Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha ai ti hA si ka pa ri prekSya rASTro tthA na kI dhurI : nArI -DA. zrImatI nirmalA ema. upAdhyAya (jodhapura) kisI rASTra kA nirmANa evaM utthAna usake prANa-bala para nirbhara karatA hai| bhautika sAdhana sampanna hote hue bhI yadi kisI rASTra kA prANa-bala (nAgarika) nisteja hai to vaha rASTra pragati ke patha para ArohaNa nahIM kara sktaa| sazakta zaurya sampanna, pratibhAzAlI, prANavAna nAgarika sabhyatA aura saMskRti ke unnAyaka hote haiN| aise nAgarikoM kA janma, zikSA, dIkSA, AcAra-vyavahAra isa bAta para nirbhara karatA hai ki usa samAja kA nArI varga kaisA hai| prAcIna aura arvAcIna sabhI vicAraka isa viSaya meM ekamata haiM ki nArI samAja sabhyatA aura saMskRti kA merudaNDa hai| tyAgamaya bhoga, mamatA, karuNA, dayA, prema Adi kI khAna nArI ke kandhoM para Adarza samAja racanA kA dAyitva hai| mAtA, patnI, kanyA (putrI) Adi rUpoM meM nArI ne samAja tathA rASTra ke vikAsa aura utthAna meM sadaiva apanA mahattvapUrNa yogadAna diyA hai / sukanyA ke Adarza kA paripAlana zarmiSThA ne kiyaa| viSaparvA ke rAjya kI rakSA ke lie zukrAcArya kA unake rAjya meM rahanA Avazyaka thaa| aura zukrAcArya ko prasanna karane ke lie miSThA ne devayAnI kA AmaraNa dAsatva svIkAra karake kanyA dharma kA pAlana kiyaa| mevAr3a kI kRSNAkumArI ne sva-dharma aura kanyA-dharma donoM kI rakSA karate hae saharSa viSapAna kiyaa| __ bhArata ke prAcIna maharSiyoM ne mAnava jIvana ko cAra AzramoM meM vargIkRta kiyA aura una AzramoM meM gRhasthAzrama ko samAja ke dhAraNa-poSaNa kA kendra mAnA / gRhasthAzrama meM gRhiNI kI mahatI bhUmikA hotI hai / vaha vibhinna rUpoM meM puruSa kA sAtha detI hai| mahAbhArata meM kahA gayA hai ki patnI ke 260 | chaThA khaNDa : nArI samAja ke vikAsa meM jaina sAdhviyoM kA yogadAna www.jain
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha HHHHHHHHHHHHHHHHHETRITERALLLLLIIIIIIIIIIII samAna koI bandhu nahIM, koI gati nahIM, aura dharmasaMgraha (AdhyAtmika utthAna) meM usake samAna koI sahAyaka nahIM hai| nAsti bhAryAsamo bandhurnAsti bhAryA samAgatiH / nAsti bhAryAsamo loke sahAyo dharmasaMgrahe // patnI ke samAna koI vaidya nahIM hai / vaha sabhI duHkhoM ko dUra karane kI auSadhi hai na ca bhAryAsamaM kiMcit vidyate bhiSajo matam / auSadhaM savaduHkheSu satyamed bravImi te // gRhiNI ke binA ghara sUnA hotA hai| strI ghara ko svarga tulya banA sakatI hai / padma purANa meM kahA gayA hai, ki yadi patnI anukUla hai to svarga prApti se kyA lAbha hai aura yadi vaha pratikUla arthAt svecchAcAriNI hai to naraka khojane kI AvazyakatA hI kyA hai ? chAndogya upaniSad meM usa rAjya ko uttama rAjya kahA gayA hai jahA~ svecchAcAriNI striyA~ nahIM hotii| patnI-pati ke puruSArtha sAdhana meM sahAyaka hotI hai / yazodharA ko paritApa isa bAta kA nahIM thA ki siddhArtha ne gRhatyAga kyoM kiyaa| use paritApa isa bAta kA thA ki siddhArtha ne apanI jIvana-saMginI ke kartavya nirvAha ke Age prazna cinha lagA diyA thaa| kavivara maithilIzaraNagupta ne yazodharA ke isa bhAva kI abhivyakti isa prakAra kI hai sakhi ! ve mujhase kahakara jAte, kahate to kyA ve mujhako apanI patha-bAdhA hI pAte ? dadhIci-patnI prAthiteyI ko isa bAta kA duHkha thA ki devatAoM ne usakI anupasthiti meM dadhIci muni se unakI asthiyA~ mA~ga liiN| kadAcit devatAoM ko yaha AzaMkA thI ki rASTra rakSA ke kArya meM prArthiteyI sahAyaka siddha na ho kintu prAthiteyI ko isa bAta kA santoSa thA ki usake pati ne rASTra rakSA ke lie prANotsarga kiyaa| puruSa aura prakRti, ziva aura zakti kA yugala sRSTi kA cAlaka hai| puruSa ko prakRti se aura ziva ko zakti se alaga kara dIjie to puruSa aura ziva donoM kA mahattva kama ho jaayegaa| Adya zaMkarAcArya ne devyAparAdha kSamApana stotra meM kahA hai ki mahAdeva jI citA kI bhasma kA lepana karate haiM, ve digambara, jaTAdhArI, kaMTha meM sarpa ko dhAraNa karane vAle pazupati haiN| ve muNDamAlA dhAraNa karane vAle haiN| aise ziva ko jagata ke Iza kI padavI isa kAraNa milI hai ki unhoMne bhavAnI (zakti) ke sAtha pANigrahaNa kiyA hai| nArI kA mahimAmaya rUpa 'jananI' hai, vaha nitya maMgalamayI, nitya annapUrNA hai| vaha satata dAnamayI hai| usakI karuNA kA koSa kabhI rikta nahIM hotaa| pratyeka gRha samAja aura rASTra kA bhaviSya sumAtAoM para nirbhara karatA hai| sauvIrarAja para sindhurAja ne AkramaNa kara diyA thA / sauvIra deza kA zAsaka saMjaya anutsAhI aura mRdu prakRti hone ke kAraNa sindhurAja se parAjita ho use Atma samarpaNa karake nitAnta dIna mana ho apanI rAjadhAnI lauTa ra usakI mAtA vipUlA ne use punaH utsAhita kara yuddha kSetra meM bhejA thA, aura saMjaya kI HTHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHHH aitihAsika pariprekSya meM rASTrotthAna kI dhurI-nArI : DaoN0 zrImatI nirmalA ema0 upAdhyAya | 261
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha yuddha meM jIta huii| saMjaya tathA vipulA kA AkhyAna yaha spaSTa karatA hai ki putra prema kI apekSA rASTra-prema tathA deza kI rakSA adhika mahattvapUrNa hai / pannA dhAya ke nAma se kauna aparicita hai, jisane ha~sate-ha~sate deza ke nAma para apane putra kA balidAna karake rAjavaMza kI rakSA kI / hastinApura meM Ayojita sandhi sabhA meM kRSNa dvArA prastAvita pANDavoM ke sandhi prastAva kA pratyAkhyAna karake duryodhana calA gayA thaa| sabhI sabhAgaNa vizeSataH kRSNa isase atyanta kSubdha ho uThe the / isa para dhRtarASTra ne gAndhArI ko sabhA meM bulavAyA / gAndhArI ne duryodhana ko yuddha se virata karane kA bharasaka prayatna kiyA thA / gAndhArI ne duryodhana se kahA thA ki yuddha karane meM kalyANa nahIM hai| usase dharma aura artha kI prApti nahIM ho sakatI, phira sukha to mila hI kaise sakatA hai ? yuddha meM sadA vijaya hI ho, yaha bhI nizcita nahIM hai / ataH yuddha meM mana na lagAo / na yuddhe tAta ! kalyANaM, na na cApi vijayo nityaM mA dharmArtho kutaH sukham / mudda e ceta adhithAH // jisa rASTra ke zAsaka vinayazIla aura saMyamI hoM vaha rASTra apanI astitva rakSA meM saphala hotA hai / mAtA gAndhArI ne kahA thA ki manamAnA vyavahAra karane vAle ajitendriya zAsaka dIrghakAla taka rAjya zakti kA upabhoga nahIM kara sakate / jisa prakAra uddaNDa ghor3e vaza meM na hone se mUrkha sArathI ko mArga meM hI mAra DAlate haiM usI prakAra ajitendriya zAsaka kA indriya varga bhI usake vinAza kA kAraNa bana jAtA hai / gAndhArI ne duryodhana ko ucita mArga dikhalAyA thA / kintu durbhAgyavaza duryodhana ne usakA anugamana nahIM kiyA / punazca, duryodhana jaba yuddha ke lie taiyAra huA aura yuddha meM vijaya prApti ke lie AzIrvAda lene apanI mAtA ke pAsa AyA, taba gAndhArI ne AzIrvAda diyA thA "yato dharmastato jayaH / " putra kI rakSA aura dharma kI, rASTra kI rakSA meM jaba saMgharSa hotA hai, taba susaMskArI mAtA dharma (nIti) kA hI pakSa letI hai / durAcArI putra kI rakSA eka vyAmoha hai / kitanA uccakoTi kA dAyitva hai, gAndhArI kA ? mAtA kuntI ne samaya-samaya para pANDavoM kA mArgadarzana kiyA thaa| unakI preraNA se pANDava apane paitRka rAjya kA punaruddhAra karane meM samartha hue the / chatrapati zivAjI ke pAlana-poSaNa, zikSA-dIkSA Adi kI vyavasthA jIjAbAI ne isa prakAra kI ki ve AjIvana anyAya ke viruddha lar3ate rahe, aura apane khoye hue rAjya ko punaH prApta kara sake / saMskRta meM dhRti, medhA, kIrti, vANI, bhakti, mukti aura buddhi sabhI zabda strIliMgI haiN| bodha zabda pulliMga hai, parantu yaha buddhi kA pariNAma hai / buddhi mAtA hai aura bodha usakA bAlaka / dAyitva bodha, Atma Tata kI preraka zakti buddhi hai / AdhyAtmika unnayana me buddhi sahAyaka hai / buddhi mAtR zakti kA hI to eka rUpa hai / bhAratIya paramparA meM mAtR 262 | chaThA khaNDa : nArI samAja ke vikAsa meM jaina sAdhviyoM kA yogadAna 'zakti kA stavana kiyA gayA hai| pratyeka samAja aura rASTra ke vikAsa www.j
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiI N E tathA astitva rakSA ke lie kucha mUla tattvoM kI AvazyakatA hotI hai / anna, dhana vidyA aura zakti ke abhAva meM samAja tathA rASTra kA astitva niHzeSa ho jAtA hai / anna kI adhiSThAtrI lakSmI, vidyA kI adhiSThAtrI sarasvatI aura zakti kI adhiSThAtrI durgA Adi kA stavana hama mAtR rUpa meM karate haiN| jIvita jAgRta rASTra kA cinha usa rASTra ke nAgarikoM ke antarAla se umar3I huI rASTra-prema aura rASTra-gaurava kI bhAvanA hai| rASTra-premiyoM ke lie deza kI bhUmi eka nirjIva bhautika padArtha na hokara eka sajIva sacetana sattA hai| bhUmi ko mAtR pada ke gaurava se vibhUSita karake usakI rakSA ke lie sarvasva samarpaNa karake ve svarga ke pralobhanoM kA tiraskAra kara dete haiN| aura unake antarAla se umar3a par3atA hai, eka svara "jananI janmabhUmizna svargAdapi griiysii|" rASTrIya cetanA sampanna nArI rASTra ke utthAna meM apanA utthAna samajhatI hai / sItA ne apane vanavAsa ke samaya ayodhyA lauTate hue lakSmaNa ko kahA thA ki Arya putra (rAma) mere viraha meM prajA kA kalyANa na bhUleM / hanumAna jI ke kahane para laMkA se sItAjI unake sAtha nahIM giiN| unhoMne socA, yadi maiM yahA~ se abhI calI jAU~ to rAvaNa kI bandIzAlA meM jo anya deva-striyA~ haiM unakI mukti kaise hogI ? mahAbhArata ke anuzIlana se yaha jJAta hotA hai ki sulabhA eka saMnyAsinI thii| kintu videharAja janaka ke sAtha usakA saMvAda spaSTa karatA hai ki vaha rASTra kI samasyAoM ke prati jAgarUka thI aura una samasyAoM kA samAdhAna bhI usane prastuta kiyA thaa| usane rAjA janaka ko Arthika asantulana kA nivAraNa karane tathA rAjA kI maryAdita zakti Adi viSayoM ke sambandha meM sujhAva diye the| virakta hote hue bhI use rASTra ke unnayana kI cintA thii| AdhyAtmika cintana ke kSetra meM gArgI aura maitreyI ke nAma itihAsa meM svarNAkSaroM meM likhe hue haiM / damayantI, sAvitrI, draupadI, madAlasA prabhRti nAriyoM ne samAja tathA rASTra ke vikAsa aura utthAna meM apanA mahatvapUrNa yogadAna diyA hai| durgAbAI, lakSmIbAI, cennammA, padminI, karmAvatI Adi ne deza rakSA ke lie ha~sate-ha~sate mRtyu kA varaNa kiyaa| bhAratIya svatantratA saMgrAma aneka ramaNiyoM kA RNI hai| Aja ke bhAratIya samAja meM eka jvalaMta samasyA yaha hai ki hamane bhautikavAdI pragati kI dauDa meM jIvana-stara ko U~cA uThAyA hai parantu jIvana mUlyoM kA kSaNa hotA jA rahA hai| AdhyAtmika AsthAe~ zithila ho rahI haiM aura zAzvata mUlyoM ko jhuThalAyA jA rahA hai / dehAsakti aura AbhUSaNaAsakti ne samAja ko dorAhe para lAkara khar3A kara diyA hai| aisI sthiti meM mUlyoM kI punarpratiSThA ke lie Aja kI nArI ke kandhoM para gurU bhAra hai| vinobA kA kathana thA ki nArI ko kAMcana mukti apanAnI hogaa| "vajrAdapi kaThorANi mRdUni kusumAni c| vinovA ke anusAra duniyA~ meM bIsavIM sadI meM do-do mahAyuddhoM kA honA puruSa kI ayogyatA siddha karatA hai| donoM yuddhoM ke pariNAma yaha batA rahe haiM ki aba samAja kA saMcAlana strI ke hAtha meM honA cAhie aura poSaNa, zikSaNa tathA rakSaNa tInoM hI ahiMsA para AdhArita hoN| aitihAsika pariprekSya meM rASTrotthAna kI dhurI nArI : DaoN0 zrImatI nirmalA ema0 upAdhyAya | 263
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhvIratna puSpavatI abhinandana grantha HHHHHHE cAhe rAjanIti kA kSetra ho athavA Arthika yA anya nArI ko apane uttaradAyitva kA nirvahana ucita rUpa meM karanA hai / svatantra vicAra zakti sampanna mahilAe~ apane dAyitva kA pAlana karane meM sakSama hotI haiM / Aja bhI manu kI isa ukti ko punaH punaH doharAyA jAtA hai "na strI svAtantryamarhati / " parantu aisA kahate samaya hama yaha mUla jAte haiM ki mahilAoM ko samucita svatantratA milanI cAhie parantu sAtha hI yaha smartavya hai ki kucha nizcita maryAdA kA pAlana karanA unake lie abhISTa hai| anyathA samAja meM arAjakatA phaila jAyegI / nArI varga ke prati samAja kI jo saMkIrNa manobhAvanA hai usakA parityAga karanA Avazyaka hai| Aja eka pramukha samasyA yaha hai ki mahilAe~ bhayamukta nahIM haiM / jisa strI zakti kI upAsanA "dAridra ya duHkha bhaya haarinnii|" ke rUpa meM kI gaI thI vahI Aja bhayamukta nahIM hai| striyA~ nirbhaya hoM isake lie yaha Avazyaka hai ki deza meM upayukta vAtAvaraNa banAyA jAya / yajurveda kI rASTrIya prArthanA meM rASTra kI sudRr3hatA, surakSA aura utthAna ke lie bauddhika abhyudaya, sainika zakti kI sudRr3hatA tathA Arthika sampannatA kI kAmanA ke sAtha-sAtha yaha prArthanA kI gaI hai ki hamAre rASTra meM sarvaguNa sampanna kattRtvavAna striyA~ hoN| ve rASTra ke nAgarikoM meM susaMskAra siMcana karatI raheM / kuTumba ko kuTumba banAne ke bAda hI vasudhA ko kuTumba banAyA jA sakatA hai| mAtA, patnI, bhaginI, putrI Adi rUpoM meM jaba nArI apanI mahatI bhUmikA nibhAyegI tabhI vizva zAnti kA zaMkhanAda hogaa| puSpa-sUkti-saurabha------ kSamA paristhitiyoM se tathA Antarika hiMsAoM se bacane tathA hiMsA kI paramparA bar3hane na dene kA uttama prayAsa hai| 1 kSamA vidheyAtmaka ahiMsA ko tIvra aura vikasita karane kA apUrva upAya . ... ANK D jo kSamAzIla hai, usake lie saMsAra meM koI zatru nahIM, bhaya nahIM, anta rdvandva nhiiN| - saMsAra meM koI bhI vastu yA sthAna aisA nahIM hai jahA~ satya na ho / jisa vastu meM satya nahIM hai vaha vastu kisI kAma kI nahIM raha jaatii| - satya apane Apa meM svayaM sundara hai / jagat meM satya se bar3hakara sundara koI vastu nahIM hai| -~-puSpa-sUkti-saurabha 264 | chaThA khaNDa : nArI samAja ke vikAsa meM jaina sAdhviyoM kA yogadAna www.lainelib IMH A MImlil