Book Title: Agam Sahitya me Puja Shabda ka Arth
Author(s): Dalsukh Malvania
Publisher: Z_Rajendrasuri_Janma_Sardh_Shatabdi_Granth_012039.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210159/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha jaM na aMga A ga ma sA hi tya meM pUjA za bda kA artha - zrI dalasukha mAlavaNiyA vartamAna samaya meM jaina samAja meM kucha AcArya jinapratimA kI taraha apane hI nava aMgoM kI pUjA karavAte haiM / isa viSaya meM samAja meM kAphI vivAda cala rahA hai / ataH hama yahA~ pUjA ke sandarbha meM kucha cintana kareM, yaha Avazyaka hai / jaina vizvabhAratI, lADanUMM dvArA prakAzita "Agama zabda koSa" meM jaina aMga AgamoM meM jo-jo zabda jahA~-jahA~ para prayukta hue haiM unake sandarbha diye gaye haiM / ataH pUjA, pUjArthI, pUjanA jaise zabdoM kA aMga AgamoM meM kahA~-kahA~ para prayoga huA hai, unakI anveSaNA karanA sarala ho gayA hai / etadarthaM pUrvokta koza kA Azraya lekara hama yahA~ pUjAdi zabda evaM unake artha, jo TIkAoM meM yatra-tatra diye gaye haiM, usakA sAra dene kA prayatna kara rahe haiM / TIkAkAra pUjA zabda kA jo artha karate haiM usa para Agama granthoM meM hI pUjA zabda kA jo artha phalita hotA hai, rahe haiM / hama bAda meM cintana kareMge / sarvaprathama mUla spaSTa hotA hai, usakI hama samIkSA kara sUtrakRtAMga ke dvitIya zrutaskandha ke prathama adhyayana meM taithikoM kI carcA kI gaI hai / usameM lokAyata yA cArvAka yA zarIra ko hI AtmA mAnane vAle anuyAyI pUjA kisa taraha karate the, usakA spaSTa nirdeza milatA hai / jo isa prakAra hai "tumaM pUjayAmi taM jahA - asaNeNa vA pANeNa vA khAimeNa vA vattheNa vA paDiggaheNa vA kaMbaleNa vA pAyapuMchaNeNa vA "1 spaSTa hai ki pUjya ko azanAdi, vastra, pAtra, kambala, pA~va pauMchane kA vastra Adi denA hI pUjA hai / aGga Agama meM jahA~-jahA~ para pUjA zabda kA prayoga huA hai vahA~ para TIkAkAra jo artha karate haiM usake kucha dRSTAMta yahA~ draSTavya haiM / sUtrakRtAMga (1. 14. 11) meM prApta pUjA zabda kA artha TIkAkAra isa prakAra karate haiM"abhyutthAnavinayAdibhiH pUjA vidheyaMti" ( - Agamo0 pR0 245, 1. Agamodaya AvRtti pR0 277 usakI dillI se prakAzita phoTo bAphI pR0 185 dillI pR0 164) www. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha sUtrakRtAGga (1. 16. 4) meM-- "ettha vi jigjtthe No pUyAsakkAralA bhaTThI" aisA pATha hai, usakI TIkA meM kahA gayA hai ki- "no pUjA satkAra lAbhArthI kintu nirjarApekSI " - Agamo0 pR0 265; dillI pR0 177 sthAnAGga meM (Agamo0 sUtra 496) chaThANA aNattavao ahitAte asubhAte bhavati / taM jahA ------pUtAsakkAre / chaThANA attavatto hitAte bhavaMti / taM0 jAva pUtAsakkAre" usakI TIkA meM zrI abhayadeva kahate haiM ki - "anAtmavAn sakaSAya ityarthaH - pUjAstavAdirUpA, tatpUrvakaH satkAro vastrAbhyarcanam, pUjAyAM vA Adara pUjA - satkAra iti" ( - Agamo0 pR0 358; dillI pR0 239 ) sthAnAGga meM chadmastha kI pahacAna ke prasaMga meM kahA gayA hai ki - "sattahi ThANehi chaumatthaM jANejjA taM0 pANe aivAettA bhavati pUtAsakkAramaNuvuhettA bhavati " ( Agamo0 sUtra 550) usakI TIkA isa prakAra hai- " pUjA satkAraM puSpArcana - vastrAdyarcanaM anuba hayitA - pareNa svasya kriyamANasya tasya anumodayitA, tadbhAve harSakArI ityarthaH " - Agamo0 pR0 386, dillI pR0 260 sthAnAGga (sUtra 756) "dasavihe AsaMsappaoge ....pUyAsaM sappatoge dasa prakAra se manuSya prazaMsA vyApAra karatA hai usameM se eka hai - pUjAzaMsAprayoga / usakI TIkA meM zrI abhayadeva likhate haiN| ki - " tathA pUjA - puSpAdipUjanaM me sthAditi pUjAzaMsAprayogaH / " - Agamo0 pR0 515, dillI pR0 344. isa prakAra ke AzaMsA prayoga karaNIya nahIM hai aisA zrI abhayadeva kA bhI abhiprAya hai / isI sUtra meM satkAra AzaMsA ko pRthak mAnA hai aura usakI TIkA meM TIkAkAra likhate haiM ki - "satkAraH pravaravastrAdibhiH pUjanam, tanme syAditi satkArAzaMsA prayoga iti / " isase yaha jJAta hotA hai ki sUtrakAra ko pUjA aura satkAra artha iSTa hai, pUjA ke dvArA satkAra aisA artha iSTa nahIM hai / samavAyAGga sUtra meM 36 veM samavAya meM uttarAdhyayana ke 36 adhyayana ginAye haiM usameM gyArahavAM adhyayana 'bahuzrutapUjA' nAmaka hai / usameM gA0 15- 33 meM bahuzruta kI aneka upamAoM ke dvArA prazaMsA kI gaI hai / yahI usakI pUjA hai - aisA mAnanA cAhie / bhagavatI sU0 556 meM "pUyA sakkAra thirikaraNaTTayAe" aisA pATha hai / kintu TIkA meM mAtra usakI saMskRta chAyA hI dI gaI hai / pUjA zabda kA artha nahIM diyA hai / pUyaNa-pUyaNA AcArAMga (1-1-1) meM "imassa ceva jIviyassa jisakI aneka bAra punarAvRtti kI gaI hai / usakI TIkA ki- " pUjanaM pUjA-draviNa vastrAnnapAna satkAra - praNAma sevA vizeSarUpam / " parivaMdaNa - mANaNa-pUyaNAe" ityAdi pATha hai meM pUjana ke viSaya meM zrI zIlAMka likhate haiM -Agamo0 pR0 26, dillI pR0 18 AcArAMga ( 3. 3. 119 ) meM "duhao jIviyassa parivaMdaNa mANaNa pUyaNAe jaMsi ege pamAyaMti' pATha hai| usakI TIkA zrI zIlAMka isa prakAra karate haiM- "tathA pUjanArthamapi pravartamAnAH kamakhavairAtmAnaM bhAvayanti mama hi kRtavidyasyopacitadravya prAgbhArasya paro dAna-mAna-satkAra - praNAma - sevAvizeSaiH pUjAM kariSyatItyAdi pUjanaM, tadevamartha karmopacinoti / " 24 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya -- Agamo0 pR0 166, dillI pR0 113 www.jainellb Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvAratna puSpavatA Abhanandana grantha praznavyAkaraNa sUtra meM - "na vi vaMdaNAte, na vi mANaNAte na vi pUyaNAte bhikkhaM gavesiyavvaM' pATha hai| jaina vizva bhAratI prakAzita 6.6. usakI TIkA meM AcArya abhayadeva ne likhA hai- "nApi pUjanayA - tIrthanirmAlyadAna-mastakagandha-kSepa-mukhavastrikA - namaskAramAlikA - dAnAdi lakSaNayA" -Agamo0 50106 sUtrakRtAMga (1.2.2. 11) meM pATha hai " jAviya vaMdaNa - pUyaNA ihaM" usakI TIkA meM AcArya zIlAMka likhate haiM- " rAjAdibhiH kAyAdibhiH vaMdanA, vastrapAtrAdibhizca pUjanA " - Agamo0 pR0 64, dillI pR0 43 sUtrakRtAMga (1. 3. 4. 17) meM pATha hai - jehiM nArINa saMjogA pUyaNA piTThato katA" usakI TIkA meM A0 zIlAMka likhate haiM ki - " tathA tatsaMgArthameva vastrAlaMkAramAlyAdibhiH AtmanaH 'pUjanA' kAmavibhUSA pRSThataH kRta " - Agamo0 pR0 100, dillI pR0 67 / sUtrakRtAMga (1. 2. 2.16) meM - "no'vi ya pUyaNapatthae siyA" pATha hai usakI TIkA A0 zIlAMka isa prakAra karate haiM - " na ca upasargasahana dvAreNa pUjAprArthakaH prakarSAbhilASI syAt bhavet" -Agamo0 pR0 65, dillI pR0 44 sUtrakRtAMga (1. 2. 3. 12) meM "nivviMdejja siloga-pUyaNaM" pATha hai usakI TIkA meM A0 zIlAMka ne likhA hai ki-"nirvindyeta - jugupsayet pariharet AtmazlAghAM stutirUpAM tathA pUjanaM vastrAdilAbharUpaM pariharetu" -Agamo0 pR073, dillI pR0 42 sUtrakRtAMga (1. 6. 22) meM "jA ya vaMdaNa pUyaNA" pATha hai usakI TIkA A0 zIlAMka ne isa prakAra kI hai " tathA yAca surAsurAdhipati cakravati valadeva vAsudevAdibhiH vaMdanA, tathA satkAra pUrvikA vastrAdinA pUjanA " - Agamo0 pR0 16 - 1-2 dillI pR0 221-2 sUtrakRtAMga (15-11) meM " vasumaM pUyaNAsu (sa) te aNAsae" kahA hai usakI TIkA meM A0 zIlAMka ne isa prakAra kahA hai- "kiM bhUto'sau anuzAsaka ityAha- vasu dravyaM sa ca mokSaM prati pravRttasya saMyamaH, tadvidyate yasyAsau vasumAn / pUjanaM devAdikRtamazokAdikamAsvAdayati upabhuGakta iti pUjanAsvAdakaH / nanu cAdhAkarmaNo devAdikRtasya samavasaraNAderUpabhogAt kathamasau satsaMyamavAn ityAzaMkyAha na vidyate AzayaH pUjAbhiprAyo yasya asau anAzayaH, yadi vA dravyato vidyamAne'pi samavasaraNAdike bhAvato' nAsvAdako'sau taduta gArdhyAbhAvAt / " - Agamo0 pR0 257, dillI pR0 127. puryATTha samavAyAMga sUtra (samavAya 30) meM tIsa mahAmohanIya sthAna ke varNana ke prasaGga meM 34vIM gAthA nimnokta / hai usameM tIsavA~ sthAna hai apassamANo passAmi deve jakkhe ya gujjhage / aNNANI jiNapUyaTThI mahAmohaM pakuvvai // 34 // usakI TIkA AcArya abhayadeva isa prakAra karate haiM- "apazyannapi yo brUte pazyAmi devAnityAdisvarUpeNa ajJAnI jinasyeva pUjAM arthayate yaH sa jinapUjArthI gozAlakavat / sa mahAmohaM prakarotIti / " - Agamo0 pR0 55, dillI pR0 37 jaina aMga Agama sAhitya meM pUjA zabda kA artha : paM0 dalasukha mAlavaNiyA | 25. www.ja Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha pUyaNa kAmasUtrakRtAMga (1-4-1-26) meM gAthA hai ki bAlassa maMdayaM bIyaM jaM kaDaM avajANai bhujjo / duguNaM karei se pAvaM pUyaNakAmo visannesI / / 26 // prastuta gAthA kI TAkA meM A0 zIlAMka likhate haiM ki-"kimarthamapalapati ityAha-pUjana-satkAra puraskArastatkAmaH tadabhilASI mA me loke avarNavAdaH syAdityakAryaM pracchAdayati / -Agamo0 pR0 114, dillI pR0 5-76 pUyaNaTThisUtrakRtAMga (1-10-13) meM gAthA hai ki suddha siyA jAe na dUsaejjA amucchie Na ya ajjhovavanne / __dhitimaM vimukke Na ya pUyaNaTThI, na silogagAmI ya parivvaejjA // 23 // ukta gAthA kI TIkA meM A0 zIlAMka likhate haiM ki-"tathA saMyame dhRtiryasyAsau dhRtimAn, tathA sa bAhyAbhyantareNa granthena vimuktaH, tathA pUjanaM vastra-pAtrAdinA, tenArthaH pUjanArthaH sa vidyate yasyAsau pUjanArthI, tadevaMbhUto na bhavet, tathA zloka : "zlAghA kIrtistadgAmI na tadabhilASukaH paribrajetaditi / kIrtyarthI na kAJcanakriyAM kuryAdityarthaH // " -Agamo0 pR0 165, dillI pR0 130 spaSTa hai ki aMga AgamoM meM pUjA zabda kA mukhya artha pUjya ke aMgoM kI pUjA aisA nahIM hai kintu pUjya ko Avazyaka vastuoM kA samarpaNa hai / ataH pUjA evaM dAna meM kyA bheda hai ? vaha bhI yahA~ vicAraNIya hai / pUjya ke pAsa jAkara vastuoM kA arpaNa pUjA hai jabaki pUjya svayaM dAtA ke pAsa jAkara jo grahaNa karatA hai, vaha dAna hai / isa prakAra pUjA evaM dAna meM bheda kiyA jA sakatA hai / pUjA zabda ke sthAna para arcA zabda kA prayoga jJAtAdharmakathA meM draupadI kI kathA meM kiyA gayA hai| samagra aMga AgamoM meM yaha eka hI ullekha jina pratimA kA arcA ke viSaya meM kiyA gayA hai yaha bhI ullekhanIya hai| pATha hai "jiNapaDimaNaM accaNaM karei"-nAyA0 1-16-751 (jaina vizva bhAratI lADanUM kI aavRtti)| Agamodaya samiti kI nAyAdhammakahA mUla meM pATha adhika hai kintu TIkA meM kahA gayA hai ki uparokta pATha ke anusAra saMkSipta pATha bhI milatA hai| 26 | caturtha khaNDa : jaina darzana, itihAsa aura sAhitya www.jaine