Book Title: Aakar Chitra Rup Stotro ka Sankshipta Nidarshan
Author(s): Rudradev Tripathi
Publisher: Z_Kusumvati_Sadhvi_Abhinandan_Granth_012032.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/210151/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FOROSCORReOQROcreDQROgreDeOpedia DaoN0 rudradeva tripAThI ema0 e0, pI-eca0 DI0 DI0 liTa0 ujjaina (ma0 pra0) jaina-stotra-sAhitya ke sandarbha meM / AkAra-citrarUpa stotroM kA saMkSipta nidarzana - stotra-racanA kA pramukha uddezya banatA hai / iSTadeva kA nAma-smaraNa aura usake mA vizva-sAhitya kI sRSTi kA mUla stuti-stotroM guNa ra guNoM kA kathana kisI bhI rUpa meM kiyA jAye, vaha IK RmeM nihita hai| yaha racanA mAnava ke janma se maraNa- 'stotra' hI hai| 18 ' aura paryanta hI nahIM, apitu maraNottara kI kAmanAoM stotra kI kAvyAtmakatA ko bhI apane meM sameTe haI hai| isa dRSTi se mammaTa kAvya-svarUpa nirdhAraNa meM racanA kI 'bandhake kAvya-lakSaNa meM prayukta 'zivetara-kSati' pada stotra- sApekSatA aura bandha-nirapekSatA' donoM hI mahatvapUrNa racanA ke pramukha uddezya kI pUrti karatA hai / saMsAra rIDha haiM / isake sAtha hI ukti-vaiziSTya jaba isameM 12 kI vicitra gatividhi ke samakSa mAnava apanI praviSTa hotA hai to vaha kAvyAtmaka svarUpa ko prApta vihvalatAoM se chuTakArA pAne ke lie apane iSTa ho jAtI hai| stotra meM ramavizeSa kA samAveza ke prati jo kAvyamayI vANI meM kathana karatA hai, sahaja hotA hai| kathA kI athavA kathana ko para vahI 'stuti' athavA 'stotra' kahalAtA hai| inameM spara-sApekSatA apekSita nahIM hotii| ataH . 'sukha kI AkAMkSA, kRpA kI kAmanA, apekSita kI prArthanA, stotra ko 'muktakoM kA samUha' bhI kahA jAtA hai / | upekSaNIya kI nivRtti' Adi bhAvanAoM kA prakaTana bandha kI sApekSatA stotra ke kSetra meM utanI mahatvaall hotA hai aura sabake mUla meM rahatI hai "iSTa kI pUrNa nahIM mAnI gaI hai aura vaha sambhava bhI nahIM hai| prazaMsA |"-kRtjnytaa-jnyaapn tathA AtmanivedanarUpI hotI / kyoMki stotra meM Ane vAle padyoM meM se eka / do taToM ke madhya bahatI huI stotra-saritA meM padya bhI apane Apa meM paripUrNa bhAvoM ko vyakta kara stotavya ke prazaMsanIya guNoM kA AkhyAna hI stotra detA hai| itanA hone para bhI stotra kI kAvyAtma 1 kAvyaM yazase'rthakRte vyavahAravide zivetarakSataye / sadyaH paranivataye kAntAsammitatayopadezayuje // -kAvyaprakAza, 1-1 12 guNakathanaM hi stutitvaM, guNAnAmasadbhAve stutitvameva hIyate / -zAstramuktAvalI, pU. nI. 1-2-7 / 1 3 pratigIta-mantrasAdhyaM stotram / chandobaddhasvarUpaM gUNakIrtanaM vA / -lalitA sahasranAma, saubhAgyabhAskarabhASya, pR. 188 / 361 / paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa 60 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha 260 r Private & Personal Use Only www.janeuvery.org Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katA meM sabhI kAvyocita guNoM kI sthiti to tragata padya kI racanA kI jAtI hai, taba use hama avazya hI samAviSTa rahatI hai, jo kAvya kI 'eka citrAlaMkAra yuta stotra' kI saMjJA deMge aura yadi AtmA ko ullasita karate haiM, usameM zivatva kI eka hI stotra meM aneka prakAra ke citrAlaMkAroM kA hi / pratiSThA karate haiM aura azivanva kI nivRtti ke prayoga kiyA jAtA ho to use 'aneka citrAlaMkAra lie utprerita karate haiN| isake sAtha hI kAvya yuta stotra' kI saMjJA deMge / jainAcAryoM ne ina donoM zarIra ko aujjvalya pradAna karane vAle ve tatva bhI prakAroM ko apane stotroM meM apanAyA hai| isa dRSTi stotroM meM pUrNataH vikasita hote haiM jina meM sAhitya se prathama 'eka citrAlaMkAra-yuta stotra' kI paramparA kI kalAtmaka abhivyakti ke lie alaMkAroM kA kA paricaya || sAhacarya prApta kiyA jAtA hai / alaMkAra 'zabdagata, 1-stuti vidyA : AcArya samantabhadra (0) arthagata aura zabdArthagata' aise tIna prakAroM meM digambara jaina stutikAroM meM Adya stutikAra vyApta haiN| inameM 'zabdagata alaMkAra' zabda-svarUpa AcArya zrI samantabhadra ne IsA kI dvitIya zatAbdI kI saundayopayogI prayogagata vyavasthA se 'bhASA kI meM 'stuti vidyA' nAmaka isa 'jina-zataka' meM pariSkRta sRSTi, nAda saMsAra kI parivyApti, cama caturvizati jinoM kI bhAvapravaNa stuti kI hai / yaha kara tkAra-pravaNatA, bhAva-tIvratA aura viziSTa anta - pUrI stuti 'muraja bandhoM' ke aneka rUpa prastuta karatI hU~ STi kA sahaja Ananda' prApta karate haiN| hai| racanA 'gati-citroM' kI bhUmikA para nirmita hone ___vastu jagat ke pracchanna bhAvoM ko gati pradAna ke kAraNa cakra-bandhoM kI saSTi meM bhI pUrNataH samartha karane vAle isa zabdAlaMkAra ke aneka bheda-prabheda haiM, hai| yahA~ taka ki kacha padya to 'anuloma-vilomarUpa' unameM 'citrAlaMkAra' bhI eka hai / isameM 'citra' zabda ___ meM bhI par3he jAne para eka padya se hI dvitIya padya kI 'Azcarya aura AkRti' ke artha meM prayukta hai / vau~ saSTi karate haiN| prAyaH sabhI padya anuSTup chanda meM haiM kI kI saMyojanA ke dvArA zrotA aura pAThaka donoM kA eka padya draSTavya haivismita kara denA aura racanAgata vaiziSTya se Anandita kara denA isakA sahaja guNa hai| isakA . rakSa mAkSara vAmeza zamI cArurucAnutaH / hI eka prabheda-'AkRtimulaka citrAlaMkAra' hai| bho vibhonazanAjorunamrana vijarAmaya // 86 // yaha vibhinna AkRtiyoM meM padya athavA padyoM ko yahI padya cauthe pada ke antimAkSara se viparIta likhane se prakaTa hotA hai / isa viziSTa vidhA ko par3hane para anya padya banatA hai aura stotrakAra AcAryoM ne bahuta hI svAbhAvika rUpa se stuti prastuta karatA hai| apanAyA hai| yahA~ jaina stotrakAroM dvArA svIkRta 2-zAntinAtha stotra : AcArya guNabhadra citrAlaMkAra-mUlaka stotroM meM 'AkAra-citrarUpa stotroM digambara sampradAya ke hI AcArya guNabhadra ne kA saMkSipta nidarzana' prastuta hai| AThavIM zatAbdI meM eka 'zAntinAtha-stotra' kI AkAra citrakAra na-stotra racanA kI jisameM 'aSTadala kamalabandha' kI racanA kI 'AkAra-citra-kAvya' meM kisI eka prakAra- hai jisameM paMkhaDiyoM meM 3-3 akSara aura madhyakaNikA vizeSa ko dhyAna meM rakhakara stotra kI athavA sto- meM eka akSara 'na' zliSTa hai / yathA SHREE vastuta: 'citrAlaMkAra' ke pariveSa meM-1-svara, 2--sthAna, 3-varNa, 4---gati, 5-prahelikA, 6-cyuta, 7-gUDha, 8-praznottara, 8-samasyA-pUrti, 10-bhASA aura 11---AkAra Adi mukhya bheda evaM ina pratyeka ke vividha upabheda haiM / draSTavya-'zabdAlaMkAra-sAhitya kA samIkSAtmaka sarvekSaNa, pR0 126 se 134 / paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa 63-69 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...... .. J. padmAbhena dhRto yena samayo nayapAvanaH / 5-paJcajina hAra-stava : zrI kulamaNDana sUri svarlokena kRtAmAnaH pUyAjjinaH sa no manaH // 7 / / kUlamaNDana sari 13vIM zatI I. ke antima ityaadi| caraNa meM hue the| Apane aneka stotroM kI racanA kI | 3- sarvajina-stava : zrI dharmaghoSa sUri thii| unameM uparyukta stotra 23 padyoM meM nirmita hai| prastuta stotra dvArA kavi ne caubIsa dalavAle isameM 4 padya RSabha, 4 zAnti, 5 nemi, 4 pArzva RO) 'kamala-bandha' kI yojanA kI hai| isameM kUla 8 padya aura 4 mahAvIra se sambaddha haiN| 'hAra-bandha' kI IKE haiM jinameM antima padya puSpikA-rUpa hai| pahalA padya yojanA puSpamAlA ke samAna hai tathA usameM kahIM paridhi meM likhA jAtA hai anya chaha padyoM ke pratyeka choTe aura kahIM bar3e puSpa haiM, isake kAraNa unake daloM caraNa ke tIna-tIna khaNDa eka-eka patra meM rahate haiN| kI saMkhyA bhI viSama hai| madhya meM eka svastika ke caraNa meM 5-5 aura 6 akSaroM ke bAda ke akSara tIna AkAra vAlA candraka (laoNkeTa) bhI hai / isa dRSTi se bAra AvRtta hote haiM jo 24 laghukaNikAoM meM nivaSTa yaha bandha ati zrama sAdhya to hai hii| isakA prArambhahaiM / prathama padya isa prakAra hai padya isa prakAra hainamrAkhaNDala maulimaNDalamilanmandAramAlocchalat garIyo guNazreNyareNaM pravINaM, parArthe jagannAtha dharma dhurINam / sAndrAmanda marandapUra surabhIbhUtakramAmbhoruhAn / dharAdhAramAdiprabho raMgaramyaM, zrInAbhiprabhavaprabhuprabhRtikA~stIrthakarAn zaMkarAn stoSye sAmprata kAlalabdha jananAn bhaktyA caturvizatim stuve tvAM budhadhyeya dhautArivAram // 1 // // 1 // 6-zrI vIra hari-stava : zrI kulamaNDana sUri zrI dharmaghoSa sUri zvetAmbara jaina sampradAya ke isa stava meM kavi ne vividha chandoM kA prayoga AcArya the tathA inakA samaya san 1228 I0 mAnA karate hue 17 padyoM meM 'hAra-bandha' kI racanA kI hai| jAtA hai| hAra meM 20 maNiyA~ haiM / bIca meM 2-2 caturdalAtmaka 4-sarvajina sAdhAraNa stavana : zrI dharmazekhara paMDita puSpa, madhya meM 'nAyaka dala' aura usa para saptadala puSpa tathA madhya meM doraka granthi hai| paNDita pravara zrI dharmazekhara kA yaha stotra 21 padyoM meM nirmita hai| isameM kavi ne '64 dalavAle : 7-zrI vIrajina stuti : zrI kulamaNDana sUri kamalabandha' kI yojanA kI hai| antima padya paridhi isa stuti meM pahalA aura ikkIsavA~ / T rUpa hai| inakA samaya san 1443 I0 (?) mAnA ME lavikrIDita meM haiM tathA anya padya 2 se 16 taka anu- TR gayA hai, kintu kucha vidvAna inheM 13vIM zatI kA STup meM chanda haiM / antima padya meM vizeSa rUpa se 16 mAnate haiM / racanA meM gAmbhIrya aura kauzala donoM " bandhoM dvArA zrIvIra kI stuti karane kA paricaya bhI diyA hai| kintu yaha 'aSTAdazAra cakrabandhamaya stuti' hai / hI spRhaNIya haiM / yathA isameM kaNikAkSara 'ta' hai aura usI se sabhI padyoM jIyAstvaM deva bhadra pravara kuTa jagaccandra devendravandhaH / kA Arambha hotA hai| isa prakAra yaha stati atyanta kAla) zrI vidyAnanda dAna-pravara-guNanidhe dharmaghoSa pravINaH / / mahatvapUrNa hai, kyoMki isameM 'eka citra bandharUpa' aura muktAsoma prabhAlI-dhavala guruyazonAtha ni:zeSavizvaM, 'aneka citrabandharUpa' donoM prakriyAoM kA prayoga huA sphArasphUrjat prabhAvaH zamadamaparamAnandayAzu prakAmam / / 7 // hai| isakA aura bhI eka mahatva smaraNIya hai ki 1 isa stava kA mUlapATha hamane 'mahAvIra parinirvANa smRti granya' (lAlabahAdura zAstrI) kendrIya saMskRta vidyApITha, naI dillI, se prakAzita meM 'mahAvIrasya citrakAvyArcanA' meM diyA hai| paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa OR sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha ducation Internatio or Private & Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da isake citraNa ne jo cakra banatA hai, usake svaroM meM zrI vardhamAnaM hyabhinaumyamAnamamAnadevaiH pariNUyamAnam / likhita ardhAliyoM meM kramazaH 4, 8, 12 aura 16 ahaM mahaM taM suguNairanantaM pavitrachatrAkRti-kAvyabandhAt / / saMkhyA ke akSara cakrAvartita krama se ekatra karane para unase eka zArdUlavikrIDita padya bhI pRthak banatA hai| -- kamala-bandha-stavaH zrI udayadharmagaNi 1 jisakA pahalA akSara zliSTa hokara 19veM akSara ke isa kRti kA pUrA nAma 'mahAvIra jina stavana' rUpa meM prayukta hotA hai| isakA dvitIya padya isa hai| 13vIM zatAbdI ke bRhat tapAgacchIya ratnasiMha prakAra hai sUri ke ziSya zrI udayadharma gaNi dvArA nirmita yaha ra tanute yannati jambhajidrAjI mudritA dUtam / stavana 18 padyoM kA hai| 16 padyoM se 32 daloM kA taM stuve bItatandrAjI-bhayaM bhAvena bhAsvatA / / 1 / / kamalabandha' banatA hai aura satrahavAM padya paridhi meM (ER isa padya se 'muzala bandha' bhI banatA hai| rudraTa kavi likhA jAtA hai, jisake kucha akSara patrAkSaroM se / ne isa prakAra ke 'aSTAra cakabandha' kA udAharaNa diyaa| zliSTa hote haiM / isa padya se kavinAma, kAvyanAma hai aura usI se prerita hokara yaha stati 18 akSara aura gurunAma bhI prApta hote haiM / yathAtaka pahu~cAI hai / isameM jo anya bandha banate haiM, una / sannamata tridazavandyapadaM zrIvarddhamAnamamalaM vijittAram / kA sUcana nimnalikhita padya meM draSTavya hai saMstavImi bhavasAgarapAraM prApturiccharuru sadguNaratnam / 2 / antima padya puSpikArUpa hai, jo 'zrI siddhArthacakro'yomukha-zUla-zaGa kha-sahite suzrIkarI-cAmare, narendra nandana' ityAdi pada se prArambha hotA hai| 7 8 9 10 11 12 13 sIraM bhalla-zarAsane asilatA zaktyAtapatre rthH| 10-zrI vIrajina-stava-zrI jinaprabha sUri 14 15 16 17 18 19 zvetAmbara jaina sampradAya ke prasiddha AcArya zrI kA kumbhArdhamrama-paDa kajAni ca zarastasmAt trizUlAzanI, jinaprabha ke sambandha meM yaha prasiddha hai ki ve 'praticitrarebhirabhiSTutaH zumadhiyAM vIra ! tvmedhishriye|20| dina eka stuti kI racanA karake hI AhAra grahaNa vastutaH isa stuti meM 18 anya citra bandha haiM karate the / ' inakI sAta sau stutiyA~ thIM, jinameM se / aura 1 yaha mahAcakra bandha banatA hai| ataeva ise aba kucha hI prApta haiN| unameM bhI AkAra citrakAvya 'aSTAdaza-citra-cakra-vimalaM' kahA ga rUpa stutiyoM meM uparyukta stotra aneka citra-kAvyoM ___ se saMzliSTa hai / isakI racanA meM-'kamala (8 dala 8-vardhamAnajina-stavaH : zrIdharmasundara(siddhAra aura 24), khaDaga, cakra (SaDara), cAmara, trizUla, ____ isI zatI ke kanakasUri ke ziSya dharmasundara dhanuSa, pada, bIjapUra, muraja, muzala, zakti, zara, eka dvArA racita vardhamAnajina stava 'Atapatra-bandhamaya hala, hAra Adi bandha tathA loma-viloma padya, hai| yaha sAdhAraNa chatra-bandhoM kI apekSA apanA nirmila haiM / vizeSataH yahA~ stutyanAmagarbha bIjapUra viziSTa sthAna rakhatI hai| isameM 15 padya haiM aura aura kavinAma gupta SaDaracakra-tathA cAmara bandhoM isakA citraNa siMhAsana sahita usa para lage hue kI yojanA mahatvapUrNa hai / stotra ke prArambha meM citra chatra ke samAna hai| isakA prathama padya isa prakAra stavana kI pratijJA zrI jina bha sUri ne isa prakAra kI hai 1-2 inake bhI mUla zuddha pATha vahIM draSTavya haiN| 364 36 paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha 6000 kama TE bor Sivate & Personal Use Only na grantha Jain N ation International en www.jaineliberg Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ citra: stoSye jinaM vIraM, citrakRccaritaM mudA / pratilomAnulomAdyaiH, svaGa gAdyaizcArubhiH // 'cAmara-bandha' kA padya isa prakAra hai zrImaddhAmasamagravigraha ! mayA citrastavenAmunA, nUtastvaM puruhUtapUjita vibho sadyaH prasadyedhi mAm / khyAta jJAtakulAvataMsa sakalatrailokya- klRptAntarasphAra krUratarajvarasmarataratsaMrabdharakSArata ! / / 27 / isa prakAra apUrva pratibhA ke dhanI AcArya jina prabhasUri ke stotra atyanta mahanIya guNoM se maNDita haiM / inakA sthiti-kAla 1308 I. kA hai / 11 - vIrajina stotra - zrIsomatilaka sUri kavivara somaprabhasUri ke paTTadhara, 13vIM zatI ke samartha AcArya zrI somatilaka sUri ne anyAnya aneka granthoM ke atirikta 'vIrajinastotra' ke nAma se citrakAvyAtmaka stotra banAyA hai / isameM vividha dala vAle vibhinna kamala - bandhAtmaka padya haiM / kavi ne svayaM kahA hai caturaSTa SoDaza-dvAtriMzaccaturadhikaSaSTidalaM kalitam / zrIvIrastuti kamalaM mavayatu sahRdayajanAli-kulam ||10|| isa stotra ke pratyeka caraNa ke prathama akSaroM kA cayana karane para eka padya banatA hai jisameM gurunAma, kavinAma aura stotra - prakAra kA nirdeza kiyA gayA hai - zrIsomaprabhasUrIza pAdAmbhoja prasAdataH / zrIsomatilakasUrirakRta stuti- paGkajam // inake anya stotra bhI racanA vaiziSTya ke kAraNa spRhaNIya haiM / 12 -- jinastotraratnakoza - muni sundarasUri muni sundarasUri sahasrAvadhAnI the| Apane 'jina stotraratna koza', jinastotra mahAhada, sUrimantrastotra, tapAgacchapaTTAvalI aura 'tridazataraGgiNI' Adi granthoM kI racanA kI thI / caudahavIM zatI ke prathama caraNa meM Apane jo vijJapti-kAvya patra ke rUpa meM paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa JarEducation Internationa likhakara apane guru devasundara sUri ke pAsa bhejA thA, usake sambandha meM harSa bhUSaNamuni ne 'zrAddha vidhi-vinizcaya' meM likhA hai ki vaha 108 hAtha lambA thA aura usameM aneka citrakAvya aGkita the / uparyukta stotra bhI usI meM thA / sampUrNa tridazataraGgiNI meM likhita aise stotroM meM 300 citra bandhoM kI yojanA thI, jinameM - prAsAda, padma, cakra, citrAkSara, ardhabhrama sarvatobhadra, muraja, siMhAsana, azoka, bherI, samavasaraNa, sarovara, aSTamahAprAtihArya Adi viziSTa haiM / 13 -- vijJapti triveNI - upAdhyAya zrI jayasAgara san 1427 ke nikaTa vartamAna upA0 zrI jayasAgara ne isa triveNI sarasvatI, gaGgA aura yamunAnAmaka tIna veNiyoM meM vijJapti preSita kI hai / isameM muktaka-prAsaGgika stotroM ke rUpa meM chatra, kamala, gomUtrikA, ardhabhrama, bIjapUra, Asana, cAmara, aSTAracakra, svastika Adi citrAlaGkAroM ko yojanA kI hai / yaha pUro racanA 1012 zlokapramANa hai| 14 -- caturhArAvalI - citrastava - zrIjayazekhara sUri prastuta racanA 15vIM zatI ke Arambha kI hai / yaha cAra hArAvaliyoM meM vibhakta hai tathA pratyeka meM 14-14 padya haiM / inameM kramazaH vartamAna, atItaanAgata aura viharamANa tIrthaGkaroM kI caubIsiyoM kI stutiyA~ haiM / antima padya cAroM hArAvaliyoM ke samAna haiM / isakI vizeSatA yaha hai ki pUrva aura pazcima ke eka-eka tIrthaGkara nAma ke akSararUpa hAra se yaha grathita hai / cAra-cAra caraNoM ke AdyakSaroM se 'zrI RSabha', antyAkSaroM se 'mahAvIra' Adi nAma nikalate haiM / isake atirikta pratyeka hArAvalI kA 13 vA~ padya anya citrabandhoM kI bhI sRSTi karatA hai, jinase 24 dala kamala, svastika, vajra aura bandhuka svastika bandha banate haiM / 15 - aSTamaGgala citra ( bandha) stava - zrI udaya mANikya gaNi dasa padyoM se nirmita yaha stava jaina dharma meM sAdhvIratna grantha Private & Personal Use Only 365 www.jainenerary.org Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Sonicant kara prasiddha 1 - darpaNa, 2 - bhadrAsana, 3- zarAva- sampuTa 4 - matsya yugala, 5 - kalaza, 6 - svastika 7 - zrI vatsa aura 8 - cAmarayugala' kI aSTamaGgaloM kI AkRtiyoM meM banAye gaye stuti-padyoM se alaMkRta hai / isa prakAra ke AkAra - citra padya kavi ke dvArA svapratibhA se prathama hI nirmita hue haiN| ina padyoM ke paThana kA krama kavi ne nahIM dikhalAyA hai | ataH hamane apane grantha "citrAlaMkAra- candrikA" meM inake lakSaNa-padya banA diye haiM / racanA atyuttama hai / eka udAharaNa draSTavya hai candrAtapaprAya sukItirAmaM, candrAnana sAraguNAbhirAmam / yaH stauti candraprabhamasta sAraM yamIsa Apnoti bhavAbdhi pAram ||3|| isakA niveza 'zarAva- sampuTa' meM kiyA gayA hai / racanAkAra kA samaya 15 vIM zatI mAnA gayA hai / 16- zatadala kamala bandhamaya- pArzvajinezvara - stuti zrI sahajakati gaNi yaha stuti 26 padyoM meM racita hai jinameM 25 padyoM se 100 dala vAle kamala kI AkRti meM bandhapUrti kI gaI hai tathA antima padya puSpikA rUpa hai / yaha stotra lodhapura (gujarAta) meM eka prastara khaNDa para utkIrNaM hai / kucha aMza khaNDita bhI ho gayA hai, jisakI pUrti hamane apane zodha-prabandha meM kara AkRti - sahita mudrita kiyA hai aura lakSaNa bhI banA diyA hai / isakA Adyapadya isa prakAra haizrInivAsaM surazreNyasevya krama, vAmakAmAgni-santApa nIropamam / mAdhavezAdi - devAdhikopakrama, tasvasaMjJAnavijJAnamavyAzraman ||3|| yahA~ kaNikA meM 'ma' akSara ke sAtha anusvAra, visarga athavA kevalAkSara sambuddha yanta Adi ke rUpa meM par3hA jAtA hai jo citrakAvya ke liye doSa nahIM mAnA jAtA hai| isakI racanA 1542 I0 meM huI hai / chanda prayogoM meM vaividhya hai / pratyeka caraNa ko eka - eka dala meM likha kara antima akSara ko zliSTa 366 banAyA hai jo 100 bAra par3hA jAtA hai / kavi ne puSpikA meM likhA hai itthaM pArzvajinezvaro bhuvanadikkumbhyaGgacandrAtmake, varSe vAcakaratnasAra kRpayA rAkA dine kArtike / . mAse lodrapurarasthitaH zatadalopetena paTumana san, nUto'yaM sahajAdi kIrtigaNinA kalyANamAlApradaH ||26|| 17-18 - zRGkhalA aura hArabandhamaya pArzvanAtha stotra - zrI samayasundaragaNi san 1564 se 1643 I0 meM virAjamAna zrI samayasundara gaNi ne aneka stotroM kI racanA kI hai| unameM uparyukta do stotra citra bandhamaya haiM / ye 'samaya- sundara-kRti - kusumAJjali' meM nAhaTA - bandhu dvArA prakAzita haiM / 16 - sahasradala kamala bandharUpa- aranAtha stava-zrI vallabha gaNi vanavaibhavAtmaka citrabandha kAvyoM kI paramparA meM AzcaryakArI kIrtimAna sthApita karane vAlA yaha stotra atyanta mahatvapUrNa hai / kharataragaccha ke jJAnavimala maNi ke ziSya, vAcaka zrIvallabha gaNi ne isa stotra meM aranAtha svAmI kI stuti kI hai / 1000 dala ke kamala meM 55 padya samAviSTa hai / pratyeka padya kI varNa yojanA isa prakAra kI gaI hai ki do-do akSaroM ke bAda tIsarA akSara 'ra' hI AtA hai jo kaNikA meM zliSTa hokara eka hajAra bAra par3hA jAtA hai / isa mahAn prayAsa kI siddhi ke liye kavi ne 'ekAkSarI koza' kA bhI Azraya liyA hai / lekhaka ne isa para svopajJa vRtti bhI banAI hai / hamane isake khaNDitAMzoM ko pUrNa karake AkRti ke abhAva kI bhI pUrti kI hai tathA paThana prakriyA jJAna ke liye lakSaNa bhI banAyA hai / dRSTavya- 'saMskRta sAhitya meM zabdAlaMkAra' zIrSaka zodha-prabaMdha | isakA prathama padya isa prakAra hai asura- nirjara-bandhura- zekhara- pracurabhavyarajobhirayaM jiram / kramarajaM zirasA sarasaM varaM, jita-ramezvara - medura- zaGkaram // 1 // paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20- zAnti - jina stuti - ( mahAsvastika bandhamayI) - ajJAta kavi kisI ajJAta racanAkAra ne isa stuti kA nirmANa kiyA hai| isake padyoM se " mahAsvastika bandha' kI racanA hotI hai / AkRti meM svastika, koNayaSTi, paridhi aura vidik catuSkoNoM kA samAveza hai / sandhi sthala aura kaNikA meM nihita akSara zliSTa haiM / udAharaNa ke liye eka padya darzanIya hai kalyANakelikadalIgRhasaM nivAsaM, saMsArapArakaraNakakalA vilAsam / saMvegaraGga gaNasaMnihitapriyAsaM, saMsAriNAM sukhakaraM nikhilaM jinenam // isa stuti kA citrAkAra hI prApta huA hai aura usake kone kaTa gaye haiM, tathApi hamane isakI pUrti ' karake lakSaNa- sahita " saGgamanI" patrikA meM"citrabandha sAhitye svastika bandhAH " nAmaka lekha meM prakAzita kiyA hai / 21- pArzvanAtha - stava - jinabhadra sUri san 1633 I0 ke nikaTa 18 padyoM meM isa stava kI racanA huI hai / isameM jina citrabandhoM kI racanA huI hai, usakA nirdeza kavi ne prathama padya meM hI isa prakAra kara diyA hai cakreNa dhvajacAmare surucire chatrotpale dIpikAmuddAmAsanadarpaNau ca dadhatA zrIvatsazaGa khAvapi / ghaNTAhAralatAM vimAnamanaghaM sattoraNaM svastikaM, preGa khantaM kalazaM surendrasahitaM zrIpArzvanAthaM stuve // 1 // zeSa 18 padyoM se 18 bandha banate haiM / 'dIpikA - bandha' kA padya isa prakAra hai sadA samasamApAya-harAmAya vacastava / varAnarANAM dhIrANAM stutyarAva zraye dhanam ||7|| stava - indra 22- nAgapAzabandhamaya - mahAvIra saubhAgyagaNi - WEG JaEducation Internation isakI racanA kI hai| ajitasena ne 'alaGkAracintAmaNi' meM jo 'nAgapAza citrabandha' diyA hai, usakI apekSA isakI racanA-paddhati viziSTa hai / isakA prathama padya isa prakAra hai / zrImadvIra jinAdhIzaM zaGkaraM jagadIzvaram / ramyacchavi- kanakAbhaM bhajadhvaM surapUjitam || 23 - sAdhAraNa - jinastava - ajJAta karta ka yaha stuti kisI prAcIna AcArya dvArA aneka vicitrabandhoM se nirmita hai / isameM chatra, siMhAsana, cAmara Adi ke citrabandha padya banAye haiM / aise hI kucha anya navIna bandhoM kI sRSTi meM bhI kavi ne maulikatA pradarzita kI hai aura isake anukaraNa kI preraNA bhI dI hai / yaha stuti aprakAzita hai aura hameM bhI puNyavijaya jI mahArAja dvArA prApta huI thI / eka-do padya udAharaNa ke lie darzanIya haiM tapovIra ramAdhIza zarma-kAnana-vArida / dakSa kakSa kSamAkSantaH zamizaikSavibho jaya || 1 || ( chatrabandha ) devadeva sphurajjJAna manorama-mahodaya / yazasA sArayatvArya jaya saMnaya gIzciram ||7| ( pUrNakalaza bandha ) - catuvizati - jinastuti - vividha citrabandhamayaajJAtakarta 24- gadA, yaha stuti bhI kinhIM prAcIna AcArya dvArA nirmita hai / isameM - 'oGkAra, hrIGkAra, namaH, zaGkha, sudarzanacakrabandha, hAra, gomUtrikA, darpaNa, susaka, ravi, candra, vajra, bIjapUra, khaDga, zara, dhanuS, churikA, hala, kamala, nAgapAza, tUNIra, svastika aura trizUla' Adi citra-bandhoM ke padya diye haiM / yaha stuti apane vividha naye-naye bandhoM kI nirmiti se atyanta mahatvapUrNa hai / yaha bhI aba taka prakAzita hai aura hamane isakA sampAdana kiyA satrahavIM zatI meM padyoM meM indrasaubhAgyagaNi ne hai / isake eka-do padya isa prakAra haiM & paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa sAdhvIratna grantha Private & Personal Use Only 367 www.ciin/ary.org Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukteH padaM vipadamAnavadAnadharma, AcArya zrI nathamala muni aura AcArya zrI tulasI // mAyAbhimAnadajanapriya labdhazAtam / jI ke mArgAnuyAyI sAdhu-sAdhvIjI dvArA bhI kucha 12 tvaM dehi vizvatatakAntivirAjamAnaM, aisI stutiyoM aura prakIrNa bandhoM kI racanAe~ huI | kAsArajanmamukhayatnakarodayAya / / 2 / / (hrIM-bandha) haiM jinheM unake hastalikhita patrikAoM meM dekhA jA kaluSapaGkakharAMzanibhaM jinaM, sakatA hai| namata pAragataM nalinadyutim zvetAmbara sthAnakavAsI vidvAna sAdhU janimahIrUha-mattagajopama, kI bhI isI prakAra kI racanAeM yatra-tatra prApta haiN| II kajamukhaM vimalaM sadayaM sadA // 3 // mUrtipUjaka sAdhuvarga meM bhI aisI racanAeM banI haiN| 12 anya aprakAzita citra-bandhamaya stuti-stotra inameM maiM muni dhurandharavijaya jI (zrI premasUri jI || ___ bhAratIya vAGamaya kI isa abhinava-zailI ko ke saMgha ke) kA nAma denA cAhU~gA / ina munijI meM citra-bandha kAvya racanA kA guNa sahaja prApta hai| urvarita rakhane ke anekAneka jaina AcAryoM aura bahuta choTI Ayu meM hI apane AcAryazrI premasUrijI I kaviyoM ne paryApta prayAsa kiyA hai / kheda kA viSaya : ke prati do 'vijJapti-patra' likhe haiM jisameM prathama meM 5 yaha hai ki isa dizA meM vidvAnoM kA vizeSa dhyAna citrabandha aura dvitIya meM 350 citra-bandhoM kI yojanA 102 aura prayAsa na hone se zatAdhika stutikAvya Aja hai / bhaTevA-pArzvanAtha-citra-stotra (aSTaprAti-IN bhI aprakAzita aura aparicita par3e hue haiN| hamane hArya-stava) inakA mahatvapUrNa hai| 'ajita zAnti- rI isa dizA meM jaba prayAsa kiyA to kucha stotra hameM stava' ke citrabandhoM kA unmIlana bhI Apane hI aura bhI prApta hue haiM, jinameM se kucha ke nAma isa kiyA hai. jisakA saMzodhana sammAnya zrI puNyavijaya KE prakAra haiM jI mahArAja ke Agraha se hamane kiyA thaa| isI 1. jinastuti-anekacitrabandhamayI-udayavallabha- prakAra sva0 munirAja zrI abhayasAgarajI mahArAja gaNi, 2. zrIpArzvanAthastava-kalpavRkSabandhamaya, kI preraNA se kucha jaina-stotroM kI racanAe~ kI haiM, 3. pArzvanAthastava-32 dalakamalabandhamaya, 4. citra- jinameM 'bhaTevA-pAvaM jina-citrastava' kI saM. 2024 bandha stotra-guNabhadra 5. sAdhAraNa jinastava-aneka meM kI hai jisameM-.12 dalakamala, darpaNa, zrIvatsa, bandhamaya, 6. zrI hIravijaya-sUrisvAdhyAya-aneka svastika, siMhAsana, zarAvasampuTa, matsyayugala, citrabandhamaya, 7. vardhamAnajinastava 32 dalakamala- kalaza aura chatra-bandha haiN| isameM 11 padya haiN| || bandhamaya, 8. pArzvanAthastotra-calacchRGakhalAgarbha, citra-bandhAtmaka stotroM ke parisara ma yaha kevala 6. AdinAthastava-kAmaghaTabandhamaya, 10. sImandhara- 'AkAra-citrarUpa saMkSipta Akalana' hai| cUMki citrAlasvAmistavana-cakrabandhamaya, 11. ajita-zAntistava- kAra kI paridhi meM -svara, sthAna, varNa, gati, praheaneka cittabandhamaya (ardhamAgadhI) nandiSeNakRta tathA likA, cyuta, gUDha, praznottara, samasyA, bhASA aura Adhunika vibhinna jaina panthAnuyAyI digambara, AkAra-citra evaM inake aneka bheda-prabheda bhI Ate haiM, || zvetAmbara (sthAnaka evaM mandiramArgI) sAdhu, upA- ataH ina sabhI prakAroM ko stutiyoM kA bhI samAveza dhyAya aura AcAryoM dvArA nimita jaina stotra / kiyA jAe to yaha jaina-sampradAya ke eka mahAn dAya ko vidvAnoM ke samakSa prastuta kara saMskRtasAmpratika sthiti stuti-sAhitya kI paramparA meM abhUtapUrva kortimAna / vartamAna varSoM meM bhI vaise to yaha dhArA sUkhI sthApita karane kA gaurava prApta kara skegaa| nahIM hai, kintu kSINa avazya hotI dikhAI detI hai| (zeSa pRSTha 374 para) paMcama khaNDa : jaina sAhitya aura itihAsa 60 sAdhvIratna kusumavatI abhinandana grantha SONrivate & Personal Use Only