcArya muni aura sAdhvI samAja Atma nirIkSaNa kare zAzvata dharma Atma-vizuddhi aura jJAna kA prakAza jaina zrI AdhyAtmaka battIsI anekAnta AcAryazrI ke jIvana maMtra sumunAMjalI AcAryazrI kI hindI ko dena aNu vIkSaka AcAryazrI tulasI kI katipaya vizeSatAeM aNu vIkSaka Atmika zakti kA vikAsa Avazyaka hai yuga sAdhanA Aja kI mahatI AvazyakatA Atma nirIkSaNa ballama saMdeza AcArya zrI vijayAnaMda sUrijI aura unakI sAhitya sevA vallabha saMdeza AgarA ke kadi malUkacanda racita kuvijA pacIsI sAhi. saMdeza AtmotthAna kA prathama sopAna saralatA ahiMsA vANI AvazyakatAeM ghaTAeM vijayAnanda Anandaghana granthAvalI jaina sAptA. AcAryazrI kI Agama sevA zramaNa Arya rakSita aura AryAnandila kuzala nirdeza AsAma kI sabhyatA aura saMskRti kuzala nirdeza AgAmI prathama tIrthakara padamanAbha kA mandira kuzala nirdeza Apa nindA karate haiM, kisakI? tIrthakara AryA pArvatIjI aura unakI racanAe~ AtmavikAsa ke lie vijayAnaMda AkhalAka alamo hasanI kA rAjasthAnI anuvAda maru vANI AcArya bRhaspati : eka mahAna vyaktitva saMgIta Aja bhArata ke pracalita santati nirodha ke bhAvI duSpariNAma para vaktavya . siddhAnta Ananda rAma kAyastha bhaTanAgara hisArI kRta vacana vinoda sapta sindhu sudharmA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinavANI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva AtmalocanA kA mahAparva paryuSaNa preraNA smA. osavAla vaMza kA utpatti sthAna osiyAM osa. samAcAra 3 AcArAMga ke amRta bindu Atma razmi AnaMdaghanajI saMbaMdhI eka vicAraNA kalyANa Atmadarzana na eka mahAparva AtmAnaMda prakAza 70 AgarA ke paDita mannUlAla kRta rekhatA rAmAyaNa samAlocakra ATha prAntIya bhASAoM ke savaiye rAja. bhAratI AbhANaka ratnAkara dvitIya khaNDa maru bhAratI AcArya kAlaka kathA kI laghu punarAvRtti maNi bhada __2050 AcArya samantabhadra ke loka kalpa ke khoja ___kI AvazyakatA vIra vANI 32 Atmonnati ke pradhAna sAdhana caritra nirmANa AdhyAtmika sAdhanA ke bAdhaka tridoSa loka jIvana AgamagacchIya AcArya paramparA kI nAmAvalI jaina satya prakAza Atma-nirIkSaNa zAnti saMdeza Apake avakAza kA samaya agaDavata caritra saMbaMdhI cAra anya rAsa prakAza zrI jaina satya 13 AtmIyatA kA vistAra amara vibhUti AdhyAtmikatA kA AraMbha.aura aMta-ahiMsA kalyANa Atmonnati ke tIna sAdhana maMgala patrikA Atmonnati kA mUla maMtra maMgala patrikA AcArya kuMdakuda kalyANa Atma nirIkSaNa kIjie kalyANa AdhyAtmika dIvAlI viveka kA prakAza phailA de digambara Aja ke yuga kA bar3hatA huA dhUmrapAna gurudeva Atmonnati ke pradhAna sAdhana caritra nirmANa Atma kalyANa kA mahAna sUtra-vismRti caritra nirmANa AcArya hemacandasUri jaina yuga Aja kI paMcAyata kuzala saMdeza 1 AcArya zivajI RSirAsa kA sArAMza jina vANI AcArya sabaladAsajI aura hIrAcandajI jina vANI AcArya zrI kezavajI kA maryAdApaTTama jina vANI Atmonnati ke sAdhana kalpavRkSa patrikA33 AnandadhanajI ke pada kA dIpacaMdajI likhita bhAvArtha vIra vANI apabhraMza citrakalA kA pAMjava caritra kalpanA AnaMda ke nAma se pracArita sukhAnaMdajI ke pada vIravANI Agare ke jugala rAI racita chaMda stAvalI graMtha vIravANI AtmanirIkSaNa kalpavRkSa AsAma prAnta ke jaina mandira osavAla navayuvaka AgamagacchIya AcArya paramparA kI nAmAvalI jaina satya prakAza 16 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI AgAmI prathama tIrthakara padamanAthajI kA mandira kuzala niveza AdhyAtmika yajJa ahiMsA vANI AnaMdajI kalyANajI per3I ke saMsthApaka devacandajI mahArAja the kuzala nirdeza Apa nindaka nahIM, svastha samAlocaka banie Atma razmi AtmAnubhUti kuzala saMdeza Atmonnati kA rAjamArga kuzala saMdeza Atmonnati aura anubhUtiyoM kA pradhAna sAdhana : dhyAna jinavANI AtmAlocana kA mahAparva paryuSaNa jinavANI AtmavismRti hiMsA, Atma jAgRti ahiMsA jinavANI AcArAMga sUtra kI eka ajJAta TIkA AcAra cintAmaNI AlocanA kA vistAra kIjie zAnti saMdeza AcArya bhadrabAhu aura haribhadra zramaNopAsaka AdhyAtmika yajJa akhaNDa jyoti AcArya zrI kI Agama sevA zramaNa AbhANaka ratnAkara kA dvitIya khaNDa maru bhAratI ArAma zobhA kathA aura tatsaMbaMdhI rAjasthAnI kAvya maru bhAratI AcArya hemacanda ke paTTadhara / amaNa AcArya hukamIcanda mahArAja kA paricaya zramaNopAsaka Atmika zakti kA vikAsa ati Avazyaka sudharmA AdhyAtmika jaina kavidyAnatarAya evaM unakI racanAeM saMtavANI AcArya zrI buddhisAgara sUrijI saMtavANI Atma-kalyANa kA eka mahAna sUtra sanmati saMdeza AcArya hemacandra sanmati saMdeza AcArya yaticandrasUri kA itihAsa zAzvata dharma A caturasena ke somanAtha upanyAsa ke jainAcArya jinacandrasUri samAlocanA Agama ke paMDita manulAla kRta rakhatA sahAnta samAlocanA AcArya pravara taruNaprabhasUri zodha patrikA osavAla jAti kA itihAsa kuzala nirdeza AgarA ke kavi mali kA graMtha kapijA paccIsI sAhitya graMtha AkhyAnaka maNi kozavRtti meM tIna apabhraMza sarasvatI A~suoM kA mUlya kuzala nirdeza Anu ke viSNu maMdira jinake uddhAraka jaina AzA zAhu kA zilAlekha hindU vizva AsAma meM tIrtha sthApana kareM kuzala nirdeza AcArya hemacandra ke yogazAstra meM mausa-makSaNa niSedha hisA virodha AnandavijayajI ko diyA patra kuzala nirdeza 15 10 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 AmaDa zAha AbU rAjasthAna kA avibhAjya aMga hai AcArya guNasAgarasUri aura unakI racanAeM AgarA ke sAhitya premI jagatarAya aura unakA chanda ratnAvalI graMtha ATha prAntIya bhASAoM ke savaiye Adhunika rAjasthAnI sAhitya AcArya pravara taruNaprabhasUri AsaNI koTa sthAna nirNaya AnaMdA kA racanAkAla va racayitA AbhANaka ratnAkara A. kavindrasUrijI kI mahattvapUrNa kavitA AcArya mahAvIra prasAda dvivedI kI dRSTi meM vijaya dharma sUri jI AnaMdajI kalyANajI per3hI kA itivRtta saMbaMdhI mRtyu prakAza meM AnA Avazyaka AcArya kavindrasAgarasUrijI AbU rAjasthAna kA hai aura rahegA ATha-ATha rA do liyAU eka zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva kuzala nirdeza rAjasthAnI varadA AcArya haricandrasUri racita graMthoM kI sUcI AgAmI zrAvaNa sudI 8 ko pArzvanAtha kA nirvANa divasa manAyA jAya AgarA ke jaina itihAsa kI khoja evaM AvazyakatA bhAratIya sAhitya rAja bhAratI rAja. bhAratI vizva bhAratI vizvambharA vIra vANI maru bhAratI jaina jagata jaina jagata jaina zvetAmbara jaina vizAla marudhara rAja vIra jaina bhAratI jaina satya prakAza vIra AcArya hemacandrasUri kI eka ajJAta racanA AgamagacchIya AcArya paramparA kI nAmAvalI Amera aura jayapura ke zAstra bhaMDAroM ke sUcI graMtha AcArya zrI vijayavallabhasUrijI kI katipaya vizeSatAeM Abhyantara tapa aura jaina samAja jaina prakAza ANaMdA kA racayitA samIkSA nAgarI pracAraNI AdhyAtmika AcArya vijayakesarasUri aura unake gratha zAnti jyoti ahiMsA pracAra eka sarala va uttama tarIkA jaina bhAratI Arya evaM Arya kSetra jaina bhAratI Aja nahIM to kala rAjasthAnI ko mAnyatA milakara hI rahegI sevA samAja lalakAra jaina bhAratI jaina prakAza jaina gajaTa AtmadraSTA zrImad rAjacandra zrI jaina prakAza AcArya kuMdakuMda ke samaya nirNaya kI apekSita dizA jaina sandeza AgarA ke sAhitya premI jagatarAya aura unakA chanda ratnAvalI grantha jaina sandeza 10 2 11 2 3 6 7 3 8 18 19 38 17 2 13 12 6 30 4 45 74 4 11 6 19 9 61 79 60 10 22 7 1 4 2 3,41 12 3 2 4 11 4 28 41 8.9 20 6,7 4 20 14 40 4 1 3 11 3 21 37 27-28 6 40 7 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI Amera zAstra bhaNDAra ke sUcIpatra ke saMbaMdha meM katipaya Avazyaka sUcanAeM jaina sandeza jaina prakAza Atma nirIkSaNa AgarA ke jaina sarasvatI bhaNDAra aura unakA mahattva jaina sandeza Adhunika rAjasthAnI padya anuvAda loka samparka Agama sevI muni zrI kanhaiyAlAlajI kA viziSTa prayatna jaina prakAza AtmAnubhavI saMgha pravara pUjya sahajAnandaghanajI kA mahAprayANa zAzvata dharma taruNa jaina Atma zakti kA apUrva camatkAra AgarA eka sAMskRtika paricaya grantha meM jainoM saMbaMdhI vivaraNa AbU rAjasthAna kA avibhAjya aMga adhyAtma rasika AcArya vijayakesara sUri aura unake grantha avakAza ke samaya kA sadupayoga aneka siddhiyoM ke svAmI zAnti mUrti yogIrAja zrI vijayazAntisUrijI aprakAzita jaina zodha prabandhoM kA zIghra prakAzana ajamera meM sAmAyika pATha kI bhAvArtha sUcI TIkA Aja kI nArI aparigraha kI ora dRSTi amAtya tetalI putra AcArya buddhisAgara ke hRdayodgAra AnandaghanajI ke tIna navIna prApta pada insTITyUTa ke DAyarekTara zrI agaracanda nAhaTA kA bhASaNa IrSyA hamAre jIvana meM ghora bAdhaka indaura meM racita kavi Tekacanda kRta buddhi prakAza indaura meM racita eka mahattvapUrNa jaina graMtha IrSyA indaura meM racita do hindI graMtha ikkIsa mUrcchanAoM ke nAmAntara ikattIsa varSoM se nirAhArI satI mAtA indaura meM jaina sabhA kA anukaraNIya kArya digambara jaina gaNanA itanA to kariye hI isa bAra dIpAvalI kaise manAe~ zvetAmbara jaina loka vANI zAnti jyoti jIvana sAhitya 13 58 13 1 jIvana taruNa jaina 57 19 1 16 mArca 53 4 21 zAMnti jyoti jaina sandeza jaina darzana rAjasthAnI svayaM sevaka kathA loka 24 jaina bhAratI 21 zrI jaina dharma prakAza 15 1 29 25 1 B rAja bhAratI bAlAzrama ahilyA smArikA ahilyA smArikA 1971 namostI ahilyA smArikA sitambara 1978 saMgIta jaina bhAratI dI jaina gaNanA jaina saMdeza Ind.. 7 agasta 1967 1992 73 44 21 25 1 1 165 28 12 36 1 40 2 10 23 1 8 22 9 31 6 8 3 49 5 1-2 6 4 25 5 36 12 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 upAdhyAya lakSmIvallabha ke hisAra meM racita navatatva bhASAbaddha sapta sindhu upAsaka dazA sUtra meM bhagavAna mahAvIra saMbaMdhI pA~ca mahattvapUrNa prasaMga zramaNopAsaka udayapura ke bacchAvata gharAne ke vaMzakrama para nava prakAza rAjasthAnI upAdhyAya zrI jayazekhara dvArA racita nagara koTa AdinAtha stavana upAdhyAya vinayavijaya ke vinaya vilAsa pada upAdhyAya padmasundara kI anya racanAeM tathA ajJAta racanAoM kI upalabdhi dharma kA phala udayapura kA zrI padmanAbha tIrtha uttama kAvya prakAza kA vAstavika nAma ujjaina sthita rAThaur3a durgAdAsa kI chatrI upAdhyAya meghavijaya ke megha mahodaya meM ullekhanIya vastueM aura bAteM uttarAdhyayana sUtra aura unakI TIkAeM unnati meM ghora bAdhaka IrSyA uttama kSamA u. kSamA kalyANajI kA eka mahattvapUrNa patra upavAsa karane kA mukhya uddezya ustalAva yaMtra saMbaMdhI eka mahattvapUrNa jaina grantha utAvalA so bAbalA anekAnta ullikhita katipaya aprApya racanAe~ upAdhyAya guNavijaya kI tosAma meM racita do racanAeM mahA. vizeSAMka udayapura kA sacitra vijJapti-patra titthapara u. kSamA kalyANajI kRta jayatihuaNa bhASA OM arhama namaH maMtra kA mAhAtmya utpAdana bar3he, para stara na gire ujjayinI nagarI varNana zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva u. padamasundara aura unake graMtha udayapura kA eka aura sacitra vijJapti patra udAracettA maMtrI pethaDa upAdhyAya bhaktilAbha racita nyAya sAra cUrNi upAdhyAya kSamA kalyANajI aura unakI racanAe~ UmAde bhaTiyANI kA eka prAcIna lokagIta aMdara rAso upAdhyAya yazovijayajI kI hindI racanAeM vijayAnanda ahiMsA vANI vIravANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza ma.pra.] sandeza ma.pra.] sandeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza samiti patrikA sudharmA vijayAnanda Atmodaya vijayAnanda sanmati saMdeza jaina siddhAnta jIvana sAhitya jIvana sAhitya vINA anekAnta zodha patrikA jaina bhAratI zramaNa vIra vANI ajantA maru bhAratI jaina yuga 23 16 3 20 13 29 10 9 15 1966 21 1 7 7 10 13 20 1970 12 2 18 14 17 29 4 4 5. 21 18 7 4 20 14 4 12 11 3 9 5 22 1 6 3 3 6 10 9-10 1 4 10 2 8 11 5 8 3 8 4 13 2 9 00 zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI udAratA apanAie jina vANI upAsanA aura indriya nigraha jina vANI jina vANI kalpanA uttarAdhyayana gItikA kI racayitA aura racanAkAla upAsanAgarbhita racanAeM upAdhyAya kSamA kalyANa racita hita zikSA dvAtriMzikA vIra vANI udayapura bacchAvata gharAne ke vaMzakrama para nayA prakAza nava osavAla upAdhyAya meghavijaya racita 4 viziSTa vijJapti lekha jaina satya prakAza USA ujjaina ke jaina kavi aura unakI racanAe~ upAdhyAya viveka samudra viracita dharma-caritra U~ pada sundara aura unake grantha upAsanA aura indriya nigraha jaina satya prakAza unnati meM parama bAdhaka IrSyA uttama caritra rAsa udayapura kA eka aura sacitra vijJapti lekha 'bI' upAsanA meM indriya nigraha kI AvazyakatA upAdhyAya bhaktisAgara racita nyAyasAra avacUrNI utpAdana bar3he para stara na gire upAsaka dazaka pA~ca mahattvapUrNa prasaMga upAdhyAya yazovijaya kI hindI racanAeM unnati ke lie Avazyaka sadguNa laghutA upakhAnA garbhita racanAoM kI paramparA upAdhyAya guNavijaya aura unake grantha ullekhanIya vastueM va bAteM upAdhyAya lakSmItilaka racita zAntideva rAsa OM arham namaH maMtra kA mAhAtmya upAsya pade upAdeyatA udyama kA phala upAdhyAya naMdana aura unakI racanAeM udayapura-varNana chanda udayapura kA sacitra vijJapti lekha ulTI gaMgA uttarArdha gaccha udAracettA maMtrI pravara kA anupama dharma-prema uttarAdhyayana ke namithyA 21veM tIrthaMkara neminAtha the upAdhyAya meghavijaya ke do navIna grantha uttara pradeza va madhya pradeza ke di. jaina bhaNDAroM meM khoja kI paramAvazyakatA upekSita di. kalA dhAma devagar3ha anekAnta aNuvrata zAnti saMdeza sAdhanA zodha patrikA akhaNDa jyoti zramaNa akhaNDa jyoti zramaNopAsaka sanmati sandeza zAzvata sandeza zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA maru bhAratI nAgarI pracAraNI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina jagata vIra vANI jaina siddhAnta bhAskara 18 19 19 jaina sandeza jaina sandeza 6 7 16 10 nava. 1959 18 4 4 8 3 4 21 21 21 25 4 2 9 kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 10 nagara saMzo. patrikA 1 6 37 2 12 6 24 8 18 86 7 9 10 23 21 167 2 6-7 9 11 22 6 1 12 8 24 10 3 3 2 4 4 79 1-2 11 7 3 2 4 2-3 7 9 8 1-2 2 24 22 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA: vyaktitva evaM kRtitva jaina bhArata 12 sadA sindhu jaina sandeza upAdhyAya jinapAla racita sanata kumAra mahAkAvya upAdhyAya lakSmI vallabha ke hisAra meM racita navatatva bhASAbaddha u. yazovijaya racita aSTa sahastrI tAtparya vivaraNa kA upayoga kiyA jAnA Avazyaka uttara pradeza ke di. jaina zAstra bhaNDAroM kA mahatva aura di. jaina samAja kA kartavya udayapura sacitra vijJapti-patra uttarAdhyayana sUtra aura usakI TIkAeM upAdhyAya kSamA kalyANa kI racita __nAkor3A pArzvanAtha stavana unnati kI ghora bAdhaka-IyA upAdhyAya vimala harSa vyAsa upAdhyAya meghavijaya racita citrakoSa vijJapti lekha jaina saMdeza jaina sandeza jaina bhAratI jaina tIrthakara sAhitya sAgara jaina dharma prakAza jaina dharma prakAza 1 81 / sarasvatI 76 11-12 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI eka-eka mohararI cAra bAtA preraNA eka vikrama kathA kI phArasa yAtrA vikrama eka khojapUrNa vicAraNA eka grantha moM arAnanI kathA jaina satya prakAza 19 151 sthAna nAma ganiti zrI gaur3I pArzvanAtha stavana jaina sandeza eka anupalabdha prAcIna kathA ke jaina rUpAntaroM kI khoja gaveSaNA eka aura abhinandanIya osavAla kalAkAra osavAla eka bhayAvaha samasyA : anaitikatA caritra nirmANa 12 eka di. tIrtha caitya paripATI vIra vANI eka lAkha zloka rahimAna vAlA guTakA vIra vANI eka jaina graMtha meM kurAna kI kathA bIra vANI eka alabhya mahAkAvya ke khoja kI AvazyakatA jaina satya prakAza 16 eka navIna aitihAsika kAvya jaina satya prakAza 5 eka alabhya mahatvapUrNa prati jaina satya prakAza 8 eka saMzodhana jaina satya prakAza eka rahasyamaya prAcIna rAjasthAnI gIta ajantA aitihAsika sAmagrI para vizeSa prakAza anekAnta eka viziSTa digambara sacitra paTTa kuzala nirdeza eka prAcIna nemInAtha rAsa ahiMsAvANI eka-eka mohara kI cAra bAta agragAmI eka jaina saMta kA AdhyAtmika zakti kA pada ahiMsA vANI eka rAjasthAnI bAta eka apUrNa prApta mahatvapUrNa aitihAsika bAta maru bhAratI eka ajJAta aitihAsika kAvya maru bhAratI eka rahasyamaya prAcIna rAjasthAnI lokagIta zAzvata dharma eka mahattvapUrNa aitihAsika gIta zAzvata dharma eka mahattvapUrNa aitihAsika gIta zAzvata dharma eka mahatvapUrNa aitihAsika gIta zAzvata dharma eka ajJAta rAjasthAnI jaina kavi rUpalI varadA patrikA eka prAcIna rAjasthAnI loka gIta sipAilo varadA patrikA 20 eka ajJAta aitihAsika beli zodha patrikA eka vizAla dohA saMgraha: dUhA sAra sAhitya saMsthA eka jaina kavi dvArA likhita 10 varSa pUrva kA baMgAla sarasvatI eka musalamAna kavi kI ajJAta racanA : pramAI kathA bhAratIya sAhitya eka rAjasthAnI loka kathA rasavantI eka vikrama kathA kI phArasa-yAtrA vikrama patrikA eka vaMza meM eka hI nAma kI punarAvRtti vizva vANI eka zikSAprada aura hitopadeza racanA : viveka vilAsa vizva vANI 22 eka rahasyamaya prAcIna rAjasthAnI gIta maru bhAratI sarasvatI zramaNa adhyayana aura anubhUti kAdambinI madhya pradeza 22 eka jaina kavi dvArA 250 varSa pUrva baMgAla-varNana eka ajJAta rAma kAvya mAthura dhanarUpa racita rAmacaritra lIlA eka aprakAzita prAcIna prAkRta sUtrAdhyayana eka alabhya zakunAvalI bauddha cakrAvalI kI sacitra prati eka zloka ATha lAkha artha enAnanda aura unakI racanAe~ eka khojapUrva vicAraNA sammeda zikhara mahAtIrtha ke uddhAraka jagata seTha yA sugAla canda? eka avismaraNIya vyaktitva eka upekSita jaina Agama graMtha dIpasAgara prApti eka ajJAta racanA-jina satarI eka nae bane jaina (musalamAna) kI zAsana prabhAvanA eka viziSTa di. sacitra paTTa eka madhyakAlIna kImatI dastAveja eka apUrNa prApta ajJAta prArthanA prAcIna aitihAsika kAvya eka ajJAta graMtha kI upalabdhi eka rAja, kahAvata kI kahAnI : eka rahasyamaya rAjasthAnI gIta ekatA ke saMbaMdha meM kucha sujhAva eka vinodAtmaka rAja. racanA ailAcArya pUjya vidyAnaMdajI mahArAja anekAnta zramaNa nija vANI jaina jagata kuzala nirdeza tIrthakara tulasI prajJA zramaNa 5 1-2 akTU. 1982 maru bhAratI osavAla maru bhAratI vIra vANI 1979 apraila Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI osavAla jAti kI eka prAcIna baMzAvalI osa. navayuvaka 16 osavAloM kI janagaNanA osa, navayuvaka 13 osavAla samAja meM jAti bhAvanA kA hAsa osa. navayuvaka 15 osavaMza sthApanA ke samaya saMbaMdhI do ullekha osa. navayuvaka 15 osavAla jAti-bhUSaNa-maizAha osa. navayuvaka osavAla bastI patraka ausa. samAja osavAla samAja ke parama upakArI AtmAnanda 1955 osavAla kSatriya vRttAnta chatripAta jaina bhAratI osavAla jAti kA utpatti sthAna-osiyoM osavAla 15 osavaMza sthApanA ke samaya saMbaMdhI mahatvapUrNa ullekha zramaNa osavAla samAja meM jAtIya bhAvanA kA tyAga osavAla osavAla jAti ke gautra jaina dhvaja osavAla jAti kA itihAsa osavAla osavAla sAhityakAroM kA paricaya prakAzita kiyA jAya jaina zvetA. osavAla kSatriya vRttAnta para dRSTipAta jaina bhAratI patrikA 12 15 a 18 eka rAjasthAnI kahAvata kI kahAnI maru bhAratI eka kamalaprabhasUri kA eka nUtana kAvya jaina bhAratI 13 eka-eka mohara kI cAra bAta jaina jagata eka ajJAta apabhraMza dvAdaza anupekSA rAsa sanmati vANI eka vilupta tIrtha gaur3hI pArzvanAtha jaina tIrthakara 3 eka prAcIna jaina graMtha meM ullikhita (marutela) vizAla rAja, eka acche sAhityika mAsika patra kI avilamba AvazyakatA hai amara jyoti 14 * eka jaina grantha meM kurAna kI kathA - sevA samAja patrikA 14 eka prAnta dhAraNA kA nirAkaraNa jaina bhAratI aitihAsika bhImasena kathA zvetAmbara jaina ekatA kA saMdezavAhaka paryuSaNa parva zvetAmbara jaina eka prAnta dhAraNA kA nirAkaraNa jaina bhAratI eka anupalabdha Agama paMcakalpa jaina bhAratI aitihAsika nara ratna seTha motIzAha zvetAmbara eka vaMza meM hI nAma kI punarAvRtti vIra vANI eka mahIne meM 32 lAkha bauddha aura bane jaina sandeza eka bhrAMta paramparA kA unmUlana jaina sandeza eka saMgrahaNIya pustaka-pratimA vijJAna jaina gajaTa eka anupalabdha Agama paMcakalpa jaina bhAratI eka Avazyaka spaSTIkaraNa zvetAmbara eka avismaraNIya vyaktitva anekAnta eka alabhya zakunAvalI kI sacitra prati adhyayana aura anu, 1 o osavAla jAti kI sthApanA saMbaMdhI prAcIna pramANoM kI parIkSA taruNa jaina osavAla jAti kA itihAsa osavAla jagata 1 osavAla bhavana se sAmAjika kalyANa kI apekSA manthana osiyoM kA prAcIna mahAvIra mandira anekAnta osavAla jAti ke eka bar3e kavi udayacanda bhaNDArI osavAla samAcAra 8 osavAla jAti kA itihAsa vijayAnaMda 30 jUna osavAla aura mAhezvarI ke kaI samanAmI gautra mAhe. sevaka osavAla samAja : taba aura aba smA. osa.navayuvaka osavAla gotra nAmAvalI jaina bhAratI osavAla jAti kA itihAsa : eka siMhAvalokana osavAla hitaiSI osiyA~ jaina jagata osavAla jAti ke eka bar3e kavi-udayacaMda bhaNDArI osa. samAcAra osavAla jAti kI satiyA~ aura unake smAraka kuMkama 1982 agasta osavAla vaMza sthApanA saMbaMdhI citrAvalI jaina bhAratI osavAla gotra nAmAvalI rAsa jaina bhAratI aMtima kevalI aura mokSagAmI jamyU svAmI aMgrejI bhASA kA jaina sAhitya antarikSa pArzvanAtha kalpa aura stavana saMgraha aMjanA sundarI rAsa kA racanAkAla aMtima caudaha pUrvadhara zrI sthUlibhadra svAmI aMtarikSa pArzvanAtha vinatI meM ullikhita leDana pAsa mahI loDana pArzvanAtha hai aMtara nA ajavANA sudharmA ahiMsA vANI kuzala nirdeza jaina siddhAnta jina vANI vIra vANI jaina sandeza ka krAntikArI mahAvIra aura unake dharma zAsana kI vizeSatA kavivara vRnda kI katipaya ajJAta racanAe~ kyA nera aura mera samAnArthaka haiM kavi nathamala racita vIra vilAsa kucha laghu kathAe~ kavi matIrAma racita chandasAra saMgraha kavi mAladeva ke caritra kAvya kurukSetra thAnezvara meM racita kalarAja nAyaka gaNita jyotiSa zAstra karmazAstravid rAmadeva gaNi aura unakI racanAeM kyA rUpakamAlA racanA alaMkAra zAstra saMbaMdhI hai? sarasvatI sarasvatI sarasvatI rAja. bhAratI maru bhAratI pariSada patrikA sapta sindhu __16 sapta sindhu zramaNa Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva disa. 82 11 maI 1981 apraila 1962 julAI 1971 2035 pharI, 1973 kannar3a-jaina sAhitya sambandhI DaoN, hiraNya ke vicAra ahiMsA vaannii| karor3apati seTha aura bhakta kavi kI rAjasthAnI racanAeM karmaTha rAjasthAna kucha aura hajAre kAdambinI katipaya anya smRti saMhitAoM kI sUcI siddhAnta kulapati mizra kI eka ajJAta racanA anyokti zatakama hindustAnI kavi lAlacanda racita aMkapAsa gaNita ahiMsA vANI kaisI bItI kathAloka karAbAdIne saphAI nAmaka phArasI grantha kA hindI anuvAda rASTra bhASA kavi sukhadeva racita rAjamAlA rASTra bhASA kyA tAnasena kA baijU se mukAbalA huA thA? kAdambinI kasauTI kuzala saMdeza katipaya sthAnakavAsI sAdhu-sAdhviyoM ke __dIkSA, caumAsA aura saMthAre kA vivaraNa jina vANI kacchI bhASA meM racita mahAvIra bAvanI maNibhada kavi jagatacanda sambandhI kucha vizeSa jAnakArI braja bhAratI kavivara jAna kA sabase bar3A grantha buddhisAgara hindustAnI kAnajI svAmI aura AdhyAtmika jAgRti ballabha saMdeza kalyANasAgara sUri ko preSita sacitra vijJapti lekha zramaNa kavivara raidhU racita sAvaca caritra anekAnta kavi banArasIdAsajI ke do aprakAzita holI ke pada vIra vANI kavirAja kA vizeSa paricaya aura anya racanA vIra vANI kavivara kalyANakumArajI zazi kI sAhitya-sAdhanA vIra vANI kavi depAla racita eka ajJAta aitihAsika racanAbhImasAha rAsa jaina saMdeza kavi bANa kRta kali caritra gaveSaNA kRSNa rukhamaNI veli kI TIkAe~ rAja. bhAratI kAjI mahammada ke AprakAzita pada kaTaka meM racita hindI jaina grantha rASTra bhAratI kaisI bItI rasa nikuMja kalakatte kA kArtika mahotsava jJAnodaya kavi depAla kI anya racanAe~ zramaNa kalakattA zahara gulajAra loka raMga kA vizAla rAjasthAna kavivara jAna racita pAhana parIkSA vizvambharA katipaya hindI nAmamAlAe~ braja bhAratI kavi sUradatta racita rasika hulAsa vaicArikI kumAriyA tIrtha kA kalApUrNa mahAvIra maMdira yuvA dRSTi kAza yaha kArya Age bar3ha pAtA vallabha saMdeza kAnajI svAmI aura AdhyAtmika jAgRti vallabha saMdeza kalikAla sarvajJa AcArya zrI hemacanda vallabha saMdeza 4 543 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kalikAla AcArya zrI hemacandra ballabha saMdeza karanI kA phala hariyANA saMvAda kavirAja bAMkIdAsa kI ajJAta racanAanyokti paMcAsikA zodha patrikA kavi naraharidAsa kA caritra bhAra sAhitya kyA 'amRta sAgara prati kA lekhanakAla 1791 hai? kAMgar3A tIrtha kA eka aprakAzita prAcIna stavana vijayAnanda kalayuga ro camatkAra aMta meM sata rI jaya kurajA kavi rAmadAsa lAlasare bhIma prakAza meM Rtu varNana kurajA karma sattA kA AdhAra vijayAnanda kavi cakravartI zAntarAja racita paMcasaMdhAna mahAkAvya vIra vANI kisana janama ara bAlakrIr3A harAvala kavi depAla kI anya racanAe~ amaNa kRtajJatA jaina jagata kavi zivarAya racita navadhA bhakti rAga-rasa saMgIta kavi sukhadeva racita rAgamAlA saMgIta kavi jAna racita saMgIta guNadIpa saMgIta kavi vivekacanda haMsa kRta zrI jinavarddhanasUri rAsa sAra smArikA jinadatta sUri saMgha karma zAstra vida rAmadevagaNI aura unakI racanAe~ zramaNa kavi raidhU ke riThThanemi caritra kA racanAsthAna jhuMjhanUM hai varadA kalpasUtra kI eka viziSTa prati vijayAnanda kAmarA kA AkramaNa aura mAvadeva sUri pari. patrikA kavi dulaha racita eka ajJAta graMtha dulaha vinoda kA prApta pATha hindustAnI kAjI kA nyAya kuzala nirdeza kAma lakSmI kuzala nirdeza koI Ayu ho koI jAta sabhI mAna zrI mahAvIra sake jaiva kI bAta nirvANa kacchI bhASA meM racita mahAvIra bAvanI aruNodaya koTA ke RSi lAlacandajI aura unakI do racanAe~ jaina divAkara janma zatAbdI kucha anubhUta camatkAra kuzala nirdeza kUTa prazna kuzala nirdeza kavi dhanasukha racita sAhitya ziromaNi parizodha kavi lachamaNa ro devI vilAsa maru vANI kavi maNDala racita pA~ca hindI aitihAsika kAvya madhumatI kAvya samadhara racita muhatA karmacanda bacchAvata jAti-gIta 24.25. phara.72 smArikA akTU 1977-78 smArikA saMvat 2035 2 1979 .. 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 6-7 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva kavivara dharmavarddhana kA duzkAla-varNana kAla jJAna kA hindI anuvAda : vizeSa jJAtavya kahAnI kI janmakathA bhAratI kAjalI tIja maru vANI kavayitrI sAdhvI hemazrI aura unakI racanAyeM sudharmA kavi zrI harSakIrti racita nagara koTa paramezvarI stavana vijayAnanda kavi bakhtAvara rA ATha aprakAzita pada maru vANI 78 kavitAvalI kA rAjasthAnI padyAnuvAda mAnasa mayukha kavi sIdhara rA saptasatI maru vANI 10-11 kavayitrI tAja racita eka mahattvapUrNa tAja graMtha sudharmA kyA jagata seTha khuzAlacanda ne sammeta zikharajI kA jIrNoddhAra karAyA thA? jaina bhAratI kyA hama anekAnta siddhAnta ko mAnane vAle hai? jaina bhAratI kavi mAladeva ke carita kAvya sapta siMdhu kavirAja dudhasiMha racita devI carita mahAkAvya sapta siMdhu kurukSetra thAnezvara meM racita karaNarAja nAmaka gaNita jyotiSa zAstra sapta siMdhu kavi viveka haMsa kRta zrI jinavarddhanasUri rAsa sAra smArikA kavi AnaMdavardhana racita bhaktAmara aura kalyANa mandira ke padyAnuvAda vIravANI kalakattA ke katipaya hastalikhita grantha saMgrahAlaya sapta sindhu 1963 kaisI bItI dharma jyoti kyA pakhAra aura pokhADa jAti eka hI hai? pakhAra baMdhu kavi ratnazrI candanamuni aura unakA sAhitya Atma razmi koI bhI zubha kArya dikhAve ke lie na kareM kalpavRkSa kyA vRnda kavi candabaradAI ke vaMzaja the? uSmA kavi banArasIdAsajI ke do aprakAzita holI ke pada vIra vANI kyA rUpaka mAlA nAmaka racanAyeM alaMkAra zAstra sambandhI hai? anekAnta kalakatte ke jaina pustakAlaya osavAla karanI kA phala hariyANA saMvAda kavi kezavadAsa kI katipaya racanAe~ hindustAnI kaviyA karaNIdAna kI do aprakAzita racanAe~ maru bhAratI kavivara mAladeva racita vikrama caupAI ke subhASita maru bhAratI kaccha meM racita padyabaddha hindI saMgIta graMtha kalAnusaMdhAna kalakatte meM rAjasthAnI sAhitya kA saMgraha aura pravRttiyoM aNimA 1971 kacchI bhASA meM racita mahAvIra bAvanI ahiMsA vANI 30 katipaya mahattvapUrNa aitihAsika racanAoM kI apUrNa pratiyA~ ahiMsA vANI 15 kannar3a-jaina sAhitya saMbaMdhI DaoN. hiraNyama ke vicAra ahiMsA vANI 14 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kalpasUtra kI svarNAkSarI pratiyA~ : eka sacitra prati kalAnidhi 2 kavi lAvaNyasamaya racita paryuSaNa gIta AtmAnaMda prakAza 69 10-11 kavirAja bAMkIdAsa AsiyAnI AtmA cAraNoM saMbaMdhI ullekha cAraNa 3 kavi hamIra ratanu kI racanAe~ dhAraNa bandhu 16 kavi ganapati racita alaMkAra sudhA nidhi lahareM karma sattA kA AdhAra kahAnI kI janmakathA osavAla bhAratI 2 kRtaghnatA aura kRtajJatA kuzala nirdeza 16 kyA padmAvatI kI kathA jAyasI kI kalpanA mAtra hai? samAcolaka kathAtmaka padyAni maru bhAratI katipaya ajJAta racanAe~ maru bhAratI 1972 akTU katipaya rAjasthAnI gadya gAthAe~ maru bhAratI kAmarA kA bIkAnera para AkramaNa rAjasthAna bhAratI 1 katipaya varNanAtmaka rAjasthAnI gadya saMgraha rAjasthAna bhAratI kavi lAlacanda racita bIkAnera gajala rAjasthAna bhAratI 19 kavivara jAna aura usake grantha rAjasthAna bhAratI 1 katipaya jainetara granthoM kI ajJAta jaina TIkAe~ zramaNopAsaka 30 karatAra bAvanI maru vANI 4 kavi lachamala ro devI vilAsa maru vANI kAjalI tIja maru vANI kaccha meM braja bhASA kI zikSA kA prAcIna prayatna jIvana sAhitya 14 kavi lAvaNyasamaya kI nArI prazaMsA jIvana sAhitya kavi Ananda racita adbhuta rAmAyaNa yuga prabhAta kyA bhaktamAla ke racayitA rAghavadAsa cANDAla gotra ke the? sAhitya saMdeza kyA saMdeza rAsaka kA racayitA matsya deza kA thA? sAhitya saMdeza katipaya hindI kaviyoM ke padyoM kA eka saMgraha sAhitya saMdeza 25 kavi megha racita gopIcanda kathA sAhitya saMdeza 18 kavivara jAna kA sabase bar3A grantha hindustAnI kavi hamIra ratanU kI ajJAta racanAe~ devIputra kavivara samaya sundara jaina jagata kyA lokAzAha ne sAdhu veza dhAraNa kiyA thaa| sudharmA kavivara dharmavarddhana kI savA sau sIkha zAzvata dharma kavi rAmadAsa lAlasa 15 mArca 1960 kavivara sUracandra racita padaikaviMzati graMtha jaina satya prakAza 19 katipaya ..... aura siloke jaina satya prakAza 12 kAyastha gotrAvalI sarasvatI 1986 akTU kavi caturbhuja aura unakI racanAe~ ajantA kavi kuMvara kuzala racita vArasa nAmamAlA jIvana sAhitya 16 kizoradAsa kRta gIta bhASA sAhitya saMdeza 19. julAI kurajAM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 kalakatte ke jaina pustakAlaya kama se kama AvazyakatA sukha-zAnti kA saccA anubhava upAya kyA gaNadharoM meM se chaH kSatriya the? kRtajJatA katipaya prAcIna paTTe paravAne kavivara sUracandra aura usakA sAhitya kahiye nahIM karie kavi valha racita kUkar3A gaMdhA rI caUpaI kasauTI katipaya prAcIna cAraNa kaviyoM ke jaina graMthoM meM udadhRta pada kavivara banArasIdAsa kA moha viveka kavivara lakSmI vallabha kI hindI racanAe~ kavivara vijayacanda kA varSA varNana zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva osavAla navayuvaka 8 jIvana darzana karma siddhAnta saMbaMdhI grantha jina vANI kavi vijayacandrajI kI paramparA aura unake anya graMtha jina vANI jina vANI jina vANI kalA pradarzanI kI upayogitA kavi padasundara aura di. zrAvaka rAyamalla katipaya prakAzita granthoM kI aprakAzita prazastiyA~ kalyANa tIrthaMkara kavivara raghU racita sAkya caritra katipaya aprApya racanAe~ kucha anubhUta camatkAra kalyANa jaina siddhAnta bhAsa, 16 jaina siddhAnta bhAsa. 17 caritra nirmANa 3 jaina sAhitya 4 kuzala sandeza 1 katipaya zvetAmbara viduSI kavayitriyoM kavi trIkama racita rUpacanda mAMDalI kA sAra katipaya adhiSThAyaka devoM ke pUrNa vRttAnta vIra vANI 4 kathAnaka meM ullikhita hIrAnaMda jagataseTha ke pUrvaja the? vIra vANI patrikA 5 kannar3a sAhitya meM jaina rAmAyaNa vIra vANI patrikA 6 dIra vANI patrikA 6 vIra vANI patrikA 7 vIra vANI patrikA 7 kRSNa bhakta kavi giradharadAsajI racita bhAratI bhUSaNa zrI kRSNa saMdeza 6 ka. sUracanda racita sthUlabhadra caritra prazasti 21 kavi lAvaNya samaya kRta lakSmI devI gIta 21 kaDuA mata paTAvalI meM ullikhita unakA sAhitya jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza 18 kavivara sUracandra viracita padaka viMzati grantha 19 katipaya aura siloke katipaya stotroM ke racayitAoM ke viSaya meM naye prakAza jaina satya prakAza katipaya aitihAsika granthoM kA sAra jaina satya prakAza kocara vyAvahArikA samaya-nirNaya kevala kahie nahIM, karie kanaka kuzala kI racanAoM ke saMbaMdha meM meM katipaya sUcanAe~ 38 2 47 11 25 14 22 23 jaina satya prakAza anekAnta anekAnta anekAnta anekAnta anekAnta kuzala nirdeza 8 8 8 jaina satya prakAza 3 jaina satya prakAza akTU 1962 14 6 10 10 17 21 2 3 11 4 12 1 1 7 10-11 2 6 10 3 1 2 21 1 18 23-24 10-11 20-21 1 2 2 9 6 1 1 9 1 9 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kavi TekacaMda racita zreNika caritra kavi nayAnaMda racita guNa hAra caritra meM kavi vaMza paricaya kuTila vaidha se bar3hakara usakA ziSya kavi dhAvata rAya ke aprakAzita pada katipaya mahattvapUrNa aitihAsika racanAoM kI apUrNa pratiyA~ kavi lAlacanda racita eka prazasta gaNita kavi caturbhuja aura unakI racanAe~ kApilya tIrtha kalakattA meM bhagavAna zAMtinAtha janmotsava aura aSTaprakArI pUjA kasauTI kisase kyA zikSA le? kavivara dharmavardhana kI savA sau sIkha kisase kyA zikSA leM? karma zAstrI vida rAmadevagaNi kuMbhArIya tIrtha kA kalApUrNa bhaMDAra katipaya jainetara graMthoM kI ajJAta saTIkA kavi lAvaNya samaya kI nArI prazaMsA kaccha meM braja bhASA kI zikSA kA prAcIna prayatna kavi kuMvara kuzala racita pArasAta nAmamAlA kyA gAMdhIjI savA sau varSa nahIM jie kAvya kalpalatA vRti anekAnta kAma rUpa kathA mahAkAvya meM rAma prakaraNa lokAgaccha ke katipaya AcArya sambandhI kevala kahanA hI nahIM, karanA bhI sIkhie kampayUDI aura usakI racanAe~ kannar3a sAhitya meM jaina darzana kavi mamareja racita viracita ajirNa nAtha kavi kuzala dhIra viracita udhama karma saMvAda kavi kIrtivarddhana racita dIpaka battIsI ahiMsA vANI kuzala nirdeza ahiMsA vANI ahiMsA vANI ahiMsA vANI ajantA kuzala saMdeza kuzala saMdeza kuzala saMdeza zAnti saMdeza sAdhanA zakti zramaNa zramaNa zramaNa jIvana sAhitya jIvana sAhitya jIvana sAhitya jIvana sAhitya zramaNa zramaNa kyA kRSNagaccha sthApanA 130 meM huI? kalpasUtra kA hindI padya anuvAda zramaNa katipaya prAcIna rAjasthAnI gadya kathAe~ maru bhAratI kavi chalha kRta araDakamalla kA cAra bhASAoM meM varNana maru bhAratI kathAtmaka padyAni maru bhAratI kathA ratnAkAra kI kucha kathAe~ kavi mAladeva racita vikrama caupAI ke subhASita kaccha meM racita saMgIta kA ullekhita hindI graMtha maru bhAratI maru bhAratI saMgIta saMgIta sudharmA sudharmA zramaNopAsaka sammati vANI daradA varadA varadA 21 10 11 14 15 16 5 4 5 1 3 4 apraila 1956 29 25 30 16 14 14 9 9 24 6 14 16 20 23 23 40 30 6 6 15 1 17 17 18 177 3 5 8 5 11 2 1 9 5 9 6 2 8 2 6 4 5 2 12 9 1 1 1 4 7 12 4 5 15 4 3 3 4 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 kavi jAyasI ullikhita padamAvatI kI kathA kaDavA sAha racita karamasI cahuAna rAsa kavi roDa kRta RSabhadeva chandolaka ghaTanA kA eka anya sArthaka pariNAma kavi jayasiMha racita harirAsu kavirAjA bAMkIdAsa kI ajJAta racanA kavi ratna kRta gorA-bAdala caupAI tathA anya racanA kavi belA racita citrakUTa caitya paripATI kathA-sAhitya mAnava ke caritrotthAna kA pA~ca mitroM meM se the? kavi sukha sAraNa racita mIrA bAI kI paracI kA racanAkAla kyA bhaktamAla ke racayitA rAghavadAsa cANDAla gautra ke the? kacchI bhASA meM racita mahAvIra bAvanI kavi padama racita mahAvIra rAsa kampilyapura tIrtha kampilAjI ke abhilekha eka sabala sAdhana adhyayana anu kavi depAla racita eka ajJAta aitihAsika racanA: bhImazAha rAsa jaina saMdeza kyA saMdeza rAsaka kA racayitA matsya deza kA thA? sAhitya saMdeza kyA bhaiyA bhagavatIdAsa banArasIdAsa ke sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza ahiMsA vANI jaina saMdeza kulapati mizra kI do anya racanAe~ kavi lacchIrAma kI anya racanAe~ kyA hiyahulAsa tAnasena kI racanA hai? kalakattA meM bhagavAna zAMtinAtha janmotsava aura aSTakArI pUjA katipaya ajJAta phAgu kAvyoM kI khoja kaI bhASAoM evaM boliyoM kI mizrita racanAe~ kavi megha racita gopIcanda kathA kizoradAsa kRta gItA bhASA TIkA katipaya hindI kaviyoM ke padma kA eka saMgraha kAlakAcArya zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva samAlocanA patrikA zodha patrikA kAyastha gotrAvalI kavi lacchIrAma racita jJAna kahAnI kaccha sambandhI eka mahattvapUrNa sacitra gujarAtI graMtha krAMtikArI mahAvIra aura usake dharma zAsana kI vizeSatAe~ kavivara jAna aura unakA kAyamarAso zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA kuzala nirdeza kuzala nirdeza sAhitya saMdeza sammelana patrikA sammelana patrikA kuzala nirdeza sammelana patrikA sammelana patrikA sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza kuzala nirdeza sarasvatI sarasvatI sarasvatI sarasvatI hindustAnI 2 8 15 15 23 26 31 mArca 1977 jUna 1976 25 25 27 26 30 31 4 4 28 57 56 5 51 46 18 19 20 7 66 75 75 76 15 47 3 12 3 3 5-6 44 9 10 12 4 2-3 5 3-4 4 9 10 4 =222 22 11 24 21 23 12 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kavivara jAna kA sabase bar3A grantha buddhi kavivara jAna racita AlikhA kI paiDI kavi vAjiMda aura unakI racanA kaTu prazna kucha prabodhaka pada kavivara jaTamala nAhara aura unakA grantha kuzala nirdeza kuzala nirdeza hindustAnI kulapati mizra kI eka ajJAta racanA anyAkti zatakama hindustAnI kaI bhASAoM meM racita laukika rAja aura ratnakalA caritra kavi matirAma racita chanda sAra saMgraha kavivara bihArI kI eka ajJAta racanA kavita savaiyA kavi vijaya zekhara ke katipaya anupalabdha rAsa eka ajJAta grantha kavi lakSmaNa ro devI vilAsa kavayitrI tAja kI graMtha saMbaMdhI ApattiyoM para vicAra kavi jagatAnanda saMbaMdhI kucha vizeSa jAnakArI kyA zrIpAvana narahaDa hai katipaya hindI kaviyoM kA paricaya kuzaladhIra ara borI racanA koI bala koI kala kavi dAmodara racita madana zataka kavi hIracanda racita rAgamAlA kavi jauna kRta jJAna dIpa kRSNa nAmamAlA DiMgala koza kI bhUmikA kAjI muhammada ke aprakAzita pada kavi dhanasukha racita sAhitya ziromaNi kavi bulAkIcanda racita vacana kosa aura jaisavAla jAti hindustAnI hindustAnI hindustAnI kavi Asiga kRta kavi jIvadayA rAsa kaTaka meM racita hindI jaina graMtha hindustAnI pariSad patrikA pariSad patrikA pariSad patrikA ballabhIya sudhA maru vANI braja bhAratI braja bhAratI bhAra sAhitya bhAra sAhitya maru vANI maru vANI bhAra sAhitya bhAra sAhitya brajabhAratI varadA varadA parizodha rasavantI bhAra vidyA rASTra bhAratI kalikAla sarvajJa AcArya hemacandra kaccha meM racita saMgIta viSayaka 4 hindI graMtha kavi bulAkIcaMda racita vaitAlaya kathA kRSNa rukamaNi peli kA braja bhASA meM prAcIna padyAnuvAda braja bhAratI kavayitrI tAja racita eka mahattvapUrNa ajJAta graMtha braja bhAratI kavi padmanAtha viracita DUMgara bAvanI varadA kamAla sekha vahAvapIna aura bAhabala ke aprakAzita padavaradA kAjI muhamada ke aura aprakAzita pada tathA sAkhiyA~ varadA kavivara jAna aura unake grantha rAja. bhAratI rASTra bhAratI yuga prabhAta yuga prabhAta 16 16 23 3 3 8 35 36 16 14 7 4 1 14 18 2 4 2 2 7 8 2 4 4 1969 1 1945 14 11 9 10 14 10 13 13 8 8 179 1 4 1 10 11 2 2 2 1 4 4 2 4 2 1,2,3 4 4,5,6 12 12 3.4 1 10 4 4 10 2 16 5 2 2 3 3 1 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 kavi hIrakalaza aura unake grantha eka ajJAta grantha katipaya varNanAtmaka rAjasthAnI gadya-saMgraha kumbhA Asana kI sthApanA aura prastuta aMka kRSNa rukamaNi veli rI TIkAe~ karma sattA AdhAra kAMgar3A tIrtha kA eka aprakAzita prAcIna stavana kavivara banArasIdAsa ullikhita bhagonIdAsa paM. bhagavatIdAsa se bhinna hai vIra vANI kavi dyAnatarAya aura unake grantha vIra vANI kyA hamArI saMsthA aura vidvAna aba bhI dhyAna nahIM deMge vIra vANI vIra vANI vIra vANI kezariyA tIrtha ke samajhaute kA sahI rAstA kavivara vinodIlAla aura unake graMtha kavi paricaya meM saMzodhana kavivara banArasIdAsa ke mitra korapAla ke graMtha kRSNA battIsI ke racayitA muMzI mAdhorAma kavirAja rasika goviMda kRta lakSmaNa candrikA aura usakA racanAkAla kRpArAma baNasUra kRta saguNA satrasAla rI bAta kaviyA karanIdAna kI do aprakAzita racanAe~ kaha batiyA dUhA kavi lAlacaMda racita mukhya solaMkI aura sudhA vaMza kavi maMDala ke 5 hindI aitihAsika kAvya kyA kavi jaTamala nAhara musalamAna 'the? kavi naraharidAsa kA avatAra caritra kavivara samayasuMdara kI abodhaka vANI kavivara sUracandra racita ajJAta kAvya kI upalabdhi kavi bulAkIcaMda racita vacana-koza buddha kaTaka meM racita eka hindI jaina grantha kavivara banArasIdAsa ke guru bhAnucandra racita mRgAMka lekhA caupAI kavivara samayasuMdara kA preraNAdAyaka saMdeza kavi vinodIlAla ke aprakAzita pada kezava racita kalajuga caupAI kavi Anandavarddhana racita bhaktAmara aura zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva rAja. bhAratI rAja bhAratI rAja. bhAratI rAja bhAratI rAja. bhAratI kalyANa mandira kI racanA kavi zAntarAja racita paMca saMdhAna mahAkAvya kyA bIsa paMtha kA nAma viSama paMtha thA vijayAnanda vijayAnanda vIravANI vIravANI vINA vINA maru bhAratI maru bhAratI maru bhAratI maru bhAratI nAgarI pracA nAgarI pracA. preraNA jaina bhAratI jaina bhAratI jaina saMdeza jaina saMdeza jaina saMdeza jaina jagata jaina jagata jaina jagata vIra vANI vIra vANI vIra vANI 2 3 3 3 7 6 8 25 2 3 2 2 10 11 45 35 11 5 1688 2283 5 73 12 13 22 22 28 9 16 17 17 20 23 2 2 3,4 2 3 11 9 20-21 19-20 16 11 0 0 5 5 20 7 "---stydH sh'ss-glcgs-rgym- 1-4 4 11-12 33 33 12-13 2 21 8 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI kyA digambara samAja meM tapAgaccha aura kharataragaccha the? jaina siddhAnta kavi hIrakalaza racita joI sAhira kyA pAvAgar3ha digambara tIrtha hai? kahAnI kI janmakathA kavivara lAvaNyasamaya racita mahAlakSmI gIta kAparar3A tIrtha kA vAstavika itihAsa kuMmAriyA tIrtha kA kalApUrNa mahAvIra mandira kalyANa tIrtha aura jaina lekhakoM kA karttavya zvetAmbara jaina maMgala jyoti jaina siddhAnta kyA kalpavRkSoM kI kahAnI jhUThI hai kavivara vijayacanda kA varSa varNana vizAla rAja amara jyoti katipaya aprApta jaina aitihAsika rAsa kAlakAcArya aura unakI kathAe~ jaina jaina jaina kezariyA tIrtha ke samajhaute kA sahI rAstA koTA ke candraprabhu kI pratiSThA aura usake pratiSThA-patra svadeza kahAniyoM kA bhaNDAra-rAjasthAna amara jyoti jaina bhAratI karuNA dIpa jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI kalpasUtra ke hindI grantha padyAnuvAda karuNA ke pratIka seTha AnandarAja surANA kaDuA mata kI mAnyatAoM para prakAza kavi raghupati aura unakI racanAe~ kalpasUtra hindI kumAriyA tIrtha kA kalApUrNa mahAvIra mandira katipaya digambara pratimA lekha kalAdhAma devagar3ha kI jaina mUrtiyA~ kalyANa maMdira stotra ke racayitA jaina siddhAnta jaina siddhAnta bhAratI jaina siddhAnta kASThA saMgha kI maTTAraka paramparA kI nAmAvalI kalyANa kA tIrtha aura jaina lekhakoM kA kartavya kyA jainoM meM ahiMsA siddhAnta bhAgavata sampradAya se liyA hai? kalpasUtra vRtti (kalakattA) kI prazasti para vizeSa prakAza kerala meM jaina dharma katipaya prAcIna granthakAroM ke samaya sambandhI navIna jJAtavya kavi samrATa pIcala kI sAhitya-sAdhanA kesara vikretAoM se karuNA vAtsalya kI sAkSAta tasvIra yugavIra jaina saMdeza vIra jaina saMdeza jaina saMdeza vIra jaina saMdeza jaina saMdeza jaina darzana jaina saMdeza lokamata jaina saMdeza jaina prakAza seTha AnandarAja surANA kalyANa maMdira strota ke racayitA kauna aura kaba hue kuzala nirdeza 4 20 6 2 66 19 3 55 1960 9 59 44 46 3 9 12 8 6 6 6 6 11 48 10 11 31 20 12 17 12 12 14 63 10 181 4 2 3 18 42 38 6 23 5 43 34 39 38 13 44 10 2 24 51 35,36 20 7 33 2 23 28 4 31 29 11 45 10 10 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva sa khumAna rAso lekha saMbaMdhI kucha saMzodhanIya bAteM kharataragaccha kA zramaNa samudAya kharataragaccha kI sthApanA kA sahI samaya va sthAna 31-34 nAgarI pracA, sevA samAja 5 zrI jinadatta sUri sevA saMgha smArikA 1900 14-15 30 smArikA kharataragaccha ke AcAryoM dvArA pratibodhita jaina jAtiyAM va gautra kharataragacchIya sAdhvI samudAya khoDA ara ghoTiyAlA dUhA khyAloM kI pUrva paramparA khumANa rAso kA racanAkAla khaNDelavAla utpatti aura gautra sUcI khISTrIyAna dharma meM mAna va udAra kI do bAteM khaMbhAta ke do mahattvapUrNa jaina grantha bhaNDAra khaMjAcI kalA bhavana meM di. hastalikhita grantha kher3a kA jaina zilAlekha kher3a ke zAnti jinAlaya saMbaMdhI ullekha kharataragacchIya do AcAryoM ke rAsa kA aitihAsika sAra kharataragaccha ke Adya puruSa zrI vardhamAnasUri khalakhaliyA seTha pharavarI 1073 kuzala nirdeza maru vANI lokakalA rASTra bhAratI jaina sandeza ahiMsA vANI jIvana sAhi. vIra vANI jaina satya prakAza 18 jaina satya prakAza 18 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI gohatyA eka rASTrIya jvalaMta prazna hai vijayAnanda gujarAta meM prApta hamIra sambandhI do racanAeM madhumatI gurunAnaka ke samakAlIna jainAcArya tIrthakara guru padAvalI caupAI saMbaMdhI spaSTIkaraNa jaina dharma prakAza 91 gujarAta zye, jaina mUrti vidhAna sambandhI eka mahatpUrNa grantha : gujarAta nu mUrti nidhAna zAzvata dharma guNavAna kaise bane smArikA sitambara 1973 guNoM kI kImata kuzala nirdeza 2 gA~dhIjI ke jIvana se hama kyA sIkheM samiti patrikA 9-10 gogAde cauhAna bhAratI gItA ke rAjasthAnI anuvAdaka jaina kavi cirapAla zramaNa gujarAta evaM rAjasthAna ke bhavAI raMgAyana agasta 1979 gurumata saMgIta sambandhI DA. jayarAma mizra kA vivaraNa gItA meM ahiMsA sambandhI mahattva ke ullekha ahiMsA darzana 1 gaMgAdAsa ke liye racita hindI rAgamAlA saMgIta gorakhanAtha racita joga pAvar3I sapta sindhu agravAla jaina jAti kA itihAsa zIdha prakAzita ho agravAla saMdeza grahaNa zakti aura nirmalatA baDhAiye kalpa vRkSa 35 godhA rAso maru bhAratI gauDI pArzvanAtha tIrtha aura pAkistAna va baMgalAdeza ke jinAlaya titthayara guru celA saMvAda rAjasthAna bhAratI 2 guDhAoM ke saMketa rAjasthAna bhAratI gopAla nAyaka ulAuddIna ke samaya meM hI hue sarasvatI gosvAmI rasAlagirI racita svarodaya bhASA kA racanAkAla sAhitya saMdeza gujarAta loka sAhitya samiti kA mahattvapUrNa prakAzana rASTra bhAratI granthAnusaMdhAna rudrapallIya pRthvIcandra racita rasa vilAsa hindI anuzIlana gorakhavANI ke punarsampAdana kI AvazyakatA sAhitya saMdeza 16 gujarAta ke bhakta kavi dayArAma kI braja bhASA kI racanAyeM rASTra bhAratI gorakhanAtha gorakha paMtha madhyapradeza saMdeza 1 guNa kIrti racita rAmasItA rAsa rASTra bhAratI 14 granthAnusaMdhAna nAgajI nAgavantI vArtA hindI anu patrikA 8 graMthAnusaMdhAna saMskRta TIkAbalI 11vIM zatI kI eka apavaMza racanA hindI anu. patrikA 7 gauUvAca gaurakSaNa gujarAta meM loka kathA saMbaMdhI kArya Ajakala gopIcanda AkhyAna aura rAja, lokagIta ajantA jaina satya prakAza 3 kuzala nirdeza kuzala nirdeza 12 ga gavAlerI bhASA meM racita anyokti bAvanI hindustAnI gujarAtI sAhityakAra zrI dhIrajalAla TI. zAha sarasvatI gujarAtI sAhitya ke viziSTa lekhaka jaya bhikSu jIvana sAhitya gajanAmA khyAta meM pRthvIrAja tathA Isara ro eka prasaMga jAgatI jota gurumata saMgIta saMbaMdhI DaoN. jayarAma mizra kA vivaraNa saMgIta gopAlagar3ha meM racita eka prAcIna graMtha vilahaNa bhAratI gorakhanAthajI kA eka aprakAzita prAcIna pada yoga vANI gaNeza aura sUryopAsanA saMbaMdhI anya racanAyeM braja bhAratI granthAnusaMdhAna aMbikA devI pUrva bhava varNana hindI anu gAMdhIjI ke jIvana se hama kyA sIkheM: sevA aura zrama gAMdhI jayantI vizeSAMka gujarAtI loka sAhitya samiti kA mahattvapUrNa prakAzana rASTra bhAratI gujarAta meM mIrA bAI saMbaMdhI saMzodhana kArya rASTra bhAratI gujarAta ke hastalikhita saMgrahAlayoM meM hindI graMtha rASTra vidyA gaurava sampanna mahAtIrtha-zrI nagara (koTa kAMgar3A) ballabha saMdeza guptakAlIna eka bhavya pArzvanAtha mUrti titthayara smArikA Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 bhASA zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva guNAnurAgI banie kalyANa gujarAta meM prApta hamIra saMbaMdhI do racanAe~ madhumatI grahaNa zakti kA vikAsa kalyANa 5 gRhastha kA sAmAnya dharma divya dhvani gujarAta ke eka mahAna bhakta santa jIvana sAhitya 33 gujarAtI lokAgaccha ke AcArya ratanasI jina vANI gajanAmA khyAta meM pRthvIrAja tathA IzvaradAsa ke prasaMga jina vANI gulAba paMtha aura usakI mAnyatA jina vANI gItA saMjJaka katipaya aura jaina racanAyeM vIra vANI gopIcanda AkhyAna aura rAja. loka gIta ajantA gItakAra samayasundara aura unake prayukta gIta ajantA gItA ke rAjasthAnI pada anuvAda ajantA grandha prazasti saMgraha aura digambara samAja anekAnta guNoM kI kImata kuzala nirdeza guru pArata zraya (aparahiMya) kuzala nirdeza + gujarAtI zatAvadhAnI pa. dhIrajalAla TI. zAha kuzala nirdeza 11 guru manasukhalAla tArAcanda mohatA: pApa kA mUla parigraha kuzala nirdeza gujarAta kI eka mahattvapUrNa saMsthA avantikA guNavAna kaise bane jIvana yajJa guNagrAhI baniye zAMti saMdeza garbhAparaNa saMbaMdhI bAteM zramaNa gItA saMjJaka jaina racanAyeM zramaNa gyAraha gaNadhara saMbaMdhI jJAtavya bAteM zramaNa gAMdhIjI kI zikSAyeM jIvana sAhitya akTu 1974 gujarAtI sAhitya ke viziSTa lekhaka jaya bhikSu jIvana sAhitya pharavarI 77 gaMgAdAsa ke likhe racita hindI grantha saMgIta gRhastha kA sAmAnya jIvana guDharAja (paMcamI zadI ajJAta kAvya) svAdhyAya gujarAta soraTha deza tIrthamAlA svAdhyAya guNapAla racita cahuANa rAyasala gIta varadA gosvAmI rasAlagirI racita svarodaya bhASA kA racanAkAla sAhitya saMdeza gorakhavANI ke punarsampAdana kI AvazyakatA sarasvatI granthAnusaMdhAna : aMbikAdevI pUrvabhava varNana hindI anu granthAnusaMdhAna : hIrAnaMda sUri racita kalikAla rAsa hiMdI anu, patrikA gyAlerI bhASA meM racita anyokti bAvanI hindustAnI guru paramparA prazasti kuzala nirdeza gairo paMDita ocho seTha rAja, vIra zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI gujarAtI kA eka mahAna zabda koSa granthAnusaMdhAna bArahamAsA kI paramparA hindI anu patrikA 6 granthAnusaMdhAna-terahavIM zatAbdI kA eka aprasiddha grantha hindI anu. patrikA 6 granthAnusaMdhAna saMskRta TIkAvANI 11vIM zatAbdI kI eka apabhraMza racanA hindI anu patrikA 7 granthAnusaMdhAna-tIkhI rAta kI racabhUyadra rAsa hindI anu, patrikA 7 gaur3a meM hI chor3a hindI anu, patrikA 7 gujarAta ke bhakta kavi dayArAma kI braja bhASA kI racanA rASTrabhAratI gurunAnaka racita japujI kA paramArtha parizodha 1968 guNakIrti racita rAmasItA rAsa parizodha gopAlagana meM racita eka prAcIna graMtha vilahaNa caritra bhAratI guru kA mahatva bhAratI gadyasukumAla rAsa rAja. bhAratI guNa vilAsa aura vIra vilAsa ke racayitA nathamala bhinna-bhinna hai vIravANI guTakA naM. 282 kA vizeSa vivaraNa vIravANI grAma saMskRti aura jaina sAhitya vINA gumAna kuMvara racita tIna pada preraNA gautama rAsa ke racayitA vinayaprabha saMbaMdhI saMzodhana vIra vANI gujarAtI bhASA meM digambara sAhitya jaina si. bhAskara 9 gozAlaka ke zabdoM meM mahAvIra stuti patra si. bhAskara gaU pukAra hiMsA virodha 19 gauDIya sampradAya ke maMdira amara jyoti 10-1-65 girIrAja tIrthoM ke rAste vIra saMdeza granthAvala ke prAcIna jaina zilpa kalA va avazeSoM ke saMrakSaNa kI AvazyakatA jaina sandeza gambhIra samasyA zvetAmbara jaina gIbhAvakAza meM zikSaNa aura sAdhanAdi ziviroM kI AvazyakatA hai jaina zAsana 3 guptakAla aura pUrva madhyakAlIna jaina dharma para vAsudeva upAdhyAya kA vaktavya jaina bhAratI ghRta ke vividha lAbhakArI prayoga svAsthya saritA rAja. bhAratI 1950 cUMcI cAya kA bar3hatA huA pracAra aura usakA zarIra para par3ane vAlA prabhAva aNuvrata mArca 1968 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA: vyaktitva evaM kRtitva caurAsI jAtiyoM kI vibhinna nAmAvaliyAM jaina sandeza 1 24 tIrthakaroM ke nAmoM meM nAtha zabda kA prayoga kaba se zramaNa campApurI tIrtha kuzala nirdeza carama tIrthakara bhagavAna mahAvIra ahiMsA vANI cauhAna phakIracandra kRta bAgha vilAsa kI upalabdhi saMgIta vANI camatkArika pratibhA ke dhanI : zrI bhaMvaralAla nAhaTA kathAloka citra aura raMga banAne kI prAcIna paddhatiyoM AkRti julAI 1977 candralAla guMsAI kRta bhagavata sAra praninI rASTrabhASA cAra parIkSaka kathAloka cele kI aklamaMdI kuzala-saMdeza campaka seTha kuzla-saMdeza 10 caMderI ke rAjA devIsiMha kI hindI sAhitya sevA madhya pradeza saMdeza 2 cAraNa bhakta kaviyoM sambandhI mahatvapUrNa pada cAraNa sAhitya 1976 cAra akala bahAdurA rI bAta varadA 2014 prathamAMka causaTha yoginiyoM kI nAmAvalI zodha patrikA cittaur3a kI rAnI padamanI sambandhI eka prAcIna sUcanA 1962 citta kI prasannatA kA sarvottama upAya bhajana zrI gurudeva spiTa 1980 citrakUTa caitya paripATI zodha patrikA cAra kAlakAcArya kuzala nirdeza cAraNa kavi dAne Asiye ro virada prakAza maru vANI caudharI kAla kAvyo maru vANI cauhAna phakIracandra kRta vAda viveka vilAsa kI upalabdhi caNDakozika asaMga-sthAna yogI pahAr3I zramaNa cittaur3agar3ha kA nAmakaraNa cita-tor3a zabda nahIM huA cAraNa kavayitrI padamA ke tIna prakAzita gIta cAraNa baMdhu cAraNa kavayitrI zrI sobhAgyavatI devI racita karaNI karuNA kuMja ke katipaya padya cAraNa cAraNa kavi durasA ADhA kI pItala mUrti caudahavIM zatI kA eka rAjasthAnI gadya grantha caudharI kI caturAI maru vANI bAra Avazyaka bAteM kalyANa patrikA 14vIM zatAbdI ke mahAvIra janmAbhiSeka aura vIrajina kalaza smArikA mahAvIra 1973 14vIM zatAbdI kI katipaya rAja. jaina gadya racanAeM devanagara patrikA 1 cAroM zreSTha viziSTa kauna kAnar3a kaThiyArA gurudeva 1965 caitanya sampradAya kA eka prAcIna hindI nATaka govinda hulAsa goDiya zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI calacitra aura caritrahInatA caritra nirmANa cakravartI tIrthakara zAntinAtha kuzala saMdeza cAraNa kavi narahari dAsa racita RSabhadeva caritra jinavANI cAraNoM saMbaMdhI jaina dRSTikoNa candana malayAgiri candana SaSThi vrata kathA para prakAza vIra vANI ciMtAmaNIjI ke maMdira kI mUrtiyoM ke lekha rAjasthAnI cittaur3a ke jaina kIrti stambha kA nirmANa kAla evaM nirmAtA anekAta camatkArI tIrtha sthAna nAla kuzala nirdeza camatkAra cAra : pratyeka buddha dhAra lAkha zlokoM kA sAra eka zloka meM agragAmI cAhaka dvArA beberaka vijaya kara paTkAlikoM ko pATana meM basAnA kuzala nirdeza citAre kI catura beTI candrasakhI ke aprakAzita bhajana candra vidhAyaka Adi caubIsa zlokoM para caubIsa loka kathAeM maru bhAratI caturadAsa kRta bhAgavata ekAdaza skaMdha kA racanAkAla saM. 1652 nahIM 1892 hai maru bhAratI cAroM zreSTha para viziSTha kauna sudharmA cintAvANI joga saMtavANI cidAnaMdajI racanAoM meM prayukta dRSTAMta upamAeM saMtavANI campaka seTha kahAnI zAzvata dharma cakravartI tIrthakara jaya zAzvata dharma caMda kAlIna bundela khaNDa ke itihAsa meM jaina saMbaMdhI vivaraNa sanmati vANI cittaur3a kI rAnI padmanI saMbaMdhI eka prAcIna racanA zodha patrikA cittaur3a ke prAcIna jaina maMdira zodha patrikA caMdrAvatI kI do prazastiyAM aura pIr3hiyAM kI hakIkata zodha patrikA citrakUTa caitya paripATI zodha patrikA cUnar3I ke racayitA vinayacandra kA samaya jaina saMdeza cetana kavi sambandhita vizeSa jAnakArI jaina saMdeza caurasI jAtiyoM kI vibhinna nAmAvaliyoM jaina saMdeza 14vIM zatAbdI kA rAjatilaka kRta zAlibhadra rAsa sammelana patrikA cAra varNo sambandhI jJAna dRSTikoNa siddhAnta caurAsI saMkhyAtmaka bAteM hindustAnI carcarI saMjJaka aprakAzita racanA pariSada patrikA vIra vANI : Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 caMderI ke mahArAjA durgAsiMha racita jyotiSa ratna caudharI kAla kAvyA~ cAva kuMvArI bAI cAra akla bahAduroM kI bAta citra paricaya caudahavIM sadI kA eka rAjasthAnI gadya graMtha tatva vicAra caMda aura pemalA lacchI kI kathA cakariye ke soraThe 14vIM zatI ke vinaya prabhopAdhyAya ke ullekhanIya zvetAmbara jaina tIrtha cAra varNoM sambandhI bhAratIya dRSTikoNa caurAsI AgamoM kI nAmAvaliyA~ ceia zabda kA artha cintAmaNI maMdira ke nirmAtA agaracanda koThArI nivAsa sthAna sambandhI khoja caurAsI lakSa jIva yoni cAraNI sAhitya caitya vandanA stotra prasiddha va prakAzita hai caturviMzati stavana kA pAThabheda aura eka atirikta gAthA cautha mAtA rI kANI cAturmAsa paddhati cAra kaSAya saMbaMdhI eka ullekhanIya kRti caturviMzati jina stavanam chotI rAsa ( chuAchUta virodhI eka prAcIna rAjasthAnI racanA) chaThA nihvava rohagupta chanda koSa aura zIla saMrakSaNa no upAya chaH bAdazAhI cuTakalA chaH dharma kathAe~ choTI-sI DibiyA meM cAra lAkha vicAra che aura siloka chatIse rI kathA chaha dazo ke taiMtAlIsa bheda chaha darzana aura eka pAkhaMDa Adi ke ullekha chitAI vArtA 2 cha zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva rasavartI maru vANI-2 preraNA varadA bhAratI vidyA rAja bhAratI maru bhAratI preraNA jaina jagata jaina bhAratI zvetAmbara jaina jaina bhAratI amara jyoti jaina sandeza varadA kuzala nirdeza anakonta kurajo kuzala nirdeza vIra saMdeza jaina satya prakAza 2 3 varadA siddhAnta kuzala nirdeza vizAla bhArata 10 10 1945 3 6 7 7 * = 28 14 11 58 19 12 16 30 1 lADesara zvetAmbara jaina 16 zrI jaina dharma prakAza 81 jaina bhAratI 3. 49 3 9 14 1 10 3 13 19 20 18 31 19 3 10 10 3-4 156 SBN 14 29 36 23 14 82 18 40 k.s _wysppbhikkhaau // 9 7 12-10 4 5 2 1-2 10 10-11 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI ja jaina AgamoM meM zrIkRSNa dropadI jaina granthoM meM nArada sambandhI ullekha jaina kavi kuzalalAbha aura unakA piMgala ziromaNI chaMda zAstra jainAcArya indra naMdI sUrI kA aitihAsika vRtAnta jayasiMha sUrI racita aprasiddha RSabhadeva aura vIra caritra yugala kAvya jonapura kI bar3I masjida kyA jaina mandira hai jinarAja sUrI viracita naiSadha mahAkAvya kRti jinadatta sUri kA zakuna zAstra evaM haribhadra sUrI kA vyavahAra kAvya jaina darzana meM mukti sAdhanA jaina- bAla kathA sAhitya ke prakAzana kI parama avazyakatA jaina-dharma meM bhAvanA yoga jaisalamera ke mahattvapUrNa jaina jJAna bhaNDAra jaina dharma pracArakoM kI AvazyakatA jaina granthoM kA eka vizAla kendra sthApita jaina- citrakalA kI viziSTa upalabdhi jaina-dharma pracAra ke liye pracArakoM kI anivAryatA jainAgamoM meM zrIkRSNa jaina dharma meM naitikatA kA Adarza sarasvatI sarasvatI jaina vidvAnoM kI rAjasthAnI sevA jaina santa sahajAnandajI kI anubhava vANI jaina-dharma meM sampradAyoM kA udbhava evaM vikAsa jaina dharma kA pracAra aura jaina samAja jaina-dharma meM naitikatA va Adarza jaina kaviyoM ke saMgItamaya bhakti pada jaina-mizana pracAra kara rahA hai jaina dharma kI vizeSatAyeM jIvana ke kucha camatkArika prasaMga jayapurI kalA kA eka viziSTa rucika vijJapti lekha jaina - citrakalA kI eka viziSTa upalabdhi sacitra vijJapti patra jaina-dharma meM nArI jaina sAhitya ke pAzcAtya sevaka rAja. bhAratI jaina siddhAnta zramaNa zramaNa zramaNa zramaNa smArikA kiyA jAnA Avazyaka vItarAga vANI jodhapura ke mahArAjA jasavaMta kRta vivekasiMdhu rA dUhA sammelana patrikA jaina vidvAnoM kI bauddha sAhitya kI sevA sarasvatI saMskRti bAlAzrama vizva bhAratI pa vijayAnanda jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI sudharmA sudharmA saMskRti vItarAga vANI vijayAnanda saMgIta ahiMsA vANI zrI amara bhAratI kathAloka AkRti AkRti mahilA jAgaraNa jaina jagata 75 69 1 29 30 30 20 30 20 21 23 2 2 59 91 18 1 3 9 9 11 28 23 9 36 14 17 6 10 1. janavarI 1976 28 11 189 2 3 6 8 7 4 12 10 1 2 1 9 4 11 11 7 29 29 6 2 23 5 2 1-2 1 2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 11 1970 8 sudharmA jaisalamera ke kavi jagannAtha racita koka bhUSaNa rASTra bhASA jaina kaviyoM dvArA nArI prazaMsA sudharmA jaina sampradAyoM kI ekatA kA pahalA kadama jaina jagata jaina sampradAyoM kI ekatA kI bhUmikA jaina jagata jaina kathA koza AvazyakatA osavAla jaina tIyoM ke vikAsa meM kharataragaccha kA yogadAna kuzala saMdeza jainAgamoM kA sAMskRtika mahatva kuzala saMdeza jaina maMdiroM ke vyavasthApakoM se do jarUrI bAteM kuzala saMdeza jaina saMskRti kA mUlAdhAra tyAga-dharma zrI amara bhAratI jina vANI naye rUpa meM jina vANI jATa kI mUrkhatA kahAnI kI sArthakatA sAdhanA jaina dharma kI vizeSatA zrI amara bhAratI jaunapura likhita bhagavatI sUtra praziSTa anekAnta jaina siddhAnta kA sAra tatva samatva jaina jagata jaina dhAtu mUrtiyoM kI prAcInatA anekAnta jaina campU kAvyoM kA adhyayana anekAnta jIvana kasa kalairI racita gItA bhASA maru vANI jaina AgamoM meM jyotiSa loka evaM grahoM kA varNana jyotiSmatI jayapura ke kavi rasarAsi ke padya meM divAna jIvarAja siMdhI kA ullekha vIra vANI jaina saMskRti kA mUlAdhAra : tyAga diga. jaina saMskRta vidyAlaya bInA jeThavA ke aprakAzita soraThe varadA jayapura meM racita kharataragacchIya zve. sAhitya vIra vANI jaina AgamoM meM jyotiSa vijJAna jyoti kalAduma jaina kathA koza kI AvazyakatA rAja, bhAratI jaina kavi kuzalalAma aura unakA piMgala zirAmaNi rAja. bhAratI jaina kavi udayacanda racita bIkAnera gajala vaicArikI jar3amatI hota sujAna brahmajJAnI jaina vizvavidyAlaya kI anivAryatA evaM AvazyakatA vallabha saMdeza jainetara vidvAnoM se sahayoga lenA anivArya vallabha saMdeza jaina mUrtiyoM kI pratiSThA aura aSTa prakArI pUjA kI paramparA prAcIna hai vallabha saMdeza jodhapura itihAsa ke kucha vicAraNIya prazna vaicArikI jaina dharma ke sampradAyoM kI ekatA ke sambandha meM sujhAva jaina jagata jIvana zuddhi kA rAja mArga baladeva vandanA juphIllAha ke vacana se racita ratna pradIpa jaina jyotiSa graMtha vIra vANI jaina darzana meM samatA kA svarUpa manopAsaka samatA vizeSAMka jaina dharma aura sAhitya meM saMkIrtana saMkIrtanIka jagana kavi racita sabarasa nAmamAlA sAhitya saMdeza 33 jainAgamoM va gItA meM samatva yoga kA samAna mahattva jamadhIpAsaka 5janavarI jyotiparva dIpAvalI 10-11 jayAcAryajI karma, rAjasthAna josI rAI kRta daMpati vinoda kurajAM 10-11 jaina zilpa kA viziSTha prakAra kA sahasakUTa jaina nibaMdhamAlA jaina saMta sAhitya kI upekSA aura hamArA kartavya vIra dANI jaina yogirAja sva. motIcandrajI mahArAja jaina jagata 9,10,11 jaina sAhitya ke pAzcAtya sevaka jaina jagata jaina patrakAroM meM sahayogitA kI AvazyakatA jaina jagata jaina sAdhu sAdhviyoM kI saMkhyA vijayAnaMda jaina saMta zrI cidAnaMdajI kI anubhava vANI jaina sAhitya aura kalA meM lakSmI pIyUSa jinavara sUrijI kI prAkRta sevA zramaNa jaina rAsa aura stavanoM meM loka saMgIta saMgIta 1969 aprela jaina itihAsa meM dhAra nagarI bhAratI jorAvaramala paMcolI racita jayamala coDhAliyA jaina purAtatya kI khoja evaM saMrakSaNa samAtivANI jainAganoM kA sAMskRtika mahattva zrI amara bhAratI20 jaina dharma meM jJAna mahimA kuzala nirdeza jaina sAhitya aura kalA meM lakSmI pIyUSa san 1974-75 jaisalamera ke mahattvapUrNa jJAna bhaNDAra saMskRti jaina kaviyoM dvArA nArI prazaMsA akhila bhAra. diga. pariSad smArikA nava. 1978 jaina saMskRti kI vizvopakAritA evaM sarvopakAritA aruNodaya jima so tIma paccAsa kuzala nirdeza jaisalamera ke pArzvanAtha vidhicaitya kA prAcIna citra kuzala nirdeza jIva deva sUri kuzala nirdeza jaina samAja apane kartavya kA pAlana kare jaisI dRSTi vaisI sRSTi brahmavANI jIvana ko jAgaraNazIla banAo brahmavANI jaina kavi vidyAkuzala kRta rAjasthAnI rAmAyaNa mAna samayukha jaina mUrti kalA vicAra tIrthakara jainAcArya vijayAnaMdasUri aura unakI zAsana sevA vijayAnaMda jayapAhuDa prazna vyAkaraNa nAmaka eka mahattvapUrNa kathA tulasI prajJA jIvana zuddhi kA rAjamArga prAcya bhAratI maI 1968 jaina dharma meM bhAvanA-yoga aura tatsambandhI sAhitya sudharmA 29 smArikA 1 12 2 10 saMvat 2023 26 21 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zramaNa tudharmA sudharmA sudharmA 21 jaina sA. siddhAnta kuzala nirdeza zrI amara bhAratI zrI amara bhAratI maru bhAratI maru bhAratI 28 18 maru bhAratI maru bhAratI 24 rAjasthAna bhAratI / rAjasthAna bhAratI 3 saMskRti vizva dharma 3 192 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jaina sAhitya ke itihAsa sambandhI katipaya mahattvapUrNa graMtha jaina dharma aura vartamAna vijJAna jaina patra-patrikAeM kaisI hoM tIrthakara jaina patra patrikAeM pahalI parakha tIrthakara jaina citrakalA kI eka viziSTa upalabdhi sacitra vijJapti patra tulasI prajJA jana. 1975 jIvana kalherI racI gItA bhASA maru vANI jIvana zuddhi evaM kSamApanA vijayAnaMda 20 jaina samAja vidvAnoM kA Adara-upayoga karanA sIkheM jaina bhAratI jaina sAdhu sAdhvI aura prAkRta cikitsA jaina bhAratI jaina dharma kA pracAra evaM jaina samAja jaina bhAratI 36-37 jaina dharma meM prabhu bhakti kA rahasya jaina bhAratI 5-8 jainetara kavi racita mahAvIra mahAkAvya virAyaNa smArikA 1980 jaina kavi jayaharSa racita mAna kautuhala vAkhara 1968 saMyu josI rAya racita paMcadeha kI vArtA maru vANI jaina siddhAnta bhavana kI cirasmaraNIya sevAyeM zrI jaina siddhAnta 23 jAkhU maNihAra kRta haricaMda purANa pratikalpA jUna 1958 jaina dharma mA sampradAyAM no udbhava ara vikAsa jaina prakAza 21-22 janarAja agragAmI jaina sambandhI zodha kArya kI vizeSa pragati ke lie katipaya sujhAva divya dhvani jodhapura ke zrI mizrImalajI jaina aura unakI hAsya racanAeM osavAla jIvana zuddhi kA rAjamArga apane doSoM kA svIkAra evaM saMzodhana aNuvrata disa. 1966 jaina rAsa ke mahattva para sAhitya jaina dharma meM maryAdAoM kI paramparA jaina bhAratI jainAgamoM meM ullikhita bhAratIya lipiyoM nAgarI pracAraNI 57 jaiminI abUba megha kA rAjasthAnI rAgAnuvAda nAgarI pracAraNI 11 jatI rUpacaMda rA kahiA tIna gIta aura gIta ke prakAroM kI sUcI maru bhAratI 23 jayapura ke rAghava pATanI racita yAtrA prakAza sanmati vANI jayAcAryajI karmaTha rAjasthAna 1 jaina stotra sAhitya kA DaoN. rAmasAgara tripAThI likhita vivaraNa ahiMsA vANI 15 jaina rAsa aura stavanoM meM prayukta loka saMgIta kalAnusaMdhAna 1pravezAMka jayapura pothIkhAne meM saMskRta saMgIta graMtha kalA saurabha jinacandra sUri kRta kSamaka zikSA kA viSaya zramaNa 22 jaina dharma meM guru kA mahattva bhAratI jayaprabha sUri racita kumAra sambhava TIkA jaina kathA sAhitya jyotiSa sambandhI katipaya ajJAta jaina graMtha jaise ko taisA jaina zodha kArya kI pragati hetu sujhAva jaina sAhitya meM aMjanA caritra jaina kaviyoM kA hiyAlI sAhitya jina samudrasUri racita katipaya rAsa jayapura kI mahArAnI kI AjJA se zrIkRSNa mizra racita dharma naukA graMtha jaina munirAja racita zivarAtri kathA jaina kavi kuzAlacaMda aura unakA piMgala ziromaNi chaMda zAstra jAlaura meM racita 13vIM zatAbdI kA eka aprasiddha rAsa jaina citrakalA kI eka viziSTa upalabdhi jaina dharma meM mokSa kA mArga 'jayati huaNa stotra indrabhUti kA nahIM abhayadeva sUri racita hai| jaina graMthoM meM mahAvIra nirvANa (dIpAvalI) kA varNana jaina kavi aura san 1957 kI dillI jaina samAja kalA ko protsAhana de jainAgamoM kA sAMskRtika mahattva jaina dharma aura jAtivAda jainAgamoM meM bauddha piTaka kI asAdhAraNa samAnatA jaina muniyoM ke nAmAMta pada jaina kavi vidyAkuzala kRta rAjasthAnI rAmAyaNa jaina sambandhI zodha kArya kI vizeSa pragati ke lie sujhAva jIvana kA sAdhya Atma jJAna jIvana dhAraNa ke lie rakSA kI AvazyakatA jIvana-mahAnatA kA mApaka yaMtra: tyAga jagannAtha racita saMkSipta rAmAyaNa jIvana kI sArthakatA apane Apako pahacAnanA jinacaMdra sUrijI kA mahArAjA anUpasiMhajI ko diye do patra jodhapura itihAsa kA eka AMtarika pRSTha jina stuti pada jIvana zodhana kA mahAparva paryuSaNa vIra vANI vIra vANI jIvana sAhitya jaina jagata kuzala saMdeza dharmadUta dharmadUta tulasI prajJA divya dhvani 2 divya dhvani gItA kA saMdeza digambara jaina digambara jaina tulasIdAsa gurudeva patrikA 4 14 fo jaina si. bhAskara 17 jina vANI kuzala saMdeza jina vANI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 zramaNa zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitya jaina kathA sAhitya ke prati zikSita kA kartavya jina vANI jaina gurAsAM ke mahArAjA jodhapura ko diye patra jina vANI jodhapura ke katipaya osavAla sAhityakAra jina vANI jainAgamoM ke pracAra ke kucha sujhAva jina vANI jainAgamoM meM mAMsAhAra ke pratikAra sambandhI katipaya sujhAva jina vANI jaina dharma ke do dhArmika anuSThAna jina vANI jainAgama jJAtA sUtra meM dropadI caritra jina vANI jainAgamoM kA nahattva aura hamAre munirAja jina vANI jaina samAja ke vartamAna patra osavAla navayuvaka jagata seTha sambandhI aitihAsika graMtha osavAla navayuvaka 19 jaina sAhitya ke prati jaina yuvakoM kA kartavya osavAla navayuvaka 13 jaina kavi zrI jinarAja sUrijI osavAla navayuvaka 7 jina samudra racita hindI graMtha dIra vANI jaina kIrti kuzala likhita musalamAnoM kA kissA jaina satya prakAza 20 jaina itihAsa yA dhAranagarI jaina satya prakAza 20 jaina kaviyoM kI saMvAda saMjJaka racanAeM jaina satya prakAza 12 jaina tatva sAra kA racanA sthala amarasara kahAM hai jaina satya prakAza jasakIrti kRta sammeta zikhara rAsa kA sAra jaina satya prakAza 7 jaina sAhitya meM rAma kathA jaina vaidyaka graMtha kalyANakAraka para atrideva vidyAlaMkAra kA vaktavya jaina saMskRti jaina samAja ke lie anukaraNIya Adarza jainAgamoM meM samaya gaNanA anekAnta jaisalamera ke bhaNDAroM meM prApta kucha navIna tADapatrIya pratiyAM anekAnta jaina samAja aba bhI gheta jAe jaina jAtiyoM ke prAcIna itihAsa kI samasyA anekAnta jaina parivAroM ke vaiSNava banane sambandhI vRttAnta anekAnta jaina dhAtu mUrtiyoM kI prAcInatA anekAnta jaunapura meM likhita bhagavatI sUtra-prazasti anekAnta jaisalamera ke pArzvanAtha vidhi caitya kA citra kuzala nirdeza jAtivAda aura jaina dharma ahiMsA vANI jaina dharma meM svadhArmika vAtsalya kI bhAvanA kI kamI ahiMsA vANI jaina santa sAhitya ahiMsA vANI jaina apabhraMza kA graMtha zakti muktaka ahiMsA vANI jayacandra surI racita saMbodha rasAyana ahiMsA vANI jaina yogIrAja AnaMdaghana nirUpita zakti kA mArga ahiMsA vANI jinadatta kathA sambandhI zvetAmbara aura digambara sAhitya ahiMsA vANI 5 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI jIvana kA rAjamArga : doSoM kI svIkRti va sudhAra kA prayatna ahiMsA vANI jaba Ae saMtoSa dhana, saba dhana dhUri samAna Atmarazmi jaina kaviyoM ke saMgItamaya bhakti pada kuzala nirdeza jaina dharma meM bhakti aura kIrtana kuzala nirdeza jaina dharma meM prabhu bhakti rahasya kuzala saMdeza jaina dharma ke vyavasthApakoM se do jarUrI bAteM kuzala saMdeza jaina saMskRti sAhitya kA itihAsa eka mahattvapUrNa prayatna jina vANI jayapura ke vidvAna dalapatarAya aura unakI rcnaaeN| jina vANI jIvana-zuddhi kA rAjamArga zAMti saMdeza jIvana kI sArthakatA apane ko pahacAnanA zAMti saMdeza jana-jana pUjya karaNI mAtA samAja vANI jayadeva aura kaMkAlI meM kavitta sAdhanA jaina graMthoM aura purANoM meM bhaugolika varNana jaina zilpa kA viziSTa prakAra zramaNa jayasiMha racita Aprasiddha RSabhadeva aura vIra caritra zramaNa jinadatta sUrI kA sakuzala zAstra jinarAja sUrIzvara racita niSada mahAkAvya jinacandra sUrI kRta kSepakarNazAlA kA varNana zramaNa jaina rAsa sAhitya jyotighara do jaina vidvAna jaina dharma ke bhagavAna mahAvIra ke jIvanavRtta kI jhAMkI zramaNa jaina kalA pradarzanI zramaNa jinarAja sUri racita niSedha zramaNa jina dharma kA tamAzA zramaNa jayadharma sUri kRta kumAra saMbhava TIkA jaina sAhitya kA vRhad itihAsa jinacandra sUri racita zrAvaka samAcArI kI khoja zramaNa jagannAtha racita saMkSipta rAmAyaNa jIvana sAhitya jIvana kA sAdhya Atma-jJAna akhaMDa jyoti jo mujhe preraNA dete haiM jIvana sAhitya jaina darzana meM vastu pariNAma kA mahattva aNuvrata jaina dharma meM devI upAsanA maru bhAratI jaina kavi AgamasAgara racita sAdar3I gajala maru bhAratI jaina kathA sAhitya kA eka mahattvapUrNa graMtha hemavijaya racita kathA ratnAkara maru bhAratI jaina vidvAna madana racita saMgIta maMDana saMgIta jaina dharma meM mokSa kA sarala mArga sudharmA jinarAja sUri ke pada saMta vANI 15 5 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-24 1-2 20-21 196 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jagannAtha racita caurAsI bola saMta vANI jaina mukti sAdhana saMta vANI jIvana kI sArthakatA sanmatI saMdeza jaina saMgrahAlaya kI sthApanA atyAvazyaka sanmati saMdeza jaunapura ke itihAsa meM kavivara banArasIdAsa sanmati saMdeza 17 jaina dharma kA AdhyAtmika saMdeza zAzvata dharma jaina dharma ke siddhAnta aura vizva zAMti sanmati vANI 1 jaina purAtatva mUrtiyoM kI durdazA aura jaina samAja sAhitya sanmati vANI jaina sAhitya aura cittaur3a zodha patrikA jaina kaviyoM ke gItoM meM prayukta katipaya dozimA varadA jinasamudra sUri kRta pAbUjI sambandhI pada varadA jaina bhAvaNI ne saubhAgya sundarI kathA varadA jaina samAja meM vidvAnoM kI kamI kyoM hai jaina jagata jaina dharma va jaina pratimAeM titthayara jodhapura ke kavi hAthIrAma kalA aura unakI racanA zodha patrikA jaina sAhitya ke prakAzana kA eka sarala upAya amara bhAratI jaina dharma pracAra ke do sabala mAdhyama reDiyo / evaM sAmAjika patra amara bhAratI jaisalamera bIkAnera ke jinAlayoM meM bAhubalI mUrtiyAM kuzala nirdeza 10 jUnAgar3ha meM seTha ke tAlAba para dAdAjI kI chatarI kuzala nirdeza jaina kavi kezava racita amara battIsI pariSad patrikA jasamA oDaNa sambandhI racanAeM pariSad patrikA jisane tiso rAjasthAnI vIra 19 jaina vidvAnoM dvArA racita saMskRta ke zabdakoza bhASA jodhapura ke muMzI bhaNDArI udayacandra aura unakA graMtha rASTra vANI jinaprabhasUri aura unakI apabhraMza racanAeM hindI anuzIlana 6 jodhapura ke mahArAjA mAnasiMha racita zrInAtha caritra rasavaMtI jaisalamera rA bholA rAjA bhakta vANI jaina sAhitya meM caMdarAja kI kathA bhAratIya sAhitya 4 jaina kavi vinaya vijaya kA bhramara gIta bhAratIya sAhitya : jIvana kalaha racita gItA bhASA maru vANI janagopAla ke mAha viveka kA chUTA huA pATha bhAratIya sAhitya 8 jana dIna bhaTTa kA badharatna graMtha sambandhI kucha Avazyaka tathya bhAratIya sAhitya jayatarAma racita joga pradIpikA parizodha ___1971 jodhapura ke mahArAjA jasavaMtasiMha aura unake graMtha rasavaMtI 1947 nava. jainetara graMthoM para jaina vidvAnoM kI TIkAeM bhAratIya vidyA 2 jaina vinimaya viSaya para bhramara gIta bhAratIya vidhA zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI jayapura ke galatA sambandhI prAcIna kavita bhAratI jaina kavi kuzalalAbha aura unakA piMgala ziromaNi chanda zAstra rAja. bhAratI jaina dharma kI eka viziSTa upAsanA paddhati pada ArAdhanA vijayAnaMda jaDalai Adi ke sthAnoM ke prAcIna gura gIta vijayAnaMda jayapura ke divAna rAmacandra chAvar3A kA mahattvapUrNa ullekha vIra vANI jIvana zodhana kA mahAparva paryuSaNa vIra vANI jayapura ke digambara jaina zAna bhaMDAra vIra vANI jayapurI kalama kA eka sacitra vijJapti-lekha vIra vANI jaina sAhitya parizIlana para mere vicAra vIra vANI jayapura kA anya sacitra vijJapti-patra vIra vANI jaina kaviyoM ke racita bAla lIlA ke gIta maru bhAratI jaina kezava kRta catura priyA vIra vANI 11 jaimanI azvamedha kA rAjasthAnI padyAnuvAda maru bhAratI jinasamudra sUri dvArA racita katipaya rAsa maru bhAratI jainAgamoM meM ullikhita bhAratIya lipi nAgarI pracAraNI jaina sAhitya ke mahAna sevaka sva. kastUramalajI bAMThiyA jaina bhAratI jaina saMta zrI buddhisAgarajI sUrijI jaina bhAratI jaisavAla jAti ke kucha anya ullekha jaina saMdeza jina vallabha sUri racita citrakaTika prazasti jaina saMdeza jaina Agama sAhitya meM gujarAta paricaya jaina jagata jaina sAhitya mahArathI sva. mohanalAla dulIcandra desAI jaina jagata jaina sampradAya kI ekatA kA pahalA kadama jaina jagata jaina samAja kA pracAra aura jaina samAja jaina jagata jaina sAhitya meM parazurAma jaina jagata jaina samAja bauddhoM se preraNA grahaNa kare jaina jagata jaina dhArmika pAThyakrama kI AvazyakatA jaina jagata jaina dharma ke sampradAyoM kI ekatA ke sambandha meM sujhAva jaina jagata jaina dharma meM jJAnayoga kA mahattva jaina jagata jaina samAja meM guNagrAhakatA aura udAratA tathA vartamAna jaina samAja jaina jagata patrikA 14 jaina sAhitya zodha saMsthAna kA kArya tejI para lAyA jAya jaina jagata jayapura meM racita kharataragacchIya zvetAmbara sAhitya jaina jyotiSa aura vaidyaka graMtha jaina si. bhAskara 4 jaina jyotiSa aura vaidhAnika graMtha jaina si. bhAskara 4 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jha jhANAjjhaya yA dhyAna zataka ke racayitA yogIzvara nahIM jinabhadra gaNi kSamAzramaNa haiN| jhuMjhanUM meM racita brahmarAyamalla kA nemIzvara rAsa / jhuMjhanUM sambandhI katipaya ullekha jhuMjhanUM meM racita apabhraMza kAvya riThaNemi caritra jhAlAvAr3a saMgrahAlaya ke mahattvapUrNa pASANa jhuMjhanUM meM racita gurudharma kumAra caupAI jhuMjhanUM sambandhI eka aura prAcIna ullekha jhuMjhanUM ke jaina abhilekha cAra lAkha zlokoM kA sAra eka zloka meM ahiMsA vANI vizvambharA vizvambharA sarasarAraMga ahiMsA yANI varadA varadA 14 10 10 vArSika zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI DA. nemIcanda jyotiSAcArya matAnusAra agravAla jainotpatti agrapaMtha DA. devendrakumAra zAstrI ke lekha sambandhI katipaya saMzodhana tIrthaMkara DA, rAmakumAra gupta ke zodha prabandha meM jaina saMbaMdhI vaktavya ahiMsA vANI DiMgala kA kRSNa kAyya kisana kilola maru bhAratI DA. premasAgara jaina kI avicAra pUrNa va ayukta TippaNI vIra vANI DA. cimanalAla mAhezvarI ke saMzodhana prabaMdha meM jaina dharma sambandhI vaktavya vIra vANI DA. haradeva bAharI kA graMtha prAkRta aura usakA sAhitya zramaNa DUMgarapura rAjya ke di. jaina pratimA lekha jaina saMdeza DUMgarapura sambandhI kucha jJAtavya bAteM jaina saMdeza varadA jaina bhAratI TAI kalekzana kI pRthvIrAja rAso kI mahattvapUrNa prati ajantA TIkama kavi kI candra haMsa kathA ahiMsA vANI Tekacanda racita zreNika caritra sanmati saMdeza 13 Thakkara pherU aura usakI yugapradhAna catuSpAdikA Thakkara pherU aura unake viziSTa graMtha rAja. bhAratI jarnala oNpha harayAnA sTaDIja da DolA-mArU caupAI kA racanAkAla vaicArikI traimAsika 1 DhUMDhAr3I gadya graMtha-amRta sAgara maru vANI 13 bolA-mArU rA dUhA ke artha saMzodhana para vicAra nAgarI pracAriNI 66 bUMbAGa nAma kI prasiddhi kA kAraNa amara jyoti 11 Na NamokAra maMtra sAhitya : eka anuzIlana tIrthaMkara Namo loe savvaM sAhUNo sevA samAja NamukkAra maMtra meM parivartana kA adhikAra kisane diyA terApaMtha bhAratI / Namo arahatANaM aura Namo arihaMtANaM meM mUla aura prAcIna pATha kaunasA hai? jaina darzana Namo arahantANa yA arihantANa? jaina saMdeza 10 kathAloka sammelana patrikA jaina bhAratI ahiMsA vANI 18 zramaNa rAja. bhAratI DAmara dUta kA vAka-cAturya DAmara brAhmaNa kRta veNI vatsarAja rAsa DA. bhArgava kA prAcIna bhArata meM jaina dharma saMbaMdhI vivaraNa DA. bhIkhanalAla Atreya racita jaina-darzana kI nIti DA. govinda triguNA kathA jaina darzana va saMta kavi sambandhI vaktavya DA. ela.pI. taissItorI ke aprakAzita patra DA. vAsudeva zaraNa kA jaina sAhityAnurAga unakI svayaM kI kalama se DUMgarapura meM racita zakuna dIpikA caupAI DA. dazaratha zarmA ke kucha saMsmaraNa aura patra DA. brajendranAtha zarmA kA eka mahattvapUrNa graMtha-jaina pratimAe~ DUMgarapura rAjya meM hugaDo dvArA nirmita jaina mandira DUMgarapura rAjya ke di. jaina pratimA lekha DUMgarapura sambandhI katipaya ullekha rAja. bhAratI vAgvara vizvambharA 1-2 tU terA saMbhAla, mUkI anya jaMjAla amaNopAsaka tyAgavIra bhagavAna mahAvIra vijayAnaMda tapa ke sAtha saMyama kA mela hai zrI amara bhAratI tI. pArzvanAtha bhakti gaMgA graMtha ke katipaya saMzodhana sanmati saMdeza talaghara meM prApta 180 jina pratimAe~ anekAnta tIrthakara mahAvIra kA samatva-bhAva sataraMgI caimila tulasI rAmAyaNa ke mAhAtmya saMbaMdhI racanAe~ rASTra vANI tAlA juDI kI jaina pratimA jaina jagata tapAgacchIya dayAkuzala ko prApta zAhI pharamAna jarnala jhoMka taraMgavatI kuzala nirdeza tIna kathAe~ kuzala nirdeza 1 18 19 / 23 13 1976 8 9 7-8-9 titthapara vAzvara vAgvara vAgvara 10 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 12 10 jaina saMdeza jaina bhAratI prajA sevaka jaina mitra paramparA 13 zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI tamila bhASA ke eka jaina mahAkAvya kA hindI bhASA anuvAda terApaMtha samudAya kI rAjasthAnI sAhitya-sevA tejA gada hIMyA tIrtha rakSA kameTI ke lie anukaraNIya Adarza AdikAlIna rAjasthAnI jaina sAhitya tyAga jaina sandeza tamaso mA jyotirgamaya kA amara saMdeza dene vAlA prakAza kA parva: dIvAlI tamila bhASA kA prakAzita jaina sAhitya telagu bhASA ke jaina sAhitya kI khoja kI AvazyakatA saM. 2035 janagaNa jaina saMdeza jaina saMdeza dhulla vaMza kI eka apUrNa prazasti thalI kI sImA sambandhI jJAtavya thalI-varNana thulI bhaTTa phAgu thor3A-sA rAjasthAnI cuTakalA maru bhAratI maru bhAratI zodha patrikA auktamo 2 15 jana.62 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva tapasvinI AryA mayAkaMvarajI kI sajhAya sudharmA teja kavi racita svarAja bAvanI preraNA tribhuvana tilaka jaina bhAratI telagu bhASA ke avadhAnI vidvAnoM kI paramparA zramaNa tArA taMbola ke yAtrA sambandhI katipaya ullekha evaM patra nAgarI pracAriNI tIna apUrNa prApta mahattvapUrNa rAjasthAnI graMtha maru bhAratI tIrthakara vimala ananta dharma kI saMkSipta jIvanI ahiMsA vANI 10 tIna sau varSa pUrva ke cha: rAjasthAnI lokagIta loka sAhitya tapAgacchIya dayAkuzala ko zAhI pharamAna jarnala oNpha pUraNacaMda 1976 tIrthavandana saMgraha vIra vANI 31 terahavIM sadI meM racita phAgaNI pothiyoM jaina satya prakAza 20 tulasIdAsa para vRthA Aropa tulasI dala 5 13vIM zatAbdI kI hastalikhita pratiyoM terahavIM zatI ke jaina mahApuruSa osavAla navayuvaka tamilanADu ke jaina avazeSa ahiMsA vANI tIna navIna graMtha jaina satya prakAza 0 tribhuvana giri va usake vinAza ke sambandha meM vizeSa prakAza anekAnta teraha kAThiyA sambandhI zreSTha sAhitya triloka prakAza kA racanA-samaya aura racayitA tIrthakara mallInAtha aura unase sambandhita sAhitya ahiMsA vANI takSaka nAga kuzala nirdeza tIrthakara candraprabha aura puSapaMta ahiMsA vANI tIrthaMkaroM ke nAmoM meM nAtha zabda kyoM? zramaNa tIna sau pauMca kathAoM kI eka sUcI maru bhAratI tIna cAra sau varSa purAne katipaya lokagIta maru bhAratI tIrthayAtrA sambandhI eka mahattvapUrNa prAcIna aiti. lekha varadA patrikA 16 hema racita bIsujI rI bAvanI baradA patrikA triyA caritra kuzala nirdeza terahavIM zatAbdI kA nemI bArahamAsA sammelana patrikA 19 tatvArtha bArtika meM jainetara darzanoM kA ullekha siddhAnta tRtIya nihanava ASADhAcArya ke ziSya kuzala nirdeza 9 kSamA kalyANajI kRta jayati huANa bhASA kuzala nirdeza tejayau stotra hindI padyAnuvAda kuzala nirdeza 10 tIjo kAma koI karalo rAjasthAnI tIna hajAra jabAbI maka vANI tyAbhu bAbo rAjasthAna bhAratI 7 tatvArtha sUtra kI svAkSarI viziSTa prati jaina saMdeza s s = sarasvatI ii + s 16 dampatI vAkya-vilAsa ke do prakAzita saMskaraNa sarasvatI durga prazasti dAna, zIla, tapa, bhAva ke racayitA aura dAna kulaka kA pATha zramaNa dazAbhuta skandha kI vRhad TIkA aura TIkAkAra matikIrti zramaNa devacandra kRta yantra paddhati kA vastra TippaNaka zramaNa di. sampradAyAnuyAyI jaina jAtiyoM aura 70 varSa ' pUrva kI unakI janagaNanA sanmati vANI di. graMthAtrayI kA gujarAtI padyAnuvAda sanmati vANI dIpamAlikA ke do AdhyAtmika bhajana sanmati vANI dAdA zrI jinadattasari ke graMthoM kA prakAzana ho zramaNa bhAratI dAnavIra bhAmAzAha agravAla nahIM, osavAla hIthe zramaNa bhAratI digambara jaina kaviyoM ke race pAMca ajJAta rAga kAvya svAdhyAya divya sAgara racita caubIsa jina caritra jaina bhAratI do jaina saMtoM ke vaiSNava saMta ho jAne ke ullekha sanmati saMdeza dRr3ha saMkalpa kI mahatI zakti hindU vizva dukha kA mUla hai mamatva, sukha kA mUla hai samatva vallabha saMdeza digambara kaviyoM ke racita phAgu kAvya anekAnta 7 21 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 dillI aura yoginIpura nAmoM kI prAcInatA digambara zvetAmbara mAnyatA bheda do jaina bane vidvAnoM ko hama apanA nahIM sake daheja eka jvalaMta samasyA aura usakA vyAvahArika samAdhAna dIpAvalI se eka prasiddha jaina bhajana dIvo paratakha devatA devakInandana racita vaiSNava vandanA dikhAvA aura AtmaprazaMsA dRDha zraddhA denA sIkhie dIpAvalI kA divya saMdeza hradaya meM prakAza ho dIrghakAlIna nitya sAmAjika svAdhyAya kA mahAna suphala digambara zvetAmbara jaina mUrtiyoM meM pahale bheda nahIM dAdA jinakuzala sUrijI kI svarga tithi aura stUpa para nayA prakAza dilamA divar3o thAya dasa dharmoM meM prathama va zreSTha dharma-kSamA dvitIya ninava tiSya gupta do kSaNikAe~ dAna-mahimA digambara sampradAya meM pracalita logassa sUtra dAdAguru aura dAdAvAr3iyoM kA mahatva dAdAvAr3iyoM kA mahattva aura upayogitA do mahattvapUrNa dhArmika anuSThAna dalapati rAya kRta gvAlerI bhASA vyAkaraNa dazA zrutaskaMdha ke vividha saMskaraNa evaM TIkAeM divaMgata hindI sevI jaina dIpAvalI hradaya meM prakAza phailAe~ dIpAvalI kA rAjasthAnI lokagIta deza-varNana dassA bIsA bheda kA prAcInatva dIvAna daulata khAM racita hindI vaidyaka dAna sambandhI mAnyatA para vicAra dAdA zrI jinakuzalasUra jIvana darzana do padyAnukArI kRtiyA~ dravyAnuyogatarkaNA kA racanAkAla zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva anekAnta anekAnta vallabha saMdeza samAja vikAsa kurajAM olamo gaur3Iya cetana praharI vijayAnanda vijayAnanda jaina jagata jaina jagata sanmati vANI kuzala nirdeza zramaNa hiMsA virodha kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza smArikA smArikA vande vIrama bhASA zramaNa jaina bhAratI zrI pallIvAla jaina patrikA ahiMsA saMdeza maru bhAratI osavAla hiteSI sammelana patrikA zramaNa smArikA rAja bhAratI vIra vANI 13 2 7 31 1 2 3 2 26 26. sita. 1980 34 7 4 11 33 9 7 10 8 saM. 2033 2033 1 11 29 27 10 65 2 4 37 6 phaTI huI 31 3 10 4 ...... 3 10-11 8 3 12 8 7 3 ....... 36-38 11-12 21 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI digambara pratimA lekhoM kA saMgraha graMtha zIghra prakAzita ho delavAr3A ke mandira katipaya saMzodhana dRDha pratijJa mahAvIra digambara AryikA jinamatI kI mUrti diNayara sAgara racita caubIsa jina caritra desAI devarddhigaNi aura lokAzAha ke bIca kI paramparA devarddhigaNi kyA 27veM paTTadhara the? do aura phAgu kAvya dIpAvalI aura jaina sAhitya digambara zvetAmbara sampradAyoM meM mAnya prAcInatama tIrtha kI stuti dAna dharma kI AvazyakatA aura mahattva dIpAvalI aura zvetAmbara jaina sAhitya daheja prathA kI prAcInatA duHkhoM kA mUla-mamatva dAdA sAhaba ke adbhuta camatkAra dIvAlI aura vartamAna jaina samAja duHkhoM kA bApa-mamatva do rAjasthAnI rAmAyaNa digambara terApaMtha sambandhI tIna kavitAe~ do aitihAsika rAsoM kA sAra dUsarI zatAbdI kI eka prema kathA taraMgavatI digambara jaina graMtha sUcI devANupiya digambara jaina kaviyoM ke racita phAgu kAvya digambara kaviyoM ke racita veli sAhitya do vivAhaloM kA aitihAsika sAra devAsa ke mAlavI RSi aura milAdIna dazA zruta skandha-sUtra kI eka ajJAta TIkA kI khoja kI AvazyakatA do tAr3apatrIya pratiyoM kI aitihAsika prazastiyA~ dRSTi bheda kA pariNAma devacanda sUri racita apabhraMza kAvya vIra vANI sarasvatI jinavANI zramaNa sAhitya saMdeza jaina jagata jinavANI jinavANI jaina satya prakAza kalyANa sambandhI abhimata deva zakti kA pratApa tIrthaMkara kalyANa dIpA, aMka caritra nirmANa jIvana darzana kuzala nirdeza jinavANI jinavANI jinavANI vIra vANI jaina satya prakAza USA jaina satya prakAza jaina satya prakAza ajantA anekAnta patrikA rAjasthAnI sulasAkhyAnaka dharmAdharma ahiMsA vANI digambara bhaNDAroM kI prAcIna svarNAkSarI sacitra pratiyA~ ahiMsA vANI do jainetara vidvAnoM ke jaina darzana aura sAhitya anekAnta anekAnta anekAnta kuzala nirdeza ahiMsA vANI kuzala sandeza 31 66 25 10 20 10 13 4 11 1 34 ..... 8 10 12 16 pharavarI 1958 13 2 8 4 3 17 18 11 15 7 20 203 10-11 6 5 12 10 8 5 13 12 9 7 3 12 2 8 5-6 9 9 12 11 5 3 4 2 2 9 12 10 2 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 durgAdAsa racita uttarAgaccha kI do gurvAnazinaSAM dalapata rAya kI do anya ajJAta racanAe~ devacandra kRta yaMtra paddhati dazAzruta vidhi kI vRhada TIkA doSa nahIM, guNa grahaNa kIjie dAna sambandhI mAnyatA para vicAra digambara graMthatrayI kA gujarAtI padyAnuvAda do sau do kathAoM kI sUcI dvIpa sAgara prajJapti dalapata racita rAja vidhi dIpa kavi viracita sudarzana seTha kavitta dAdUpaMthI narasiMha dAsI dAdUjI ke bAvana ziSyoM kI nAmAvalI dAnavIra jagadeva paMvAra dillI kA hindU samrATa jaina nahIM thA dAgannaka kathA dalarAja kI bhrAmaka bAteM devarAja bhaTTa racita kAzI vilAsa digambara jaina kaviyoM racita pA~ca Apta kAvya davAvaita saMjJaka racanAoM kI paramparA dariyA putrI sampradAya ke pravartaka AcArya zrI dharmasiMha racita Tibbe dAna-dharma kA prabhAva do hindI graMthoM kI saMskRta TIkAeM 227 varSa pUrva kavi giradhArIlAla bhajana sAra do kSaNikAe~ digambara sampradAya meM pracalita logassa sUtra kI pahalI aura atirikta gAthA do. zatAbdI pahale ke apane samAja dalapati mizra kA jasavaMta udAtta duggar3ajI ke grantha kI samIkSA do jaina graMthoM ke vRMdAvana ullekha dikhAU birAmaNa nakalI sAdhu deza rI bhArI bekArI samasyA kA ekamAtra hala digambara jaina vidvAnoM kA eka Avazyaka kartavya daulata rAmakRta adhyAtma bArahakhar3I kAmarA kA bIkAnera para AkramaNa do padyAnukArI kRtiyA~ dazavaikAlika sUtra-gItoM meM dAmodara viracita rAtri pravINa yaMtra zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva jina vANI jina vANI zramaNa zramaNa akhaNDa jayoti zramaNa sammati vANI maru bhAratI zramaNa zramaNopAsaka zramaNopAsaka saMtavANI saMtavANI samiti patrikA sanmati saMdeza zAzvata dharma zAzvata dharma svAdhyAya svAdhyAya zodha patrikA jina vANI kuzala nirdeza sammelana patrikA sammelana patrikA kuzala nirdeza samyaka darzana jJAnapITha patrikA hindustAnI kuzala nirdeza zrI sarvezvara rAja. vIra rAjasthAnI pravAra baMdhu yuga prabhAta rAja bhAratI rAja. bhAratI vijayAnanda vizvaMbharA 26 26 31 29 6 6 21 16 5 1 5 6 11 5 14 7 4 1 12 39 4 35 56 7 5 jana, 80 4 16 10 5 24 2 9 12 1 bhAga-2 10 7 5 6 1 5 7 4 3 18 24 5 10 3 12 7 11 2 4 2 3 11 1-2 1 3 3 3 1 1-5 11 10 9 10 2-3 21 , zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI digambara evaM zvetAmbara samAja meM ekatA digambara graMthoM kI zvetAmbara vidvAnoM dvArA TIkAe~ evaM anuvAda digambara zvetAmbara ekatA kA pahalA kadama deva kumAra caritra do loka kathAe~ digambara aura zvetAmbara sAhitya ke tulanAtmaka adhyayana kI AvazyakatA dillI jaina DAyarekTarI eka mahattvapUrNa prakAzana devIdAsa racita mAlikA nAma do hindI graMtha dIpamAlikA ke do AdhyAtmika bhajana digambara jaina vrata kathAyeM dRta kAvya sambandhI kucha jJAtavya bAteM dIpAvalI ke dina die gae bhagavAna mahAvIra ke antima sandeza dIvAlI kI danta kathA dAna-dharma utpatti aura usake prakAra dIpAvalI kA divya saMdeza do jarUrI bAteM dAdAjI zrI jinakuzalasUrijI duHkhoM kA kAraNa pApa yA adharma hai, sukha aura Ananda dharma se milegA devagar3ha ke jaina avazeSoM ke sambandha meM zrI haragovinda gupta kA vaktavya dIvAlI ke mahattvapUrNa stavana digambara jaina itihAsa ke sAdhanoM ke saMgraha kI AvazyakatA dIpAvalI svacchatA saphAI kA parva hai darzana tattva ratnAkara meM jaina mata kA khaMDana devacandra sUri racita apabhraMza kAvya mUla AkhyAnaka do jarmana vidvAna dAdAvAr3iyoM kA vivaraNa bhejakara sahayoga dIjiye divaMgata hindI sevI jainoM ke paricaya prakAzana kA eka saMyoga dAnavIra bhAmAzAha digambara prAcIna hindI gadya graMthoM ke anveSaNa kI AvazyakatA dakSiNa bhArata ke jaina mandira va zAstra saMgraha darzana aura dharma kA pArasparika sambandha va antara vIra vANI vIra vANI vIra vANI maru bhAratI maru bhAratI jaina jagata jaina jagata vIra vANI vIra vANI vIra vANI jaina si. bhAskara jaina si. bhAskara vIra zAsana prajA sevaka jaina saMdeza jaina prakAza jaina zvetAmbara jaina karuNA dIkSA jaina saMdeza jaina mahAvIra saMdeza bIca kA AdamI jaina saMdeza ahiMsA vANI jaina bhAratI zvetAmbara jaina jaina saMdeza jaina prakAza jaina saMdeza jaina saMdeza jaina bhAratI 1 1 2 9 10 25 4 16 9 9 13 11 1 14 23 41 19 19 10 21 75 1 1 14 15 6 10 53 60 11 21 5 205 22 23 2-3 1 1 5 6 6-7 3 5 2 1 7 8 20 1 46 11 7 28 37-38 4 5 6 12 10 15 26-27 10 23 33 33 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva dRr3ha saMkalpa kI mahattA jaina jAgaraNa daza dharmoM meM uttama-sAmA diga, jaina dasa lakSaNI parva meM nitya svAdhyAya kI pratijJA ho jaina darzana dakSiNa bhArata kA jaina itihAsa aura digambara samAja jaina saMdeza dillI ke zAstra bhaNDAroM kI sUcI zIghra prakAzita kI jAe jaina saMdeza digambara zvetAmbara sAmpradAyika samanvaya jaina prakAza dAnavIra bhAmAzAha jaina zAsana dAdUpaMthI saMta (tarasa) kA racita jaMbU svAmI caritra jaina bhAratI dharma sambandhI vibhinna vyAkhyAe~ aura jaina dharma kA svarUpa jaina bhAratI dharma pada aura zvetAmbara jainAgama jaina si. bhAskara dhArmika zikSA tyAgiyoM kA kartavya zvetAmbara dhyAna viSayaka do mahattvapUrNa jaina grantha dharmopadezamAlA vivaraNa kA racanAkAla 915 vikrama saMvat hai jaina saMdeza dharma zikSakoM kA sammAna Avazyaka jaina prakAza dhArmika zikSaNa ziviroM ke saMyojaka se jaina darzana dharmArAdhanA kA mahAna parva-paryuSaNa taruNa jaina dhuna ke dhanI. zItalaprasAdajI ke do viziSTa kArya dhAna vilAsa aura paramAnanda stotra jaina saMdeza dhanadatta kathA jaina bhAratI dhanna pada aura jainAgama terApaMtha bhAratI kAryavIra ahiMsA vANI jaina prakAza 13-14 1965 agasta 10.21977 0 vijayAnanda sanmati saMdeza hindU vizva titthayara kathA loka zAzvata dharma sanmati saMdeza sanmati saMdeza bhojapurI jaina bhAratI prAdhya muktA dharma paMtha Atma razmi aNuvrata maru bhAratI 11 sa 11-12 dharma pracAra meM jaina samAja sabase pIche hai dhArmika zikSA aura sAdhu-sAdhviyoM kA kartavya dhArmika dravya ko bar3hAie hI nahIM, usakA upayoga bhI kIjiye dharmadAsa racita madana yuddha dharma kI utpatti aura vRddhi ke kAraNa dhAtumaya jaina pratimAe~ dharma kI dRDha zraddhA dhyAna yogI bhagavAna mahAvIra dharkaTa jAti kA vartamAna astitva dharmacakra mAhAtmya aura paramparA dharmamUrti virala vibhUti rAjendra bAbU dhanavimala ke prajJApanA sUtra TaboM kA racanAkAla dharma zAsana kI vizeSatAeM dharma kI utpatti, vRddhi aura sthiti dharma puruSa mahAvIra aura unake zAsana kI vizeSatA dhUmrapAna : eka bar3hatA huA roga dharatI rI dhaNiyApa kisI dharma sthAnoM tathA unakI sampatti kI surakSA kI AvazyakatA dhodhA ke navakhaMDa pArzva jinAlaya kI prAcInatA dhamAla evaM phAgu saMjJaka katipaya aura racanAoM kI upalabdhi ghANerAva rI gajala dhyAna viSayaka mahattvapUrNa jaina graMtha dhyAna zataka aura usake vividha saMskaraNa dharmacakra kI utpatti aura mahimA dhanapAla kathA dharmaniSTha zrI pratApasiMhajI duggar3a 1975 aprela 1964 1988 aprela 23 namaskAra mahAmaMtra sambandhI sAhitya smArikA nAgaura ke jaina mandira aura dAdAvAr3I smArikA nemI dUta kAvya ke pUrvavartI saMskaraNa sanmati vANI naye sAtvika prakAra kA anubhava zramaNopAsaka nemInAtha-rAjImatI bhAvanA bArahamAsA sammelana patrikA nayacandra sUri racita sambodhi rasAyana ahiMsA vANI naitika jhAsa ke tIna mukhya kAraNa hindU vizva nyAmata khAM racita ajIrNa nAza rASTra bhASA nakalI bhagavAna kI asalI lIlA kathA loka nArI sukumArI kAdambinI namaskAra maMtra sambandhI vizAla jaina sAhitya zAzvata dharma neta nagara evaM pujArI pAlI kI jaina mUrti sanmati saMdeza nAma-moha vijayAnanda nemI nAha caritra jina vANI RSabhadeva avatAra varNana (naraharidAsa racita) jina vANI anekAnta naMdI sUtra kI eka jainetara TIkA zramaNa navarAtri kathA kI eka sacitra prati vizvambharA navahara ke Adicaitya ke nirmANa kA mahattvapUrNa ullekha vizvambharA namaskAra maMtra sambandhI vizAla jaina sAhitya zAzvata dharma naTabdha Aye paNa jaTa buddha ko Ave nI maru vANI naitika jIvana aura jaina dharma jaina jagata niHspRhI banie sanmati vANI nAthiyA rA soraThA kurajAM osavAla navayuvaka 14 jaina satya prakAza 14 10 14 jaina satya prakAza varadA vizeSAMka kuzala nirdeza rAja. bhAratI jaina jagata Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 14 . zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva niyama dhAraNa kA phala kuzala nirdeza 2 nAgaura kA mahattvapUrNa jaina zAstra bhaNDAra smArikA dAdAbAr3I pratiSThA mahotsava nirvikalpa banane ke tIna mahAmaMtra prekSAdhyAna nihanava vAda kuzala nirdeza nAgaura kA mahattvapUrNa bhaTTArakIya jaina zAstra bhaNDAra amRtA 1974 nAlaMdA kuzala nirdeza niyuktiyoM ke racanAkAla para punarvicAra dharma jyoti nAtha sampradAya ke bAraha paMtha prAcya bhAratI navapada mAhAtmya vijayAnanda naitika aura audyogika zikSA sudhA bindu nagarakoTa AdinAtha stavana vijayAnanda navAba daulata khAM sambandhita ghaTanA: eka prAcIna pramANa santa vANI nindA kA tyAga jIvana sAhitya nAhaTA kalA bhavana kI sacitra paMjAbI prati sapta sindhu navIM zatI kA eka mahattvapUrNa amUlya graMtha-bhUkhyiAna ajantA nAtha sampradAya ke 12 paMtha bAsantI nemIdatta kAvya ke pUrvavartI saMskaraNa anekAnta nAhaTA gautra itihAsa saMgraha meM yoga dIjie yuvaka saMdeza 31 nAgarAja DiMgala koza maru bhAratI navAgI vRttakAra zrI abhayadevasUri AtmAnaMda prakAzanagarakoTa ke 5 stavana aura vizeSa jAnane yogya bAteM vijayAnanda nAthiye rA soraThA : zikSA-sAra maru bhAratI narahaDa narabhaTa ke prAcIna ullekha maru bhAratI nArI rAso va padaminI chaMda maru bhAratI narahari mahApAtra kA sone kA jhagar3A nAgarI pracAraNI patrikA niraMjanI sampradAya aura usakA sAhitya sapta siMdhU naya, 1962 nAjara AnandarAma racita ajJAna bodhinI bhASA sAhitya saMdeza nAgaura nava jina mandira stavana jaina satya prakAza nAgaura lokAgaccha ke katipaya AcArya saMbaMdhI jJAtavya sudharmA nava AcAryoM kI eka saMyukta mUrti jaina satya prakAza 19 nindA-eka mahApApa kalyANa naravara nareza sAmasiMhajI kI racanA aura prakAza gaveSaNA nAma moha-eka mahAsaMga gurudeva patrikA nitya evaM niyamita svAdhyAya kI pratijJA leM digambara nArI kA utthAna Avazyaka caritra nirmANa narasI mehatA kauna the? jIvana sAhitya ___40 nindA kA tyAga jIvana sAhitya 30 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI nAgaurI lukAgaccha ke AcArya zrI vayarAgajI jina dANI nAgaurI lokagaccha ke sthApaka hIrAsAha aura rUpacanda jina vANI nAgaura caitya paripATI jaina satya prakAza 12 nAgaura ke bhaTTArakIya bhaNDAra kA avalokana anekAnta nemInAtha caritra anekAnta nagara koTa kAgar3A ke jaina yAtrI ahiMsA vANI nAma vicakSaNa, vyaktitva vicakSaNa kuzala nirdeza 10 nAkor3A pArzvanAtha tIrtha kuzala nirdeza nAgaura ke prAcIna jaina zvetAmbara mandira kuzala nirdeza nyAya kI kamAI kuzala saMdeza nATyazAstra sambandhI eka mahattvapUrNa jaina graMtha nATya pada kuzala saMdeza nAva kI sadavRttiyAM evaM zAnti saMdeza navAba daulata khAM saMta vANI nemI-rAjula-eka vRhad bArahamAsA sanmati saMdeza nara ratnasAhUjI aura jaina saMskRti kA uddhAra anekAnta naiSadhIya carita kI puSdhikA meM ullikhita ajitadevasUri jaina saMdeza nIti kI kamAI barakata detI hai kuzala nirdeza 4 navo upalabdha phAgu kAvya ' sammelana patrikA nakalI asalI lobhanaMdI kuzala nirdeza nava rasoM kA eka prAcIna vivaraNa nAgajI-nAgavaMtI vArtA hindI anuzIlana 8 narasI mehatA: vyaktitva va kRtitva hindustAnI nAjara AnandarAma aura unakI racI huI do gadya TIkAe~ hindustAnI navarAtri kI pazubali baMda karanA atyAvazyaka hiMsA virodha navayuvakoM se nakalI viSNu kI lIlA kuzala nirdeza nyAya anyAya ro par3alo rAjasInI 18 julAI neharU ro manoraMjana rAjasthAnI netAjI mAthura rI gItA aura bhAgavata bhASA maru vANI nAgaura ke baMzIlAla mandira kI prazasti vizvambharA navakoTi sambandhI katipaya mahatvapUrNa ullekha vizvambharA neharUjI kI bhasmi rasavantI 1964 nAika govinda prasAda racita govinda vallama kAvya braja bhAratI 24 nizcaladAsa ke prati prabhAkara kA vizeSa paricaya nArI utthAna ke preraNAdAyaka sujhAva vijayAnanda nAgarIdAsa kRta jaina vilAsa vIra vANI nAgarAja piMgala ke kucha aura pada maru bhAratI nava per3hA teraha lAgadA kahAvata saMbaMdhI prAcIna ullekha mara bhAratI nala-damayantI kI vArtA maru bhAratI ___2 sarasvatI haMsa Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva nara ratna motI zAha jaina jagata naitika jIvana aura dharma jaina jagata narendra kIrti racita micchAmidukarDa aura samayasundara kI padamAvalI DAla vIra vANI nirgrantha vidyApITha nAgaura ke digambara hastalikhita jaina jJAna bhaNDAra jaina saMdeza nirvANa mahotsava ke virodhI A. rAmacandrasUrijI aura candravijaya zrI aba bhI soce kyA khoyA kyA pAyA jaina saMdeza nirvANa-bhakti harivaMza purANa meM mahAvIra nirvANa kalyANaka kA varNana jaina saMdeza 16-18 nirvANa mahotsava para yojanAbaddha kArya ho jaina gajaTa nirvANa-mahotsava para kyA khoyA kyA pAyA zAzvata dharma 25-26 navakAra mahAmaMtra ke aciMtya phala kI anubhava kathA jaina mitra narahar3a kI pArzvanAtha sAMtizaya pratimA kI khoja kI AvazyakatA abhaya saMdeza nirvANa bhUmi abhaya pradeza ghoSita kI jAye caurAhA nirvANa mahotsava kI amara yAdagAra-vizvavidyAlaya kI sthApanA jaina saMdeza nema se mahAtama oktamo 20 phara.59 nAkor3A pArzvanAtha kA eka prAcIna stavana jaina tIrthakara nAkor3A pArzvanAtha jaina tIrthakara nyAya anyAya rau paIso jaina bhAratI 38-39 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI pahalI kRta kavitAe~ sammelana patrikA praviNAzaya pAtura nAma kI eka aura kavayitrI sammelana patrikA 11 paune cha: sau varSa prAcIna vijJapti patra vikAsa paccIsa sauvIM jayantI meM jainetara lekhakoM kA sahayoga atyAvazyaka hai jaina bhAratI pUrva deza ke jaina mandira sanmati saMdeza prAcIna jaina lekha saMgraha titthayara paryuSaNa parva aura jaina sampradAyoM kI ekatA jaina jagata pUrvakAlIna osavAla graMthakAra osa. navayuvaka prAkRta bhASA kA madana mukuTa kAmazAstra bhAra. vidyA prAcIna jainetara graMthoM para jaina TIkAe~ bhAra. vidyA pANI pIjai chANa kuzala nirdeza pratimA vijJAna sanmati vANI prAkSya vizeSa kahAnI madhya pradeza saMdeza 2 pradyumna caritra kA racanAkAla va racayitA pothIkhAne meM banArasIdAsa kI koI ajJAta racanA nahIM hai vIra vANI 18-19 padmacAriyoM meM tIrthakara mAtA ke svapnoM kI saMkhyA para vicAra vIra vANI prAcIna jaina AgamoM meM jyotiSa jyotiSamati prakAza kA parva dIpAvalI rAja. samAja 16 41-43 prema, sahiSNutA aura sevA samAja vikAsa 18 pravAsI rAjasthAnI bandhuoM se samAja vikAsa 18 pArzvanAtha caturviMzati pratimA kA citra sanmati saMdeza zrI phUlacanda mahArAja kA eka viziSTa vyaktitva Atma razmi sita. pallU meM jaina pratimAoM kI AvazyakatA vallabha saMdeza 10 pUjA-pratiSThA zvetAmbara Agama sammata hai vallabha saMdeza 10 paM.jIvadhara kRta amarasAra zodha patrikA prAcIna jaina rAjasthAnI gadya sAhitya zodha patrikA prAcIna jaina graMthoM meM saM. gaNanA vijJAna paryuSaNa parva Atma vizuddhi kA mahAna parva hai mahAvIra mizana paryuSaNa parva vizeSAMka paMjAba meM racita 17vIM zatAbdI kI eka aprakAzita prema kathA paMjAba saurabha paMjAba jaina jJAna bhaNDAra, vahA~ ke jaina saMgha kA kartavya vijayAnanda pUjya varNIjI eka mahAna AtmA the| vIra vANI prAcIna rAjasthAnI hastalikhita graMthoM meM zrI mahAlakSmIjI rI kathA harAvala paM. haragovindadAsa seTha jaina jagata parvAdhirAja paryuSaNa zAzvata dharma 1946 pAzupatAcArya vAmezvaranAtha ke do graMthoM kI tAr3apatrIya pratiyA~ rAja, bhAratI prAcIna rAjasthAnI sAhitya meM DiMgala vIra gIta rAja. bhAratI pApoM se bacie aura satkarmoM meM lagie kalyANa pravAsI ghAsIrAma zarmA likhita mAravAr3iyoM kA binoda bhUSaNa jAgatI jota prANapriya kAvya ke racayitA va racanAkAla zramaNa prAkRta bhadrabAhu saMhitA kA arhakANDa paryuSaNoM meM svAdhyAya va dhyAnAbhyAsa bar3hAeM pArzvanAtha ke saMgIta samayasAra kA nayA saMskaraNa sanmati vANI pUjya upAdhyAya muni zrI vidyAnandajI sanmati vANI prANimitra zrI AnandarAmajI surANA kI mahAna sevAe~ godhana paryuSaNa parva AtmA kA parva hai vijayAnanda prabhAvazAlI AcArya zramaNopAsaka paMjAba meM racita hindI jaina sAhitya zramaNopAsaka prakAzita-aprakAzita smRti graMthoM kI sUcI siddhAnta sudhA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva prAcIna jaina gadya sAhitya meM rAjasthAnI zramaNa prabhu zrI mahAvIra vijayAnanda puNya prasaMga sudharmA paryuSaNoM meM svAdhyAya aura dhyAnAbhyAsa bar3hAeM jaina jagata prAkRta bhASA ke cAra karma graMtha zramaNa pandrahavIM zatAbdI kA eka aitihAsika rAsa kumAra devarAsa sammelana patrikA 65 prastAvanA snAna pUjA paM. rAmacanda gaNi racita sumukha nRpati kAvya zramaNa pUjA kA phala kuzala nirdeza pitA kI pahacAna kuzala nirdeza pallU meM do jaina pratimAoM kI ghora AsAtanA kuzala nirdeza 10 pU. pAdalipta sUri kuzala nirdeza padama caritra meM mahAvIra caritra aura upadeza mahAvIra jayantI 1978 pUjya zrI zAntisurijI dvArA pradhArita ke arham namaH kI mahattA rajata jayaMtI smArikA paMca parameSThI namaskAra kuzala nirdeza padamindara racita bAlAvabodha pravacana sAra kA nahIM. pravacana sAroddhAra kA hai zramaNa paMDita muni vinayacanda racita graha dIpikA zramaNa pA~ca sIkha maru vANI paMjAba ke hindI ke AcArya amIradAsa racita ajJAta kRSNa koza parizodha paramAtma-prApti kA sarala upAya-arhannAma sudharmA prajAba ke jaina kavi jaTamala nAhara aura unakI racanAeM paMjAba saurabha paMjAba ke jaina hindI kavi nandalAla aura unakI racanAe~ paMjAba saurabha putra kI buddhimAnI paMjAba saurabha prazna vyAkaraNa sUtra meM cha: zabdoM kI paryAyavAcI nAmAvaliyA~ bhASA pakSadhara racita saMgItakalpa aura usakI TIkA saMgIta pArivArika jIvana kI dRDha bhittiyAM--prema, sahiSNutA, sevA samAja vikAsa pRthvIrAja rAso meM ullikhita zUravIroM kI nAmAvalI sanmati vANI 2 pIyUSa varSI kavi bakhatAvara ke aprakAzita pada sanmati vANI 1 5vIM zatI ke prAkRta graMtha vasudeva hindI kI rAma kathA jaina bhAratI 23 pUrva bhArata ke jaina tIrtha evaM mandira smArikA 1975 pallIvAloM ke mAtRbhUmi tyAga kI kahAnI aitihA. lekha saMgraha 1985 janavarI pUrva deza ke jaina mandira sevA samAja 141-4 parvAdhirAja meM nitya svAdhyAya kI pratijJA leM osa. samAcAra 2 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI paryuSaNa AtmAlocana kA parva hai Atma razmi pUjya manajI RSi jina vANI paMllIvAla kavi manaraMgalAla kI nemI caMdrikA zrI pallIvAla 11 paMjAba meM racita katipaya ajJAta hindI graMtha sapta siMdhu pUrvakAlIna osavAla graMthakAra osa. navayuvakasita.77 paryuSaNa parva meM kSamApanA aura maitrI bhAva kA mahattva samAcAra patraka paryaTana : jJAna-vRddhi kA eka sAdhana loka samparka paryuSaNa parva no pAvana saMdeza AtnAnaMda prakAza 0 prAcIna bhASA kAvyoM kI vividha saMkhyAe~ nAgarI pracAriNI 58 15vIM zatI kI eka mahatvapUrNa racanA maru bhAratI puNya naMdi racita rUpaka mAlA mahAparva ahiMsA vANI prAcIna rAjasthAnI lokakathAoM kI sUcI aura do kahAvatI kahAniyA~ loka sAhitya prAkRta aura usakA sAhitya zramaNa pAvApurI ke atirikta pUrva bhArata ke jaina tIrtha evaM maMdira titthayara pATaNa kA zrI bADI pArzvanAtha jinAlaya kuzala nirdeza pA~ca sIkha kuzala nirdeza paMjAba ke hindI jaina kavi medha vizleSaNa peroja khAna prazasti rAja. bhAratI priyamelaka tIrtha-eka prAcIna loka kathA maru bhAratI pallU kI jaina sarasvatI mUrti maru bhAratI paMjAbI bhASA kI eka prAcIna evaM mahattvapUrNa racanA-mAnasAta sAhitya mArga smArikA julAI 70 paMcAkhyAna ro rAjasthAnI anuvAda maruvANI prAcIna zvetAMbara jaina graMthoM meM jainetara graMthoM kA ullekha jJAnodaya pavAr3oM kI prAcIna paramparA kalpanA prAcIna citrita vastrapaTa jJAnodaya prItikAlikA kAvya meM saMgIta-carcA saMgIta paune cha: sau varSa ke adhika mAsa jJAnodaya pratyeka ahiMsA-premI kA kartavya kalyANa paramAtma-prApti kA sarala upAya kalyANa payannA sAhitya maMgala patrikA paM. sukhalAlajI kA abhinava graMtha dharmadUta pAMca sau varSa prAcIna eka AdhyAtmika gIta mahA. jayaMtI 1970 pariSad ke adhivezana para svAgata bhASaNa dArzanika 5 pratyeka ahiMsA premI kA kartavya mAMsAhAra ke bar3hate pracAra kA rokanA digambara disa.88 pallIvAla jaina jAti ke itihAsa ke bAre meM do zabda dharmaratna Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29-30 25 sudharmA zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva prAkRta hindI koza ke mahAna praNetA paM. haragovindadAsa vINA zramaNa parivAra prathA kA vikAsa caritra nirmANa praznottara jaina dharma prakAza praznakAra jaina dharma prakAza pUjya varasiMhajI (datija) jina vANI pUjya nAthUrAmajI kA saMkSipta paricaya jina vANI 14 paM. rAmakaraNajI AsopA jina vANI prAcIna hariyANavI kAvya kUkar3A meM jarIcandra bAIM jina bANI jana.69 puruSottama zrI kRSNa ke viziSTa parAkrama zrIkRSNa saMdeza paMcataMtra ke uddhAraka pUrNabhadra jinapatisUri ke ziSya the jaina satya prakAza 16 parvAdhirAja paryuSaNa ArAdhanA ke mahattvapUrNa dhArmika anuSThAna AtmAnaMda prakAza 67 pUrva deza caitya paripATI jaina satya prakAza 18 zrI caritra varNana jaina satya prakAza 0 pRthvIrAja rAso aura unakI hastalikhita pratiyA~ rAjasthAnI pradyumna caritra kA racanAkAla va racayitA anekAnta prADavAra jAti kA nikAsa anekAnta paMjAba aura siMdha kI dAdAvAr3iyoM vijayAnanda prAcIna jaina tIrtha mathurA kA mahatvapUrNa... anekAnta paMcAsajI kahate the ki kuzala nirdeza pApa-puNya samAya (megharAja nAhaTA) kuzala nirdeza pUjya zrI mohanalAla mahArAja kI guru paramparA kuzala nirdeza puNyanandi racita rUpakamAlA ahiMsA vANI pAvApurI rAjagrahI taka kA pradeza abhaya pradeza ghoSita karAyA jAya ahiMsA vANI pustaka zabda kI prAcInatA aura usake pA~ca prakAra avantikA paMcoM ke saMgha kA varNana aura zrI pUjyajI mahArAja kA vihAra pravAsI kI pIr3A kuzala nirdeza pramAda-tyAga aura pUjA kA pariNAma kuzala nirdeza puNyAtmA seTha zrI rAvatamalajI botharA kuzala nirdeza paramAnaMda sUrijI kRta badanaura caitya kI paripATI kuzala nirdeza pATaNa ke cAra nAma kuzala nirdeza pramAda-tyAga aura pUjA kA pariNAma kuzala nirdeza pUjya zrI rAmacandrajI mahArAja aura unakI racanAe~ jina vANI prAcIna graMthoM kA sampAdana pratyeka kA kartavya sAhitya saMdeza prazna vyAkaraNa nAma ke kucha anya graMtha jina vANI pazubalI to banda ho hI jAnI cAhie jIvana yajJa prAcIna rAjasthAnI kI mahattvapUrNa kRti zodha patrikA 45 Agama aura mUla maMtra zramaNa zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI patana kA pravAha rokA jAya akhaNDa jyoti paryuSaNa aura hamArA kartavya zramaNa pUjya zrI sahajAnandajI aura AtmakIrti zrI kRSNa saMdeza premavalI ke dohe maru bhAratI prajJAcakSu rAjakavi zrIpAla kI mahatvapUrNa ajJAta racanA zramaNa paMDita rAmacandra gaNi racita samukha 2 prati kAvya zramaNa pratikAlikA kAvya bhI thA saMgIta padyabaddha hindI saMgIta ke graMthoM ke nirmANa meM saMgIta paMcama gaNadhara sudharmA svAmI praznottara ratnamAlA saMta vANI paMcaga kAla meM mokSa kyoM nahIM? sanmati saMdeza prAcIna evaM arvAcIna pragati para eka dRSTi sanmati saMdeza piMgala ziromaNi racanAkAla para punaH vicAra varadA patrikA prAcIna rAjasthAnI kAvya saMgraha varadA patrikA prAcIna hiyAlI saMgraha pRthvIrAja racita beli kA eka aura padyAnuvAda varadA patrikA parasarAma tIrtha gajala varadA patrikA 15vIM zatI kI mevAr3a meM citrita eka viziSTa prati zodha patrikA prAcIna jaina rAjasthAnI graMtha sAhitya zodha patrikA 15vIM zatI kA eka mahattvapUrNa ajJAta graMtha zodha patrikA pArzvanAthajI aura unakI racanA zodha patrikA prAkRta aura unakA sAhitya sanmati vANI pRthvIrAja kRta beli kI 3 mahatvapUrNa pratiyoM zodha patrikA pATaNa ke zvetAmbara jJAna bhaNDAroM meM digambara ___ graMthoM kI tAr3apatrIya patrikA anekAnta pANDe jinadAsa racita jogI rAso jaina saMdeza paM. hIrAnaMda ullikhita bhagavatIdAsa jJAtA kauna the? jaina saMdeza pRthvIrAja rAso meM ullikhita amarasiMha sevaga sAhitya saMdeza purAtattvAcArya padamazrI muni jinavijayajI kuzala nirdeza pUjya sahajAnaMdaghanajI racita digambara granthatraya kA gujarAtI anuvAda kuzala nirdeza pUjanIya mudrAoM kI paramparA kuzala nirdeza paramAtma prabhu pada prApti kA sarala upAya-laghutA kuzala nirdeza pATalIputra nagara kalpa kuzala nirdeza paMjAba ke jaina jJAna bhaNDAra aura rUpa nagara mandira kA saMgraha sammelana patrikA paMjAba meM racita hindI jaina vaidyaka graMtha sAhitya paMjAba meM racita katipaya ajJAta hindI graMtha saptasiMdhu 25 sUphI santoM ke mArmika aura preraNAdAyaka upadeza saptasiMdhu paMjAba ke prathama jaina hindI kavi mAladeva saptasiMdhu 10 15 sita. sita,79 kuzala nirdeza 2 saptasiMdhu 10 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI pRthvIrAja rAso kA racanAkAla vizAla bhArata paMcaka kAla aura mokSa vazAla bhArata pratApa caritra kAvya meM bhAmAzAha kA varNana prAkRta hindI koSa ke praNetA paM. haragovindadAsa the jaina jagata prAcIna jaina kathA va sudhira caritra kathA jaina jagata phala kautUhala aura kusuma kautUhala Adi racanAe~ varadA phagavAr3a ke jaina kavi medha aura unakI racanAe~ paMjAba saurm| phalaudI aura hamIrapura saMbaMdhI katipaya aprakAzita lekha lahara phatamala kA prAcIna lokagIta maru bhAratI phalotpAdana vRddhi kA prayatna jaina jagata phalaudI ke pArzvanAthajI ke pratiSThApana jaina satya prakAza phagavAr3e ke jaina kavi megha racita gopIvacanda kathA vijayAnanda phogatI savAla kI cAmatkArika bAteM varadA phalaudI kI kuTila TippaNI nAgarI pracAriNI pAvA samIkSA kI parIkSA jaina bhAratI phuTakara pannA aura guTakoM kI sUcI banAnA Avazyaka jaina bhAratI 216 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva prazna karane vAlI rAjakumArI kuzala nirdeza prAcIna jaina graMthoM meM kula aura gautra sammelana patrikA 0 padamAvajI kI aprApta lokakathA-sAmanAvalI sammelana patrikA 43 pRthvIrAja rAso ke vRhad saMskaraNa ke uddhAraka amarasiMha dvitIya the sAhitya saMdeza 17 paMca pratikramaNa sUtra kuzala nirdeza prAkRta bhASA kA ekamAtra alaMkAra zAstraalaMkAra darpaNa sarasvatI prAcIna hindI varNamAlA se sambandhita naI jAnakArI sarasvatI paMjAba meM racita jaina saMskRta sAhitya sarasvatI prAcIna zvetAmbara jaina graMthoM kA ullekha jJAnapITha patrikA 2 paune cAra sau varSoM se adhika mAsa jJAnapITha patrikA 2 paMjAba ke katipaya hindI graMtha hindI anuzIlana 10 pRthvIrAja rAso kI sabhA meM jainAcAryoM ke zAstrArtha hindustAnI puNya-pApa kI zubhAzubhatA kuzala nirdeza prAkRta bhASA kA hastalikhita graMtha koSThaka cintAmaNi pariSad patrikA 0 pApa ro bApa maru vANI padamAvatI padamasI rAsa varadA paricaya saMjJaka katipaya anya racanAe~ rASTra bhAratI pRthvIrAja aura unakI racanAe~ rASTra bhAratI paricayI saMjJaka racanAoM kI jAnakArI rASTra bhAratI postI rAso kA gadya rASTra bhAratI pRthvIrAja rAso ke laghutama saMskaraNa rASTra bhAratI prema ratnAkara ke racayitA aura usakA racanAkAla aAja bhAratI praznottara ratnamAlA kA rAjasthAnI padyAnuvAda prabandha paMcazatI ke kucha zabdoM para vicAra varadA prAcIna rAjasthAnI gadya sukumAla rAsa rAja. bhAratI paMjAba ke jaina jJAna bhaNDAra vijayAnanda paMjAba meM racita jaina sAhitya vijayAnanda pratyeka jaina kA pahalA karttavya evaM yuga-dharma vijayAnanda pArasI bhASA kI jaina racanAe~ vIra vANI pATaliputra nagarakalpa kuzala saMdeza paramAtmA prakAza vanikA ke racayitA jIvarAja nahIM, dharmavarddhana haiM vIra vANI purandara kumAra kI kathA maru bhAratI pA~ca mitroM kI kathA maru bhAratI prAcIna bhASA kAvyoM kI vividha saMjJAe~ nAgarI pracAriNI 58 prAcIna rAjasthAnI kA eka mahAlakSmI gIta preraNA pUjya sahajAnandajI mahArAja jaina jagata varadA bIkAnera ke prAcIna rAjasthAnI aura hindI kavi smArikA 2027 bIkAnera ke digambara osavAla jaitarAja bAphanA kI racanAe~ smArikA 1987-88 bIsaladeva rAso kI katipaya navIna prApta pratiyoM rAja, bhAratI 1950 bIkAnera ke sacitra vijJapti-patra rAja. bhAratI brajavAsI aura unakA brajadAsa bhagavata vanasthalI 19683 bIkAnera kA 400 varSa prAcIna mahattvapUrNa patra rAja, bhAratI 3 bIkAnera ke prAcIna rAjasthAnI aura hindI kavi pariSada patrikA 17 bArahavIM zatAbdI kI eka tIrthamAlA zramaNa bAlakavata nizchala evaM nirvikAra banie jina vANI bAlaka-rASTra ke bhAvI karNadhAra saMskRti bIkAnera kA rAjasthAnI jaina kavi vAcaka vinayasamudra rAja. bhAratI bIkAnera citra-zailI kA eka sarvAdhika citroM vAlA viziSTa kalpasAgara AkRti bIkAnera kI matharela citrazailI AkRti janavarI 78 bauddha graMthoM meM arihanta kA svarUpa aura arihanta banane kI prakriyA jaina prakAza 1980 baMgalA bhASA meM jaina sAhitya osavAla buddhi kI parIkSA kathAloka 2 bIjhA kI premikA soraTha kA vAstavika nAma sAdhanA 11 24 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 218 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva brajabhASA kA prAcIna vyAkaraNa braja bhAratI ballabha jinadAsa sambandhI vizeSa jJAtavya bArahavIM kAnA kI parIkSA kuzala nirdeza baMgIya vidvAnoM kI jaina sAhitya meM pragati bihArI satasaI kI jaina maru bhASA anekAnta bAta kevalasI sAMkhalA nai bhAramalarI rAja. bhAratI bIbI bAMdI kA jhagar3A varadA bIkAnera meM daulata kIrti racita sItA caurAliyo vizva bhAratI bIkAnera kSetra ke sarvaprathama jaina saMskRta TIkAkAra aura unakI racanAe~ vizva bhAratI braja sAhitya kA saMgraha va saMrakSaNa paramAvazyaka braja samAcAra bAlakopayogI mAsika aura dainika jaina patra vallabha saMdeza bIkAnera kA trailokya dIpaka prasAda jaina jagata bIkAnera ke cAra mahAvIra mandira vIra vANI bAta kA mola kuzala nirdeza bahuta gaI.thor3I rahI kuzala nirdeza buddhi: sabase bar3A dhana dharma jyoti buddhizAlI grAhaka kuzala nirdeza buddhimAna bahU kuzala nirdeza bAla sAhitya ke nirmANa evaM prakAzana kI AvazyakatA sudharmA bAlakoM ke lie saMgIta kI upayogitA bAla saMgIta aMka 47 baMgAla meM jaina dharma jaina bhAratI baMgAla ke jaina purAtatva ke zodha meM jaina bhAratI brAhmaNavAr3A aura nodiyA smArikA 1975 bIkAnera kA aprakAzita khyAta gajanAmA jarnala oNpha rAja.. bIkAnera kI mAtA satI mANikA ke do gIta osavAla samAcAra 1 bAMgar3a pradeza ke katipaya digambara vidvAna aura unakI racanAe~ vAgvara bar3hatA huA durguNa-dhUmrapAna vIra bAlaka bihArI satasaI ke TIkAkAra mAnasiMha kavi kauna the? nAgarI pracAriNI baNiye re dhake ko car3hI nI naiNasI bAlabhASA kA eka prAcIna vyAkaraNa bhASA bIkAnera kA kalAdhAma trailokya dIpaka prasAda yuga prabhAta bIkAnera eka Adarza saMgrahAlaya rAja. bhAratI mahAlAla caritra jaina sA. bhAskara 12 brajabhASA sevI kuMvara kuzala ke do indra graMtha braja bhAratI beTI Apa karamI ke bApa karamI kAlIdAsa 1961 disa. bIkAnera ke paryuSaNa meM kasAIbAr3A baMdI ke likhApar3hIrI nakala jina vANI 1011 bAla vikAsa aura jaina sAhitya meM buddhivarddhaka dRSTAMta bAla vikAsa aMka phara.40 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI bIsalade rAsa sambandhI katipaya bhAMtiyoM kA saMzodhana ajantA bekArI kI samasyA kA hala-choTe udyoga ghaMdhoM kA vikAsa dainika lokavANI dipAvalI vizeSAMka baMgalA bhASA meM rAjasthAnI sambandhI sAhitya bIkAnera ke jaina mandira AtmAnanda bApU ke uttarAdhikArI caritra nirmANa nava-disa.55 caritra nirmANa bahattaravIM kalA kI parIkSA kuzala nirdeza bAIsa saMghAr3A nAma paTAvalI jina vANI 24 beli saMjJaka kAvyoM kI rUpa paramparA kalpanA bIkAnera ke jJAna bhaNDAra meM prApta tIna DiMgala apabhraMza kAvyoM kI pratiyA~ vIra vANI braja vilAsa sArAvalI zrIkRSNa saMdeza bAMkIdAsa kI aitihAsika bAtAM graMtha meM osavAla sambandhI jJAtavya osavAla navayuvaka banArasI vilAsa kA nayA saMskaraNa vIra vANI bambaI cintAmaNijI mandira ke abhilekha jaina satya prakAza 21 bA belA to bo bAgI olI phara bambaI maNDala zrI cintAmaNi pratiSThA stavana jaina satya prakAza 18 bAraha bhAvanA ke sAhitya ke bAre meM vizeSa jJAtavya jai- satya prakAza 13 bAraha bhAvanA sambandhI vizAla sAhitya jaina satya prakAza 13 bRhad gacchIya gurvAvalI jaina satya prakAza 7 baMgAla ke eka jaina hindI kavi-cetana vijaya ajantA bIsaladeva rAso aura usakI hastalikhita pratiyoM rAjasthAnI bAdIcandra racita ambikA kathA sAra anekAnta banArasIdAsa kA moha viveka yuddha janagopAla kI kRti hai anekAnta buddhizAlI rohaka kuzala nirdeza brahma jinadAsa-eka ajJAta rUpaka kAvya bihArI satasaI kI eka ajJAta jaina bhASA TIkA anekAnta banArasI vilAsa ke naye saMskaraNa kI AvazyakatA ahiMsA vANI buddhi-dhana sabase bar3A kuzala nirdeza billI kI rakSA kA pratiphala kuzala nirdeza bIja kA asara kuzala nirdeza braja ke sAMskRtika itihAsa meM jaina sambandhI vivaraNa ahiMsA vANI bArahavI zatAbdI kI eka tIrthamAlA baMgalA Adi bhASAoM ke sambandha baDagaccha ke yuga pradhAna dAdA muni sosadasUri zramaNa bIsavIM sadI kA jaina sAhitya zramaNa bakhatarAma racita buddhi-vilAsa sanmati saMdeza 13 1 zramaNa Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI brahma jinadAsa kI katipaya anya gujarAtI racanAe~ vIra vANI bambaI sarakAra meM prathama puraskAra prApta jaina Agama sAhitya meM gujarAta grantha-paricaya jaina jagata barnADa zaoN kA jaina mandiroM ke prati AkarSaNa jaina jagata bAlAvabodha jaina jagata bakhatarAma racita buddhi vilAsa jaina siddhAnta brahma gulAla caritra bhAskara budha medha maMgala racita zAMtinAtha caritra jaina saMdeza bauddha dIkSA aura sAmpradAyikatA taruNa bar3e dAdAjI zrI jinadattasUrijI ke citramaya prAcIna kASTha phalaka skhe. jaina baMgIya saMskRta zikSA pariSad kI parIkSAoM meM jaina pAThyakrama jaina saMdeza baMkacUla kI kathA kI prAcInatA va tatsambandhI racanA jaina bhAratI bakhatArAma zAma kRta buddhi vilAsa meM khaNDelavAla jaina saMdeza bauddhoM kA dhyAna-sampradAya sambandhI jJAtavya vivaraNa jaina bhAratI baMgalA kalpasUtra jaina patrikA brahmacArI lAmadhIdAsa kI kailAza-yAtrA jaina saMdeza bIkAnera ke sAhityopAsaka prajA sevaka bIkAnera kI kalA samRddhi rAja. samAja bIkAnera jaina mahAvIra nirvANa samiti kA eka viziSTa kAryakrama jaina saMdeza baMgAla prAnta meM jaina dharma ke pracAra kA prayoga va AvazyakatA jaina saMdeza bIkAnera : darzanIya jaina mandira olabho bUDhA pINa je kahiye bAla jaina bhAratI utpatti 13,15 32,33 zrI agaracanda nAhaTA: vyaktitva evaM kRtitva bIsA bolI rI bAta maru bhAratI bundelakhaNDa ke jaina tIrtha sanmati saMdeza 17 baMgalA grAma aura hiMgalAjagar3ha kI jaina mUrtiyA~ sanmati vANI buddhi bilAsa aura varddhamAna purANa ke kartA kyA padakAra navala hai? jaina saMdeza buddhimAna bahuta kuzala nirdeza 4 baMdhala vaMzAvalI dRzya pariSad patrikA 17 bIkAnera yuddhavIra muhatA rAmacandra rAThI paraSida patrikA 20 birAmaNa devatA nirakho ThAkara rAja, vIra brajadAsI bhAgavata ballabhIya sudhA bIkAnera ke kavivara rAThaur3a pRthvIrAja kI khoja ballabhIya sudhA biramAjI khane DepuTezana rAjasthAnI bAraThajIrI catarAI rAjasthAnI brajabhASA kA eka mahattvapUrNa prAcIna gadya graMtha braja bhAratI aja bhASA ke kucha gadya graMtha braja bhAratI bAraTha bizanasiMha racita vijaya vilAsa preraNA bIsaladeva rAso ke racayitA kA nAma aura samaya rASTra bhAratI bIkAnera kI anUpa saMskRta lAibrerI kA saMkSipta paricaya rAja. caimbara bIkAnera ke mahArAjA anUpasiMhajI ke Azrita hindI kavi rAja. dIkSita baMsata lalikA kI apurNa prati braja bhAratI braja bhUmi kI do mahAna vibhUtiyoM bha. neminAtha aura rAjAmatI braja bhAratI braja bhASA kA viziSTa grantha-pravINa sAgara braja braja bhASA sainI kuMvara kuzala ke do chaMda graMtha baja bIkAnera kA sacitra vijJapti patra rAja, bhAratI bIkAnera ke 408 varSa purAne mahattvapUrNa patra rAja. bhAratI bisaladeva rAso kI katipaya navIna prApta prati rAja. bhAratI bihAra rASTra bhASA pariSad paTanA ke mahattvapUrNa prakAzana rAja, bhAratI vidyA vilAsI mahArAjA bhoja sambandhI rAjasthAnI jaina sAhitya rAja. bhAratI baladeva paravaNI kI anya racanAe~ vIra vANI bAsaThiyA bola stavana ke racayitA kAMti sAgara vIra vANI bakhtAvarasiMha ratanalAla racita zrI jinadatta sUri vIra vANI brahma bAvanI evaM nabhacakra bhASA ke racayitA nihAla nahIM, bhinna-bhinna do lekhaka haiN| vIra vANI badIjI jaganAthajI tirupati bAlAjI kI mUrtiyA~ vIra vANI 32 31 disa. 41 45 dipA.62 211 -2 bhagavAna mahAvIra ke jIvana evaM upadezoM se milane vAlI zikSAe~ vijayAnanda bhoja caritra kA racanAkAla sarasvatI bhAratIya saMskRti ke mUla tattva smArikA bhagavAna mahAvIra kI maMgalamaya vANI smArikA bhagavAna mahAvIra aura nArI samAja smArikA bhagavAna mahAvIra ke sAdhanA-tattva : mauna aura dhyAna zramaNopAsaka bhaktAmara kI eka aura sacitra prati zramaNa bhaktAmara stotra kI sacitra prati zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jIvana kI sabase prAcIna gAthA kuzala nirdeza 1975 jUna aprela 1964 27 mArca 62 24 maI 1 3 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhagavAna mahAvIra kI mahAna zikSA AtmanirIkSaNa bheda vijJAna kI sAkSAt mUrti pUjyA vicakSaNazrIjI bhagavAna mahAvIra kI katipaya stutiyA~ bhagavAna mahAvIra kI mahAvIratA bhaktAmara stotra aura vaidika stutiyoM kA tulanAtmaka adhyayana Avazyaka bhagavAna mahAvIra kI abhaya mUlaka sAdhanA bhagavAna mahAvIra kI apratima sAdhanA bhagavAna mahAvIra kA sthirIkaraNa kA prasaMga bhagavAna mahAvIra sambandhI eka mahattvapUrNa nATaka aura ekAMkI saMgraha bhagavAna mahavIra ke upadeza aura unakI vartamAna maiM upayogitA bhAratIya saMskRti kA eka udAtta tattva paropakAra bhArata jaina mahAmaNDala yaha bhI kareM bhalI huI jai dhana gayau bhagavAna mahAvIra nirvANa evaM dIpAvalI prasaMga bhagavAna mahAvIra ke anamola saMdeza bhagavAna mahAvIra kA dharma hai-vItarAga aura hama haiM dRSTirAgI bhagavAna pArzvanAtha jayantI bhagavAna mahAvIra kI maMgalamaya bhAvanA bhagavAna mahAvIra kI paccIsavIM jayantI bhagavAna mahAvIra kA nirvANa evaM prakAza parva dIpAvalI bhAratIya saMskRti kA eka Avazyaka aMga gorakSA bhagavAna mahAvIra aura nArI samAja bhASA bhArata kI aitihAsika prazasti bhagavAna mahAvIra ke AdhyAtmika siddhAnta bhakta catura racita padAvalI bharatapura ke kavi akherAja aura unakI racanAe~ zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva kuzala nirdeza jaina jagata brandAvalI kusumAMjali smArikA bhaDurI kucha vizeSa jAnakArI bhAraMDa (paurANika pakSI) sanmati vANI sanmati vANI zramaNopAsaka zramaNopAsaka zrI mahAvIra jaina gauzAlA smArikA bhagavAna mahAvIra kA nirvANa aura unake dvArA prarUpita nirvANa mArga jJAna maMjUSA bhagavAna RSabhadeva pratimA ke kaMdhoM para kezarAzi zvetAmbara mAnya bhI hai bhAratIya saMskRti meM sUrya kA mahattva zramaNa bhAratI saMskRti bhagavAna neminAtha kA samaya eka vicAraNIya samasyA jaina bhAratI sudharmA sudharmA samAja vikAsa jaina jagata harAvala vijayAnanda vItarAga vANI jaina bhAratI gurudeva ahiMsA vANI ahiMsA vANI godhana vandevIraya rAja. bhAratI vIradezanA rASTrabhASA rASTrabhASA navanIta navanIta 9 24 24 8 8 15 12 19 6 19 5 31 1 18 5 2 2 2 22 23 28 17 18 26 disa. 1978 24 11 11 10 19 10 32 2 3 4 5 7 17 10 3-8 10 1 15 3 31 20 35 10 4 19-20 4 1-2 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI bhagavAna mahAvIra kA divya jIvana bhale kI bhalAI aura bure kI burAI bhImasena kathA bheda nIti bhAgya parIkSA bhagavAna RSabhadeva kA smAraka bhAratIya mahAparva akSaya tRtIyA bhagavAna mahAvIra kI parama bhakta zrAvikA sulasA kI dRDha zraddhA bhakti lAbho upAdhyAya kA samaya aura unake graMtha bhImavijaya gaNirAsa kA sAra bhAratIya nArI kA gauravamaya atIta bhArata kI zvAsa samasyA bheda kI dIvAreM tor3akara abheda kI ora bar3heM bhagavAna mahAvIra vizuddha sAdhaka bhagavAna mahAvIra ke samaya kA eka bAdhaka prasaMga bhaktAmara stotra ke zlokoM kI saMkhyA bhaktAmara stotra pAdapUrti stavana kAvya bhagavatagItA aura jaina dharma bhagavAna mahAvIra kI tIna amUlya sevAe~ bhagavAna sudita racita ananya mAla bhagavad darzana aura jaina dharma bhagavAna mahAvIra kI aprattasAdhanA jJAna vinaya kRta bhagavana gAyatrI gajala bhImasiMha rAsa bhalAbhalI pRthvI chai bhagavAna mahAvIra ke sAdhanA kI vizeSatA bharata muni ke kucha jaina hindU sAhityakAra bhAnulabdhi racita karma prakRti battIsI bhaktAmara stotra ke cAra-cAra atirikta pada bhagavAna mahAvIra sambandhI sabase pahalA bhAgya binA bhoga nahIM bhagavAna mahAvIra aura samatva bhagavAna mahAvIra kA janma sthAna kSatriya kuNDaeka vicAraNA zAzvata dharma smArikA rAjasthAnI rAjasthAnI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza jaina satya prakAza jaina satya prakAza samAja kalyANa samAja kalyANa jaina bhAratI sarvosamAna bhagavAna RSabhadeva kA smAraka bhAratIya mahAparva akSayA tRtIyA zramaNa zramaNa zramaNa ramaNa zramaNApAsaka saMta vANI zAzvata dharma zramaNopAsaka svAdhyAya svAdhyAya saMskRta mahAkAvya bhagavAna mahAvIra kI dRSTi meM svAdhyAya kI mahattA ahiMsA vANI ahiMsA vANI bhagavAna mahAvIra ke upadeza aura vartamAna meM upayogitA ahiMsA vANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza varadA jaina jAgrati jaina saMdeza jaina saMdeza jaina saMdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 24 1974-75 5 6 1 1 10 12 13 2 11 4 11 6 22 15 15 1 6 7 15 6 11 18 8 33 41 41 29 29 26 4 2 1 223 15 3-4 24 2 6 9 10 6 6-7 10 1 12 21 12 6 19 2 3 4 3 44 40 40 3-4 12 4-5 1 5 1 2 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 224 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva bhagavAna mahAvIra dvArA prazaMsita tIna vyakti ahiMsA vANI 11 bhagavAna zrI ajitanAtha aura saMbhavanAtha ahiMsA vANI 15 bhAvanA-vikAsa ahiMsA vANI 18 bhAmAzAha amara vibhUti bhagavAna mahAvIra RSabhadeva ke 11 bhAvapUrNa stavana ahiMsA vANI bhagavAna mahAvIra kI kevalya jJAna bhUmi kuzala saMdeza bhagavAna mahAvIra kI AtmakathA jina vANI bhagavAna mahAvIra kI vaijJAnika dena jina vANI bhArata kI khAdya-samasyA kA eka sarala evaM sarvotkRSTa hala jina vANI bhagavAna mahAvIra kA dharma vItarAga kuzala nirdeza bhagavAnadAsa niraMjanI kA kArtika mAhAtmya / sAhitya saMdeza bhASA upaniSad-jIvana prakAza sAhitya saMdeza 27 bhagavAnadAsa racita Azvamedha yajJa kathA sAhitya saMdeza 30 bhakta kavayitrI mIrA ke katipaya aprakAzita pada sammelana patrikA 46 bhagavatagItA kA sabase prAcIna jaina ullekha sarasvatI bhuja nagara ke rAjakavi hamIra aura usakI racanA / sarasvatI bhAmAzAha sambandhI katipaya mahattvapUrNa vivaraNa sarasvatI bhAgyavatI kI pradhAnatA sarasvatI bhaNDArI nemIcanda aura unake SaSTi zataka kI TIkAe~ kuzala nirdeza bhAratIya jJAnapITha kA mahatvapUrNa prakAzana kuzala nirdeza bhagavAna mahAvIra saMbaMdhI naye prakAzita mahatvapUrNa graMtha kuzala nirdeza bhagavAna mahAvIra kA vizuddha sAdhaka jIvana jJAnapITha bhagavAna mahAvIra ke zAzvata saMdeza kuzala nirdeza bhAgya kI pradhAnatA kuzala nirdeza bhArata ke lie cintanIya viSaya-hiMsA kA bar3hatA huA pracAra hiMsA virodha bhaktAmara stotra kA hindI padyAnuvAda kuzala nirdeza ___10 bhAvanA bhavanAzinI kuzala nirdeza bhaiMsa ro byAva rAjasthAnI bhagavata kavi pIradAna lALasa maru vANI bhagataNa rI sUjha rAjasthAnI bhAvanA saMdhi kA racanAkAla va prAda bhAratIya sAhitya 11 bhagavat prema kI parama AvazyakatA paramArtha bhakti mArga indriya nigraha paramAnanda bhagavAna mahAvIra ke jIvana se vijayAnanda bhagavatI sUtra meM bhagavAna mahAvIra vijayAnanda bhAgya binA bhoga nahIM vijayAnanda bhagavAna mahAvIra ke preraNAdAyaka saMdeza vIra vANI bhaiyA bhagavatIdAsa evaM kezavadAsa kI samakAlInatA para punaH vicAra vIra vANI bhAva zataka ke kartA kyA jaina the? vIra vANI bhaNDArI udayacanda kI navopalabdha racanA vIra vANI bhaDalI vicAra vIra vANI bhalI bAteM maru bhAratI bhagavAna mahAvIra kA vihAra evaM vivAha kI samasyA para eka vicAra jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra ke zAsana kA eka bodhaka puNya-prasaMga jaina jagata bhAmAzAha bAvanI jaina jagata bhAratIya saMskRti jaina jagata bhakta kI bhagavAna se vicitra tulanA jaina jagata bhagavAna mahAvIra sambandhI do mahattvapUrNa graMtha jaina jagata bhAratIya saMskRti meM jaina dharma kA yogadAna jaina jagata bhUtakAlIna jaina sAmayika patra jaina si.bhAskara bhAvadevasUri evaM lAhaura ke sultAna : vizeSa jJAtavya bhagavAna mahAvIra ke preraNAdAyI kucha prasaMga aNuvrata bhagavAna mahAvIra ke jIvana para prakAza DAlane vAle jIvana caritra graMtha zramaNa bhArata ke prAcIna vAdya yaMtra lokakathA bhAratIya sAhitya kI mUlabhUta ekatA rASTra bhAratI bhAmAzAha viSayaka jijJAsuoM kA kucha samAdhAna vIra zAsana bhagavAna pArzvanAtha kA nirvANa-mahotsava manAyA jAya jaina mitrabhagavAna nemInAthajI ke samaya sambandhI samAdhAna zvetAmbara jaina bhagavAna mahAvIra sambandhI adhikAdhika sAmagrI ko prakAzita kiyA jAe jaina gajaTa bhagavAna pArzvanAtha ke tIrtha terApura kI prAcInatama mUrtiyA~ jaina mitra bhagavAna RSabhadeva kA mahAna vyaktitva jaina mitra bhAvanAoM sambandhI jaina sAhitya jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra kI bhajanamaya vANI kalyANa Asa bhagavAna mahAvIra kI sevA-sAdhanA jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra sambandhI sAmagrI kA adhikAdhika saMgraha evaM prakAzana kiyA jaae| jaina mitra bhagavAna mahAvIra : eka niSThA kA Adarza prasaMga jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra sambandhI aprakAzita zvetAmbara sAhitya ke prakAzana kI AvazyakatA jaina bhagavAna mahAvIra aura unakA kalyANakArI saMdeza karasaNI bhuvana zuddhi no rAjamArga-paryuSaNa mahAparva jaina prakAza bhArata kI khAdya-samasyA maMgala prabhAta 10 1 57 10 20 aprela 59 3 8-39 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva 3 nava,disa.76 osa, hiteSI osa.nava. saMdeza jJAna maMjUSA zramaNa zrI amara bhAratI lokanidhi mIrA taruNa saMdeza maru bhAratI maru bhAratI 1969 julAI 10 maru bhAratI rAja. bhAratI rAja. bhAratI rAja. bhAratI rAja, bhAratI bhagavAna mahAvIra sambandhI elabama turanta hI prakAzita kiyA jAe bhagavAna mahAvIra kI do vizeSatAoM ke sambandha meM vinobAjI ke vicAra jaina prakAza bhagavAna mahAvIra kA dharma aura vartamAna jaina samAja mahA. saMdeza bhagavAna mahAvIra ke samaya kI sAmAjika evaM sAMskRtika sthiti mahAvIra saMdeza bhAratIya jJAnapITha ke prakAzana mahAvIra saMdeza bhUbalaya graMtha aura dakSiNa ke jaina siddhAnta jaina saMdeza bhagavAna mahAvIra sambandhI do mahattvapUrNa graMtha jaina bhAratI bhArata kA eka bar3hatA durvyasana : ghUmrapAna jaina bhAratI bhagavata prema kI AvazyakatA jaina bhAratI bhagavAna RSabhadeva kA smAraka jaina prakAza bhagavAna mahAvIra kA jIvana aura unase milane vAlI zikSAe~ vyApAra saMdeza bhagavAna mahAvIra kA eka dharma : kezanAma jaina darzana bhArata kI unnati meM parama bAdhaka : IrSyA jaina prakAza bhikhArI bila aura sacce bhikSuka jaina saMdeza bhArata meM bauddha dharma kI punaH pratiSThA : jaina samAja A~kheM khole jaina saMdeza bhArata kA eka bar3hatA huA durvyasana bhUmrapAna jaina saMdeza bhAratIya jJAnapITha ke do nae prakAzana jaina saMdeza bhagavAna mahAvIra kI Ayu-maryAdA sambandhI vicAra jaina saMdeza agasta bhagavAna RSabhadeva ke preraNA kA parva amara jyoti bhairUjI aura mAtAjI ke do gIta amara jyoti bhagavAna mahAvIra kI 25vIM nirvANa zatAbdI aura usakI puNya smRti mRtyu daNDa niSedha jaina prakAza bhagavAna mahAvIrakAlIna nArI samAja : vartamAna jaina saMgha kA kartavya terApaMtha bhAratI 3 bhagavAna mahAvIra kI nirvANa-bhUmi-pAvApurI aNuvIkSaka bhAratIya saMskRti kA sAra tattva : paropakAra jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra kA samakAlIna prati graMtha jaina zAsana bhaktAmara ke racayitA mAnatuMga kyA mAtaMga divAkara the jaina saMdeza bhagavAna mahAvIra kA zArIrika varNana jaina bhAratI bhagavAna mahAvIra kI vizeSatAoM para vicAra jaina prakAza patrikA 59 bhagavAna mahAvIra kA dhyAna nitya niyamita rUpa se kareM jaina saMdeza bhagavAna mahAvIra kI anupama zikSA : vikathA se baciye jaina gajaTa bhagavAna mahAvIra kI jIvana ghaTanAe~ jaina graMthoM meM zrI amara bhAratI 12 bhagavAna mahAvIra kI niSpakSatA kA eka viziSTa prasaMga zrI amara bhAratI 12 bhAratendu harizcandra kA jaina kautUhala jaina bhAratI mAravAr3a ke DhAI gharoM meM se eka rIyAM ke seTha mAnava jIvana kI mahattA : tyAga mahilA varSa meM jaina strI-samAja kA sarvekSaNa ho mahAvIra ke samaya kA eka bodhaka prasaMga madhura evaM kaTubhASiNI mIrAMbAI : jIvanI aura tatsambandhI sAhitya madhya prAMta meM jaina graMthoM kI khoja kI AvazyakatA mahArAjA anUpasiMhajI kArita dohA ratnAkara mahArAjA ajItasiMhajI kI anya racanAe~ mahAna vIrU hagIra deva cauhAna sambandhI eka prAcIna rAjasthAnI racanA maMtrIzvara karmacandra kA janma aura unake vaMzaja mAravAr3I mevAr3I saMvAda mAkaNa rAso mahatvapUrNa ATha apUrNa graMthoM kA paricaya mahArAjA jasavaMtasiMha ke maMtrI lArAja aura unake graMtha mUrkha kauna (mUrkha prakAza) mUrkha bheda caupAI mahopAdhyAya sahajakIrti aura unake graMtha mahArAjA bhoja sambandhI rAjasthAnI lokakathAe~ mahArAva lakhapata racita ziva byAha mahArAya lakhapata racita lakhapata siMgAra mAMDavagar3ha ke zrImAla jasabIra kI likhAI huI svarNAkSarI prati mahAkavi samayasundara kI sindhI racanAe~ mevAr3a ke AdhAra durga meM saM. 1317 meM citrita tAr3apatrIya jaina prati mahAtmA gAMdhI kI adbhuta vizeSatA mAlava kSetra kA eka ajJAta kavi Tekacanda meghadUta ke sAta rAjasthAnI padyAnuvAda mahAvIra caryA sambandhI paMDita rAhulajI ke do patra mAnatuMga-mAnavatI kI loka kathA mahAbhArata kI ahiMsA sambandhI katipaya sUktiyoM mAhezvariyoM ke gautroM kI prAcIna nAmAvalI manabhAvanA racita braja vinoda manuvatI dUlaharAjajI mAnava jIvana kA Adarza : saMyama rAja, bhAratI rAja, bhAratI rAja, bhAratI rAja. bhAratI preraNA jIvana sAhitya jIvana sAhitya 14 16 vizva jyoti di. 10, 1981 zodha patrikA ma.pra. saMdeza ma.pra. saMdeza ma.pra. saMdeza zramaNa maru bhAratI ahiMsA vANI mAhezvarI sevaka deza bandhu zAzvata dharma zAnti saMdeza 4 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI jaina jagata jaina satya prakAza 19 jaina satya prakAza 13 19 sevA samAja jaina jagata osa.navayuvaka jaina jagata jina vANI 16 jina vANI vIra vANI jina vANI kalpanA osa. navayuvaka vIravANI bIra vANI jaina satya prakAza 21 jaina satya prakAza 21 osa. navayuvaka jaina satya prakAza 19 jaina satya prakAza 20 jaina satya prakAza 20 10 mAnava kI savRttiyoM evaM zaktiyoM ko jagAnA Avazyaka maMtrI dhanarAja ke putra siMha kA ajJAta vaidyaka graMtha merutuMga sUri rAsa sAra mahAvIra-nirvANa kA 2500vAM nirvANotsava aura pratyeka jaina kA kartavya mehaMdI re patte meM raMga maMtrIzvara karmacanda bacchAvata merI mAlava yAtrA mAnava kI supta zaktiyoM aura sadbhAvanAoM ko jAgrata karanA Avazyaka manuSya pazu se bhI adhika hiMsaka hai mahAtmA gA~dhI kI adbhuta vizeSatA mAnava-karttavya maMgala kalaza kathA meghadUta kI bhASA TIkA mUrchA aura mamatva-azAnti kA mUla kAraNa ma.pra. ke kavayitrI racita vAlmIki rAmAyaNa bhASA maraNottarakAlIna kriyAe~ mAnavatA kA phala dharma paropakAra mahAbhArata ke do mAnavIya zloka mRgAMka padamAvatI kathA madhu kI utpatti aura usakA pracAra mAnava-jIvana kI mahattA kA tyAga mahAvIra stuti mahAvIra stavana 5,6,7,8 muni suvrata jaina rAmAyaNa kA racayitA nahIM mahopAdhyAya samayasundara racita kathA koza mevAr3a meM citrita kalpasUtra kI eka viziSTa prati mAnava sadavRtti kA jAgaraNa mahAsatI rAjImati mAlava ke jaina itihAsa mahAvIra zAsana kI vizeSatAe~ maheDa deza kI utpatti aura baMzAvalI maNidhArI aSTazatAbdI kI bacI huI rakama kA sadupayoga avazya ho mA~sAhAra aura jainAgama muni dharmasiMha racita TabbAdi kI khoja Avazyaka muNota saMgrAmasiMha racita nIti prakAza graMtha manaH paryava jJAna aura vartamAna vijJAna kalyANa patrikA kalyANa patrikA kalyANa patrikA kalyANa madhumati madhumati tIrthakara tulasIdAsa nayA samAja kalyANa gurudeva patrikA divya dhvani divya dhvani digambara digambara dharma rala tulasIdAsa ramaNa mokSa kA sarala mArga maharSi ramaNa kA Atma-jJAna mahAvideha ke bIsa tIrthakara muni mizrImalajI racita guru-ziSya saMvAda madana zataka kA gupta roga prema-patra mahAmanA jagaDU zAha mastayogI zrI jJAnasUrijI mohanadAsa zrImAla kI do hindI racanAe~ maMgahaDa gaccha kI kAlikAcArya kathA prazasti madana racita sImaMdhara stavana meM aitihAsika ullekha mahatiyAna jAti mAMDavagar3ha nA pArzva jinAlaya nuM vizeSa varNana muDAhaDa gaccha kI paramparA maMtrI hAkarasI zAhanA rAsanu paryAlocana meghavijayajI kA eka navIna upalabdha graMtha vRtta mauktika madana yuddha ke racayitA hema kavi kA samaya merI raNathambhaura yAtrA mullatAna ke dAdAguru caraNa sthApanA kA stavana mahAvIra ke jIvana kA citra saMpuTa maraNottara kriyAoM para eka dRSTipAta manuSya bhava kI durlabhatA para dasa dRSTAMta-prathama manuSya bhava kI durlabhatA para dasa dRssttaant-dvitiiy| manuSya bhava kI durlabhatA para dasa dRSTAnta-tRtIya mAnava kavi racita yoga bAvanI mathurA ke seTha lakSmIcanda sambandhI vizeSa jAnakArI mahAtIrtha zrAvastI nagarI mathurA tIrtha kalpa matisAgara maMtrI mAnava jIvana kI durbalatA, upayogitA, saphalatA mahAvIra kI upAsikAe~ tejasvI baneM makasI pArzvanAtha tIrtha aura zvetAmbara samAja maMtrI kI parIkSA mUladeva caritra mahAbhArata kI ahiMsA sambandhI katipaya sUktiyoM mathurA kI jaina kalA ke sambandha meM vAsudeva zaraNa kA vyaktitva mahAbhArata kI vINA : ahiMsA ke svara mahAbhArata ke do mAnavIya zloka manuSya pazu se bhI adhika hiMsaka hai jaina satya prakAza 12 jaina satya prakAza 14 anekAnta vijayAnanda jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jaina bhAratI jIvana sAhitya caritra nirmANa jaina yuga jaina yuga jIvana darzana kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza ahiMsA vANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza ahiMsA vANI kuzala saMdeza jina vANI jina vANI jina vANI jina vANI ahiMsA vANI Atma razmi amara vibhUti ahiMsA vANI 3 12 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 mUrti kA Alambana mandira ke sambandha meM kucha mahopAdhyAya zrImaddevacandra stavanA paMcunI zatI mukti aura Ananda kA srota dIkSA mahAna yogIrAja cidAnandajI aura unakI racanAe~ muni zrI bhAgacandajI gadya kI utpatti, pracAra tathA doSoM ke sambandha mIrA bAI ke kucha aprasiddha pada mAnava kI sadvRttiyoM evaM zaktiyoM ko mAnava jIvana kA Adarza maharSi ramaNa kA AtmajJAna mo. gaIda rAjI kI kathA mIrAM ke aprakAzita pada mUrakha lakSaNa sAdhanA mahArAjA sujAnasiMhajI, jinake sukha sUrya ko die zodha patrikA mahArAjA kumArapAla racita graMtha zodha patrikA mAnava jIvana kI mahatA tyAga zAnti sandeza jagAnA Avazyaka mAnava jIvana kA Adarza saMyama zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza manuSya kA uttaradAyitva aura usakA kartavya muni meghanAtha racita mahAkAvya kI avacUrNi mahAvIra sambandhI eka ajJAta saMskRta caritra mAnatuMga sUri racita paMca parameSThi stotra maulika cintana kI AvazyakatA mahAkavi jinaharSa racita kavitta bAvanI muni mehakumAra racita kirAta meghadUta kI eka ajJAta bAta mahAvIra dharmagraMtha sambandhI mahApaMDita va rAvalajI ke do patra kuzala nirdeza jina vANI mahopAdhyAya samayasundara kA eka saMgraha mAnava sahasra zramaNa mahattvapUrNa jaina kalA ke prati upekSA vRtti maMgala kalaza kathA mahAvIra kI abhaya mUlaka sAdhanA mahAvideha bIsa tIrthaMkaroM ke tIna veli mastayogI jJAna sAriNI mahAkavi sUryamalla kI vIra satasaI mahAkavi samayasundara racita dhanadatta zreSThI mAnava jIvana kA Adarza mahAkavi samayasundara racita puNya sAra aNuvrata aNuvrata zAnti sandeza samAja vANI zramaNa jIvana sAhitya akhaNDa jyoti akhaNDa jyoti akhaNDa jyoti akhaNDa jyoti zramaNa zramaNa zramaNa maru bhAratI zramaNa zramaNa zramaNa zramaNopAsaka zramaNopAsaka sudharmA saMta vANI samiti patrikA zAzvata dharma zAzvata dharma zAzvata dharma 12 12 12 5 5 27 13 4 4 5 6 3 3 3 18 23 31 17 21 17 19 20 26 26 14 19 20 15 17 19 14 14 3 9 13 3 13 2 3 7 6 7 6 5 3 1,2,3 10 8 11 7 2 12 4 2 21 1-2 12 8 3 22 2722 18 12 18 02027 9 6 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI mahAvIra lora mathurA meM jaina dharma mahAkavi vilAsa kA prema-darpaNa mahArANA kuMbhA kA kRtitva va vyaktitva makhatulajAdI kI bAta muhatA raghunAtha aura unakA raghurAso mahArAjA vikrama ke sAthI betAla sambandhI eka racanA betAla paccIsI mAna bAvanI madana mukaTa sampUrNa hasta putanI marAThI phAgu kAvya mahAmaMtra navakAra kucha prasaMga cihna kA samAdhAna ma.pra. jaina purAtattva kA eka mahattvapUrNa vivaraNa mahAmahopAdhyAya jayasAgara aura unakI racanAe~ meghadUta kI bhASA TIkA mUmala-mahendrA rI vAratA mahArANA kuMbhA ke do aprasiddha graMtha kI mahattvapUrNa prazastiyAM mIrAM kA aprakAzita pada mevAr3a ke kavi vidura ke do paramAdhIza chaMda mevAr3a mahArANAoM sambandhI navIna jJAtavya mahAn vidvAna harSakIrti kI paramparA mahatiyAna jAti aura usake kAryakalApa muni kezavadAsa kI anya racanAyeM manoharadAsa kRta jasa AbhUSaNa candrikA mathurA kI sarasvatI pratimA kA citra aura paricaya mUrtipUjaka evaM sthAnakavAsI sAdhu-sAdhviyoM ke ucita jala kI vicAraNIya samasyA mahAn yogirAja cidAnaMdajI aura unakI racanAeM mahAn vidvAna jinavallabhasUrijI racita mahAvIra caritra va stotra zAzvata dharma zAzvata dharma tripathagA tripathagA tripathagA maru bhAratI maru bhAratI svAdhyAya svAdhyAya sammati vANI sammati vANI zodha patrikA madhumati varadA zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA anekAnta jaina sandeza jaina sandeza sAhitya saMdeza kuzala nirdeza amara bhAratI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza sapta sindhu sapta sindhu sapta sindhu sarasvatI mithilA tIrtha kaise viccheda huA mahopAdhyAya rUpacandajI kI do paMjAbI racanAe~ mulatAnI bhASA ke katipaya prAcIna padya mahAkavi jagadIza racita mudrArAkSasa madhya pradeza meM racita eka mahattvapUrNa vaidyaka mUrti maiM kalA hai, itihAsa hai aura ekAgratA kA guNa hai kuzala nirdeza mUrti pUjA kI prAcInatA aura upayogitA mahimApura kA kasauTI maMdira prazasti kuzala nirdeza kuzala nirdeza 6 9 4 9 10 20 23 23 11 2 8 11 9 5 23 C2N222 22 24 33 akTU 76 30 21 10 5 5 5 1 1 15 71 9 9 9 231 3-4 6 30 3 11 4 2 3 4 4 2 11 1 7 4 wwNBUNNIL 3 1 2 9 5 9 12 1 6 7 10 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva NI kuzala nirdeza 8 mahAkavi dhanapAla mAravAr3a rA paraganAM rI vigata meM jaina mandira Adi ullekha kuzala nirdeza mor3a muradhara (durgAdAsa) kSatriya darzana mithilA tIrtha kuzala nirdeza mAdhayAnala-kAmakandalA kathA sambandhI kucha anya racanAe~ hindI anu muMzI gumAnIrAma ke do mahattvapUrNa phArasI graMthoM kA anuvAda hindustAnI mahAvIra kI nirvANa bhUmi abhaya pradeza kyoM nahIM? hiMsA virodha mahAvIra kI ahiMsA aura vyAvahArika jIvana hiMsA virodha madyaniSedha meM santoM kA yogadAna hiMsA virodha mA~sAhAra ke viSaya meM DaoN. kundanalAla agnihotra ke vicAra hiMsA virodha maMtrIzvara karmacanda bacchAvata kA sAhitya-prema kuzala nirdeza mAtRkAkSara caitya paripATI kuzala nirdeza mitratA-nirvAha kuzala nirdeza madhu-saMcaya-devacandra sUri racita apabhraMza kAvya pari. patrikA mukho makkaDa rAja, vIra mahArANA pratApa kI bAta rAja, vIra mahatvapUrNa prAkRta zabdakozatraya bhASA maMtrI zaMbhUdAsa racita gaNita viMzati bAla bodhaka kRti rASTra vINA maithI kI bAta maru vANI mahArAjA jasavaMtasiMha racita icchA-viveka varadA mohana kavi kI tIna anya racanAe~ braja bhAratI mathurA ke kavi hariballabha bhAra, sAhitya mahar3a khidAna kI racanA maru vANI muninAtha kRta jina mAtA stotra varadA mahAn santa Anandaghana aura unakI racanA aura vicAra dIkSita mAnava kI supta vRttiyoM aura sadbhAvanAoM ko jAgrata karanA Avazyaka paramAnanda malha kavi racita prabodha candrodaya yA moha viveka rasavantI mathurA ke jaina stUpa Adi sambandhI eka ajJAta racanA braja bhAratI mahArAjA anUpasiMhajI ke Azrita hindI kavi bIkAnera mUmala aura mahendra kI premakathA varadA manoharadAsa niraMjanI ke pA~ca graMthoM kA vizeSa paricaya bhAra, sAhitya makaraMda kavi racita saMta rajinI yuga prabhAta mahAsatI rAjamatI yuga sAdhanA madhumAlatI kA eka prAcIna saMskaraNa bhAratI mathurA ke jaina stUpAdi yAtrA ke mahattvapUrNa ullekha aja bhAstI zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI mathurA meM racita tIna hindI graMtha braja bhAratI mAghavadAsa racita gaja mokha varadA muni hIrakalaza viracita bAgar3a deza tIrthamAlA bhAratI maMtrIzvara karmacanda kA janma aura unake vaMzaja rAja. bhAratI mahArANA kuMbhA ke samaya kI mevAr3I bhASA rAja. bhAratI mahArANA kuMbhA racita caitrI zataka vRtti rAja, bhAratI mahArANA kuMbhA ke tIna chappaya / rAja. bhAratI mahAkavi sUryamalla mizraNa kI vIra satasaI kI pUrti rAja. bhAratI mahopAdhyAya paM. rAmakaraNa AsopA rAja. bhAratI mAhezvarI samAja kI sevA aura zrI kaletrI mAhe. sevaka mahArAjA vikrama aura khAparA cora madhyamA mahAvIra stavana vijayAnanda muni megha racita megha vilAsa vijayAnanda mahArAjA anUpasiMha kA ANa dazaka rAja. bhAratI mahatAba rAma racita maMgatA bAbU kA jhabar3A vizva jyoti mAhezvarI zrI kRSNa sAdANI racita gRha lAghava siddhi sAriNI vizvabharA patrikA mohana bahattarI ke prakAzita pATha sambandhI kucha vaktavya vIra vANI mAnavIya paNDita cainasukhadAsajI vIra vANI manuSyatA kA abhyAsa vIra vANI mohanadAsa zrImAla racita bahutarI vIra vANI mahAkavi kAlidAsa kI gItA para jaina TIkAe~ vINA mahArAjA anUpasiMha ke kavita dohA ratnAkara maru bhAratI muhatA bhImasiMha kArita bhArata prakAza maru bhAratI mahAna vIra hamIra deva cauhAna maru bhAratI mAtRkA gAthA koza ke pAThabheda aura buddhi rasAyana vivaraNa nAgarI pracAriNI mIrA bAI kI paracI preraNA mahArAjA bhoja sambandhI rAjasthAnI loka kathAe~ preraNA mahAna sAdhvI satI mRgAvatI jaina bhAratI mudrita jaina graMthoM kI sUcI zIghra prakAzita ho jaina jagata mahAvIra ke jIvana sambandhI 35 citroM kI eka viziSTa citrAvalI jaina jagata mokSa kA sarala mArga jaina jagata muni kAMtisAgarajI ke lekha sambandhI saMzodhana jaina jagata mahAvIra nirvANa kA 2500vAM nirvANotsava aura pratyeka jaina kA kartavya jaina jagata mathurA kI jaina kalA ke sambandha meM DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla kA vaktavya jaina jagata - 0 .: 1958 1957 1989 phara 11 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva 17 pIra mohana bahutarI aura unake racayitA sambandhI vizeSa jJAtavya vIra vANI 20 mastayogI jJAna sAriNI ke do prakAzita pada vIra vANI 19 . mahattvapUrNa jaina kalA aura jaina samAja kI mahAna upekSA sanmati vANI muni kanhaiyAlAlajI kA eka prayatna jaina bhAratI multAna ke zrAvakoM kA adhyAtma jaina siddhA. bhAskara 13 mUla saMgha bhaTTAraka guru nAmAvalI jaina siddhA. bhAskara 22 mAnava samAja kA abhizApa janajIvana sandeza 1 mahAvIra ke katipaya viziSTa jIvana caritra graMtha dainika cetanA mahAkavi bAMkIdAsajI kI aprakAzita racanAe~ amara jyoti mahAna dArzanika paMDita sUrajalAla prajuda bhavana mahAvIra bhAskara sAptA. lalakAra mahatvapUrNa prAkRta zabda koza jaina bhAratI mahAvIra jayantI : Avazyaka sujhAva jaina bhAratI maNidhArIjI kA aSTama zatAbdI mahotsava tithi kA nirNaya atyAvazyaka zve. jaina mauna kA mahAparva-mauna ekAdazI jaina prakAza mahArAjA rAyasiMhajI racita jyotiSa ratnamAlA bAlAvabodha kurajA muni jIvana kI anubhavoM kI DAyarI kA likhA jAnA ati Avazyaka hai jaina bhAratI mausa-madirA kA bar3hatA huA pracAra aura sAdhu-sAdhviyoM kA kartavya jaina prakAza mahAvIra jayantI kaise manAeM? mUrkha zataka (rAja. kA eka zikSA vacana) vizAla marudhara mAlavI sAhitya meM jyotiSa zAstra kI racanA ma.pra. sandeza 20 jana.73 mahAvIra caritra sambandhI prakAzita graMtha mahAvIra sandeza mahAvIra kA itihAsa aura hamArA kartavya osavAla mahAvIrakAlIna bhAratIya bhUgola graMtha kI AvazyakatA jaina bhAratI mAravAr3I bhASA pracAraka maNDala amara jyoti mahAvIra lokottara mahApuruSa jaina prakAza mahAvIra jayantI para jaina samAja vicAra kare vizAla rAja, mANDavagar3ha ke koSa maMtrI saMgrAmasiMha aura unake racita buddhi sAgara graMtha jaina bhAratI mAlava jaina itihAsa kA eka Avarita pRSTha jaina yuga mahAbhArata meM kSamA dharma jaina gajaTa 76 mahAna santa cidAnandajI zAnti jyoti mahAvIra kI niSpakSatA kA eka prasaMga jaina prakAza 63 muni ghAsIlAlajI ke kalpasUtra sambandhI spaSTIkaraNa jaina zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI maMdiramArgI aura sthAnakavAsI sAdhu-sAdhviyoM kI gaNanA jarUrI zvetA, jaina 24 mAnava samAja ke zAsana kI AvazyakatA kaba se aura kyo? mahAtmA bandhu 1 mahAvIra jayantI aura vaizAlI iMsTITyUTa jaina sandeza mUrti pUjaka jaina samAja ke lie vicAraNIya zvetAmbara mandiroM meM bhAr3e ke pujAriyoM se pUjA karAne kA prazna zvetA. jaina 24 muni zrI nagarAjajI kA sarvAdhika ullekhanIya kArya terApaMthI bhAratI5 madhya pradeza meM jaina purAtattva aura jaina samAja kA kartavya vIra mohajIta AkhyAna kA eka prAcIna bodha rUpAntara jaina bhAratI mahesarI DUMgarajI harAvaLa patrikA mIrAM bAI racita aprakAzita bArahamAsA aura pada pragati mAnava kA mahAna zatru: Alasya majala sarAyajI kI dakSiNa ke digambara jaina tIrthoM kI yAtrA kI ciTThI jaina sandeza mAlavA ke katipaya digambara abhilekha jaina sandeza mathurA ke digambara jaina mandiroM kA zAstra bhaNDAra jaina sandeza mahAvIrASTaka kA kavi amara munijI kA padyAnuvAda jaina sandeza mUrtiyoM evaM hastalikhita pratiyoM ko jalazaraNa karane kI prathA se hAni jaina sandeza mahAvIra stavana mahAsatIjI ujjvala kumArIjI prabhuddha bhavana mevAr3a meM jaina dharma aura mAtRbhASA mAravAr3I ke suyogya lekhaka zivacanda bharatiyA amara jyoti maryAdA paTTakoM kI paramparA jaina bhAratI mAlapurA dAdAvAr3I pratiSThA-patra zvetAmbara jaina mohatIja rAjA kI kathA aura uraga jAtaka jaina bhAratI madhya bhArata ke itihAsa meM jaina dharma jaina bhAratI mahAvIra-nirvANa divasa : eka samasyA jaina gajaTa mAnava kA parama dharma-paropakAra digambara jaina mahAkavi vilhaNa kI premakathA tripathagA muni zrI dulaharAja kI kucha bhrAmaka bAteM zAzvata dharma 7 mere jIvana ke tIna siddhAnta-sUtra osavAla ajamera 1 mahAvideha ke bIsa tIrthaMkaroM kerA bola arihanta TAImsa 1 mahAna sAhityakAra DaoN. sahalajI uttara bihAra gaNataMtra aMka 78 magasI pArzvanAtha tIrtha sambandhI digambaroM kA galata vaktavya jaina zAsana 3 27-28 jaina 10 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI mahimAprabha sUrijI racita rati rahasya TIkA mithyAtva maMthana kulakama mohagIta AkhyAna ke mUla kI khoja dhyAnayogI muni zrI dulIcandajI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jaina dharma prakAza 76 jaina bhAratI jaina jagata terApaMtha bhAratI 3 18 16 12 yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnanda mahArAja kA pravacana kuzala saMdeza yogavAziSTha bhASA kA nirvANa prakaraNa sapta sindhu 14 ye Thaga bhikhArI dainika lokavANI 195 yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI dvArA zrI surendra bAbU ko diyA patra kuzala nirdeza yogindra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandajI dvArA bahina megha bAI ko diyA patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sajAnandaghanajI dvArA bhaktapravara vijayakumArasiMha baDera Adi ko diye patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA caMTu mAmAsA kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI mahArAja kA mumukSuvarya zrI premAbAI ko diyA patra kuzala nirdeza yogindra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA mumusuzrI lAlabhAI ahamadAbAda ko diyA patra kuzala nirdeza yoganiSTha buddhisAgarasUrijI kI anukaraNIya guNagrAhakatA maNibhadra 2008 yApanIya sampradAya jaina jagata 27 yogIrAja zrI cidAnandajI kI anubhava vANI zAnti sandeza yuga pravartaka bhagavAna RSabhadeva kA caritra ahiMsA vANI yati jIvanavijaya ke sambandha meM vizeSa khoja kI AvazyakatA zrI jaina satya yuvAcArya mahAprajJa: eka gambhIra cintaka tulasI prajJA ye bar3hatI huI coriyoM kalyANa ye Thaga bhikhArI prarUpaNa yogIrAja cidAnandajI ke aprakAzita dohe jaina bhAratI yati samAja taruNa osavAla yati nihAlajI kI tIna anya racanAe~ vIra vANI yoga sambandhI jaina sAhitya anekAnta yazodharA caritra sambandhI jaina sAhitya anekAnta yogendra yugapradhAna sadaguru sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA zrI vicakSaNa sUrijI ko preSita patrakuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandadhanajI mahArAja kA patra aura viyavaryA kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI dvArA zrI mohana bhAI imarA ko diyA patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA eka bahina ko diyA patra yoga pAvar3I ke racayitA aura chUTA huA pATha sapta sindhu yathAsambhava sabhI kAma svayaM kIjie jana sAhitya yugapradhAna zrI jinadattasUri kA janma-sthAna zramaNa bhAratI yogezvara gorakhanAtha kI hindI vANI aura do jaina graMthoM meM unake uddhRta pada yogavANI yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandajI mahArAja kA pravacana kuzala saMdeza yoga sambandhI jaina sAhitya anekAnta yAminI bhAnU aura mRgAvatI kI premakathA varadA yogendra yuga pradhAna sadgurujI sahajAnandaghana kA kA jaina yuvaka maMDala, borar3I ko diyA patra yogendra yuga pradhAna sadgurujI sahajAnandaghana ke vacanAmRta bodha sudhAra kuzala nirdeza yogendra yuga pradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI ___mahArAja kA zrI hIrajI bhAI ko diyA patra kuzala nirdeza yogAniSTha buddhisAgara sUrijI kI guNagrAhakatA kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna guru zrI sahajAnandajI mahArAja kRta rAjapada vivecana kuzala nirdeza yoginiyoM, deviyoM aura kSetrapAla pariSada patrikA yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI kA zrImad rAjacaMdra ke ananya bhakta bhAI zrI popaTalAla kI janma zatAbdI para preSita sandeza kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandajI dvArA pUjya gaNivara zrI premamunijI mahArAja ko diyA patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA likhita upAsya pada upAdeyatA kuzala nirdeza yoga meM guru kA mahatva kuzala nirdeza yogendra yuga pradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja kA zrI AnandaghanajI vijayajI ko diyA patra kuzala nirdeza yugapradhAna jinendra sUrijI kI 4 sAdhviyoM ke gIta sudharmA yugapradhAnArya zrI kAlaka vijayAnanda yati hemakIrti racita bhaktAmara chappaya kI pUrI prati kI khoja Avazyaka vIra vANI 11-12 21 9-10 kuzala nirdeza Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI yuga-puruSa mahAvIra saMsthAna 12 yogIrAja AnandaghanajI sambandhI kucha jJAtavya bAteM jaina yugavIra mukhtAra sAhaba kI bhAvanA ko saphala banAyA jAya/sukhada Azcarya jaina saMdeza yoganiSTha AcArya zrI buddhisAgarajI kA eka mastI kAvya : alakha deza meM vAsa hamArA zAnti jyoti yoganiSTha buddhisAgarasUri kA eka yaugika camatkAra zAnti jyoti 2 yogIrAja sahajAnanda terApaMtha bhAratI yogindra yugapradhAna sadaguru zrI sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA mumukSuzrI lakSmIcanda bhAI (rAjakoTa) ko diyA patra kuzala nirdeza 13 yativarya bAlacandajI kuzala nirdeza 13 yuga pradhAnAcArya gurvAvalI meM bhIma pallI ke mahatvapUrNa ullekha jaina dharma prakAza-bI7 yazasvI sAgara gaNi saMkAlika mAna maMjarI jaina dharma prakAza-bI 78 kuzala nirdeza 12 238 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA diyA patra kuzala nirdeza 11 yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA muni zrI cetanavijaya ko diyA patrakuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA bahina meghabAI aura hema ko die patra kuzala nirdeza yoga parivartana kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru zrI sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA zrI dineza bhAI ko nyUyArka diyA patra kuzala nirdeza yuga pravartaka bhagavAna RSabhadeva kA caritra aura tatsambandhI sAhitya ahiMsA vANI yogendra yugapradhAna sadguru sahajAghanajI dazam kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAghana mahArAja dvArA mumukSu zrI bhAgI bhAI ko diye patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja dvArA AtmAjI zAnti bhAI ko diye patra kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI dvArA mumukSoM ko diye patra yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI mahArAja dvArA vakIla puruSottamajI premajI por3A dahAju ko diyA patra kuzala nirdeza yogindra yugapradhAna sadguru sahajAnandadhanajI mahArAja vANI kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadaguru sahajAnandaghanajI mahArAja vacanAmRta bodha-sudhA kuzala nirdeza yogendra yugapradhAna sadguru sahajAnandaghanajI kA bhASaNa kuzala nirdeza 5 yogendra yugapradhAna ke vacanAmRta kuzala nirdeza yogIrAja zrI cidAnandajI saMta vANI yogendra sadguru zrI sahajAnandajI kA badrInArAyaNa yAtrA sambandhI patra kuzala nirdeza yoganiSTha buddhisAgara sUrijI kuzala nirdeza yuga pradhAnAcArya bAlaka kuzala nirdeza yogI samrATa AnandaghanajI kuzala nirdeza 10 yati nayanAnanda kA Atma paricaya vIra vANI 2 yogirAja cidAnandajI ke sambandha meM nayA prakAza vIra vANI yuvakoM kA kartavya jaina jagata yugAnukUla jaina sAhitya ke nirmANa evaM prakAzana kI AvazyakatA nava. jaina saMdeza 13 yogirAja zrI vijayazAntisUrijI zvetAmbara jaina 20 ye lambI-lambI AmaMtraNa patrikAe~ 27 rAjasthAna ke kisAnoM kA svasti vAcaka tejA gIta rAja. bhAratI rAjasthAna ke zvetAmbara hastalikhita jJAna bhaNDAra pariSada patrikA 18 rAjasthAnI sAhitya meM aitihAsika sAmagrI paramparA san 1978 rAjasthAnI sAhitya rI vizeSatAvAM jAgatI jota rAjasthAna meM mahAvIra ke do upasarga-sthala amaNa rAjasthAna meM mahAvIra mandira zramaNa rAjasthAna meM hiMsA-niSedha ke prayatna jina vANI rAjasthAnI sAhitya kA udbhava evaM vikAsa samAja vikAsa jana. 1980 raviSeNa kRta padamapurANa kA viziSTa adhyayana sanmati vANI rAjasthAna kI rAjadhAnI meM gaur3Iya sampradAya ke mandira gaur3Iya 15 phara. 74 rAjasthAnI-hindI ke jaina santa kavi pariSad patrikA 2 rAjAvalI saMjJaka racanAoM kI paramparA sammelana patrikA 50 rAjasthAnI sAhitya kI pragati kA siMhAvalokana rAja, paricAyikA - rAjasthAnI bhASA kA eka chandazAstra rAjasthAnI rAmadeva gaNi kI eka ajJAta racanA-karma stavana vRhada bhASya jaina bhAratI rAjasthAnI ke vIra rasAtmaka dohe vana sthalI rAjasthAna kA prAcIna jaina sAhitya smArikA 1982, 2032 rAjasthAna kI mandira-nirmANa kalA AkRti julAI 73 rAjasthAna kA jaina sthApatya jaina jagata rala kambala kuzala nirdeza rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna meM saMgIta ke do aprakAzita pada saMgIta jaina Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 1970-71 1970 rAjiyA rA soraThA : prakAzita saMskaraNa rAma kavi kI samasyA-pUrti rAyasiMha sAMdU kRta motiye rA soraThA rAjasthAnI loka vijJAna meM vividhatA sAdhanA sAdhanA sAdhanA gavAha a.mA.78-792 rAjasthAnI kAda. phara 73 tulasIdala anekAnta rAja, kahAvatAM saMgha zakti sita. 1971 5-6 2 rAjasthAnI cuTakale ratna kambala : phara se bhI kImatI rASTra kI bhAvanAtmaka ekatA kA mUla AdhAra-samatA rasika ananya mAla meM eka sarAvagI jainI kA vivaraNa rAjasthAnI bhASA ke do mahAkavi rAThaur3a durgAdAsa ke tIna gIta rAjasthAnI sAhitya meM sRjana ke rUpa silokA sAhitya rAjasthAna kI mandira-nirmANa kalA rAjasthAna meM kahAnI kI prAcIna paramparA rAjasthAnI saMskRti meM go-bhakti rAjasthAnI ke katipaya prAcIna bhAvanA gIta rAva riNamala kI bhAvanA rAThaur3a pRthvIrAja kI patnI campAvatI raNakapura kA trailokya dIpaka prasAda rAjasthAnI bhASA kI saMta saIyA rukamaNI maMgala rAjasthAnI bhASA kA jaina mahAbhArata kAvya pANDava caritra rAmajI-sItAjI kA rAsa rAjasthAna ke tejasvI kavi aura santa pUjya zrI jayamalajI mahArAja rAjasthAnI jaina sAhitya rANa ratanasI rA jhUlaNA rAjasthAnI bhASA kA ullekhanIya mahAkAvya kAlU yazovilAsa rAjA sUryasena ke Adeza se racita nirNayAmRta __ kI mahattvapUrNa prazasti rasika bihArI kRta rAga cakrAvalI rAThaur3a durgAdAsa kI zakti rAmasnehI sampradAya ke reNa zAkhA ke do sarAvagI AcArya samAja vANI sRjana madhumatI 1967 gorakSaNa rAja. bhAratI rAja, bhAratI rAja. bhAratI rAja, bhAratI rAja. bhAratI varadA rAjasthAna meM eka jaina zodha saMsthAna zIghra sthApita ho vIra vANI 29 rAjasthAna ke tIna mahattvapUrNa jaina saMskRta graMtha sudharmA rAmasnehI sampradAya para jaina prabhAva sanmati vANI rAja vilAsa kAvya kA racayitA mAna kavi jaina hI hai zodha patrikA33 kar3e-rUr3o bhUDe-bhUDI kuzala nirdeza 12 rASTrIya saMgrahAlaya kI katipaya jaina dhAtu mUrtiyoM ke lekha sambodhikA rASada paTanI racita yAtrA prakAza mahA. jayantI smA. aprela 78 rAjasthAnI aitihAsika bAtoM va khyAtoM kI paramparA paramparA rAjasthAnI sAhitya meM aitihAsika sAmagrI paramparA 1978 rAghavadAsa kRta bhaktamAla mAnasa mayUkha rAmarAso kI anokhI prati maru vANI rAjasthAnI bhASA kI ekarUpatA rAjasthAna kA eka prAcIna jaina tIrtha-sAMcaura vijayAnanda rAva mAladeva kA pazcAtApa aura unakA zakunazAstra maru zrI rekha meM mekha samiti patrikA 10 rAjasthAna ke jaina kaviyoM kI hindI sAhitya ko dena sudharmA rAjasthAnI bhASA ke chaMda zAstroM kI paramparA bhASA rAjasthAna evaM gujarAta kA sAMskRtika sambandha sudhA bindu rAvata jAti meM jaina dharma ke pracAra ke lie sujhAva vijayAnanda rasika bihArI kRta rAga cakrAvalI saMgIta rAjasthAnI saMskRti kI surakSA atyAvazyaka samAja vikAsa rAjasthAna aura jaina dharma sudhA bindu rAjasthAnI bhASA kA sabase pahalA rAma kAvya 1968 saMyuktAMka rAjasthAnI sAhitya meM ghRta-varNana janamana rAjasthAnI ratna parIkSA viSayaka hindI sAhitya rAja, sAhitya 1 rAjasthAnI bhASA kA eka ullekhanIya kRSNa kAvya sapta sindhu rAcA attIsI o. samAcAra rAjasthAnI bhASA kA jaina bhakti sAhitya anusaMdhAna patrikA akTU.73 rAjasthAnI sAhitya re nirmANa aura saMrakSaNa meM vidvAnAM rI sevA naiNasI rAma kavi racita do ajJAta graMtha bhAratI rASTra evaM mAnava vikAsa kA mUla-pArasparika sahayoga samAcAra patrikA julAI aga, 7. raNathaMbhaura ke maMtrIzvara khImasI garga ApakA samAja 1 rAghava cetana kI aitihAsikatA nAgarI pracAriNI 64 rAjasthAnI sAhitya meM grISma-varNana maru bhAratI 2 ratnapAla vyavahArI maru bhAratI rAjasthAna ke katipaya mahatvapUrNa prAcIna lokagIta malAnusaMdhAna ____15 rASTra bhAratI vaicArikI aga. 82 jaya smArikA zodha patrikA zodha patrikA samAja vikAsa 32 vizvambharA vizvambharA saMgha zakti zramaNa Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 rASTrIya samiti ke karavAne yogya kArya aura unake tarIke rAjasthAna meM prApta jIvanta svAmI kI eka mUrti rAjasthAna se cAraNI sAhitya kA prakAzana rAghavadAsa kI bhaktamAla meM ullikhita cAraNa bhakta kavi rAjasthAna kA jaina sthApatya rAjasthAnI phAgu kAvya kI paramparA aura viziSTatA rAjasthAnI jaina sAhitya rAjasthAnI sAhitya aura jaina kavi dharmavarddhana rAjasthAnI sAhitya meM basaMta varNana rAjasthAnI hastalikhita graMthoM kI khoja ratanA hamIra rI vAratA ke vAstavika racayitA raNathambhora ke alAuddIna ke maMtrI dhanarAja kA vaMza paricaya zrI ratana rAjasthAnI sAhitya meM zIta varNana rAjasthAna meM racita hindI kA sabase bar3A graMtha rAjasthAnI jaina sAhitya kI vizAlatA, vijJAnatA evaM vizeSatAeM rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna meM eka prAcIna digambara prati rAjasthAnI saMskRti rAjA sUra se nyAva rAjasthAnI gadya meM yuddha varNana rAga-rAginI kI eka vRhata va viziSTa citrAvalI rAjasthAna ke gAne va bajAne vAlI kaumeM aura bADhI rAThaur3a amarasiMha kA silokA raghunAtha zAha racita cAra ajJAta hindI graMtha rAva amarasiMhajI kI bAta haridAsa kRta amarasiMha battIsI rAjasthAna meM nRtyAbhinaya kI paramparA rAjasthAnI bhASA kA sarvaprathama jaina vIra kAvya bharatezvara bAhubalI rAsa raghunAtha kI ajJAta jaina TIkA rAjasthAna kA prAcIna nagara - vikramapura rAjasthAnI loka sAhitya rAjasthAnI sAhitya kI vizeSatAe~ rAmasnehI santa sukha sAraNa aura unakI bhaktamAlAdi racanAe~ zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva ahiMsA vANI jaina yuga cAraNa bandhu cAraNa bandhu lahara sammelana patrikA zramaNa rAjasthAna maru bhAratI maru bhAratI rAja bhAratI rAja. bhAratI rAja. bhAratI maru bhAratI saMgIta sAgara vIra vANI maru vANI maru vANI sapta sindhu saMgIta saMgIta samAja hitaiSI sAhitya saMdeza bhAratIya vidyA anurAga 18 rASTra bhAratI zramaNa jaina bhAratI karmaNa rAjasthAna sudhA bindu rASTra bhAratI 22 20 15 16 1 40 6 2 4 3 3 3 3 2 20 2 ATE 33 ASAr3ha saM. 2010 2 11 22 27 1 19 2 san 1978 14 15 zodha aMka 2 11 15 6 2 2 2 6 3 4 2 1 1 3-4 3-4 3-4 1 2 8 14 3-4 4 2 10 16 5 1 12 6 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI relujA saMjJaka pAMca racanAe~ rAjasthAnI kahAvatoM kA saMgraha evaM prakAzana- kArya rAjasthAnI bhASA ke 60 nATaka evaM upanyAsa rAjasthAnI kahAnI prAcIna paramparA rAjasthAnI sAhitya ke viziSTa saMgrAhakazrI raghunAtha prasAda siMhAniyA rAma vana kA tulasI saMgrahAlaya rASTra kI bhAvAtmaka ekatA kA mUla AdhAra rAjapUtAne kI bodha vastue~ raghunAthajI vivAha utsava aura hanumAnajI kI badhAI rAghodAsa ke bhaktamAla meM mAdhavAcArya sampradAya ke bhaktoM kA varNana rAmasnehI dayAladAsa racita bhaktamAla zrI kRSNa caitanya Adi kA varNana rAjasthAnI lokagItoM kA saMgraha evaM prakAzana- kArya rAjasthAnI lokakathAoM sambandhI sAhitya aura saMrakSaNa meM jainoM kA yoga rAnI bhanumati kA vicakSaNatA rivi sampradAya kI madhyavartI paramparA rAdho mAdho lIlA vikAsa rAjasthAnI gadya kI paramparA rUpadevI racita rAmarAsa aura rukamaNi maMgala rAmajasa rasAyana ke racayitA aura racanAkAla raNakapura, tAraMgA nADulAI vanaDUla ke katipaya lekha rAjasthAna kI mandira nirmANa kalA rAva jaitasI ro rAso rAjasthAnI sAhitya aura jaina kavi dharmavarddhana rasika ananya mAla meM eka sarAvagI jainI kA vivaraNa rAjamAnya jagatasiMha madanasiMha ratnAkara paccIsI kA hindI padyAnuvAda rAjA kA vizvAsa rAjapUta itihAsa kI upekSA ratnajaya dIpikA eka mahattvapUrNa graMtha rAkA seTha kA bhAgyodaya rAjA priyaMkara rAjasthAna sAhitya meM nArI rAjasthAna ke loka devatA rAjasthAna ke dAnavIra bhAmAzAha rAjasthAnI bhAgavata dazama jaina satya prakAza rASTra bhAratI ajantA madhumati madhumati tulasIdala tulasI dala dharmadUta tulasI dala goDiya patrikA zrI gorAMga paramparA paramparA jaina sAhitya jina vANI kalpanA kalpanA kalpanA vIra vANI jaina satya prakAza ajantA rAjasthAnI jaina bhAratI anekAnta kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza arAvalI ahiMsA vANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza samAja vANI samAja vANI samAja vANI zodha patrikA 19 5 10 2 7 3 3 9 9 D 1963 apraila 4 caita saM. 2013 6 11 15 7 4 11 7 18 10 3 4 15 3 11 11 1 21 11 12 6 7 7 4 243 10 11 3 4 === 11 5 11 9 11 1 6-7 4-5 2 11 3 6 12 4-5 5 1 31 5 12 8 10 11 8-9 11 11 9 1 10 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 rUpanagara mandira meM paMjAba ke jaina jJAna bhaNDAroM kA eka saMgraha rASTrabhASA kI unnati kaise ho? rAjasthAna ke mahAvIra ke do upasarga raviSeNa kRta padama purANa kA viziSTa adhyayana rAjasthAnI bAteM rAjasthAna kI vibhinna boliyoM meM likhita katipaya bAteM rAjasthAnI jaina sAhitya meM nArI raghuvaMza kI eka ajJAta jaina TIkA rAgamAlA rAga ratna kAvya rAgamAlA ke chattIsa dohe rAjasthAnI bhASA ke eka bar3e kavi hIrakalaza rAjasthAnI sAhitya ke saMgrAhaka roDA gurujI racita RSabhadeva lAvaNI rAso sAhitya vimarza zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva rasa ratna TIkA kA racayitA sUraja mizra haiM rASTrIya saMgrahAlaya kI katipaya dhAtu pratimAe~ rAso kI vyutpatti evaM prayoga rAjasthAnI bhASA kA vRhada rAma-kAvya rAjasthAna meM hastalikhita pustakoM kI khoja rAjAvalI saMjJaka racanAoM kI paramparA rAjasthAna meM prApta tulasI kRta rAmAyaNa kI hastalikhita pratiyA~ rAjasthAna kA prakAzita santa sAhitya vIThor3A mAravAr3a kA zrI gor3I pArzvanAtha tIrtha raghunAtha zAha racita cAra ajJAta hindI graMtha rAjasthAna meM hastalikhita graMthoM kI khoja kA kArya rAjasthAnI aura gujarAtI meM mehaMdI sambandhI gIta rAjasthAnI bhASA aura sAhitya kA mahattva rAjaballabha racita bhojapura caritra racanAkAla rAjasthAnI loka saMgIta kA upekSita pakSa zramaNa jIvana sAhitya zramaNa sammati vANI maru bhAratI RSi rAmacandra kA saMkSipta paricaya zramaNopAsaka rAjA popAbAI se (loka kahAvatA) tripathagA rAjasthAna meM santa sAhitya kI khoja kI AvazyakatA saMta vANI rAmakathA sambandhI jaina sAhitya sanmati saMdeza rAjasthAna ke mahAna sAhityakAra DaoN. sahala rAjasthAna ke sAhitya meM AbU rAjasthAnI jaina kathAoM meM caMdarAja kI bAta maru bhAratI maru bhAratI zramaNa saMgIta saMgIta saMgIta maru bhAratI zodha patrikA zodha patrikA zodha patrikA madhumati zodha patrikA sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza jaina saMdeza sammelana patrikA sammelana patrikA sammelana patrikA sammelana patrikA sammelana patrikA sammelana patrikA kuzala nirdeza sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza sarasvatI sarasvatI sarasvatI saMskRti 25 18 26 6 13 17 29 15 37 31 33 7 4 2 2 25 5 7 7 7 16 25 26 jUna 72 35 56 40 50 82 42 5 19 19 60 50 73 12 10 4 8 6 1 2 3 11 13 12 11 2 1 3 6 2-3 1 2-3 4 11 2 5 9 7-8 42 7-8 4 10 -*****-2 2-3 5 1 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI rAmAyaNa sambandhI eka ajJAta jaina prAkRta racanA- sItA caritra rUddha pallIya pRthvIcandra racita rasa vilAsa rAmasnehI mahaMta nArAyaNadAsajI ko diyA huA eka sacitra kAvya patra rAjasthAnI silokA sAhitya rAjasthAna ke zvetAmbara hastalikhita jJAna bhaMDAra ratna parIkSA sambandhI mahattvapUrNa hindI graMtha raNavIra ratnamAlA rAjasthAnI bhASA kA nATaka sAhitya rAjasthAnI bhASA kA eka mahattvapUrNa kRSNa kAvya rAjasthAnI bhASA aura sAhitya kI pragati rAjA risAlu kI bAta ke rAjasthAnI saMskaraNa rAjasthAnI sAhitya ke saMvAda graMtha rAvata anUpasiMha aura unake Azrita kavi deNIdAsa rAjasthAna kI saMskRti aura usakI vartamAna sthiti rAvatiyo nAI rAjasthAnI sAhitya aura jaina kavi dharmavarddhana rAjA bhoja aura vAsiMga nAga riNa pApa rAjasthAnI gadya kI eka ullekhanIya racanAzrInAtha purANa rAjasthAna kI kavayitrI rAjasthAna kA sAMskRtika mahatva aura hamArI vartamAna sthiti rAjasthAna ke anamola dohe rAjasthAnI dohA sAhitarU rAjA bhoja ke pandrahavIM vidyA ke tIna koza rAThaur3a amarasiMhajI sambandhI do aitihAsika racanAe~ rAjasthAna ke aigo lokakathA rAmakavi racita do ajJAta graMtha rAjasthAnI kahAvatoM sambandhI mahattvapUrNa sAmagrI ratanA hamIra rI vAratA ke vAstavika racayitA rAjasthAnI bhASA kI satasaiyA~ rAjasthAnI bhASA ke katipaya prAcIna bhAva gIta rAjasthAnI sAhitya DaoN. baccana se rAjasthAna meM zodha kArya gatihIna kyoM? rAjasthAnI sAhitya pariSad hindI anuzIlana hindI anuzIlana hindustAna pariSada patrikA paraSida patrikA pariSada patrikA rAjasthAnI vIra rASTra vANI bhASA rASTra vANI vAsanti ballamIya sudhA bhAratIya saMskRti rAjasthAnI rAjasthAna patrikA varadA maru vANI vizvambharA preraNA 18 bhAratIya vidyA bhojapurI bhAratI varadA rAja. bhAratI rAja. bhAratI rAja bhAratI madhyamA vizAla rAjasthAna janapatha 8 20 9 9 12 17 13 1 1 1 1 2 1 9 2 3 10 rAjasthAnI arAvalI 1 rAjasthAnI arAvalI 1 rAjasthAnI arAvalI 1 varadA 1 12 2 3 15 3 8 6 3 27 mArca 67 1 245 1-2 3 2 4 4 2 5 9 5 3 2 12 2 2 4 2 4 9-10 2 7 8-9 7-8 2 3 1 5 1 3 3-4 3-4 3-4 38-39 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva 13 31 rAjoragar3ha kA saM. 909 kA mahattvapUrNa jaina zilAlekha jaina gajaTa rAjasthAnI ko sAhityika mAnyatA na denA anucita rASTradUta ravivArIya pariziSTa 1967 disa. 1 rAjasthAnI aura hindI kI pRthakatA amara jyoti rAjasthAnI prakAzita sAhitya amara jyoti 26 jana.65 rAjasthAna kI lokakathAe~ amara jyoti rAjasthAna meM zodha kArya kI pragati manda aura avaruddha kyoM? amara jyoti rAjapUtAne meM citrakalA kI vipula sAmagrI vizva vANI 6-12 rAjasthAnI meM lakSmI kA nivAsa evaM pravAsa vikAsa rAjasthAna ke jainoM kI gaNanA vIra vANI 14-15 rAjasthAnI gadya kA eka mahatvapUrNa apUrNa graMthapANDava caritra vArtA maru bhAratI rAjasthAnI kA eka vismRta gAyaka prajA sevaka 15 aga.56 rAjasthAna meM hastalikhita graMthoM ke saMgrahAlaya amara jyoti rAjasthAnI bhASA kA ullekhanIya mahAkAvya kAlU yazovilAsa karmaTha rAjasthAna 1 6 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI lokAgadhIya nagarAja aura abhayarAja sambandhI aitihAsika vivaraNa jina vANI lukAgaccha kI eka anya paTTAvalI jina vANI lokagacchIya AcArya zrI cintAmaNijI kA paricaya jina vANI lokAgacchIya AcArya khemakaraNajI jina vANI lokAmata kI zAkhAe~ jina vANI luptaprAyaH jaina graMthoM kI sUcI jaina satya prakAza lakSmI daridra saMvAda kuzala nirdeza lobhI seTha kuzala nirdeza lakSyavihIna jIvana akhaNDa jyoti laMdana meM aprApya jaina graMtha loka sAhitya ke AdhyAtmika siddhAnta lokAzAha kA samaya aura anya jJAtavya bAteM amara bhAratI lahara saMjJaka jaina racanAe~ vIra vANI lakSmI vallabha racita dezAntarI chanda maru bhAratI lokAzAha kI bonoM kI huNDI jaina bhAratI lokAzAha aura digambara sAhitya jaina siddhA. bhAskara 4 lokA guNacandra racita manoramA nAmamAlA jaina bhAratI loka sAhitya ke saMrakSaNa evaM upayoga meM jainoM kA yogadAna jaina gajaTa lokA matAnuyAyI kitane Agama mAnate the? jaina gajaTa lakSmI vallabha racita upadeza battIsI jaina bhAratI zramaNa ___15 rAjasthAna bhAratI zramaNa zrI amara bhAratI 18. lokAnuraMjana ke rUpa raMgAyana 1977 jana. lavaNa zuddhi no rAjya mArga jana kalyANa 10 lakSmI devI uvAca rASTra bhASA lehanI divAlo ne tor3I aleha tarapha varaNoM jaina siddhAnta lalitAMga kumAra (gaM. zatAvadhAnI paM. dhIrajalAla TIkarasI zAha) kuzala nirdeza ___10 lakSmaNa zarmA racita padyAmRtta sarovara vizvambharA loka sAhitya ko jainoM kA yogadAna lokAyatana nava. 1977 loka kathA sambandhI jaina sAhitya nAgarI pracAriNI patrikA laMdana kI iNDiyA oNphisa lAibrerI meM digambara graMtha tAraNa saMdeza lakhanaU pata maMjarI jIvana sAhitya 14 lokamata pracAraka lakhamasI racita graMtha jina vANI loka kavi caMdrasakhI ke samaya sambandhI vicAraNa likhAI kA sastAyana lokAgacchIya vidvAnoM ke tIna saMskRta graMtha zramaNa aga. 1900 lakiMta olo upAdhyAya kA samaya aura unake graMtha / jaina satya prakAza luMkAzAha kauna aura kahA~ ke the? jina vANI lokAgaccha ke katipaya AcAryo sambandhI aitihAsika gItoM kA Adeza jina vANI ahiMsA vANI 14 vAcaka vinayasamudra (bIkAnera kA rAja, jaina kI) vikrama lIlAvatI caupAI viSayaka vizeSa jJAtavya vinayaprabha kRta vyAkaraNa graMtha zabda-dIpikA vIrAyatana kA mahattvapUrNa evaM ullekhanIya sevA kArya-cakhudayANaM vizva kalyANa kA mUla AdhAra-AtmIyatA kA vistAra yA ahiMsA vairAgya sambandhI eka prAcIna laghu racanA vairAgya caupAI vItarAga kI vANI varddhamAna purANa mahAkAvya vRnda graMthAvalI : eka mahatvapUrNa prakAzana vizva zAnti kA amogha upAya vIra durgAdAsa rAThaur3a dIra nirvANa ke viraha gIta vicAra kI kasauTI ahiMsA vANI vItarAga vANI vItarAga vANI / sAhitya paricaya . sevA samAja viveka vikAsa 10 jaina jagata 12 kAdambinI mArca 671 19 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 varNIjI pradatta padoM kA saMgraha evaM prakAzana Avazyaka vasanta vilAsa ke katipaya zabdoM kI artha vicAraNA vIra nirvANa aura dIpAvalI do prabodhaka stavana vAdIcandra racita ambikA kathAsAra vidyA vilAsI mahArANA bhoja sambandhI rAjasthAnI jaina sAhitya vismRtaprAyaH prAcIna hindI lokagIta vallabha sampradAya kI do ajJAta kRtiyA~ bhaktamAla bhakta ratnAvalI vyApArI va satI lakSmI vAcaka rAja samudragaNI racita rAjasthAnI jaina vidvAnoM evaM kAryakarttAoM ko ucita sammAna deM vAcaka mAladeva aura usake graMtha vaidha manotsava kI prAcIna pratiyoM aura prakAzita saMskaraNa vividha sthAnoM kI vizeSatAe~ va prasiddha racanAe~ vikathA se bacie vasudeva hindI meM bha bAhubalI caritra vIracanda racita saMbodha satANu dohA vizva zAnti ke upadezaka bhagavAna mahAvIra vizAlakIrti racita prakriyAsAra kaumudI vartamAna meM anuzAsana kI sarvAdhika AvazyakatA vajrasvAmI vijayasiMha sUri vidhi kA amiTa lekha vRddhivAdi sUri vRddhi vijJAna sambandhI do ajJAta hindI racanAe~ vizva sAhitya kA bejor3a graMtha sapta saMdhAna vAcaka kavi sAraMga aura unakI racanAe~ vartamAna zikSaNa aura jaina samAja vikramAditya hemU sambandhI do rAjasthAnI ullekha vicAroM kA kendra bindu kyoM vrataniSTha kAnhar3a kA kaThihArA ve dohe jo mujhe preraNA dete haiM vidvattavarya zrI vigatakIrti racita paryuSaNa parva gIta vinoda bhAI aura ukhANA vicAra caupAI kI apUrNa pratiyoM rAmAyaNa vidhi kA vidhAna vIra nirvANa viraha gIta zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva digambara jaina hindustAnI mahilA jAgaraNa anekAnta rAjasthAna bhAratI varadA rASTra bhAratI sudhA bindu vizvambharA vallbha saMdeza zodha patrikA anuzAsana aMka kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza madhumatI sudharmA tulasI prajJA vijayAnanda maru bhAratI kathAloka aparigraha zodha patrikA kurajAM zramaNopAsaka jaina jagata 33 mahAvIra ja. smArikA 1969 zrI mahAvIra smArikA zramaNa 8 3 27 2 13 7 8 8 55 8 5 7 6 13 17 11 11 29 32 1 20 6 25 1981 jarnala oNpha 1-2 hariyANA sTaDIja akhaNDa jyoti 10 3 divya dhvani jaina jagata 9 zrI jaina dharma prakAza 89 13 7 jana. 1975 1 1-2 3-4 29 4-5 3-4 4 11 1 10 10 2 89 3 12 5 4 1 2 4 8 6 3 11 8 3 9 1 1 4 5 9 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI vinaya cUlA gaNinI racita hemaratnasUri phAgu vairAgya zataka vidvAna kavi yati prItiudayajI viveka kA phala vikramAditya sambandhI hindI sAhitya vasudhi kathA vibhinna pradezoM ke strI-puruSoM kI nAmAvalI vAcaka vinayasamudra vasudeva hindI vidyArthI bandhuoM se vastuoM ke upayoga kI kalA vIra hammIra sambandhI katipaya anya racanAe~ vidyA vilAsa eka prAcIna lokakathA vizvaizvarAnaMda vaidika zodha saMsthAna meM hindI graMthoM kI hastalikhita pratiyA~ vasuMdharA ratna kavayitrI candrakalA pATU vIragAthAkAlIna sAIdAna vIsaladeva rAsa ke racayitA ke nAma aura samaya vicAramAlA vIsaladeva rAsa kI do mahattvapUrNa pratiyA~ vidvavara vinayasAgara AdyapakSIya nahIM, pippala zAkhA ke the vairAgya sambandhI racanAe~ vidvatvarya rI sumati vijaya vicAraka banane kA mUla maMtra kyA, kyoM aura kaise? vizva zAnti kA amogha upAya ahiMsA aura aparigraha vartamAna samaya ke vara ripu vartamAna zikSaNa paddhati meM sudhAra kI AvazyakatA vizva kalyANa ke lie mahAvIra ke sAtha vijaya nagara aura jaina dharma vAstavika dharma-AtmasvarUpa meM sthiti vidagdha-mAdhava vaiSNava sampradAya ke do pradhAna siddhAntaahiMsA aura bhakti vidagdha mAdhava ke hindI rUpAntara sambandhI kucha Avazyaka bAteM vartamAna hI saba kucha nahIM hai vikramAditya hemU sambandhI do rAjasthAnI ullekha vidyA vilAsa vadhu racita varddhamAna vacanikA sudharmA zramaNa kuzala nirdeza kuzala nirdeza rAjasthAna sAhitya 1 maru bhAratI 7 maru bhAratI rAjasthAna bhAratI nAgarI pracAriNI haMsa jIvana sAhitya sapta sindhu kalpanA sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza rASTra bhAratI loka jIvana rASTra bhAratI zramaNa ahiMsA vANI jaina satya prakAza kalyANa patrikA mahAvIra jayantI kalyANa kalyANa gurudeva patrikA digambara 12 12 13 12 kalpanA vIra vANI 24 5 55 9 11 19 aga 9 22 24 11 9 1 13 7 17 21 41 1971 18 27 1871 bhAdrapada 61 divya dhvani gaur3Iya gaur3Iya zrI gaur3Iya patrikA 5 caritra nirmANa jina vANI 3 2 12 .... 1973 249 3 2 7 12 3 4 3 1 3 2 7 8 5 3 9 11 10 10 3 8-9 5 8 10 1 1-2 12 1 2 1 1-2 9 2 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva vasaMta paMcamI aura sarasvatI pUjA bIra vANI vidvadvarya zrI sumati vijaya jaina satya prakAza 2 vIramapura aura nAkor3A tIrtha kI prAcInatA jaina satya prakAza 20 vijaya nagara nA nareza hariharanA maMtrI ThAkarasI jaina satya prakAza 20 vivAhalau saMjJaka anya jaina racanAe~ jaina satya prakAza vANI vinoda graMtha meM ghor3A aura ghor3iyoM ke nAma urminava racanA vIsaladeva rAsa sambandhI katipaya bhAMtiyoM kA saMzodhana ajantA vidyApati kI kRti kI saMskRta TIkA ajantA baMda kavi ke vaMzajoM kI anya racanAeM ajantA vizva koza va zabda prabheda ke racayitA mahezvara jainAcArya the jaina satya prakAza 15 vIra zAsana kI vizeSatA anekAnta bacchAvata vaMzAvalI rAjasthAnI balkala ghirI kI kathA jaina bhAratI vratoM kA mahattva aura apanA anubhava jaina bhAratI vrata aura merA anubhava jaina bhAratI vidvadvaya vAdI guNaratna aura unake graMtha jaina bhAratI vAmanAvatAra aura jaina muni viSNu kumAra anekAnta vidhi kA amiTa lekha kuzala nirdeza vilakSaNa vara parIkSA kuzala nirdeza vighnahara (siddha bahara) stotra hindI padyAnuvAda kuzala nirdeza vairAgya mAtRkA ahiMsA vANI vIra nirvANa viraha gItikA ahiMsA vANI vairAgya sambandhI eka prAcIna laghu racanA vairAgya satasaI ahiMsA vANI vRddha puruSoM kI sevA amara vibhUti pIThor3A mAravAr3a kA zrI gor3I pArzvanAtha tIrtha kuzala saMdeza vIra nirvANa zrI maddevacandra kRta prabodhaka stavana rAjeMdra vidyA prakAzavIra rasAtmaka dohe samAja vikAsa vizAla kIrti racita parikramaNa kaumudI pramaNa vastuoM kA upayoga kaise kareM akhaNDa jyoti vastuoM kA sadupayoga kIjie akhaNDa jyoti vidvavara vinayasAgara upAdhyAya hai pramaNa vAsumatI mahAkAvya zramaNa vilAsa ke pada saMta vANI vidvavara prajAgara kA racanAkAla saMta vANI vyApAre vasati lakSmI sudhA bindu vilAsa saMjhaka tIna gadya racanAe~ sanmati saMdeza vartamAna samaya ke SaT Rtu zAzvata dharma vinobAjI ke vicAra zAzvata dharma zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI bAdi betAla zAnti sUri zAzvata dharma vAcanAcArya muni tilaka pada sthApanA svAdhyAya vasaMta vilAsa phAgu nA racita mAlA svAdhyAya vAcaka ratna kIrti kRta puNya ratna sUri svAdhyAya vAcaka kavi sAraMga aura unakI mAtRkA bAvanI varadA patrikA yAcaka mAladeva kI tIna laghu racanAe~ zodha patrikA vAcaka karmatilaka racita sukhadeva rAsa zodha patrikA vaidya manolaca kI prAcIna pratiyoM aura prakAzita saMskaraNa zodha patrikA vairAgya zataka ke racayitA kavi paramAnanda kA samaya jaina saMdeza vRndAvana ke dIvAna campArAmajI kI do ajJAta racanAe~ jaina saMdeza vizAla kIrti racita prakriyA sAra kaumudI jaina saMdeza vArANasI jaina tIrtha ahiMsA bANI vasundharA ratna (kavayitrI candrakalA bAI) sAhitya saMdeza vIra hamIra sambandhI katipaya anya racanAe~ sapta sindhu vikramAditya hemU aura usakA vaMzaja sarasvatI vikramAditya aura hemU ke do rAjasthAnI ullekha / sarasvatI vicArazIla banane kA mUla maMtra kyA aura kyoM? siddhAnta vizva sAhitya kA advitIya graMtha saMskRti vismRta prAyaH prAcIna hindI lokagIta hindustAnI vRndAvana meM jayaMtarAma racita gItA bhASA zrI sarvezvara viznoI sampradAya kI eka ullekhanIya ghaTanA aura jaina dharma kA prabhAva kuzala nirdeza vijayacandra aura mAna zaMkara kuzala nirdeza vilAsa saMgama racanAoM kI paramparA pari. patrikA vijayasiMha aura unakI rakheliyoM kI kavitA pari patrikA vaizAkha kArtika va mAgha mahotsava vRndAvana ke dIvAna candarAma kI do ajJAta racanAeM braja bhAratI vAgavilAsa laghu kathA saMgraha varadA vivAha aura maMgala kAmoM kI paramparA bhAra, sAhitya viSNudatta racita pAka maMjarI yuga prabhAta vikramAditya sambandhI sabase bar3A bhASA kAvya varadA vyAsa devIcandra varadA vyavasthita jIvana rAja. bhAratI vIracaMda rAghavajI gA~dhI sambandhI do tatkAlIna lekha vijayAnaMda vallabha kIrti granthamAlA kA prathama puSpamAnava aura dharma vijayAnanda vyaMgyoktipUrNa eka rAjasthAnI lokagIta dezabandhu vikrama caritra caupAI bhAU kavi kI nahIM zvetAmbara upAdhyAya bhAva kavi kI hai vIra vANI 16 1958 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 11-12 jaina prakAza zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva vasudhIra kathA maru bhAratI vIra gAthA kAla kI racanAoM para vicAra nAgarI pracAriNI 47 vIra gAthAkAla kA jaina bhASA sAhitya nAgarI pracAriNI 45 videzoM meM jaina dharma-pracAra kI AvazyakatA jaina jagata vizva zAnti aura jaina dharma ke mahAna siddhAnta jaina jagata videzoM meM jaina dharma-pracAra kI AvazyakatA jaina jagata vairATha ke jaina mandira kA zilAlekha vIra vANI vakacUla kI kathA kI prAcInatama tatsambandhI racanA jaina siddhAnta vicAra mAlA loka jIvana vaizAlI meM jaina vizvavidyAlaya sthApanA kA suyoga jaina saMdeza vivAdagrasta praznoM kA samAdhAna milakara kAma karane se hI sambhava jaina gajaTa bA. mo. zAha kI eka mahatvapUrNa bhUla 18 sita, 37 vIra nirvANa bhUmi bhI bauddha bhUmi ke samAna amaya pradeza ghoSita ho vIra vAcaka zrI vallabha gaNi viracita vidagdha sukhamaNDala darpaNa jaina bhAratI vaidya muhatA racita rAcA battIsI osa. samAcAra vRhada braja graMthoM meM jaina mUrtiyoM tathA jaina dharma kI prAcInatA kA varNana maMgala jyoti 3 vaiSNava gIta nuM kartavya tathA keTalAka pAdAntaroM svAdhyAya vikramAdityakAlIna jaina dharma aura sAhitya jaina bhAratI vidvat pariSad ke kucha Avazyaka kartavya jaina saMdeza vijayagaccha kI AcArya paramparA jaina bhAratI vIra nirvANa mahotsava kI yojanAoM ke lie prAntIya sarakAroM ko sakriya kiyA jAe jaina prakAza vasudeva hiMDI kA racanAkAla jaina saMdeza vaidika dharma patra meM jaina dharma para AkSepa jaina saMdeza videzoM meM jaina dharma pracAra kA suavasara jaina saMdeza viziSTa jaina lekhoM evaM kaviyoM se Avazyaka nivedana jaina saMdeza jaina siddhAnta bhAskara meM ullikhita satasaI jaina kavi vRndAvana kI hai jaina saMdeza vijJapti mahAlekha kA sAra vidvat pariSada se jaina saMdeza vItarAga mUrtiyoM kI aMga racanA sambandhI spaSTIkaraNa jaina vinayacandra kRta suprAvaka chItarASTakama amara vibhUti vijayanagara sAmrAjya meM jaina-dharma vIra vRddha aura anubhavI vyaktiyoM se lAbha uThAyA jAye vAsudeva hiNDI Adi Agamottara sAhitya meM zrI kRSNa caritra jaina bhAratI 2 vIra nirvANa stavana jaina bhAratI 7-8 za zubhar3akara kRta rAMga mUrtiyoM kA anuzIlana hindustAnI 1975 aprela traimAsika jUna 36 zvetAmbara apabhraMza sAhitya smArikA aprela 1962 zabda ratana mahodadhi nAmaka saMskRtagujarAtI jaina koza zramaNa zAsana prabhAvaka jinaprabhasUri zramaNa zIla-rakSA kuzala nirdeza zubha kAma dikhAve ke lie na kareM jaina jAgaraNa zodha kSetra kI kaThinAiyoM pANDulipiyoM saMbhAvanA zakti: usake prakaTana kA mahatvapUrNa abhyAsa meM saphalatA bAlAzrama zAkAhAra : mAnavIya dRSTikoNa nava. 1977 zataraMja sambandhI ekamAtra hindI graMtha hindustAnI zatAvadhAnI zrI ratanacandajI mahArAja aura unakA ardhamAgadhI koza / jina vANI zAha hIrAcanda tIrthayAtrA vivaraNa aura sammeta zikhara anekAnta zvetAmbara AcAryoM kI sUcI zIghra prakAzita ho vallabha saMdeza 1 zakti kA apavyaya nahIM, saMcaya karie saMgha zakti zeTha haThIsiMha lakhATele jaina satya prakAza 20 zivabAr3I kA melA kuzala nirdeza zilA ke nIce dabA bhAga kuzala nirdeza zatAbdI kI zIghra taiyArI kareM kuzala nirdeza zAradA chanda sAdhanA 16-17 zvetAmbara jaina graMthoM ke prArambhika do prakAzaka tulasI prajJA zAstroM ke zabda nahIM, bhAva grahaNa kIjie varSI yoga smArikA 197 zikSaNa aura saMskAra ke lie atyAvazyaka gurukula praNAlI hindU vizva 18 zabda prabheda TIkA aura usake kartA tulasI prajJA zubha kAmoM ke lie preraNA, protsAhana aura smArikA osavAla sahayoga dete raheM navayuvaka samiti zikSA meM bAdhaka aura sAdhaka kAraka zakti dala 11 zvetAmbara sAhitya meM masta bAhubalI tIrthakara 10 zvetAmbara vIracandra racita mAtra kA zrRMgAra gAthA koza nAgarI pracAriNI 71 zvetAmbara : jaina jAgaraNa ke agradUta jaina jagata zodha viSayaka kucha jJAtavya maru bhAratI 22 zAkAhAra utpAdana vRtti pracAra kI prmaavshyktaa| ahiMsA vANI zAmba-pradyumna kathA kuzala nirdeza 13 zabda koza sambandhI hindI sAhitya rAjasthAna sAhitya 1 16-17 vIra Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zAsana deva deviyoM kI pUjA mAnyatA para vicAra zAzvata dharma zvetAmbara jaina vidvat pariSada kI AvazyakatA jaina prakAza zvetAmbara jainAcAryoM se namra nivedana zvetAmbara jaina zAlibhadra rAsa ke racayitA jaina bhAratI zAsana prabhAvaka rUpasUrijI kA jIvana caritra jaina dharma prakAza 18 58 26 14 65 38-39 SoDasa kAraNa bhAvanA aura bIsa sthAnaka kI ekatA vIra vANI SaDAvazyaka prakrimaNa sUtroM kA hindI padyAnuvAda kuzala saMdeza SaDdarzana samuccaya ke laga TIkAkAra zramaNa patrikA Sar3a ke chiyAnave bheda siddhAnta ghaDdarzanoM ke nAmoM kA nayA prayoga siddhAnta sUDA sahelI kI premakathA sadagraMthoM kA svAdhyAya bhI satsaMga zrI agaracanda nAhaTA: vyaktitva evaM kRtitva zabdAMka arthAt saMkhyA sUcaka saMketa nAgarI pracAriNI 46 zAsana kI AvazyakatA kaba se aura kyoM? jIvana sAhitya 26 zakti kA saMcaya kIjie zrI kRSNa saMdeza 5 zakti prakaTana kA mahatvapUrNa upAya-abhyAsa kalyANa patrikA 37 zvetAmbara sampradAya meM nitya paThanIya prAcIna tIrthakara stuti tIrthakara patrikA 1 zvetAmbara jaina tIrtha kalyANa zakti prakaTana kA mahatvapUrNa vicAra vistAra dharma jyoti zakti prakaTana aura saphalatA kA mahAna upAya-abhyAsa gurudeva zAsana prabhAvaka jinaprabhasUri zramaNa zIla kI zakti caritra nirmANa zubha kAma meM pradarzana kaisA! jina vANI zaktirUpA nArI jaina bhAratI zItala zreyAMsa aura vAsupUjya ke jIvana kA siMhAvalokana anekAnta zatrujaya darzana saMzodhana ke sandarbha meM kuzala nirdeza zAzvata navakAra maMtra meM parivartana kyoM? kuzala nirdeza zaktiyoM kA jagAnA Avazyaka hai zAnti saMdeza zakti paMcaka zakti phara 1956 zakti paMcaka ke upAsaka banie zAzvata dharma zvetAmbara jaina paMDita-paramparA anekAnta zajaya darzana saMzodhana kharataragaccha aura satI vAha kuzala nirdeza zAha zivakaraNajI dazaka kI sAhitya sevA rAja vIra zvetAmbara apabhraMza sAhitya rASTravANI zyAma kavi racita zyAma battIsI braja bhAratI satrahavIM zatI ke eka rAjasthAnI kAvya kA tatkAlIna hindI anuvAda varadA zvetAmbara jaina kAMphreMsa aura jaina sAhitya vijayAnanda zIlavRtta purandara caupaI maru bhAratI ziva kAvya preraNA zAntisUri ke sAgadata rAsa kA racanAkAla vIra vANI zatrujaya tIrtha aura hamAre sAdhu-sAdhvI jaina zikSA jaina jyoti zikSaNa paddhati meM sudhAra kI AvazyakatA jaina gajaTa zAkAhAra ke adhika utpAdana va pracAra kI paramAvazyakatA jaina prakAza zvetAmbara jaina samAja meM paryuSaNa parva kI ArAdhanA jaina saMdeza zvetAmbara jaina graMthoM meM bhagavAna mahAvIra ke jIvana vRttAnta kI sAmagrI jaina bhAratI zvetAmbara jaina AgamoM meM dasa dharma jaina saMdeza sarasvatI svarNa jayaMtI samA. smArikA 1972 rAjasthAna bhAratI / rAjasthAna bhAratI 1 rAjasthAna bhAratI 3 rAjasthAna bhAratI 2 sukavi naraharadAsa kI prazaMsA ke cAra dohe sUrasAgara kI prAcIna pratiyAM sadayavasa sAvaliMgA kI premakathA samAlocanA saurASTra vizvavidyAlaya dvArA sammAnita pA~ca cAraNa vidvAna svAzrayI tIrthakara mahAvIra sirasA ke jaina kavi aura unakI racanAe~ strI zikSA kA vikAsa sAdhu vaMdanA ke racayitA siMhadeva racita eka vilakSaNa mahAvIra stotra sirasA sambandhI navIna jJAtavya sevA evaM saujanya ke pratIka zrI rAMkAjI saMgrahavRtti se asaMgrahavRtti kI ora samrATa mo. tugalaka aura mahAna jaina zAsaka prabhAvaka zrI jinaprabha sUri suraMgI ruta AI mhAre deza samatA-sAdhanA aura bhagavAna mahAvIra sAMvatsarika pratikramaNa aura kSamApanA samaya kA sadupayoga kIjie sthA, nAthUrAmajI kI paramparA ke dasa sAdhuoM kA kAla prApta samaya aura sthAna sUradAsa kI racanAoM kI hastalikhita pratiyA~ samaya, zakti evaM sAdhana rAjasthAna bhAratI mahA, jayantI smA. aprela 1963 sapta sindhu 22 jIvana sAhitya a zramaNa zramaNa jIvana sAhitya jaina jagata jaina jAgaraNa anekAnta samAja vikAsa samAja vikAsa zramaNopAsaka sudharmA sudharmA 19 saMbhAvanA prakAzita mAna sita. 1979 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 svArthI ke TakarAva se kaise baceM? sukhI rahane ke gura saM. 1792 bholayAlo eka mahattvapUrNa patra svargIya pUrNacandajI nAhara saMdeza rAsa kA racanAkAla sAmAyika samabhAva-sAdhanA saMyama saMkucita dRSTi yAnI guNIjana nuM anAdara sAmAyika vicAra sadvRttiyoM kA jAgaraNa sukavi canda racita bhArata bhAskara satrahavIM zatAbdI kI nagarakoTa yAtrA kA varNana sukha-zAnti kA rAjamArga AvazyakatAoM ko kama karo hindU vizva svA. smArikA jaina prakAza svAdhyAyopayogI katipaya graMtha aura merA anubhava sAmAnya aura sarala jaina vivAha kI AvazyakatA sthAnakavAsI geMDala zAkhA ke itihAsa sambandhI eka mahattvapUrNa graMtha svAdhyAya saMgha mahattvapUrNa saMsthA jisake vyApaka pracAra kI AvazyakatA sabase pahalA kArya saM. 1474 kI bhaTanera se mathurA yAtrA satiyoM ke do prAcIna rAsa samyaktva kaumudI sambandhI anya racanAe~ evaM zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva prakAzita mAna prakAzita mAna supAtra dAna kA phala saMgIta samrATa tAnasena ke dhupada siMhasudha nidhi siMha siddhAnta sindhu svAdhyAya vikAsa vikAsa jaina bhAratI vanasthalI vijayAnanda svAdhyAya kA mahatva samanvaya kA adbhuta mArga anekAnta sapta kSetra rAsa kA varNana viSaya sudharmA Atma razmi jaina siddhAnta jaina siddhAnta kuzala saMdeza rAmatIrtha vizeSa jJAtavya svargIya campAlAlajI siMghaI kA svayaM likhita Atmacaritra sAdhvI kI vandanIyatA sambandhI eka krAMtikArI kadama sAdhu-sAdhviyoM ke samAdhi maraNa para zoka sabhAe~ sammilita parivAra prathA kA vikAsa evaM usake lAbha sapta saMdhAna siddhasena divAkara kRta aSTaprakAzI Adi ajJAta graMtha vIra vANI samasta jaina zramaNa zramaNI kI saMkhyA jaina jagata braja bhAratI hindI anuzIlana anekAnta kuzala nirdeza kuzala nirdeza ma.pra. saMdeza ma. pra. saMdeza ma.pra. saMdeza ahiMsA vANI anekAnta anekAnta 5 jUna 1980 9 3 2 3 aprela 69 20 - 9 1950 19811 63 26 14 15 13 jana 1981 ...... julAI 1962 35 18 sanmati saMdeza jaina bhAratI 30 vallabha saMdeza 8 rAjasthAnI 8 kAdambinI mArca 72 12 33 10 10 1963 62 9-10 12 11 11 42 1-4 3 4 2 4 8-9 23 7 - 5 23 16 6 5 3 6 60 6 4 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI sUtradhAra maNDala viracita rUpa maMDala meM jaina mUrti- lakSaNa santa sukhasAraNa kI bhaktamAla meM bhagavAna RSabhadeva kA varNana samayasAra Atma- khyAti vyAkhyA kI prAcInatA sukavi naraharadAsa kI prazaMsA ke cAra dohe sadayavatsa sAvaliMgA kI bAta meM kavi pRthvIrAja rAThaur3a kA prasaMga sva. DaoN. vAsudeva zaraNajI agravAla ke kucha patra sastu sAhityavardhaka kAryAlaya sabake kalyANa meM apanA kalyANa sukha evaM zAnti kA prazasta mArga nispRhatA sadgraMthoM kA svAdhyAya satsaMga hai sAmpradAyikatA ke do mahAn dUSaNa-saMkucita dRSTi aura guNIjana kA anAdara saMpata meM lichamI ro vAso sahiSNutA surati mizra kI amara candrikA ke amareza evaM racanAkAla para prakAza saurASTra ke prabhAsa tIrtha meM prApta mahArAjA rAyasiMha kA zilAlekha strI zakti kA vikAsa aura sadupayoga sarvamAnya aura sarala jaina vivAha vidhAna kI AvazyakatA hai svAbhimAnI supiyArade kA eka prAcIna gIta santa sAhitya meM jaina santoM kA yogadAna saMskRta sAhitya aura muslima zAsaka soraTha-bIjA kI lokapriyatA saMyamita banie sAMvatsarika ekatA sukha-duHkha meM samabhAva rakhie saMkIrtana se parama tattva kI prApti saMta pIpAjI kI vANI saMprati kAlIna Ahar3a ke mandira kA jIrNoddhAra stavana samasta jaina sAdhu-sAdhviyoM kI saMkhyA svataMtratA ke saMdezavAhaka yuga puruSa-mahAvIra sukha-zAnti kA mahattvapUrNa sAdhana- saMtoSa sukha ro jalUsa svarNAkSarI uttarAdhyayana sUtra kI prazasti anekAnta vIra vANI vIra vANI rAja. bhAratI rAja. bhAratI varadA 1967 rASTra bhAratI rASTra bhAratI yuga sAdhana yuga sAdhana yuga sAdhana maru vANI gItA saMdeza vizvambharA vaicArikI yuvA stambha yuvA dRSTi raMgayoga zrI amara bhAratI kuzala nirdeza raMgAyana zramaNopAsaka zramaNopAsaka baladeva vandanA saMkIrtanAMka supathagA jUna 68 zramaNa jaina jagata vIra upAsikA vijayAnanda olamo ahiMsA vANI 19 29 34 7 8 10 1 1 3 4 2 1 5 8 2 1 maI 1980 saMvata 2025 257 maI 1982 5 9 19-20 3-4 3 8 1 5 1-2 ...ded de bd-de-skysrts 3 1 6 9 8 12 2 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 sudhAra, hRdaya parivartana se yA daNDa se samI mRgAvatI santa kabIra kA eka aprasiddha pada sampradAyoM kA udbhava aura vikAsa sthAnakavAsI samAja AcArya zrI amolaka RSijI aura dAnavIra sukhadeva sahAya jvAlAprasAdajI kA anukaraNa kareM samaya mAtra bhI pramAda mata karo satsAhitya kA pracAra evaM prasAra mAnava ke caritrotthAna kA eka sabala upAya samrATa candragupta ke solaha stavana saMghapati somajI zivA rUpajI kA vaMza paricaya sukavi jasarAja sAmAyika no anubhava sarvodaya kA sUtrapAta sevA rAjasthAnI lokagIta sAdhvI samudAya kI ora dhyAna dene kI AvazyakatA sAdhvI bhAvalakSmI zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva jaina jagata kuzala nirdeza sAhitya jaina jagata sudharmA jina vANI sarva jIvoM se kSamApanA sukha-duHkha karma prerita hai saMsAra ke vicitra sambandha sAhU zAntiprasAda eka mahAn vyaktitva sAmAyika sUtra pAThoM kA kavijI kRta hindI padyAnuvAda sAra bAta svAdhyAya kA mahattva saMvega raMgazAlA nAmaka graMtha do nahIM, eka hI hai saMta gopAladAsa kRta sahasraphaNa ciMtAmaNi sthAnakavAsI sAdhu-sAdhviyoM kI mahattvapUrNa sUcI sAdhu rA rUpiyA aNuvrata titthapara saralAdevI jo sacidAnanda deva ho gaI. sarvadarzana saMgraha ke katipaya prApta jaina graMthoM ke uddharaNa siddhAnta kuzala nirdeza soraTha aura bIMjhA kI premakathA sambandhI prAcIna sevA saMgha smA. jinadatta sUri rAja. kSitija jaina zikSaNa sAhitya patrikA sarvodaya mitra jaina jagata madhumatI zramaNa bhAratI sudharmA zakti dala varadA samasta prANiyoM ke sAtha hamArA vyavahAra kaisA ho? satpurIya mahAvIra utsAha sabase bar3A dhana Ananda maMgala savA tIna sau varSa kA kharataragaccha kA sAdhvI samudAya kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 17 zramaNa parizodha dharma jyoti maru vANI 6 1 26 16 35 vizeSAMka 3 8 phara. 73 1945 15 2 12 2 27 1 4 11 18 24 janavarI 82 kuzala nirdeza kuzala nirdeza 7 vIra smRti vizeSAMka 79 7 7 10 8 3 5 21 14 2 5 2 3 3 7 10 8 3 6 1 6 12 217 2-3 3 11 4 12 1* -wan zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI sukavi rughapata ara vArI racanAvA svAdhyAya saMgha kA sarAhanIya kArya sikkhoM ke dazama graMtha meM arhat avatAra kA varNana sAdhviyoM ke prakAzita caritra graMtha sthAnakavAsI boTAda sampradAya sambandhI eka mahattvapUrNa graMtha sUradAsa racita RSabhAvatAra varNana samaya kI mAMga samayasAra kI eka aura prAcIna bhASA TIkA sAraMga kavi viracita subhASita battIsI ke sambandha meM aura naI jAnakArI santa kavi jIvaNadAsa racita bhartRhari sacce bhAgyazAlI seTha kastUra bhAI sukavi khetasI aura unakI racanAe~ svataMtra bhArata kA sabase pahalA kartavya- vyasana mukti sAta lAkha zloka parimita saMskRta sAhitya ke nirmAtA vijaya lAvaNya sUri sahanazakti bar3hAe~ sAmpradAyikatA viSa hai sabase bar3A graMtha AcAra dinakara sAmagrI saMkalana kI AvazyakatA sAdhanA-prazikSaNa aura upAsaka saMgha kI yojanA saMgha mukta sAdhanA saMta sAhitya ke khoja kI AvazyakatA saMskAra aura saMskRti san 1891 kI mardumazumArI kI riporTa meM pAlIvAla jAti sambandhI vivaraNa saMghapati khImacanda rAsa satasaI saMjJaka hindI racanAe~ sUradAsa sambandhI bhrama kA saMzodhana sAdhu sundara racita dhAtu ratnAkara vRttika prazasti sohaNI mahivAla kI premakathA kA rAjasthAnI rUpAMtara samabhAva sAdhanA sukha kA mUla samatva dukhoM kA bApa mamatva sthAnAMga aura savAyAMga meM bhagavAna mahAvIra sambandhI sAmagrI sAdhanA aura sahiSNutA ke bIca mahAvIra saIda pahAra kRta rasa ratnAkara sahayoga bhAvanA kA vikAsa kiyA jAe sAdhviyoM aura sAhitya maru vANI zramaNa bhAratI sudharmA sudharmA sudharmA sudharmA vijayAnanda tIrthaMkara tulasI prajJA baladeva vandanA vijayAnanda madhumati samAja vikAsa siddhAnta siddhAnta vijayAnanda vijayAnanda vijayAnanda jaina bhAratI jaina bhAratI saMta vANI yuga prabhAta aitihAsika lekha saMgraha saMbodhi sapta sindhu sapta sindhu zrI jaina siddhAnta sapta sindhu sevA samAja Atma saMdeza Atma razmi Atma razmi avadha bhAratI vasumatI sudharmA 2 5 13 12 15 15 25 9 6 maI 1980 11 34 27 27 21 21 jUna 1975 23 21 15 1963 pharavarI disa. 1963 24 16 14 1 7 4 1 1 12 259 11 6 1 10 12 3-5 4 ITEM tatpunaka 4-5 2 6-7 1 10 7 6,7,8 27 11 3-4 11 2 12 9-12 1 2 2 5-6 3 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva 280 30 2 USA mArca 1971 26 16 samatA aNuvrata sadharma pracAraka brahAdhArI zItalaprasAda kI jaina zAsana sevA Agama patha sAhitya tapasvI kI amara sAdhanA anekAnta sundara zrRMgAra kI bhASA bhAratI khaMDa 1 sIkha bahottarI maru bhAratI sUkhA sahelI kI premakathA maru bhAratI samAdhi sAra evaM yoga dIpaka : eka svataMtra graMtha / sanmati vANI sacce svArthI baneM kalyANa samalAma durlabha dharma sAdhakoM kI khoja gItA saMdeza skUla va kaoNlejoM meM par3hane vAle karor3oM vidyArthI rASTropayogI kAryoM meM hissA leM sari deva kI sAhitya-sevA kalyANa saMvatsarI ke sambandha meM dharma jyoti sahayoga kI bhAvanA kA vikAsa kiyA jAe osavAla strI-samAja aura sevA nArI patrikA siMghI aura kacchI bhASA ke vivAha gIta aura sIDhaNe loka sAhitya svAdhyAya aura dhyAna kA parva amara bhAratI sAmajI caturvedI kRta motIzAha ke Tuka kA rAsa sAra kuzala nirdeza sau seNA ro eka mata naiNasI suvihitA gaNI gaNAdhIza sukhasAgarajI kA jaina zvetAmbara jIvana paricaya saMgha sivAnA saMgIta viSayaka hindI sAhitya rAja, sAhitya sUra padAvalI kI sabase prAcIna prati rAja. bhAratI saMgIta vAGmaya (bhAvabhara) racita muralI prakAza saMgIta sAraMgA sAravRtti kA vizeSa paricaya jaina si. bhAskara sukha-dukha meM samabhAva kI naI jAnakArI jIvana sAhitya saMgItajJa nayanAnanda kI gAyakoM ko dasa zikSA saMgIta saMta caraNadAsa ke praziSya nityAnanda ke do mahattvapUrNa graMtha sAhitya saMdeza sthara vijJAna sambandhI hindI-rAjasthAnI sAhitya vizvambharA sAhitya kI mUlabhUta ekatA rASTra bhAratI sukavi jinarAja sUri ke katipaya prabodhaka pada jaina bhAratI samaya, zakti evaM sAdhana loka jIvana sAdhu samudAya paTTAvalI jina vANI svargIya pUrNacandajI nAhara vikAsa saM. 1504 ke vijaya yaMtra paTTa kA laMdana pravAsa jaina satya prakAza svargIya pUrNacanda nAhara saMgraha nI svarNAkSarI prati jaina satya prakAza svarNAkSarI kalpasUtra kI eka prazasti jaina satya prakAza saba kArya niyata samaya para kareM caritra nirmANa samyaktvI aura mithyAtvI jaina jagata sabase bar3A sukha : mauna kathA loka svAmI svarUpAnanda kI vANI kalyANa patrikA samAja kalyANa kA mUla maMtra : sahayoga kI bhAvanA kA vikAsa kalyANa patrikA sammAna prApta karane kA mahattvapUrNa upAya kalyANa satya kI sAdhanA kalyANa svataMtra bhArata ke do kartavya : zikSaNa krAnti aura aparAdhI sudhAra kalyANa sAmpradAyikatA ke do mahAna durguNa : saMkucita dRSTi aura guNIjana kA anAdara kalyANa siddhi kA mUla-sAdhanA kalyANa patrikA svataMtra bhArata ke do Avazyaka parva kalyANa somadeva sUri ke nItivAkyAmRta kA adhyayana divya dhvani saphalatA kI kuMjI gItA kA saMdeza 2 sAraMga sAra kRti kA vizeSa paricaya jaina si. bhAskara 16 samasyAeM aura aneka samAdhAna jIvana sAhitya 41 saMskRta bhASA ke vidvAna jainAcArya jIvana sAhitya 25 sabakI kalyANa kAmanA jIvana sAhitya26 satI rati sundarI caritra nirmANa satI kamalA caritra nirmANa satI damayantI caritra nirmANa satI dhanazrI caritra nirmANa sukavi jinaharSa aura unakI racanAe~ jaina bhAratI saccA nyAya kuzala saMdeza siddhacakra ArAdhanA tapa jina vANI sAmAyika samabhAva sAdhanA jina vANI saMyamaniSTha zrI gaNezIlAlajI mahArAja jina vANI sthAnakayAsI paramparA ke sukavi zrI harajasarAya / jina vANI sthAnakavAsI zrI jayamalajI va unake ziSya zrI rAmacandrajI mahArAja racita graMtha jina vANI sthAnakavAsI RSi vijayacandrajI aura unakA sAhitya jina vANI sAdhu sampradAya paTTAvalI-1 jina vANI sAdhu sampradAya paTTAvalI-2 jina vANI sAMskRtika mahArASTrI lipi kA eka graMtha kalpanA satsaMga yogya satpuruSa kalpavRkSa sAraMga kavi kA gaccha aura anya racanAe~ vIra vANI sapUtAMrI mAM AMdhI I cokhI osa, navayuvaka jUna 1964 sarasvatIcandra AtmAnanda 'sAdhu candrarAja kRta tIrtharAja caitya paripATI kA samaya jaina satya prakAza 18 smArikA 8.9.10 16 sita. 1954 18 19 20 20 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva jaina satya prakAza 18 15 jaina satya prakAza jaina satya prakAza 20 jaina satya prakAza 13 jaina satya prakAza 5 jaina satya prakAza 8 jaina satya prakAza jaina satya prakAza 7 jaina satya prakAza 2 jaina satya prakAza 3 vijayAnanda jaina bhAratI anekAnta anekAnta kuzala nirdeza ahiMsA vANI saMghapati somajI saMgha caitya paripATI kA aitihAsika samaya smaraNa stavana saMkhyA prAcInatA Adi para vizeSa prakAza seTha harisiMha zrIpAla caritra kI sacitra prati sadhArmika vAtsalya kulaka ke bAre meM spaSTIkaraNa samasyA stotram sUrya pahAr3a kI prAcIna jaina mUrtiyAM saMghapati somajI nirvANa veli saMkhavAla gautra kA saMkSipta itihAsa sAdhu maryAdA paTTaka saMdeza rAsa saTIka samANA maNDala ananta jina chanda sukavi jasarAja samayamAra ke TIkAkAra vidvadara rUpacandajI sva. mohanalAla dalIcanda desAI sUtradhAra maNDana meM jaina mUrti-lakSaNa satI parIkSA samyakaca kaumudI kI mahatvapUrNa lekhaka prazasti sthAnAMga aura samavAyAMga meM bhagavAna mahAvIra sambandhI sAmagrI sAdhakopayogI cAra Avazyaka bAteM sAMvatsarika pratikramaNa aura kSamApanA zuddha bhAva se kI jAe saMgIta kA prabhAva saMtoSa aura asaMtoSa svArthI saMsAra saccI mitratA sAhitya samIkSA svoSTiyAna dharma meM mAnava uddhAra kI bAteM sevAvRtti bA, kAmatAprasAdajI sAdhanA kA prathama sopAna-samaya kI niyamitatA sAha vaMzAvalI svAdhInatA sundara samAja ke racayitA sundara kavi jaina the samaya kA mola suraMgI-kuraMgI sahajAnandajI saMkIrtana sumatizrI kA nyAya siddha cakravartI kuzala nirdeza kuzala nirdeza zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI sAmAjika saMsthAe~ : svarUpa evaM samasyAe~ jina vANI saMtamata meM guru kI mahimA zAnti saMdeza satpuruSa ke 28 lakSaNa zAnti saMdeza saMta-lakSaNa evaM saMtavANI kA mahattva zAnti saMdeza sahayoga bhAvanA kA vikAsa kiyA jAe jIvana yajJa sAta lAkha zloka vijayatA varNana sUri zramaNa saMjhera gacchIya Izvara sUri akhaNDa jyoti samaya kA durupayoga akhaNDa jyoti svAdhyAya : AvazyakatA, upayogitA aura mahattA jIvana sAhitya saMvega raMgazAlA devabhadra sUri gaNi sAdhu vaMdanA ke racayitA zramaNa siddhadeva racita eka vilakSaNa saMvega zAlA nAma ke do graMtha nahIM, eka hI hai| zramaNa samIkSAyaNa pIradAna graMthAvalI. samayasundara sItArAma caupAI. hammIrAyaNa maru bhAratI satI kusumajI vIrasena kathA mA bhAratI saMskRta sAhitya ke itihAsa meM jaina sambandhI saMzodhana pramaNa - samatA kA pahalA AyAma ramaNopAsaka saMgIta vADmaya (gIta ke doSa guNa) saMgIta saMgIta sAra aura saMgItamAlikA saMgIta saMgIta graMthoM kI khoja saMgIta samatA kA pahalA adhyAya-ahiMsA saMgIta saMgIta kalpataru kI TIkA saMgIta sthAnakavAsI samAja kA eka Adarza zikSaNa saMsthAna zramaNI-sudharmA sAdhvI ratla cUlA kI do aitihAsika racanAe~ sudharmA sAdhu-asAdhu ke lakSaNa saMta vANI sukavi mAladeva racita mahAvIra loka sudharmA samyak darzana kI mahattA sanmati saMdeza saMta aura unakI vANI kA mahattva sanmati saMdeza samayasAra kI eka sacitra prati sanmati saMdeza sampradAya kA sambandha sanmati saMdeza sAhitya meM budelakhaNDa sanmati saMdeza sammeda zikhara mahAtIrtha ke khoja kI AvazyakatA zAzvata dharma sukha-duHkha meM samabhAva rakhane kA camatkArI maMtra zAzvata dharma sarvazreSTha dAna (abhayadAna) zAzvata dharma svargavAsI AcArya vijayacandrasUri zAzvata dharma sAMvatsarika pratikramaNa aura upAsanA zramaNopAsaka svAbhimAna kI nArI suvicAra tripathagA sAdhAraNa kavi racita vilAsa kI kathA tripathagA kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza ahiMsA vANI ahiMsA vANI aNuvrata agragAmI amara vibhUti ahiMsA vANI ahiMsA vANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 12 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 13 ___15 264 zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva sujAna rAso barasalapura vijaya varadA patrikA 16 sindhu dodhakAni baradA patrikA 16 solahavIM zatAbdI meM racita rAjasthAnI bhASA kI eka mahattvapUrNa gAthA maru bhAratI 23 saMvat 1792 mahatvapUrNa vyavasthA-patra svAdhyAya sammati ke preraNAdAyaka saMdeza sanmati vANI saMskRti kA mUlAdhAra-tyAga sammati vANI sarrApha jAti ke kSetra meM jaina mUrtiyA~ sammati vANI saMgatasiMha rAso aura sagata vaMzarI vaMzAvalI zodha patrikA sahajarAya candrikA sambandhI vizeSa jJAtavya zodha patrikA sudAmA caritra kA racanAkAla zodha patrikA sukavi khetasI aura unakI racanAe~ madhumatI sAhitya tapasvI kI amara sAdhanA anekAnta santavANI saMgraha kI eka mahattvapUrNa sUcI sAhitya saMdeza 23 sundara zrRMgAra ke racayitA sundaralAla jaina nahIM sAhitya saMdeza 26 svAzrayI tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ahiMsA vANI 30 siddha cakravartI viruda kuzala nirdeza santa kavi vAsida kI eka ajJAta racanA: guNa-aguNa nAmo sAhitya saMdeza 28 sirasA ke mandira va dAdAvADI kuzala nirdeza4 sahajAnanda amenI racita vaidya vinoda sapta sindhu6 saMskRta kA sapta zatI saptaka sapta sindhu saMta kabIra ke nAma se prApta racanAe~ sammelana patrikA svAmI svarUpadAsa kI ajJAta racanAe~ sammelana patrikA 49 svAmI svarUpadAsa aura unakI racanA para khoja sammelana patrikA 50 zAzvata navakAra maMtra meM parivartana kuzala nirdeza sAMcaura kharataragaccha aura dAdAvAr3I kuzala nirdeza sukhadeva kA bhAgyodaya kuzala nirdeza saMgoSThI parikalpanA aura pratikriyAe~ jJAnapITha patrikA 7 sthAna utthApana kuzala nirdeza sAMcaura mahAvIra tIrtha kalpa kuzala nirdeza stuti rA stavana kuzala nirdeza svabhAva nahIM chUTatA kuzala nirdeza satya bhASaNa kA supariNAma kuzala nirdeza saba jaga sUnA kuzala nirdeza sUrya pahAr3a kuzala nirdeza sumati pradhAna nyAya kuzala nirdeza sAhitya samIkSA kuzala nirdeza 10 saMvata 1941 meM racita paryuSaNa caritra kRti hindI anuzIlana 9 satiyoM ke do prAcIna rAsa hindI anuzIlana sphuTa prasaMga hindustAnI sukavi candra racita bhAskara mahAbhArata kA hindI anuvAda hindustAnI 21 sphuTa prasaMga madhumAlatI nAmaka do racanAeM hindustAnI sukha-zAnti kA sarala evaM sarvottama mArga kuzala nirdeza . 10 sva, panyAsa zrI bhadrakara vijayajI ke patroM meM preraNA pIyUSa kuzala nirdeza 10 suzIlA rI samajha rAjasthAnI samrATa akabara kA gaurakSaNa aura cAra jaina muni rAjasthAnI saMvat 20137 salpA solaMkI viSayaka eka prAcIna lokagIta varadA sva. DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla ke kucha patra varadA sevaga prayAgadAsa viracita abhayaguNa varadA sattara kaviyoM ke 500 padoM kI eka viziSTa saMgraha prati aja bhAratI santa Anandaghana aura unakI racanAoM para vicAra rAja. dIkSita satyAziyA duSkAla varNana battIsI yuga sAdhanA saMgIta darpaNa kI do pratiyoM yuga sAdhanA sundara zrRMgAra kI bhASA bhAratI samayasundara kA mRgAvatI rAsa bhAratI sunArI kI ArasI rAja. bhAratI samAlocanA rAja. bhAratI samAnA kI svarNAkSarI kalpasUtra kI prati vijayAnanda sAdhanA ko hI sAdhya na mAna baitthie| vijayAnanda sammilita vivAha prathA kA vikAsa evaM usake lAbha vizva jyoti sonagar3ha ke saMta kAnajI svAmI sambandhI vicAra vIra vANI sumati kavi ke nau pada vIra vANI sAmAyika pATha kI bhAvArtha sUcanI TIkA vIra vANI satI zIlAvatI maru bhAratI sAdhana aura sAdhya jaina bhAratI saca bole to mArayo jAya , jaina jagata sarAka jAtiyoM udAra jaina jagata sarvamAnya dhArmika pAThyakrama kI AvazyakatA jaina jagata samyaktva kaumudI aura yazodhara caritra kI prazasti jaina saMdeza svargIya DaoN. banArasIdAsajI jaina jaina jagata sAmpradAyika ekatA : Ananda kA akhaNDa srota jaina jagata saMskRta bhASA ke mahAn jaina vidvAna AcArya lAvaNyasUrijI jaina jagata sAdhvI sammelana kI nitAMta AvazyakatA jaina jagata samakita bhAvanA vIra vANI suprasiddha AcArya bAgha kaTTI suracita tArAgala graMtha kI upalabdhi vIra vANI 16 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI 286 69 10-2 1950 1982 20 zrI agarabanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva svadoSa svIkRti aura sudhAra kA prayatna jaina prakAza 47 sva, mohanalAlajI bAMThiyA kI sAhitya-sevA jaina bhAratI 25 sUra pUrva hindI jaina kAvyoM ke sambandha meM DaoN. zivaprasAdasiMha ke vicAra jaina saMdeza satI bApa sambandhI eka gaMbhIra bhUla jaina 18 julAI 37 svargIya varNIjI ke patroM kA saMgraha avilamba kiyA jAya jaina gajaTa sva. chaMgAnIjI kA AtmaparicAyaka patra vizAla rAja. 3 sva.zrI pannAlAla AciMTekTa kI svalikhita jIvanI jaina mitra saMgaThita hokara mAtRbhASA ko samucita sthAna dilAyA jAya preraNA sAMdharA ke jaina mandira jaina saMdeza sacce zakti upAsaka baniye loka vANI 25 akTU svataMtratA aura usake bAda nyAya 12 aga.61 sthAnakavAsI jaina itihAsa kA paricaya jaina dhvaja sindha bihAra aura kharataragaccha sthAnakavAsiyoM kI anabhijJatA jaina dhvaja sthAnakavAsI sampradAya prakAzita satI candanabAlA jaina dhvaja sAdhvI samAja ke utthAna kA anukaraNIya prayala zvetA, jaina svargIya ojhAjI ke saMsmaraNa prajA mitra sekhaina bhAto kahAvata kI kahAnI amara jyoti sindhI bhASA meM jaina sAhitya zvetA. jaina sAdhu-sAdhvI aura rAtri ke samaya kA upayoga satI RSi dattA jaina bhAratI sarAkoM meM jaina-dharma-pracAra kI AvazyakatA jaina saMdeza saMskRta jaina sAhitya ke itihAsa prakAzana kI parama AvazyakatA jaina hitecchu sAmAyika no anubhava jaina saMdeza sthAnakavAsI samAja jI-tor3a parizrama kareM jaina dhvaja sAvaNa zuklA aSTamI A rahI hai pArzvanAtha jayantI manAiye jaina saMdeza sAgara kI tIna viziSTa vibhUtiyA~ jaina saMdeza sAmpradAyikatA eka agra viSa jaina saMdeza sva. jayanArAyaNa vyAsa aura rAjasthAnI bhASA preraNA patrikA siyAle kA khilavAr3a sAptA, hindu 4 phara.54 samAja kA pahalA kartavya AgamAnuvAda prakAzana jaina prakAza samalAvazI mokSa bhaNaze jina saMdeza 11225 svadharmIonI salANa sahIjai jina saMdeza 11 . 229 saralatA kI pratimUrti dayAmunijI aura unakA Agama maMdira jaina zAsana 17-18 hindI kA prathama vizva koza sarasvatI hIrakalaza racita nAgaura caitya paripATI smArikA hindU deza nAma kI prAcInatA rAja, bhAratI hamArI bhakti niSThA kaisI ho? bhakti rasAmRta hamArI vyavahAra praNAlI kaisI ho? bhakti rasAmRta hajAroM lekha likhe, kyoM-kaise-kaba? tIrthakara hindI sAhitya kA AdikAla tIrthakara samayasAra kI eka aura prAcIna bhASA TIkA tIrthakara hariyANA pradeza ke jaina kavi guNAkAra sUri racita bhakti para TIkA jarnala oNpha hariyAnA sTeTa hariyANA ke vaDagacchIya zrI sIladeva sUri racitaH jarnala oNpha adumatA muni veli harayAnA sTeTa hariyANA maMDala ke kavi datalAla racita bArahakhaDI sapta sindhu hariyANA ke eka prAcIna jaina saMskRta TIkAkAra aura unakI racanAe~ sapta sindhu harikalaza racita dillI mevAta deza caitya paripATI pramaNa hastalikhita jaina graMtha bhaNDAra jina vANI hubaDa jaina jAti kI utpatti evaM prAcIna janagaNanA anekAnta hindI zataka sAhitya sammelana patrikA hindI graMthoM kI sacitra pratiyoM vikAsa hama bAlakoM kI ora adhika dhyAna deM hindU vizva hama dUsaroM kA bhI dhyAna rakheM hindU vizva hamArI aThAiyA~ jaina jagata hAtha kI rekhA kathAloka hiMsA-ahiMsA kSamA dharma hindI kA eka ajJAta nala caritra-nala candrikA braja bhAratI hindI kA ajJAta aitihAsika kAvya dalapati mizra kA jasavaMta udyota hindustAnI hajArA saMjJaka hindI racanAe~ kAdambinI harivaMza purANa madhyapradeza saMdeza hamArI bhakti-niSThA kaisI ho? jaina jagata harirasa ke anukaraNa meM racita do jaina racanAe~ jJAna rasa. jina rasa varadA hindI graMthoM kI sacitra pratiyA~ vikAsa hariyANA nAma kA prAcInatama ullekha hariyANA saMvAda hamArA mahAna zatru-Alasya svayaM siddhA hamArI dAna praNAlI ke doSa taruNa jaina hamArI prabhAvanA taruNa 46 10 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 hIrAcaMda mukIma jagataseTha ke vaMzaja nahIM the hariyANA kA jaina purAtattva hAsya evaM vyaMgya ke do mahattvapUrNa jaina kathA saMgraha hemavijaya racita kathA ratnAkara harajasa rAya aura unakI racanAe~ hindI kAvyoM ke baMgalA anuvAda hariyANA ke sukavilAsadeva kI navopalabdha racanAe~ hema kavi viracita sarasvatI chanda hariyANA meM do mahAna jaina dharma pracAraka AcArya hariyANA kA eka prAcIna bhASA kAvya-kUkar3a mAjarI hariyANA meM racita eka mahattvapUrNa vaidyaka kAvya hindI ke prakAzanoM kA mUlya haridAsa racita bhartRhari saMvAda hindI sAhitya kA AdikAla aura rAjasthAnI jaina sAhitya hariyANA kA loka mahAkAvya-nihAlade sulatAna hindI meM bAvanI kI paramparA hamArI unnati meM ghora bAdhaka IrSyA haMsa kavi racita thaLI varNana gIta haMsakavi dUta (haMsadUta) hiMgu deza nAma kI prAcInatA hiMsA kA virodha kyoM? hamAre saMgraha kArya ke katipaya saMsmaraNa haradAsa racita nala caMdrikA hamIrade caupaI ke racayitA kA vAstavika nAma hindI bhASA kA utpatti sthAna va samaya hindI gadya kA vikAsa hamAre hastalikhita graMtha aura bhaNDArakara risarca iMsTITyUTa hindI meM jaina sAhitya-yojanA harSapurIya gaccha kA utpatti sthAna harSasAgara racita rAjasI rAsa kA sAra hindI sAhitya meM chanda graMtha hamArA naitika patana hindI bhASA meM zataka saMjJaka graMtha hamArA eka mahAna durguNa abhimAna hamArI kamiyA~ aura bhUleM zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva vIra vANI jaina sAhitya hariyANA ke sukavi mAladeva kI racanAe~ hamArI unnati ke ror3e jaina jagata jina vANI paMjAba saurabha bhASA zramaNa jasavaMta caMdrikA sapta sindhu sapta sindhu sapta sindhu prakAzana samAcAra yuga prabhAta * * osavAla samAcAra sapta sindhu nAgarI pracAriNI agrAha rAjasthAnI vIra zramaNa rAjasthAna bhAratI jIvana sAhitya sarasvatI sAhitya saMdeza sAhitya saMdeza braja bhAratI hindustAnI dezabaMdhu jaina jagata zAzvata dharma jaina satya prakAza sammelana patrikA kalyANa madhukara kalyANa duniyA jIvana zramaNa caritra nirmANa 35 4 33 36 nava. 1988 11 28 13-14 16 7 15 1 4 21 69 3 27 12 3 15 64 20 22 5 20 1 7 B 19 34 28 5 37 1973 janavarI 28 9 3-4 17 12 2 86...1.. 13-14 4 11 5 1 9 1-4 5 12 3 4 4-6 15-16 " 6-7 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI hama bAlakoM kI ora dhyAna deM hisAra koza meM racita eka mahattvapUrNa prAkRta graMthaupadeza saptatikA hariyANA pradeza ke jaina kavi guNAkAra sUri racita bhaktAmara stotra TIkA hariyANA ke var3agacchIya zrI zIladeva sUri racita adUmatA hamAre saMgrahAlaya meM digambara graMthoM kI hastalikhita pratiyA~ hindI sAhitya kA eka prAcInatama jaina graMtha hamArI sAmAjika va dhArmika ekatA kA svarUpa aura unake upAya haMsAulI hastinApura tIrtha stavanama hastalikhita jaina graMtha bhaNDAra hAjira javAbI hema ratna racita gorA-bAdala harSa kIrti racita dharma taraMgaNI harSa kula racita kamala paMca zalAkA harSa kumAra racita kamala paMcazIlatA haMsadUta hamIra devakavi racita zrRMgAra zataka hema vijaya racita kathA ratnAkara hamAre tyauhAroM kA sAMskRtika mahattva hAlAra deza varNana prazasti hamIra mahAkavya prati kA lekhana samaya 1452 nahIM, 154 sahI hai hariyANA kA eka prAcIna bhASA kAvyasatasaI mAM hindI ke vividha viSayaka jaina sAhitya hamAre saMgraha ke katipaya aprasiddha hindI graMtha hAlu kavi racita betAla paccIsI hAthI tola muhatA hastalikhita graMthoM ke prati hamArA kartavya hindI ke sukavi snehIjI racita caubIsI padya kI mahAvIra stuti hindI jaina stuti saMkSipta itihAsa kI katipaya bhadI bhUleM hindI jaina sAhitya ke itihAsa-lekhana sambandhI sujhAva kuzala nirdeza jina vANI jina vANI jina vANI vIra vANI ahiMsA vANI kuzala nirdeza Ajakala kuzala saMdeza jina vANI jIvana sAhitya zodha patrikA zramaNa zramaNa zramaNa zramaNa saMgIta sudharmA samiti patrikA svAdhyAya jaina saMdeza sapta sindhu sammelana patrikA sammelana patrikA varadA maru vANI vizva bhAratI vIra vANI vIra vANI vIra vANI 1 disa. 197. 1974 1975 5 10 11 12 2 32 19 3 30 20 11 12 30 23 9 13 julAI 1975 7 28 29 9 1 2 25 1 2 269 8 1-2 1-2 1-2 2-3 3 6 11 6 4-7 9 5 12 5 5 5 4 8 8 lh-strrgy-gg-glu-b-bhaau Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 hindI ke ajJAta sAhitya kI khoja lekha sambandhI katipaya saMzodhana hamArI aThAiyA~ Adi tapasyAe~ hindI meM jaina sAhitya ko saste mUlya para prasArita karane kI AvazyakatA hindI jaina nIti kAvya harSaprabha racita lalita kumAra kathA hamAre saMgraha ke kucha digambara pratimA lekha hastImala ke pUrvavartI jaina saMskRta nATaka hamArI prAcIna jJAna-sampatti aura hamArA kartavya hamArA cUrNI sAhitya hama kahA~ hai? hamArI jaisalamera yAtrA hA~, pRthvIrAja akabara ke darabAra meM the holI aura hamArA samAja hiMsA nivAraNa kA amogha upAya AtmIyatA kA vistAra kIjie hindU graMtha meM jaina dharma sambandhI kucha bhrAmaka bAteM mahAkavi meghavijaya aura unake graMtha hindI ke Adhunika jaina mahAkAvyoM sambandhI jJAtavya hitopadeza rUpa zikSAprada racanA jJAna-guTakA hamArA eka Avazyaka kartavya (mahAkavi samaya sundarajI kI tri zatAbdI svarNa jayaMtI) hastalikhita jJAna bhaNDAra aura sthAnakavAsI samAja kA karttavya hamArI sAdhviyoM acchI lekhikA bhI baneM hindI padya ke jaina vaidyaka graMtha para vizeSa prakAza hamArA Avazyaka karttavya hamArI zikSA paddhati meM eka mahAna kamI (audyogika zikSaNa kI parama AvazyakatA) hindI meM uccatara sAhitya graMtha meM jaina sAhitya kI sUcI harSa caritra meM jainoM se sambandhita kucha jJAtavya bAteM harirAmadAsa niraMjanI ke do ajJAta graMtha haribhadra sUri racita sAmAiye saMgrahaNI zra zrI pArzva jina aSTakama zrI jJAnamerU racita bhaktAmara (rAjasthAnI padyAnuvAda) zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva vIra vANI jaina jagata jaina jagata vIra vANI jaina bhAratI jaina si. bhAskara jaina si. bhAskara hiMsA virodha jaina saMdeza jaina saMdeza jaina saMdeza jaina bhAratI dhvaja jaina prakAza jaina prakAza jaina mitra jaina saMdeza jaina saMdeza jaina saMdeza 19 zrI jaina dharma prakAza 83 jaina prakAza 44 11 prajA sevaka sAptAhika sainAnI 27 jana. 59 osavAla 4 jaina saMdeza jaina saMdeza razmi jaina ratnatraya vizvambharA 10 9 7 17 3 7 22 3 10 15 49 20 9 60 58 11 13 24 17 2 67 saMvat 2507 11 13 11-12 6 10 5 1 1 48 8 19 19 18 12 22 34 31 4 12 1 2 37 7 25 35 1-2 2 zrI agaracanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI kaTAriyAjI kA galata maMtavya zrI kizorI ali kRta nAma viradAvalI zrI abhaya jaina graMthAlaya kA 25 varSIya vikAsa zrI cintAmaNijI ke mandira kI mUrtiyoM ke lekha zrI jinavallabha sUri kRta laghu ajita zAnti stotra padyAnuvAda zrI sUrAcArya zrIpAla kI racanAe~ aura vaMzaja zrI mohanalAlajI ke lekha bhaNDAra, sUrata kI tAr3apatrIya pratiyA~ zrI mUlacandajI kApar3iyA kA eka anukaraNIya prayatna zrI elaka pannAlAla digambara jaina sarasvatI bhavana kI ujjaina zAkhA kA zAstra saMgraha zrI jina vallabha racita mahAvIra caritra va stotra zrI mahAlichamI rI kathA zrI sUryanArAyaNa kA anupalabdha karpUracakra zrImada rAjacandra bhramAtmaka pracAra kA nirAkaraNa zreSTha dharma-kSamA zrI abhaya deva sUrijI kI anya racanAe~ zrI jinadatta sUrijI ke citramaya prAcIna kASThaphalaka zrImada devacandajI ke dezanAsAra meM Atmika zaktiyoM ke nAma zrI javAharalAlajI nAhaTA kA svalikhita paricaya zrI sahajakIrti ke siddha zabdArNava kA apUrNa prakAzana zrI jinadattasUrijI ke anuyAyiyoM kA pAlItAnA se ghaniSTha sambandha zramaNa bhagavAna mahAvIra zrI jinakuzala sUri bahutarI zrImad rAjacandra aura gA~dhIjI zrI haribhadra sUri zrI zatruMjaya laghu kalpa zrI dAr3hI (zAnti nagara) maMDana zAntinAtha stavana zrI mAnatuMga sUri zrI siddha RSi zrI abhayadeva sUri zrI sahajAnandajI mahArAja kA pravacana zrI bappa bhaTTi sUri 29 vIra dANI sarasvatI 62 sammelana patrikA 58 rAjasthAnI 3 kuzala nirdeza kuzala nirdeza madhya pradeza saMdeza anekAnta vIra vANI vIra vANI varjanA maru vANI vizvambharA kuzala saMdeza vallabha saMdeza jaina jagata risaMcara vIra vANI vijayAnanda vIra vANI zrI jinadatta sUri sevA saMgha aMka mahAvIra jayaMtI smArikA (1975) smArikA titthapara kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 10 9 68 18 33 .......... 1966-68 1 aga, 65 sita. 1987 7 7 10 B 8 8 8 1 chu 8 s-'0sngm 2,3,4 4 13 19 5 1 8 12 9 10 10 18 10 10 4 2 11 10 8 3 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 zrI vIra gaNi gu. pa. zrI kalyANa vijayajI gaNI zrImAla purANa meM bhagavAna mahAvIra aura gautama kA paravartI vikRta varNana zrI jinaprabhasUri kRta mahAvIra gaNadhara kalpa zrI mahAlichamIjI rI kathA zrI kRSNa lIlA sambandhI katipaya citrAvaliyoM zrI puNya vijayajI mahArAja zrI rAmajanajI zrI zaMkAjI kA eka viziSTa patra zrI mAlanagara kA tAmra zAsana zrI rAmajanajI (mAhezvarI jAti kA saMta) zrI rAmanAthajI kaviyA racita pAbUjI ke soraThe zrI jJAna meru racita bhaktAmara bhASA rAjasthAnI padyAnuvAda zrI kSatriya kuNDa mahAvIra jina stavanam zrImad devacandrajI ke do mahattvapUrNa mahAvIra stavana zrI mahAvIrajI tIrtha ke saMsthApaka dIvAna jodhapurajI zvetAmbara hI haiM zrI jinadatta sUri ke citramaya kASThaphalaka zrImad devacandra racita karma sAhitya zrI jinaprabha sUri rAsa zrI jinaprabha prabaMdha zrI kamala prabha sUri kA eka nUtana kAvya zrI guNasamudra sUri racita zAnti nAtha caritra lekhana prazasti zrI nagarakoTa tIrtha vinati zrI samIra munijI ko sahayoga denA jarUrI zrImad devacandra kRta aprakaTa pada zrI mahAvIra stavana zrI kRSNa aura mahAbhArata yuddha kI samaya sambandhI mAnyatAe~ zrImada rAjacandra ke do apUrva upadeza zrI cauthamalajI sambandhI vizeSa jJAtavya zrI pUjya karmasiMha sambandhI racanA kA sArAMza zrI naMdalAlajI mahArAja kI chaH racanAe~ RSi varadhAnI bhASA zrI kRSNa caritra zrI lakSmI tilako koSAdhyAya kRta zrAvaka dharma prakaraNa vRtti zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza maru zrI bhAratI vijayAnanda mAhezvarI sevaka jaina bhAratI jarnala oNpha rAjasthAna mAhezvarI sevaka cAraNa bandhu vizvambharA kuzala nirdeza nirmala jyoti zramaNa bhAratI sarasvatI zramaNa zrI satya prakAza zrI satya prakAza jaina bhAratI jaina satya prakAza AtmAnanda sevA samAja kuzala saMdeza jina vANI jina dANI jina vANI jina vANI jina vANI jina vANI kalpanA kalpanA jaina satya prakAza 8 3 2 4 8 25 13 29 6 8 13 11 12 1 6 66 17 3 3 13 19 4 17 49 11 25 3 12 22 15 19 5 23 12 10 divAlI 1 9 4 11 2-3 1 12 1 12 2-6 1-2 8 12 4 11 1 39-40 4 5 6 8 10 7 1 11 1-2 zrI agarabanda nAhaTA dvArA likhita AlekhoM kI sUcI zrI vinayaprama upAdhyAya racita tIrtha yAtrA stavana zrI sImandhara zobhA taraMga ke racanAkAla Adi para vizeSa prakAza zrI megha muni racita sAharAjasI rAsa kA aitihAsika sAra zrI muni prabhasUri kRta aSTottarI tIrtha mAlA zrI sumati saMbhava nAmaka aitihAsika kAvya upalabdhi zrI jinapati sUri badhAmaNA gIta zrI mahAvIra jina stotrama zrI arbudAcala prabaMdha zrI jagaccaMdra sUrijI kA saM. 1299 kA eka prAcIna vyavasthA-patra zrI pAla caritra sAhitya ke sambandha meM zeSa jJAtavya zrI cintAmaNijI kI mUrtiyoM ke lekha zrIpAla caritra sAhitya zreSTha zreNa aura balkala cIrI rI kathA kI ekatA Avaka ratna zrI tAjamalajI botharA zrI vIragaNi prabhAvaka caritra prabhAlocana zrI kalyANa mandira stotra padyAnuvAda zrI abhinandananAtha va zrI sumatinAtha sambandhI jJAtavya bAteM maiM zrI mAtAjI kI sundara kahAniyA~ pustaka jaina kavi banArasIdAsa zrI zAntikara (sabhya dRSTi rakSA stotra) zrI vijaya pahutta smaraNa padyAnuvAda zrI jinaprabha sUri jJAna bhaNDAra zrAvaka dharma sambandhI katipaya mahattvapUrNa graMtha zrI buddhisAgara sUrijI zrI vinAyakajI rI utpatti zrI mahAdeva ro chaMda zrI kSetrapAlajI ro chaMda zrI vAsu pUjya zrI vIrAcArya zrI devasUri zrI hemacandra sUri zrI sahajAnandaghanajI mahArAja kRta rAjapada vivecana zrI surAcArya zrImatI kA buddhi kauzala zrI Anandaghana vijayajI ko diyA patra jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza jaina satya prakAza anekAnta rAjasthAnI anekAnta jaina bhAratI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza ahiMsA vANI ahiMsA vANI kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza jina vANI sanmati saMdeza varadA varadA daradA | nirdeza kuzala kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza 17 17 18 19 20 13 9 3 14 3 3 2 4 8 B 10 14 20 11 12 7 27 4 18 18 18 4 9 9 9 9 9 3 10 273 7-8 4-5 2-3 2 1 6 3-4 7 4,3 2 17 6 12 5 8-9 10 12 8 2 1,2,3 1-2 1 1 2 7 4 5 6 12 12 2 3 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 zrImad jJAna sAgarajI aura unakA sAhitya zrI kRSNa bhakta gulAma mohammada zrI kalyANa mandira stotra padyAnuvAda zrI mad devacandrajI kA mahAvideha meM kevalI ke rUpa meM vicaraNa zrI muni Ananda vijayajI gaNabhavanA bhaktAsanI zrI mAnatuMgAcArya kRta nemi 307 ( bhayahara) stotra hindI anuvAda zrI mallInAtha zrI bRjaratanajI koThArI kA anubhava digdarzana zrImad bhAgavata kI prAcInatA para vizeSa prakAza / lIlA sambandhI katipaya citrAvalI zrI kRSNa zrI vIracandra rAghavajI gA~dhI aura videzoM meM jaina dharma pracAra zrI vIracanda gA~dhI sambandhI lekha zrI arjunalAlajI seThI ke do lekha zrI zrAvaka nirmaladAsa kRta paMcAkhyAna bhASA zrI rAjasA meM racita vaidyaka candrikA zrI zivacanda bharatIyA kA mAtRbhASA prema zrI gopIkizana kAnor3iyA ke saMgraha meM guptakAlIna pArzva mUrti zrI zruta paMcamI ke do paramAvazyaka karttavya zrI kAlakAcArya rAjadrohI ke rUpa meM citrita meM spaSTIkaraNa zrI maNidhArI dAdA se vinatI zrI jina kRpAcandra sUrijI zrI zvetAmbara kAMphreMsa kA eka Avazyaka kartavya zrImada devacandra mahArAja kI dvitIya zatAbdI zrI kAlakAcArya rAjadrohI ke rUpa meM citrita zrI lakSmaNa zAstrI ke jaina dharma sambandhI vicAra zrI agaracanda nAhaTA vyaktitva evaM kRtitva hindustAnI zrI sarvezvara kuzala nirdeza zrI siddha bhagavAna kI mUrti zrI maNidhArI aSTama zatAbdI aura jaina samAja kA karttavya kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza kuzala nirdeza rAjasthAnI vIra vallabhIya sudhAra bhAratI maru vANI maru vANI maru vANI vIra vANI zrI bhAdrapada zuklA aSTamI zrI jina kuzala sUri ke stUpoM ke nirmAtA ke sambandha meM katipaya mahattvapUrNa ullekha zrI jina kuzala sUri sambandhI ajJAta racanA svarga tithi ke lie pramANa upalabdha zrI vasantalAlajI jaina ke lekha ke sambandha maru bhAratI vizAla rAjasthAna maMgala jyoti jaina gajaTa zvetAmbara jaina jaina mitra zvetAmbara jaina zvetAmbara jaina jaina abhaya saMdeza patrikA zvetAmbara jaina jaina bhAratI zvetAmbara jaina 9 zvetAmbara jaina 10 10 10 10 10 10 22 6 81 1 1 1 21 5 3 2 59 11 79 19 jaina dhvaja maMdasaura 1945 zvetAmbara jaina osavAla 24 18 4 44 11 5 24 24 2 4 5 9 9 9 12 7 10 66 5 5 5 18 1 20 285 28 22 30 12 37 23 35 37 23 40 230 12 44 4 granthAnukramaNikA zrI mahAvIra prasAda dvivedI kI dRSTi meM svargIya zrI vijayadharma sUrijI zrI giranArajI tIrtha meM dAdA stUpa zrI cidAnandajI anubhava vANI zrI bhagavata zaraNa upAdhyAya kA jaina sambandhI vaktavya zrI nAtha caritra zrI kastUracandajI zAstrI ullikhita do graMthoM ke paricaya meM saMzodhana zrI AnandajI kalyANa kI per3hI se atyAvazyaka nivedana zrI jJAna meru ke do Apta graMtha zrImAla jAti aura usake gotra zrI mahAvIra nirvANa mahotsava zvetAmbara mUrti pUjaka saMgha se vinatI zrI supArzvanAtha pratimA ke kaNoM sambandhI jJAtavya zrImad Anandaghana racita caubIsa tIrthakara stavana zrImada devacandrajI kA eka aprakAzita pada zrImad devacandra kRta pAMDava svAdhyAya zrI kRSNa caritra zrI jayAcAryajI kSamAmUrti rAja sakumAlA kSullaka kumAra kathA kSamApaNA kSatriya kuNDa evaM vicAraNA kSamapaNya kSetrapAla jI ro gIta kSamA vIro no patra kSa jJAnArNava kA hindI padyAnuvAda jJAna varNana graMtha kA paricaya jJAnArNava zvetAmbara zvetAmbara jaina zAnti jyoti jaina saMdeza janagaNa jaina saMdeza zvetAmbara jaina jaina bhAratI osavAla kuzala nirdeza bhakti rasAmRta zramaNa kuzala saMdeza ramaNa varadA jaina prakAza jJa jJAnArNava meM pratipAdita vItarAga aura samatA bhAva zramaNopAsaka jJAnavimala aura guNa vijaya dvArA ullikhita rAjasiMha vikAsa jJAna yoga kA mahattva gItA saMdeza vIra vANI 21 22 2 zramaNa sanmati saMdeza 20 3 zvetAmbara jaina jaina jaina dharma prakAza patrikA 80 zrI jaina dharma prakAza 75 zrI jaina dharma prakAza 56 jaina bhAratI 2 jaina bhAratI 12 25 5 11 25 66 29 7 4 13 2 13 20 23.8.79 17 4 6 11 5 275 16 2 24 6 37 37 38 19 23 44 19 1 7 9 32 9 3 2 11 9 11 1 2 1 20-21 1 8 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 zAnArNava prazasti TIkA . jJAnArNava meM prati jANika nI pharAga yari racita ekArtha nAmamAlA tathA durlabha zrI agaracanda nAhaTA : vyaktitva evaM kRtitva sanmati saMdeza amaNopAsaka nAgarI pracAriNI jaina jagata hiMsA-virodha jJAna paMcamI tapa ke mAhAtmya sambandhI kathAe~ jhAnArNava meM ahiMsA mAhAtmya jJAna paMcamI kA saMdeza jaina bhaNDAroM kA upayoga aura vyavasthA jJAna gocarI jhAna bhaNDAra, sAMskRtika jAgaraNa ke pratIka jaina svayaM sevaka zAzvata dharma