Book Title: Acharya Samantabhadra
Author(s): Darbarilal Kothiya
Publisher: Z_Darbarilal_Kothiya_Abhinandan_Granth_012020.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210197/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya samantabhadra AcArya kundakunda aura AcArya gRddha picchake pazcAt jaina vAGmayakI jisa manISIne sarvAdhika prabhAvanA kI aura usapara Aye AghAtoMko dUra kara yazobhAjana huA vaha haiM svAmI samantabhadrAcArya / zilAlekhoM tathA paravartI granthakAroMke granthoMmeM inakA pracura yazogAna kiyA gayA hai / akalaMkadevane inhe syAdvAdatIrthakA prabhAvaka aura syAdvAdamArgakA paripAlaka, vidyAnandane syAdvAdamArgAgraNI, vAdirAjane sarvajJapradarzaka, malayagirine Adya stutikAra tathA zilAlekhoMmeM vIra-zAsanakI sahasraguNI vRddhi karane vAlA, zratakevalisantAnonnAyaka, samastavidyAnidhi, zAstrakAra evaM kalikAlagaNadhara jaise vizeSaNoM dvArA ullekhita kiyA hai| samantabhadra kA samaya vastutaH dArzanika carcAoM, zAstrArthoM aura khaNDana-maNDanake jvArabhATekA samaya thaa| tattvavyavasthA aikiAntika kI jAne lagI aura pratyeka darzana ekAnta pakSakA AgrahI ho gyaa| jaina darzanake anekAntasiddhAntapara bhI ghAta-pratighAta hone lge| phalataH Arhata-paramparA RSabhAdi mahAvIrAnta tIrthaMkaroM dvArA pratipAdita tattvavyavasthApaka syAdvAdako bhUlane lagI, aise samayapara svAmI samantabhadrane hI syAdvAdako ujAgara kiyA aura syAdvAdanyAyase una ekAntoMkA samanvaya karake anekAntatattvakI vyavasthA kii| ___ inakA vistRta paricaya aura samayAdikA nirNaya zraddheya paM0 jugalakizorajI mukhtArane apane 'svAmI samantabhadra' nAmaka itihAsa-granthameM diyA hai / vaha itanA pramANapUrNa, avikala aura zodhAtmaka hai ki usameM saMzodhana, parivartana yA parivardhanakI guJjAiza pratIta nahIM hotii| vaha Aja bhI bilakula nayA aura cintanapUrNa hai| vizeSa yaha hai ki samantabhadra usa samaya hue, jaba digambara paramparAmeM muniyoMmeM vanavAsa hI pracalita thA, caityavAsa nhiiN| jaisA ki unake svayaMbhastotragata zloka 128 tathA ratnakaraNDazrAvakAcArake padya 147 se prakaTa hai / isake sivAya kumArila (I0 650) aura dharmakIrti (635) ne samantabhadrakA khaNDana kiyA hai, ataH ve unase pUrvavartI haiN| AcArya vAdirAja (1025 I0) ke nyAyavinizciyavivaraNa (bhAga 1, pR0 439) gata ullekha ('uktaM svAmisamantabhadrastudupajIvinA bhaTTenA'pi') se spaSTa hai ki kumArilase samantabhadra pUrvavartI haiM / zodhake AdhArapara inakA samaya dUsaro-tIsarI zatAbdI anumAnita hotA hai / samantabhadra dvArA pratipAdita tattva-vyavasthA AcArya samantabhadrane pratipAdana kiyA ki tattva ( vastu ) anekAntarUpa hai-ekAntarUpa nahIM aura anekAnta virodhI do dharmoM sata-asata, zAzvata-azAzvata, eka-aneka, nitya-anitya Adi) ke yugalake Azrayase prakAzameM AnevAle vastugata sAta dharmokA samuccaya hai aura aise-aise ananta saptadharma-samucca virATa anekAntAtmaka tattvasAgara meM ananta laharoMkI taraha laharA rahe haiM aura isIse usameM ananta saptakoTiyA~ (saptabhaGgiyA~) bharI par3I haiM / hA~, dRSTAko sajaga aura samadRSTi hokara use dekhanA-jAnanA cAhie / use yaha dhyAtavya hai ki vaktA yA jJAtA vastuko jaba amuka eka koTise kahatA yA jAnatA hai to vastumeM vaha dharma 1. jaina darzana aura pramANazAstra parizIlana, pR0 180 se 187 / 2. 3. yahI grantha, 'anusaMdhAnameM pUrvAgrahamukti Avazyaka : kucha prazna aura samAdhAna zIrSaka lekha / -418 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amuka apekSAse rahatA huA bhI anya dharmokA niSedhaka nahIM hai / kevala vaha vivakSAvaza yA abhiprAyavaza mukhya aura anya dharma gauNa haiN| ise samajhaneke lie unhoMne pratyeka koTi (bhaGga-vacanaprakAra) ke sAtha 'syAt' nipAta-pada lagAne kI siphAriza kI aura 'syAt' kA artha 'kathaJcit'-kisI eka dRSTi-kisI eka apekSA batalAyA / sAtha hI unhoMne pratyeka koTikI nirNayAtmakatAko prakaTa karane ke lie pratyeka uttaravAkyake sAtha 'evakAra' padakA prayoga bhI nirdiSTa kiyA, jisase usa koTikI vAstavikatA pramANita ho, kAlpanikatA yA sAMvRtikatA nhiiN| tattvapratipAdanakI ina sAta koTiyoM (vacana prakAroM)ko unhoMne eka nayA nAma bhI diyaa| vaha nAma hai bhaGginI prakriyA-saptabhanI athavA saptabhaGga naya / samantabhadrakI vaha pariSkRta saptabhaGgI isa prakAra prastuta huI (1) syAt satrUpa hI tattva (vastu) hai / (2) syAt asatrUpa hI tattva hai| (3) syAt ubhayarUpa hI tattva hai / (4) syAt anubhaya (avaktavya) rUpa hI tattva hai| (5) syAt sad aura avaktavya rUpa hI tattva hai| (6) syAt asat aura avaktavyarUpa hI tattva hai| (7) syAt aura asat tathA avaktavyarUpa hI tattva hai / isa saptabhaGgI meM prathama bhaGga svadravya-kSetra-kAla-bhAvakI apekSAse, dUsarA paradravya-kSetra-kAla-bhAvakI apekSAse, tIsarA donoMkI sammilita apekSAse, cauthA donoM (sattva-asattva)ko eka sAtha kaha na sakanese, pA~cavA~ prathama-caturthake saMyogase, SaSTha dvitIya-caturthake melase aura saptama tatIya-caturthake mizrarUpase vivakSita hai| aura pratyeka bhaGgakA prayojana pRthak-pRthak hai| unakA yaha samasta pratipAdana AptamImAMsAmeM draSTavya hai| samantabhadrane sadasadvAdakI taraha advaita-dvaitavAda, nitya-anityavAda, AdimeM bhI isa saptabhaMgIko samAyojita karake dikhAyA hai tathA syAdvAdakI pratiSThA kI hai| isa taraha tattva-vyavasthAke lie unhoMne vicArakoMko eka svastha evaM nayI dRSTi (syAdvAda zailI) pradAnakara tatkAlIna vicAra-saMgharSako miTAne meM mahattvapUrNa yogadAna kiyaa| darzana sambandhI upAdAnoM- pramANakA svarUpa, pramANake bheda, pramANakA viSaya, pramANakA phala, nayakA svarUpa, hetu kA svarUpa, vAcya-vAcakakA svarUpa AdikA unhoMne vizada pratipAdana kiyaa| isake lie unakI AptamImAMsA (devAgama)kA avalokana evaM AloDana karanA cAhie / AptamImAMsAke atirikta svayambhUstotra aura yuktyanuzAsana bhI unakI aisI ' racanAeM haiM, jinameM jaina darzanake aneka ana daghATita viSayoMkA udaghATana huA hai aura unapara paryApta prakAza DAlA gayA hai| 1. samantabhadra, AptamI0 kA0 14, 15, 16, 21 / - 419 - Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya sAmantabhadrakA prabhAva kavInAM gamakAnAM ca vAdInAM vAgminAmapi / yazaH sAmantabhadrIyaM manicuDAmaNIyate / / avaTu-taTamaTati jhaTiti sphuTa-paTu-vAcATa-dhUrjaTejihvA / vAdini samantabhadre sthitivati kA kathA'nyeSAm / / pUrvaM pATaliputra-madhyanagare bherI mayA tADitA pazcAnmAlava-sindhu-Thakka-viSaye kAMcIpure vaidishe| prApto'haM karahATakaM bahubhaTaM vidyotkaTaM saMkaTaM vAdArthI vicarAmyahaM narapate zArdUlavikrIDitam / / vandyo bhasmaka-bhasmasAtkRtipaTuH padmAvatIdevatAdattodAttapada-svamantra-vacana-vyAhUta-candraprabhaH / AcAryassa samantabhadra-gaNabhRd yeneha kAle kalau jainaM vama samantabhadramabhavadbhadraM samantAnmahaH / / kAMcyAM nagnATako'haM malamalinatanulAmbuze pANDupiNDaH puNDroDre zAkyabhikSuH dazapuranagare miSTabhojI parivrAT / vArANasyAmabhUvaM zazadharadhavalaH pANDurAMgastapasvI rAjan yasyAsti zaktiH sa vadatu purato jaina-nirgranthavAdI / / AcAyoMhaM kavirahamahaM vAdirAT paNDitohaM daivajJohaM bhiSagahamahaM mAntrikastAntrikohaM / rAjannasyAM jaladhivalayAmekhalAyAmilAyAmAjJAsiddhaH kimiti bahanA siddhasArasvatoha / / -420